Tài liệu Trách nhiệm hành chính trong lĩnh vực bảo vệ môi trường ở việt nam hiện nay

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT NGUYỄN VĂN VIỆT TRÁCH NHIỆM HÀNH CHÍNH TRONG LĨNH VỰC BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG Ở VIỆT NAM HIỆN NAY LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI - 2010 MỤC LỤC Trang phụ bìa Trang Lời cam đoan Mục lục Danh mục các từ viết tắt MỞ ĐẦU Chương 1: 1 Khái quát về trách nhiệm hành chính trong lĩnh vực bảo 7 vệ môi trường ở Việt Nam và một số nước trên thế giới 1.1. Quan niệm trách nhiệm hành chính và trách nhiệm hành chính trong lĩnh vực bảo vệ môi trường 7 1.1.1. Trách nhiệm hành chính và đặc điểm của trách nhiệm hành chính 7 1.1.2. Quan niệm và những đặc điểm của trách nhiệm hành chính trong lĩnh vực bảo vệ môi trường 10 1.1.2.1. Quan niệm trách nhiệm hành chính trong lĩnh vực bảo vệ môi trường 10 1.1.2.2. Đặc điểm trách nhiệm hành chính trong lĩnh vực bảo vệ môi trường 10 1.1.2.3. Phân biệt trách nhiệm hành chính và trách nhiệm hình sự trong lĩnh vực bảo vệ môi trường 13 1.1.2.4. Đặc điểm của truy cứu trách nhiệm hành chính trong lĩnh vực bảo vệ môi trường 17 1.1.2.5. Vị trí, vai trò và mục đích của trách nhiệm hành chính trong lĩnh vực bảo vệ môi trường 19 1.2. Trách nhiệm hành chính trong lĩnh vực bảo vệ môi trường ở một số nước trên thế giới 21 1.2.1. Trách nhiệm hành chính trong lĩnh vực bảo vệ môi trường ở Singapo 21 1.2.2. Trách nhiệm hành chính trong lĩnh vực bảo vệ môi trường ở Canada 24 Chương 2: 27 Thực trạng vi phạm hành chính và truy cứu trách nhiệm hành chính trong lĩnh vực bảo vệ môi trường ở Việt nam hiện nay 2.1. Lịch sử hình thành và phát triển của pháp luật trách nhiệm hành chính trong lĩnh vực bảo vệ môi trường 27 2.1.1. Giai đoạn thứ nhất, từ 1945 đến 1992 27 2.1.2. Giai đoạn thứ hai, từ 1993 đến nay 30 2.2. Thực trạng trách nhiệm hành chính trong lĩnh vực bảo vệ môi trường ở Việt Nam hiện nay 36 2.2.1. Vi phạm hành chính trong lĩnh vực bảo vệ môi trường 36 2.2.2. Nội dung của pháp luật quy định về trách nhiệm hành chính trong lĩnh vực bảo vệ môi trường ở Việt Nam hiện nay 42 2.3. Thực trạng vi phạm pháp luật hành chính trong lĩnh vực bảo vệ môi trường ở nước ta trong thời gian qua 53 2.3.1. Thực