VIỆN HÀN LÂM
KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI
_______________
Phan Thuỳ Linh
TRANH CHẤP THƢƠNG MẠI
GIỮA HOA KỲ VÀ TRUNG QUỐC
TỪ KHI TRUNG QUỐC GIA NHẬP WTO ĐẾN NAY
LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ
HÀ NỘI - 2017
VIỆN HÀN LÂM
KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI
_______________
Phan Thuỳ Linh
TRANH CHẤP THƢƠNG MẠI
GIỮA HOA KỲ VÀ TRUNG QUỐC
TỪ KHI TRUNG QUỐC GIA NHẬP WTO ĐẾN NAY
LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ
NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC:
1. PGS.TS Chu Đức Dũng
2. TS. Hoàng Thế Anh
HÀ NỘI - 2017
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học độc lập của cá nhân
tôi. Các số liệu sử dụng trong Luận án có nguồn gốc rõ ràng, các kết quả Luận
án chƣa từng đƣợc ai công bố trong các công trình nào.
Tác giả Luận án
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
GDP
Gross Domestic Product
Tổng sản phẩm quốc nội
DOC
Department of Commerce
Bộ thƣơng mại Hoa Kỳ
DS
Dispute Settlement
Số vụ tranh chấp
DSB
Dispute Settlement Body
Cơ quan giải quyết tranh chấp của WTO
DSU
Dispute Settlement
Thỏa thuận về các quy tắc và thủ tục
Understanding
điều chỉnh việc giải quyết tranh chấp của
WTO
WTO
World Trade Organization
Tổ chức Thƣơng mại thế giới
EU
European Union
Liên minh châu Âu
GATT General Agreement on Tariffs
Hiệp định chung về thuế quan và thƣơng
and Trade
mại
IMF
International Monetary Fund
Quỹ tiền tệ quốc tế
MFN
Most-Favoured Nation
Tối huệ quốc
S&D
Special and Differential
Đối xử đặc biệt và phân biệt
Treatment
SPS
Sanitary and Phytosanitary
Các biện pháp vệ sinh và vệ sinh thựcvật
Measures
TRIPs Trade-Related Aspects of
Intellectual Property Rights
USTR United State Trade
Representative
Các lĩnh vực về quyền sở hữu trí tuệ liên
quan đến thƣơng mại
Cơ quan đại diện thƣơng mại Hoa Kỳ
MỤC LỤC
PHẦN MỞ ĐẦU ............................................................................................... 1
CHƢƠNG 1....................................................................................................... 6
TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI ..... 6
1.1.Về tranh chấp thƣơng mại trong khuôn khổ WTO .................................. 6
1.2. Về nguyên nhân tranh chấp thƣơng mại giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc từ
khi Trung Quốc gia nhập WTO đến nay ..................................................... 11
1.3. Về thực trạng tranh chấp thƣơng mại giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc từ
khi Trung Quốc gia nhập WTO đến nay ..................................................... 13
1.4. Về biện pháp giải quyết tranh chấp thƣơng mại giữa Hoa Kỳ và Trung
Quốc từ khi Trung Quốc gia nhập WTO đến nay ....................................... 18
1.5. Đánh giá chung và tình hình nghiên cứu .............................................. 21
CHƢƠNG 2..................................................................................................... 23
MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN LIÊN QUAN ĐẾN TRANH
CHẤP THƢƠNG MẠI GIỮA HOA KỲ VÀ TRUNG QUỐC ..................... 23
TỪ KHI TRUNG QUỐC GIA NHẬP WTO ĐẾN NAY ............................... 23
2.1. Cơ sở lý luận về tranh chấp thƣơng mại quốc tế trong khuôn khổ WTO
giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc ....................................................................... 23
2.1.1. Khái quát một số lý thuyết về thƣơng mại quốc tế ........................ 23
2.1.2. Các khái niệm liên quan đến thƣơng mại quốc tế và tranh chấp
thƣơng mại quốc tế ................................................................................... 25
2.1.3. Tổng quan về tranh chấp thƣơng mại trong WTO ......................... 33
2.1.4. Tổng quan về cơ chế giải quyết tranh chấp thƣơng mại của WTO 35
2.1.5. Các hình thức cam kết thƣơng mại giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc
trong khuôn khổ WTO ............................................................................. 47
2.2. Thực tiễn giải quyết tranh chấp thƣơng mại trong khuôn khổ WTO ... 51
CHƢƠNG 3..................................................................................................... 59
THỰC TRẠNG TRANH CHẤP THƢƠNG MẠI ......................................... 59
GIỮA HOA KỲ VÀ TRUNG QUỐC ............................................................ 59
TỪ KHI TRUNG QUỐC GIA NHẬP WTO ĐẾN NAY ............................... 59
3.1. Quan hệ thƣơng mại giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc từ khi Trung Quốc
gia nhập WTO đến nay ................................................................................ 59
3.1.1. Khái quát về quan hệ thƣơng mại giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc từ
khi Trung Quốc gia nhập WTO đến nay .................................................. 59
3.1.2. Những vấn đề tồn tại ...................................................................... 67
3.2. Thực trạng tranh chấp thƣơng mại giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc từ khi
Trung Quốc gia nhập WTO đến nay ........................................................... 70
3.2.1. Tình hình chung ............................................................................. 70
3.2.2. Các khiếu nại từ phía Hoa Kỳ ........................................................ 74
3.2.3. Các khiếu nại từ phía Trung Quốc ................................................. 84
3.3. Những nguyên nhân tranh chấp thƣơng mại giữa Hoa Kỳ và Trung
Quốc từ khi Trung Quốc gia nhập WTO đến nay ....................................... 90
3.3.1. Nguyên nhân chính trị .................................................................... 90
3.3.2. Nguyên nhân kinh tế ...................................................................... 91
3.4. Một số nhận xét về tranh chấp thƣơng mại giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc
từ khi Trung Quốc gia nhập WTO đến nay ............................................... 106
Chƣơng 4 ....................................................................................................... 112
TÁC ĐỘNG CỦA TRANH CHẤP THƢƠNG MẠI ................................... 112
GIỮA HOA KỲ VÀ TRUNG QUỐC TRONG KHUÔN KHỔ WTO VÀ BÀI
HỌC KINH NGHIỆM CHO VIỆT NAM .................................................... 112
4.1. Tác động của tranh chấp thƣơng mại giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc từ
khi Trung Quốc gia nhập WTO đến nay đối với nền kinh tế Hoa Kỳ, Trung
Quốc ........................................................................................................... 112
4.1.1. Vị trí của Hoa Kỳ và Trung Quốc trong nền kinh tế thế giới ...... 112
4.1.2. Những tác động chung đối với nền kinh tế Hoa Kỳ, Trung Quốc và
các nƣớc khác ......................................................................................... 114
4.1.3. Những tác động riêng của tranh chấp thƣơng mại đối với nền kinh
tế Hoa Kỳ và nền kinh tế Trung Quốc ................................................... 116
4.2. Dự báo tình hình tranh chấp thƣơng mại giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc
trong khuôn khổ WTO thời gian tới .......................................................... 119
4.3. Xu hƣớng giải quyết tranh chấp thƣơng mại giữa Hoa Kỳ và Trung
Quốc trong khuôn khổ WTO trong thời gian tới ....................................... 123
4.3.1. Xu hƣớng chung ........................................................................... 123
4.3.2.Về phía Hoa Kỳ ............................................................................. 125
4.3.3. Về phía Trung Quốc ..................................................................... 126
4.4. Bài học kinh nghiệm cho Việt Nam trong việc tham gia giải quyết tranh
chấp thƣơng mại trong khuôn khổ WTO ................................................... 127
4.4.1. Tác động đến Việt Nam của tranh chấp thƣơng mại giữa Hoa Kỳ và
Trung Quốc từ khi Trung Quốc gia nhập WTO đến nay ....................... 127
4.4.2. Bài học kinh nghiệm cho Việt Nam trong việc tham gia giải quyết
tranh chấp thƣơng mại trong khuôn khổ WTO ...................................... 138
KẾT LUẬN ................................................................................................... 142
TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................. 144
PHỤ LỤC …………………………………………………………………156
DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU
Trang
Bảng 3.1. Thƣơng mại hàng hóa giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc
60
Bảng 3.2. 10 mặt hàng xuất khẩu hàng đầu của Hoa Kỳ sang Trung
63
Quốc
Bảng 3.3. 10 mặt hàng nhập khẩu hàng đầu của Hoa Kỳ từ Trung
65
Quốc
Bảng 3.4. Tổng hợp số lƣợng và liệt kê các vụ tranh chấp thƣơng mại
73
giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc từ khi Trung Quốc gia nhập WTO đến
nay
Bảng 3.5. Các vụ tranh chấp thƣơng mại giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc
76
từ khi Trung Quốc gia nhập WTO đến nay
Bảng 3.6. Các vụ tranh chấp thƣơng mại giữa Trung Quốc và Hoa Kỳ
từ khi Trung Quốc gia nhập WTO đến nay
85
DANH MỤC CÁC HÌNH
Trang
Hình 2.1. Các cơ quan giải quyết tranh chấp thƣơng mại trong khuôn
khổ WTO
Hình 2.2. Các vụ tranh chấp thƣơng mại đƣợc giải quyết bằng thủ tục
tham vấn trong khuôn khổ WTO
Hình 2.3. Sơ đồ Quy trình giải quyết tranh chấp trong WTO
38
Hình 2.4. Các vụ tranh chấp thƣơng mại đƣợc đƣa ra giải quyết trong
khuôn khổ WTO (2001 – 2016)
Hình 2.5.Các vụ tranh chấp thƣơng mại liên quan đến các lĩnh vực
trong khuôn khổ WTO
Hình 2.6. Tổng hợp các vụ tranh chấp thƣơng mại liên quan đến Hoa
Kỳ và các vụ tranh chấp thƣơng mại liên quan đến Trung Quốc trong
khuôn khổ WTO
Hình 3.1. 10 thị trƣờng tiếp nhận hàng hóa xuất khẩu lớn nhất của
Hoa Kỳ từ năm 2016
Hình 3.2. Tốc độ tăng kim ngạch xuất khẩu hàng hóa của Hoa Kỳ
sang thị trƣờng của các đối tác hàng đầu giai đoạn 2005 - 2015
Hình 3.3. 10 thị trƣờng xuất khẩu hàng hóa nhiều nhất sang Hoa Kỳ
năm 2016
Hình 3.4. Dự trữ ngoại tệ của Trung Quốc giai đoạn 2006 - 2016
52
Hình 3.5. Các hình thức tranh chấp thƣơng mại phổ biến giữa Hoa Kỳ
và Trung Quốc từ khi Trung Quốc gia nhập WTO đến nay
Hình 3.6. Tỷ giá đồng NDT/USD giai đoạn 2001 - 2015
74
Hình 3.7. Số vụ thắng và bên thắng kiện trong các tranh chấp thƣơng
mại giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc từ khi Trung Quốc gia nhập WTO
đến nay
Hình 4.1. 20 nền kinh tế lớn nhất thế giới năm 2030
108
Hình 4.2. Số vụ tranh chấp thƣơng mại giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc
và tranh chấp thƣơng mại giữa Hoa Kỳ và Việt Nam từ khi Trung
Quốc gia nhập WTO đến nay
131
41
46
53
54
61
62
64
66
94
120
PHẦN MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Tranh chấp thƣơng mại là một vấn đề tƣơng đối phổ biến trong thƣơng
mại quốc tế. Trong quá trình toàn cầu hóa và hội nhập kinh tế quốc tế ngày
nay, tranh chấp thƣơng mại giữa các quốc gia ngày càng có xu hƣớng gia tăng
khi mỗi quốc gia đều theo đuổi những lợi ích kinh tế của mình. Trong rất
nhiều tranh chấp thƣơng mại, tranh chấp thƣơng mại giữa Hoa Kỳ và Trung
Quốc đƣợc xem là điển hình và có thể tham khảo dƣới nhiều khía cạnh.
Kể từ khi Trung Quốc gia nhập WTO (năm 2001), quan hệ thƣơng mại
giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc ngày càng mở rộng và phát triển. Hoa Kỳ trở
thành nhà xuất khẩu quan trọng vào thị trƣờng Trung Quốc và Trung Quốc
cũng từng bƣớc trở thành nhà xuất khẩu hàng đầu sang thị trƣờng Hoa Kỳ.
Bên cạnh việc tích cực tăng cƣờng trao đổi thƣơng mại và hợp tác kinh tế
song phƣơng thì những tranh chấp thƣơng mại ngày càng nảy sinh nhiều hơn.
Những tranh chấp thƣơng mại giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc bắt nguồn
từ nhiều nguyên nhân, nhƣng chủ yếu là do những mâu thuẫn tất yếu trong
quá trình hội nhập kinh tế quốc tế và sự khác biệt về phƣơng thức phát triển
kinh tế của mỗi nƣớc. Trung Quốc là một thành viên mới của WTO và là một
nền kinh tế thị trƣờng chƣa đầy đủ, do đó Hoa Kỳ và một số quốc gia phát
triển khác cho rằng quốc gia này còn chƣa tuân thủ nghiêm túc tất cả các
nghĩa vụ và quy định của WTO. Ngƣợc lại, Trung Quốc cho rằng, để hạn chế
thâm hụt thƣơng mại, đồng thời đẩy mạnh xuất khẩu hàng hóa vào thị trƣờng
Trung Quốc, chính phủ Hoa Kỳ đã thực hiện nhiều biện pháp và chính sách
hỗ trợ sản xuất công nghiệp trong nƣớc, và một số biện pháp của Hoa Kỳ là
thiếu công bằng đối với các nhà sản xuất Trung Quốc. Chính những bất đồng
về quan điểm trong quá trình phát triển kinh tế của hai nƣớc đã khiến cho các
tranh chấp thƣơng mại diễn ra càng thƣờng xuyên.