trạng ô nhiễm môi trường ở nước ta trong thời gian qua 53 2.3.2. Thực trạng vi phạm pháp luật hành chính trong lĩnh vực bảo vệ môi trường ở nước ta thời gian qua 58 2.4. Thực trạng việc truy cứu trách nhiệm hành chính trong lĩnh vực bảo vệ môi trường 69 2.5. Những hạn chế, bất cập của pháp luật về trách hành chính trong lĩnh vực bảo vệ môi trường 75 2.5.1. Những hạn chế, bất cập về hệ thống pháp luật bảo vệ môi trường 75 2.5.2. Những hạn chế trong việc truy cứu trách hành chính trong lĩnh vực bảo vệ môi trường vào thực tiễn đời sống 80 2.5.3. Những hạn chế trong công tác tuyên truyền, giáo dục pháp luật về trách hành chính trong lĩnh vực bảo vệ môi trường 85 2.5.4. ý thức pháp luật về bảo vệ môi trường của các tổ chức, cá nhân trong xã hội còn nhiều hạn chế 86 2.5.5. Hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước về bảo vệ môi trường còn 87 yếu, chưa đáp ứng được yêu cầu và mục tiêu quản lý nhà nước 2.5.6. Cơ sở vật chất, trang thiết bị phục vụ công tác bảo vệ môi 88 trường còn thiếu và lạc hậu chưa đáp ứng được yêu cầu của sự nghiệp bảo vệ môi trường Chương 3: Những giải pháp để nâng cao hiệu lực, hiệu quả trong việc 94 truy cứu trách nhiệm hành chính trong lĩnh vực bảo vệ môi trường ở Việt Nam hiện nay 3.1. Hoàn thiện về chính sách truy cứu trách nhiệm hành chính trong lĩnh vực bảo vệ môi trường 95 3.2. Hoàn thiện hệ thống pháp luật về trách nhiệm hành chính trong lĩnh vực bảo vệ môi trường 97 3.3. Hoàn thiện cơ chế truy cứu trách nhiệm hành chính trong lĩnh vực bảo vệ môi trường 102 3.3.1. Tăng cường công tác tuyên truyền, giáo dục pháp luật về 102 trách nhiệm hành chính trong lĩnh vực bảo vệ môi trường 3.3.2. Đổi mới cơ quan có thẩm quyền truy cứu trách nhiệm hành chính trong lĩnh vực bảo vệ môi trường 103 3.3.3. Bổ sung các biện pháp bảo đảm truy cứu trách nhiệm hành 103 chính trong lĩnh vực bảo vệ môi trường 3.3.4. Tăng cường công tác quản lý nhà nước và hoạt động thanh, kiểm tra trong lĩnh vực bảo vệ môi trường 105 3.3.5. Tăng cường lực lượng cán bộ quản lý, xử lý vi phạm hành chính trong lĩnh vực bảo vệ môi trường 106 3.4. Xã hội hóa công tác bảo vệ môi trường 107 Kết luận 108 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 110 DANH SÁCH CÁC TỪ VIẾT TẮT BLHS : Bộ luật Hình