1
Tƣơng tự với Trung Quốc, Việt Nam là quốc gia có nền kinh tế chuyển
đổi, trao đổi thƣơng mại với các nƣớc ngày càng mở rộng, dẫn đến những
tranh chấp thƣơng mại với các nƣớc có xu hƣớng ngày càng tăng. Có thể thấy,
trong quá trình hội nhập kinh tế và từ khi gia nhập WTO (năm 2007), Việt
Nam đối mặt với nhiều thách thức trong việc thực hiện các quy định của
WTO trong bối cảnh cạnh tranh gay gắt, do đó việc học hỏi kinh nghiệm từ
các quốc gia khác, đặc biệt là các nƣớc lớn nhƣ Hoa Kỳ và Trung Quốc để
ngày càng hoàn thiện hơn trong việc giải quyết các tranh chấp thƣơng mại là
hoàn toàn phù hợp vì vậy tôi đã lựa chọn đề tài “Tranh chấp thương mại giữa
Hoa Kỳ và Trung Quốc từ khi Trung Quốc gia nhập WTO đến nay” để nghiên
cứu.
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
2.1. Mục đích nghiên cứu
Phân tích thực trạng và bản chất tranh chấp thƣơng mại giữa Hoa Kỳ và
Trung Quốc từ khi Trung Quốc gia nhập WTO đến nay để từ đó rút ra bài học
kinh nghiệm cho Việt Nam trong việc giải quyết tranh chấp thƣơng mại với
các thành viên WTO đặc biệt là đối với Hoa Kỳ và Trung Quốc.
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Để thực hiện mục đích nghiên cứu, luận án tập trung nghiên cứu làm rõ
nội dung sau:
- Làm rõ những vấn đề lý luận về tranh chấp và giải quyết tranh chấp
thƣơng mại trong khuôn khổ WTO: Quy trình giải quyết tranh chấp thƣơng
mại; Cơ chế, trình tự, thủ tục giải quyết tranh chấp thƣơng mại.
- Phân tích thực trạng tranh chấp thƣơng mại giữa Hoa Kỳ và Trung
Quốc và các biện pháp giải quyết tranh chấp thƣơng mại giữa hai bên.
- Làm rõ nguyên nhân của tranh chấp thƣơng mại chủ yếu giữa Hoa Kỳ
và Trung Quốc kể từ khi Trung Quốc gia nhập WTO.
2
- Luận án rút ra một số bài học kinh nghiệm cho Việt Nam trong việc
giải quyết tranh chấp thƣơng mại với các nƣớc khác trong khuôn khổ WTO,
đặc biệt với Trung Quốc và Hoa Kỳ.
3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tƣợng nghiên cứu
Đối tƣợng nghiên cứu của đề tài là tranh chấp thƣơng mại giữa Hoa Kỳ
và Trung Quốc từ khi Trung Quốc gia nhập WTO đến nay.
3.2. Phạm vi nghiên cứu
+ Về mặt nội dung, Luận án nghiên cứu những quy định về giải quyết
tranh chấp thƣơng mại trong khuôn khổ WTO (trong đó nội dung trọng tâm
là tranh chấp thƣơng mại hàng hóa) giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc kể từ khi
Trung Quốc gia nhập WTO và tác động của tranh chấp thƣơng mại giữa Hoa
Kỳ và Trung Quốc.
+ Về thời gian và không gian, đề tài sẽ đề cập tới các quy định giải
quyết tranh chấp thƣơng mại trong khuôn khổ WTO, tranh chấp thƣơng mại
giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc kể từ khi Trung Quốc gia nhập WTO đến
nay.
4. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu
Phƣơng pháp luận
+ Căn cứ vào đối tƣợng, mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu, Luận án sử
dụng phƣơng pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng và duy vật lịch sử
để thu thập thông tin, tìm hiểu khái quát về tranh chấp thƣơng mại của WTO
cũng nhƣ tranh chấp thƣơng mại giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc từ khi Trung
Quốc gia nhập WTO đến nay.
Phƣơng pháp nghiên cứu
Trong quá trình thực hiện đề tài, tác giả có sử dụng các phƣơng pháp
nghiên cứu:
3
+ Phƣơng pháp phân tích tổng hợp: Luận án tổng hợp các vụ tranh chấp
thƣơng mại trong khuôn khổ WTO cũng nhƣ tranh chấp thƣơng mại song
phƣơng giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc, từ đó chỉ rõ tác động của việc tranh
chấp thƣơng mại giữa hai nƣớc đối với nền kinh tế hai nƣớc cũng nhƣ đối với
Việt Nam.
+ Phƣơng pháp kế thừa: Luận án kế thừa các kết quả nghiên cứu của
các công trình nghiên cứu trƣớc đó, bổ sung và làm rõ hơn các vấn đề nghiên
cứu liên quan đến tranh chấp thƣơng mại giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc.
+ Phƣơng pháp nghiên cứu trƣờng hợp điển hình: Luận án chọn nghiên
cứu thực tiễn tranh chấp thƣơng mại trong khuôn khổ WTO và một số vụ cụ
thể trong tranh chấp thƣơng mại giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc trong khuôn khổ
WTO.
+ Phƣơng pháp dự báo: đƣợc sử dụng để dự báo tranh chấp thƣơng mại
giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc trong khuôn khổ WTO trong thời gian tới.
5. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án
Ý nghĩa lý luận
Luận án làm rõ những vấn đề lý luận cơ bản về tranh chấp thƣơng mại
và giải quyết tranh chấp thƣơng mại trong khuôn khổ WTO. Bổ sung và hệ
thống hóa những vấn đề liên quan đến việc tranh chấp thƣơng mại giữa Hoa
Kỳ và Trung Quốc trong khuôn khổ WTO.
Ý nghĩa thực tiễn
Trên cơ sở phân tích những vấn đề tranh chấp thƣơng mại giữa Hoa Kỳ
và Trung Quốc trong khuôn khổ WTO từ khi Trung Quốc gia nhập WTO đến
nay, làm rõ nguyên nhân và quá trình giải quyết tranh chấp, luận án rút ra một
số bài học kinh nghiệm cho Việt Nam trong việc giải quyết tranh chấp thƣơng
mại với các nƣớc. Do đó, luận án có giá trị tham khảo đối với các cơ quan
hoạch định và thực thi chính sách thƣơng mại của Việt Nam, các doanh
nghiệp xuất khẩu của Việt Nam và các cơ quan thƣơng mại có liên quan.
4
6. Những đóng góp mới của luận án
- Luận án đã hệ thống hóa cơ sở lý luận về giải quyết tranh chấp thƣơng
mại trong khuôn khổ WTO và thực tiễn tranh chấp thƣơng mại đối với các
quốc gia thành viên WTO.
- Luận án đã phân tích đƣợc những quan điểm chính sách thƣơng mại
của Hoa Kỳ đối với Trung Quốc và của Trung Quốc đối với Hoa Kỳ, thông
qua đó trình bày rõ nguyên nhân gây ra tranh chấp thƣơng mại chủ yếu gần
đây giữa hai nƣớc và biện pháp giải quyết tranh chấp thƣơng mại giữa hai
nƣớc.
- Luận án phân tích tác động của tranh chấp thƣơng mại giữa Hoa Kỳ
và Trung Quốc đối với nền kinh tế Hoa Kỳ, Trung Quốc cũng nhƣ đối với
Việt Nam.
- Thông qua việc phân tích nguyên nhân và biện pháp giải quyết tranh
chấp thƣơng mại giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc, Luận án rút ra một số bài học
kinh nghiệm cho Việt Nam trong việc giải quyết tranh chấp thƣơng mại với
các nƣớc khác, đặc biệt với Hoa Kỳ và Trung Quốc trong khuôn khổ của
WTO.
7. Kết cấu
Ngoài phần mở đầu, kết luận và phụ lục, kết cấu của Luận án bao gồm
4 chƣơng:
Chƣơng 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài
Chƣơng 2: Một số vấn đề lý luận và thực tiễn liên quan đến tranh chấp
thƣơng mại giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc từ khi Trung Quốc gia nhập WTO
đến nay
Chƣơng 3: Thực trạng tranh chấp thƣơng mại giữa Hoa Kỳ và Trung
Quốc từ khi Trung Quốc gia nhập WTO đến nay
Chƣơng 4: Tác động của tranh chấp thƣơng mại giữa Hoa Kỳ và Trung
Quốc trong khuôn khổ WTO và bài học kinh nghiệm cho Việt Nam.
5
CHƢƠNG 1
TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI
Hiện nay tranh chấp thƣơng mại trong khuôn khổ WTO nói chung và
tranh chấp thƣơng mại giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc nói riêng đã thu hút đƣợc
sự chú ý của nhiều nhà nghiên cứu ở nƣớc ngoài cũng nhƣ ở Việt Nam. Cụ
thể, các công trình nghiên cứu đó có thể phân chia thành các chủ đề sau:
1.1. Về tranh chấp thƣơng mại trong khuôn khổ WTO
Cuốn sách “The history and future of the world trade organization”
(Lịch sử và tƣơng lai của Tổ chức thƣơng mại thế giới) của Craig
VanGrasstek (2013) đã giới thiệu một cách chi tiết về quá trình hình thành và
phát triển Tổ chức Thƣơng mại thế giới (WTO). Đáng chú ý, chƣơng 7, phần
III của cuốn sách đã giới thiệu về Tranh chấp thƣơng mại trong khuôn khổ
WTO. Thông qua đó, cuốn sách đã trình bày cơ chế giải quyết tranh chấp
thƣơng mại trong khuôn khổ WTO từ khi tổ chức này đƣợc thành lập. Ngoài
ra, cuốn sách còn đề cập đến những ích lợi của cơ chế giải quyết tranh chấp
thƣơng mại trong khuôn khổ WTO cũng nhƣ thách thức mà các nƣớc thành
viên WTO sẽ phải đối mặt trong tƣơng lai.