sự BVMT : Bảo vệ môi trường PLXLVPHC : Pháp lệnh Xử lý vi phạm hành chính TNHC : Trách nhiệm hành chính UBND : ủy ban nhân dân VPHC : Vi phạm hành chính Më ®Çu 1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi Thêi gian qua, sù nghiÖp c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa ®Êt n-íc vµ x©y dùng nhµ n-íc ph¸p quyÒn cña d©n, do d©n vµ v× d©n ë n-íc ta ®· ®¹t ®-îc nh÷ng thµnh tùu b-íc ®Çu trong tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc cña ®êi sèng - x· héi. Cïng víi nh÷ng thµnh tùu kinh tÕ th× vÊn ®Ò khai th¸c c¹n kiÖt nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn, « nhiÔm vµ suy tho¸i m«i tr-êng ®ang diÔn ra trªn c¶ n-íc hÕt søc phøc t¹p, víi quy m«, tÝnh chÊt, møc ®é ngµy cµng lín vµ ®¸ng b¸o ®éng, lµm cho m«i tr-êng bÞ « nhiÔm, tµn ph¸ vµ hñy diÖt nÆng. VÊn ®Ò khai th¸c tµi nguyªn thiªn nhiªn hîp lý phôc vô sù nghiÖp ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi, b¶o vÖ m«i tr-êng (BVMT), phßng, chèng « nhiÔm, suy tho¸i m«i tr-êng kh«ng chØ lµ nhiÖm vô cña ngµnh tµi nguyªn m«i tr-êng, cña c¸c c¬ quan qu¶n lý nhµ n-íc mµ lµ sù nghiÖp, nhiÖm vô chung cña c¸c ngµnh, c¸c cÊp vµ cña toµn d©n téc. HÖ thèng ph¸p luËt, tuy cã nh÷ng quy ®Þnh vÒ BVMT b»ng c¶ c¸c chÕ tµi tr¸ch nhiÖm hµnh chÝnh (TNHC), d©n sù, h×nh sù, trong ®ã biÖn ph¸p TNHC ®-îc ¸p dông phæ biÕn h¬n c¶ nh-ng xem ra ch-a ®ñ m¹nh, ch-a ®ñ søc r¨n ®e vµ cßn nhiÒu h¹n chÕ, bÊt cËp, thÓ hiÖn tÝnh kh«ng nghiªm minh khi ®-îc ¸p dông trong thùc tiÔn ®êi sèng. HËu qu¶ lµ nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn ngµy cµng bÞ khai th¸c bõa b·i, c¹n kiÖt vµ suy vong, « nhiÔm m«i tr-êng diÔn ra ë kh¾p mäi n¬i tõ thµnh thÞ ®Õn n«ng th«n, tõ m«i tr-êng ®Êt, n-íc ®Õn m«i tr-êng n-íc, kh«ng khÝ.... ®©y thùc sù lµ bµi to¸n nan gi¶i cho c¸c nhµ qu¶n lý. §Ó t×m hiÓu nh÷ng quy ®Þnh ph¸p luËt hiÖn hµnh vÒ TNHC cña tæ chøc vµ c¸ nh©n trong lÜnh vùc BVMT, cÇn ph¶i ®i ph©n tÝch, lµm râ nh÷ng quy ®Þnh cña ph¸p luËt hiÖn hµnh cña ViÖt Nam, trªn c¬ së cã sù liªn hÖ víi ph¸p luËt mét sè n-íc trªn thÕ giíi vµ tæng kÕt kinh nghiÖm thùc tiÔn ¸p dông ph¸p luËt vÒ TNHC trong lÜnh vùc BVMT trong thêi gian qua ë n-íc ta. Do vËy, trong giai ®o¹n hiÖn nay viÖc nghiªn cøu vÒ TNHC trong lÜnh vùc BVMT lµ rÊt cÇn thiÕt v×: 1 Mét lµ, ®i ph©n tÝch, lµm râ nh÷ng quy ®Þnh ph¸p luËt hiÖn hµnh vÒ TNHC cña tæ chøc, c«ng d©n trong lÜnh vùc BVMT, tõ ®ã chØ ra ®-îc nh÷ng bÊt cËp, h¹n chÕ cña ph¸p luËt hiÖn hµnh vÒ lÜnh vùc nµy. Hai lµ, qua viÖc nghiªn cøu, trªn c¬ së nh÷ng bÊt cËp, h¹n chÕ cña ph¸p luËt hiÖn hµnh, t¸c gi¶ sÏ ®-a ra nh÷ng kiÕn nghÞ, gi¶i ph¸p ®Ó Nhµ n-íc cã nh÷ng ®iÒu chØnh vÒ mÆt chÝnh s¸ch, ph¸p luËt nh»m söa ®æi, bæ sung vµ hoµn thiÖn hÖ thèng chÝnh s¸ch, ph¸p luËt vÒ TNHC trong lÜnh vùc BVMT cho phï hîp víi thùc tÕ võa ®¶m b¶o sù ph¸t triÓn võa b¶o vÖ ®-îc m«i tr-êng cña ®Êt n-íc ®Ó sù nghiÖp ph¸t triÓn ®ã thùc sù lµ bÒn v÷ng kh«ng nh÷ng cho h«m nay mµ cho c¶ mai sau. Ba lµ, bªn c¹nh ®ã, th«ng qua viÖc nghiªn cøu t¸c gi¶ muèn tuyªn truyÒn ph¸p luËt vÒ BVMT ®Õn c¸c tæ chøc vµ c«ng d©n nh»m n©ng cao tri thøc ph¸p luËt cña hä trong lÜnh vùc BVMT sèng. Tõ nh÷ng lý do trªn nªn t¸c gi¶ quyÕt ®Þnh lùa chän ®Ò tµi "Tr¸ch nhiÖm hµnh chÝnh trong lÜnh vùc b¶o vÖ m«i tr-êng ë ViÖt Nam hiÖn nay" ®Ó lµm luËn v¨n th¹c sÜ cña m×nh. 2. T×nh h×nh nghiªn cøu Häc viªn ®· tiÕp cËn mét sè c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ TNHC ®-îc c«ng bè trong kho¶ng 10 n¨m trë l¹i ®©y: * C«ng tr×nh khoa häc nghiªn cøu liªn quan nhiÒu tíi ®Ò tµi luËn v¨n cña häc viªn NguyÔn V¨n Th¹ch, Tr¸ch nhiÖm hµnh chÝnh, LuËn v¨n th¹c sÜ luËt häc, ViÖn Nhµ n-íc vµ Ph¸p luËt, 1997. LuËn v¨n nµy nghiªn cøu vÒ chÕ ®Þnh TNHC - mét c¸ch tiÕp cËn gÇn gòi, chung nhÊt vÒ TNHC trong khi TNHC trong lÜnh vùc BVMT l¹i cã nh÷ng kh¸c biÖt nhÊt ®Þnh. H¬n n÷a luËn v¨n nµy ®· ®-îc nghiªn cøu h¬n 10 n¨m tr-íc ®©y nªn cÇn cã sù nghiªn cøu cËp nhËt víi hiÖn t¹i. 2 * C¸c c«ng tr×nh khoa häc nghiªn cøu vÒ ph¸p luËt thùc hiÖn vµ ¸p dông ph¸p luËt trong lÜnh vùc b¶o vÖ m«i tr-êng - TrÇn ThÞ L©m Thi, Ph¸p luËt xö ph¹t hµnh chÝnh trong lÜnh vùc b¶o vÖ m«i tr-êng, LuËn v¨n th¹c sÜ LuËt häc, Khoa luËt - §¹i häc Quèc gia Hµ Néi, 2003. - NguyÔn ThÞ Hoµi Ph-¬ng, Thùc hiÖn ph¸p luËt m«i tr-êng ë ViÖt Nam trong giai ®o¹n hiÖn nay, LuËn v¨n th¹c sÜ LuËt häc, Khoa luËt - §¹i häc Quèc gia Hµ Néi, (2009. - Lª V©n, Thùc tr¹ng vi ph¹m ph¸p luËt vÒ b¶o vÖ m«i tr-êng ë n-íc ta hiÖn nay vµ mét sè gi¶i ph¸p ®Êu tranh phßng, chèng, Th«ng tin ho¹t ®éng khoa