Cuốn sách “A handbook on the WTO Dispute Settlement System” (Sổ tay
về Hệ thống Giải quyết tranh chấp của WTO) của Tổ chức Thƣơng mại Thế
giới (WTO) đƣợc tái bản năm 2007. Đây là cuốn sách hƣớng dẫn, giới thiệu
tổng quát về hệ thống giải quyết tranh chấp thƣơng mại trong khuôn khổ
WTO. Đáng chú ý, cuốn sách này còn giới thiệu và đề cập đến các yếu tố của
quá trình giải quyết tranh chấp thƣơng mại, từ việc khởi kiện tranh chấp
thƣơng mại đến việc thực hiện các quyết định phán quyết của WTO đối với
các vụ tranh chấp thƣơng mại đƣợc khởi kiện ra WTO.
6
“Inter-Governmental trade dispute settlement: Multilateral and Regional
approaches” (Giải quyết tranh chấp thƣơng mại giữa các chính phủ: Cách tiếp
cận song phƣơng và khu vực) của Julio Lacarte and Jaime Granados, Nhà
xuất bản Cameron May, đƣợc tái bản năm 2006. Cuốn sách gồm 4 chƣơng đề
cập đến nhiều bài viết của các tác giả khác nhau về tranh chấp thƣơng mại
quốc tế. Trong số đó, có các ý kiến, quan niệm, phƣơng pháp và cách tiếp cận
của các quốc gia thành viên trong việc giải quyết các vấn đề tranh chấp
thƣơng mại. Cuốn sách này hƣớng ngƣời đọc đến giải quyết tranh chấp
thƣơng mại thông qua đàm phán song phƣơng cấp cao giữa các chính phủ.
Một cuốn sách nữa là “International Dispute Settlement” (Giải quyết
tranh chấp quốc tế) xuất bản lần thứ tƣ của tác giả J.G. Merrills (2005), Nhà
xuất bản Đại học Cambridge, bao gồm 12 chƣơng. Trong đó, chƣơng 9 đề cập
đến tranh chấp thƣơng mại quốc tế. Thông qua đó, cuốn sách đã trình bày một
cách tổng quan về tranh chấp thƣơng mại trong khuôn khổ WTO. Đồng thời,
cuốn sách cũng đề cập đến những vấn đề cơ bản và lâu dài của quá trình giải
quyết tranh chấp thƣơng mại quốc tế. Qua đó, chúng ta có thể thấy đƣợc quá
trình giải quyết tranh chấp thƣơng mại là sự kết hợp giữa luật pháp, thƣơng
mại và quá trình toàn cầu hóa liên quan đến nhiều xu hƣớng và lĩnh vực khác
nhau.
Cuốn sách “Key Issues in WTO Dispute Settlement: The First Ten
Years” (Những vấn đề cơ bản trong Hệ thống Giải quyết tranh chấp của
WTO: 10 năm đầu tiên) của Rufus Yerxa and Bruce Wilson (2005), Nhà xuất
bản Tổ chức Thƣơng mại Thế giới, gồm 4 phần 22 chƣơng, đã xem xét các
khía cạnh khác nhau đối với hoạt động của hệ thống giải quyết tranh chấp
thƣơng mại trong khuôn khổ WTO mƣời năm đầu tiên. Đáng chú ý, cuốn sách
đã nêu lên các khía cạnh khác nhau về các vấn đề và tình huống mà các nƣớc
thành viên WTO đã xử lý trong thực tế với đại diện của WTO, luật sƣ tham
7
gia khởi kiện và thành viên của Ban thƣ ký WTO. Thông qua đó, ngƣời đọc
có thể năm bắt đƣợc hệ thống giải quyết tranh chấp thƣơng mại trong WTO
hoạt động nhƣ thế nào trên cơ sở từng vụ việc. Ngoài ra, cuốn sách này còn
đề cập đến những đóng góp của các chuyên gia trong Ban thƣ ký WTO và các
luật sƣ tham gia khởi kiện. Vì thế, cuốn sách đã cung cấp cho ngƣời đọc một
cách chi tiết về cơ chế vận hành của WTO trong thực tế và những bài học
kinh nghiệm hữu ích trong thập kỷ đầu tiên có thể áp dụng giúp hệ thống giải
quyết tranh chấp của WTO thành công hơn nữa trong những năm tới.
Cuốn sách “National Treatment and WTO Dispute Settlement:
Adjudicating the Boundaries of Regulatory Autonomy” (Đối xử quốc gia và
Giải quyết tranh chấp trong WTO: Đánh giá những giới hạn của quyền tự chủ
về điều tiết) của tác giả Gaetan Verhoosel, Nhà xuất bản Hart Publising năm
2002, gồm 5 chƣơng đem đến cho ngƣời đọc một cái nhìn toàn diện về WTO,
cơ chế hoạt động của tổ chức này và những đặc điểm tranh chấp thƣơng mại
trong khuôn khổ WTO. Ngoài ra, cuốn sách này đã trình bày tập hợp trong
một khung phân tích tổng hợp các số liệu thống kê của WTO. Đáng chú ý,
cuốn sách này còn phân tích việc xác định một sự cân bằng hơn giữa các quy
định của WTO và các nghĩa vụ đối xử quốc gia trong GATT và GATS. Từ
đó, cuốn sách đã rút ra lập luận thuyết phục từ lý thuyết về mặt pháp luật,
logic và kinh tế.
Cuốn sách “The GATT/WTO Dispute Settlement System, International
Law, International Organizations and Dispute Settlement” (Hệ thống Giải
quyết tranh chấp của GATT/ WTO, Luật quốc tế, các tổ chức quốc tế và giải
quyết tranh chấp) của tác giả Ernst – Ulrich Petersmann (1997), Nhà xuất bản
Martinus Nịjhoff, gồm 6 chƣơng, giới thiệu các quy tắc, thủ tục và các vấn đề
giải quyết tranh chấp thƣơng mại trong GATT và WTO. Thực tế cho thấy hệ
thống giải quyết tranh chấp của GATT và WTO đã và đang trở thành cơ chế
8
quốc tế đƣợc sử dụng nhiều nhất để giải quyết tranh chấp giữa các chính phủ.
Trong 18 tháng đầu tiên từ khi Hiệp đinh thành lập WTO có hiệu lực ngày
1/1/1995, đã có hơn 50 nƣớc viện dẫn thủ tục giải quyết tranh chấp mới của
WTO. Điều đó cho thấy việc mở rộng quy định của WTO, đặc biệt là hệ
thống giải quyết tranh chấp thƣơng mại của WTO sẽ đƣợc áp dụng nhiều hơn
trong việc giải quyết tranh chấp liên quan đến các vấn đề thƣơng mại giữa các
nƣớc thành viên. Ngoài ra, cuốn sách còn đi sâu vào phân tích hệ thống giải
quyết tranh chấp của GATT và WTO, đặc biệt là các thủ tục giải quyết tranh
chấp liên quan đến thƣơng mại hàng hóa và dịch vụ, các biện pháp đầu tƣ liên
quan đến thƣơng mại và quyền sở hữu trí tuệ.
Cuốn sách ―International Trade Law and the GATT/WTO Dispute
Settlement System‖ (Luật thƣơng mại quốc tế và Hệ thống giải quyết tranh
chấp của GATT/WTO) của tác giả Ernst – Ulrich Petersmann (1997), Nhà
xuất bản Kluwer Law Internatinal, gồm 3 phần với 20 chƣơng đề cập đến
Luật thƣơng mại quốc tế và hệ thống tranh chấp thƣơng mại trong
GATT/WTO. Cuốn sách là kết quả hợp tác của Hiệp hội Luật quốc tế nhằm
thúc đẩy sự phát triển tiến bộ của GATT/WTO. Đó là các hệ thống giải quyết
tranh chấp, nghiên cứu so sánh luật pháp quốc tế và khu vực trong thực tiễn
giải quyết tranh chấp thƣơng mại. Phần I của cuốn sách giới thiệu các nguyên
tắc cơ bản, thủ tục và quá trình hình thành phát triển của hệ thống giải quyết
tranh chấp trong GATT/WTO. Đáng chú ý, cuốn sách còn phân tích kinh
nghiệm thực tiễn trong hệ thống giải quyết tranh chấp của WTO nhƣ: thực
tiễn giải quyết tranh chấp thƣơng mại dịch vụ và giải quyết tranh chấp thƣơng
mại liên quan đến quyền sở hữu trí tuệ. Phần II là thủ tục và thực tiễn của quá
trình giải quyết tranh chấp trong GATT/WTO về các lĩnh vực cụ thể nhƣ:
chống bán phá giá, thƣơng mại liên quan đến nông nghiệp và dệt may, các
hiệp định về đấu thầu. Phần III nêu lên các thủ tục giải quyết các tranh chấp
9
thƣơng mại quốc tế và các hiệp định thƣơng mại khu vực và mối quan hệ giữa
các hiệp định thƣơng mại với các quy tắc và thủ tục giải quyết tranh chấp
thƣơng mại trong GATT/ WTO.