häc trong lùc l-îng C«ng an nh©n d©n (2003), chuyªn ®Ò kû niÖm ngµy m«i tr-êng thÕ giíi 5/6/2003. * C¸c c«ng tr×nh khoa häc nghiªn cøu tæng thÓ vÒ vi ph¹m hµnh chÝnh vµ xö ph¹t vi ph¹m hµnh chÝnh - Bïi Xu©n §øc, VÒ vi ph¹m hµnh chÝnh vµ h×nh thøc xö ph¹t vi ph¹m hµnh chÝnh; nh÷ng h¹n chÕ vµ gi¶i ph¸p ®æi míi, T¹p chÝ Nhµ n-íc vµ ph¸p luËt, sè 2, 2006. - §ç Hoµng YÕn, T¨ng c-êng vµ ®æi míi c¬ chÕ kiÓm tra, gi¸m s¸t trong xö lý vi ph¹m hµnh chÝnh, T¹p chÝ Nghiªn cøu lËp ph¸p, sè 8, 2002. - §ç Hoµng YÕn, ThÈm quyÒn xö ph¹t vi ph¹m hµnh chÝnh vµ viÖc x©y dùng Bé luËt Xö lý vi ph¹m hµnh chÝnh, T¹p chÝ Nghiªn cøu lËp ph¸p, sè 5. 2007. - §ç Hoµng YÕn, Ph¸p luËt vÒ xö lý vi ph¹m hµnh chÝnh ë mét sè n-íc trªn thÕ giíi, T¹p chÝ Nghiªn cøu lËp ph¸p, sè 10, 2007. - NguyÔn Hoµng Anh, Quy ®Þnh xö lý vi ph¹m hµnh chÝnh ph¶i phï hîp víi thùc tiÔn vµ cã tÝnh kh¶ thi, T¹p chÝ Nghiªn cøu lËp ph¸p, sè 1, 2007. - Vò Thu H¹nh, LuËt m«i tr-êng trong bèi c¶nh toµn cÇu hãa, T¹p chÝ Nghiªn cøu lËp ph¸p, sè 12, 2003. 3 * C¸c gi¸o tr×nh LuËt hµnh chÝnh ViÖt Nam cña Khoa luËt - §¹i häc Quèc gia Hµ Néi vµ Tr-êng §¹i häc LuËt Hµ Néi ®Ò cËp vÒ tr¸ch nhiÖm hµnh chÝnh C¸c c«ng tr×nh khoa häc trªn hoÆc ®· cò hoÆc chØ ®Ò cËp ®Õn mét tiÓu vÊn ®Ò hoÆc ch-a trùc diÖn nghiªn cøu chuyªn s©u, toµn diÖn vÒ TNHC trong lÜnh vùc BVMT. Do ®ã, viÖc nghiªn cøu ®Ò tµi luËn v¨n võa lµ sù kÕ thõa, ph¸t triÓn c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu trªn nh-ng còng lµ c¸ch tiÕp cËn míi vÒ mÆt khoa häc vµ cã ý nghÜa vÒ mÆt thùc tiÔn. C¸c c«ng tr×nh trªn lµ tµi liÖu tham kh¶o quan träng cho luËn v¨n th¹c sÜ nµy. 3. Môc ®Ých nghiªn cøu ®Ò tµi Qua viÖc nghiªn cøu t¸c gi¶ mong muèn: - Lµm râ c¬ së lý luËn vÒ TNHC trong lÜnh vùc BVMT, cã ®iÓm g× gièng vµ kh¸c víi TNHC trong c¸c lÜnh vùc kh¸c. - Ph©n tÝch thùc tr¹ng quy ®Þnh ph¸p luËt vÒ TNHC vµ thùc tr¹ng viÖc truy cøu TNHC trong lÜnh vùc BVMT; chØ ra nh÷ng bÊt cËp, h¹n chÕ cña hÖ thèng ph¸p luËt hiÖn hµnh vÒ lÜnh vùc nµy. - §Ò ra c¸c ph-¬ng h-íng, gi¶i ph¸p hoµn thiÖn hÖ thèng chÝnh s¸ch, ph¸p luËt vÒ TNHC trong lÜnh vùc BVMT ®¸p øng yªu cÇu qu¶n lý nhµ n-íc vÒ m«i tr-êng trong giai ®o¹n hiÖn nay. 4. Ph¹m vi nghiªn cøu §Ò tµi ®i s©u nghiªn cøu vÒ c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt hiÖn nay vÒ TNHC trong lÜnh vùc BVMT, thùc tr¹ng viÖc ¸p dông c¸c quy ®Þnh ph¸p luËt trªn vµo viÖc truy cøu (xö ph¹t) TNHC trong lÜnh vùc BVMT ë ViÖt Nam hiÖn nay. 5. Ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu LuËn v¨n ®-îc thùc hiÖn b»ng c¸c ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu chñ yÕu sau: 4 - Ph-¬ng ph¸p ph©n tÝch, tæng hîp: LuËn v¨n kÕ thõa, tæng kÕt l¹i nh÷ng kÕt qu¶ cña c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ xö ph¹t vi ph¹m hµnh chÝnh (VPHC) trong lÜnh vùc BVMT. Tuy nhiªn, ®©y kh«ng ph¶i lµ sù sao chÐp v× ®· cã sù s¾p xÕp theo kÕt cÊu kh¸c d-íi gãc nh×n cña t¸c gi¶. - Ph-¬ng ph¸p so s¸nh: So s¸nh biÖn ph¸p TNHC vÒ BVMT ë ViÖt Nam so víi mét sè n-íc trªn thÕ giíi. - Ph-¬ng ph¸p lÞch sö: Xem xÐt ph¸p luËt vÒ TNHC trong lÜnh vùc BVMT theo tõng giai ®o¹n ph¸t triÓn trong lÞch sö. Tõ ®ã t×m ra quy luËt cña sù ph¸t triÓn ph¸p luËt vÒ TNHC trong lÜnh vùc BVMT ®Ó ®¸p øng yªu cÇu cña Nhµ n-íc, cña x· héi. - Ph-¬ng ph¸p thèng kª x· héi häc: Tõ nh÷ng kÕt qu¶ thèng kª, kiÓm tra, thanh tra vÒ thùc tr¹ng vi ph¹m ph¸p luËt vÒ BVMT vµ thùc tr¹ng truy cøu TNHC trong lÜnh vùc BVMT. - C¸c ph-¬ng ph¸p cña x· héi häc ph¸p luËt: Ph©n tÝch c¬ së x· héi cña TNHC trong lÜnh vùc BVMT. 6. ý nghÜa khoa häc vµ thùc tiÔn cña ®Ò tµi - LuËn v¨n lµ c«ng tr×nh khoa häc chuyªn s©u ®Çu tiªn nghiªn cøu tæng thÓ vÒ TNHC trong lÜnh vùc BVMT. Do ®ã, luËn v¨n sÏ lµ tµi liÖu tham kh¶o cho c¸c nhµ nghiªn cøu, gi¶ng d¹y. - LuËn v¨n ®-a ra nh÷ng gi¶i ph¸p, kiÕn nghÞ hoµn thiÖn ph¸p luËt vÒ TNHC trong lÜnh vùc BVMT. Do ®ã, luËn v¨n sÏ lµ tµi liÖu tham kh¶o cho c¸c nhµ lËp ph¸p. - Nh÷ng ®iÓm míi nhÊt cña luËn v¨n lµ ®-a ra cÊu tróc míi cña ph¸p luËt vÒ TNHC trong lÜnh vùc BVMT; ®-a ra c¸c gi¶i ph¸p dùa trªn yªu cÇu hoµn thiÖn ph¸p luËt trong giai ®o¹n x©y dùng nhµ n-íc ph¸p quyÒn hiÖn nay còng nh- kinh nghiÖm cña c¸c n-íc trªn thÕ giíi. 5 7. KÕt cÊu cña luËn v¨n Ngoµi phÇn më ®Çu, kÕt luËn vµ danh môc tµi liÖu tham kh¶o, néi dung cña luËn v¨n gåm 3 ch-¬ng: Ch-¬ng 1: Kh¸i qu¸t vÒ tr¸ch nhiÖm hµnh chÝnh trong lÜnh vùc b¶o vÖ m«i tr-êng ë ViÖt Nam vµ mét sè n-íc trªn thÕ giíi. Ch-¬ng 2: Thùc tr¹ng vi ph¹m hµnh chÝnh vµ truy cøu tr¸ch nhiÖm hµnh chÝnh trong lÜnh vùc b¶o vÖ m«i