Một cuốn sách khác là trong cuốn “Developing Countries, Dispute
Settlement, and the Advisory Centre on WTO Law” (Các quốc gia đang phát
triển, Giải quyết tranh chấp và Trung tâm tƣ vấn về Luật của WTO) của Chad
P. Bown và Rachel McCulloch (2012) đã giới thiệu về Tranh chấp thƣơng
mại trong khuôn khổ của WTO, sự tham gia của các nƣớc đang phát triển và
sự tƣ vấn về luật của WTO đối với các nƣớc đang phát triển. Cuốn sách tiếp
cận dƣới nhiều góc độ, khía cạnh khác nhau của các thành viên WTO đặc biệt
là đối với các nƣớc đang phát triển, sử dụng hệ thống giải quyết tranh chấp
của WTO để tiếp cận thị trƣờng với các nƣớc một cách minh bạch, bình đẳng
thông qua các cuộc đàm phán đa phƣơng. Các nƣớc đang phát triển có thể sử
dụng cơ chế giải quyết tranh chấp thƣơng mại (DSU) của WTO khi tiếp cận
với các thị trƣờng nƣớc ngoài nhƣ chống bán phá giá, thuế đối kháng, và biện
pháp tự vệ.
Bên cạnh đó, còn có một số giáo trình đã đƣợc soạn thảo để cung cấp
các thông tin cần thiết về giải quyết tranh chấp trong khuôn khổ WTO, cụ thể
nhƣ sau: Giáo trình “Luật Thương mại quốc tế” do Trần Văn Nam làm chủ
biên, NXB Đại học Kinh tế Quốc dân xuất (2013). Trong đó, chƣơng 5 viết về
“Giải quyết tranh chấp trong khuôn khổ WTO”. Giáo trình “Pháp luật thương
mại Quốc tế” của Nguyễn Thị Mơ, Nhà xuất bản Lao động (2011), trong đó
chƣơng 5 đề cập đến “Cơ chế giải quyết tranh chấp của WTO”. Theo tác giả
nét đặc thù riêng có trong cơ chế giải quyết tranh chấp của WTO đƣợc thể
hiện ở sự hình thành, nguyên tắc giải quyết tranh chấp, thủ tục, quy trình, bộ
máy giải quyết tranh chấp, biện pháp bảo đảm thi hành phán quyết của cơ
quan giải quyết tranh chấp. Giáo trình “Tổ chức thương mại thế giới (WTO –
10
OMC)” của Nguyễn Anh Tuấn, Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia Hà Nội
(2008), đã cung cấp những thông tin về Tổ chức Thƣơng mại Thế giới (WTO)
nhƣ: cơ cấu tổ chức, mục tiêu, chức năng và nguyên tắc hoạt động của WTO.
Là tài liệu tham khảo hữu ích giúp ngƣời đọc tìm hiểu về Tổ chức Thƣơng
mại Thế giới, cơ chế hoạt động của Tổ chức Thƣơng mại Thế giới và thủ tục
giải quyết tranh chấp thƣơng mại trong khuôn khổ WTO.
1.2. Về nguyên nhân tranh chấp thƣơng mại giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc
từ khi Trung Quốc gia nhập WTO đến nay
Bài viết đáng chú ý là “US – China trade dispute: rising tide, rising
stakes” (Tranh chấp thƣơng mại Hoa Kỳ - Trung Quốc: nƣớc lên, thuyền lên)
của tác giả Gary C. Hufbauer, Yee Wong và Ketki Sheth (2006), đăng trên
Tạp chí Phân tích chính sách trong kinh tế quốc tế (Policy Analyses in
International Economics), Viện Kinh tế Quốc tế Washington D.C. Trong
nghiên cứu này, các tác giả đã nêu lên sự mất cân bằng trong thƣơng mại của
Hoa Kỳ với Trung Quốc ngày càng trầm trọng. Đáng chú ý, các tác giả còn đề
cập đến sự bất đồng trong thƣơng mại song phƣơng giữa Hoa Kỳ và Trung
Quốc trong thời gian gần đây. Ngoài ra, nghiên cứu còn nêu lên các vụ tranh
chấp thƣơng mại giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc trong các lĩnh vực dệt may,
chống bán phá giá đối với các thiết bị điện tử và việc tranh cãi về vấn đề tỷ
giá đồng NDT của Trung Quốc.
Một nghiên cứu nữa là cuốn sách “The US-China Trade Dispute: Facts,
Figures and Myths” (Tranh chấp thƣơng mại Hoa Kỳ - Trung Quốc: Thực tế,
số liệu và những đồn đoán) của Imad Moosa (2012), Nhà xuất bản Edward
Elgar Publishing, đã phân tích chi tiết về những bất đồng trong thƣơng mại
giữa Trung Quốc và Hoa Kỳ. Trong khi Hoa Kỳ cáo buộc Trung Quốc gây
thiệt hại cho nền kinh tế của họ, thì Trung Quốc lại tuyên bố chính sách của
họ là hợp pháp và cho rằng Hoa Kỳ không có quyền áp đặt các chính sách
11
- Xem thêm -