tr-êng ë ViÖt Nam hiÖn nay. Ch-¬ng 3: Nh÷ng gi¶i ph¸p ®Ó n©ng cao hiÖu lùc, hiÖu qu¶ trong viÖc truy cøu tr¸ch nhiÖm hµnh chÝnh trong lÜnh vùc b¶o vÖ m«i tr-êng ë ViÖt Nam hiÖn nay. 6 Ch-¬ng 1 Kh¸i qu¸t vÒ tr¸ch nhiÖm hµnh chÝnh trong lÜnh vùc b¶o vÖ m«i tr-êng ë ViÖt Nam vµ mét sè n-íc trªn thÕ giíi 1.1. Quan niÖm tr¸ch nhiÖm hµnh chÝnh vµ tr¸ch nhiÖm hµnh chÝnh trong lÜnh vùc b¶o vÖ m«i tr-êng 1.1.1. Tr¸ch nhiÖm hµnh chÝnh vµ ®Æc ®iÓm cña tr¸ch nhiÖm hµnh chÝnh * Quan niÖm vÒ tr¸ch nhiÖm hµnh chÝnh Tr¸ch nhiÖm hµnh chÝnh ®-îc xem xÐt theo hai nghÜa: - Theo nghÜa réng: TNHC lµ hËu qu¶ cña hµnh vi vi ph¹m ph¸p luËt hµnh chÝnh vµ ®-îc thÓ hiÖn trong viÖc c¬ quan nhµ n-íc cã thÈm quyÒn ¸p dông ®èi víi ng-êi ®· cã lçi trong viÖc vi ph¹m ph¸p luËt hµnh chÝnh b»ng mét hoÆc nhiÒu biÖn ph¸p c-ìng chÕ cña Nhµ n-íc do ph¸p luËt hµnh chÝnh quy ®Þnh [33, tr. 553]. - Theo nghÜa hÑp: TNHC lµ mét lo¹i quan hÖ ph¸p luËt ®Æc thï xuÊt hiÖn trong lÜnh vùc qu¶n lý hµnh chÝnh nhµ n-íc, trong ®ã thÓ hiÖn sù ®¸nh gi¸ phñ nhËn vÒ mÆt ph¸p lý vµ ®¹o ®øc ®èi víi hµnh vi vi ph¹m vµ ng-êi vi ph¹m c¸ nh©n hay tæ chøc ph¶i chÞu nh÷ng hËu qu¶ bÊt lîi, nh÷ng sù t-íc ®o¹t vÒ vËt chÊt hay tinh thÇn t-¬ng øng víi vi ph¹m ®· g©y ra [47, tr. 269]. HoÆc cã quan niÖm TNHC lµ mét d¹ng tr¸ch nhiÖm ph¸p lý, ®ã lµ sù ph¶n øng cña nhµ n-íc ®èi víi ng-êi thùc hiÖn VPHC, thÓ hiÖn ë sù ¸p dông chÕ tµi ph¸p luËt hµnh chÝnh ®èi víi chñ thÓ ®ã, kÕt qu¶ lµ c¸c chñ thÓ thùc hiÖn VPHC ph¶i g¸nh chÞu nh÷ng hËu qu¶ bÊt lîi, thiÖt h¹i vÒ vËt chÊt vµ tinh thÇn so víi t×nh tr¹ng ban ®Çu tr-íc khi vi ph¹m [57, tr. 522]. * §Æc ®iÓm cña tr¸ch nhiÖm hµnh chÝnh Tr¸ch nhiÖm hµnh chÝnh cã nh÷ng ®Æc ®iÓm sau: 7 Mét lµ, c¬ së thùc tÕ cña TNHC lµ hµnh vi vi ph¹m ph¸p luËt hµnh chÝnh ®-îc quy ®Þnh trong Ph¸p lÖnh xö lý vi ph¹m hµnh chÝnh (PLXLVPHC) n¨m 2002, ®-îc söa ®æi, bæ sung n¨m 2007 vµ 2008 vµ c¸c nghÞ ®Þnh cña ChÝnh phñ quy ®Þnh vÒ xö lý VPHC. C¸c vi ph¹m ph¸p luËt trong x· héi rÊt ®a d¹ng vÒ kh¸ch thÓ bÞ x©m h¹i, vÒ møc ®é nguy hiÓm... tõ ®ã dÉn ®Õn nh÷ng hËu qu¶ ph¸p lý kh¸c nhau. Tr¸ch nhiÖm h×nh sù ph¸t sinh do cã hµnh vi vi ph¹m ph¸p luËt ®-îc Bé luËt h×nh sù (BLHS) coi lµ téi ph¹m, cßn tr¸ch nhiÖm d©n sù xuÊt hiÖn khi cã hµnh vi g©y thiÖt h¹i vÒ mÆt tµi s¶n cho nhµ n-íc, tæ chøc hoÆc c«ng d©n. Tr¸ch nhiÖm kû luËt ®-îc Ên ®Þnh ®èi víi ng-êi cã hµnh vi vi ph¹m néi quy, ®iÒu lÖ kû luËt. TNHC ®-îc ¸p dông ®èi víi c¸c hµnh vi ®-îc ph¸p luËt xö ph¹t VPHC coi lµ VPHC. Hai lµ, TNHC còng nh- tÊt c¶ c¸c biÖn ph¸p c-ìng chÕ hµnh chÝnh ®-îc ¸p dông theo thñ tôc hµnh chÝnh. ViÖc ¸p dông c¸c chÕ tµi xö ph¹t VPHC chñ yÕu do c¸c c¬ quan qu¶n lý hµnh chÝnh nhµ n-íc thùc hiÖn. VÝ dô nh- ñy ban nh©n d©n (UBND) xö ph¹t c¸c vi ph¹m quy t¾c x©y dùng, sö dông ®Êt, g©y « nhiÔm m«i tr-êng sèng... Sù ¸p dông c¸c chÕ tµi h×nh sù vµ d©n sù th× nhÊt thiÕt ph¶i theo tr×nh tù xÐt xö cña Tßa ¸n. MÆc dï Tßa ¸n còng cã thÈm quyÒn xö ph¹t hµnh chÝnh ®èi víi nh÷ng hµnh vi g©y rèi trong phiªn tßa nh-ng trong c¸c tr-êng hîp Êy Tßa ¸n ®ãng vai trß lµ c¬ quan xö ph¹t hµnh chÝnh th«ng th-êng vµ kh«ng theo tr×nh tù xÐt xö. Ba lµ, TNHC ®-îc thÓ hiÖn ë chç: c¬ quan nhµ n-íc cã thÈm quyÒn (nhµ chøc tr¸ch) Ên ®Þnh ®èi víi ng-êi vi ph¹m ph¸p luËt c¸c biÖn ph¸p xö ph¹t hµnh chÝnh t-¬ng øng víi hµnh vi vi ph¹m mµ ng-êi ®ã ®· g©y ra. Ph¹t hµnh chÝnh kh¸c víi ph¹t h×nh sù, d©n sù… ë môc ®Ých, ®Æc ®iÓm vµ møc ®é t¸c ®éng. Bèn lµ, kh¸i niÖm TNHC hÑp h¬n kh¸i niÖm c-ìng chÕ hµnh chÝnh. Kh«ng ph¶i bÊt kú biÖn ph¸p c-ìng chÕ hµnh chÝnh nµo còng lµ TNHC. Sù ¸p dông c¸c biÖn ph¸p c-ìng chÕ hµnh chÝnh trong c¸c tr-êng hîp khÈn cÊp nhthiªn tai, ®Þch häa… kh«ng ph¶i lµ TNHC. 8 N¨m lµ, TNHC còng kh¸c biÖt víi chÕ tµi hµnh chÝnh. ChÕ tµi hµnh chÝnh lµ mét bé phËn cña quy ph¹m ph¸p luËt hµnh chÝnh trong ®ã dù liÖu c¸c biÖn ph¸p xö lý ®èi víi ng-êi cã hµnh vi vi ph¹m quy ®Þnh cña quy ph¹m Êy, hoÆc vi ph¹m nh÷ng quy ®Þnh cña mét sè ngµnh luËt kh¸c. Cßn TNHC lµ sù ¸p dông chÕ tµi ®ã. * Môc ®Ých cña TNHC Khi xem xÐt b¶n chÊt cña TNHC, cÇn lµm s¸ng tá môc ®Ých cña nã. XuÊt ph¸t tõ vÊn ®Ò cã tÝnh c-¬ng lÜnh vÒ sù lo¹i trõ dÇn nh÷ng biÓu hiÖn chèng ®èi x· héi, cã thÓ nãi môc ®Ých chung cña TNHC lµ lo¹i trõ dÇn nh÷ng vi ph¹m ph¸p luËt trong lÜnh vùc qu¶n lý hµnh chÝnh nhµ n-íc, b¶o vÖ trËt tù ph¸p luËt. C. M¸c ®· chØ râ: Mét h×nh ph¹t bÊt kú, kh«ng ph¶i g× kh¸c mµ lµ ph-¬ng tiÖn tù vÖ cña x· héi chèng l¹i nh-ng vi ph¹m ®èi víi ®iÒu kiÖn tån t¹i cña chóng, bÊt luËn nh- thÕ nµo. ë Nhµ n-íc ta, TNHC lµ ph-¬ng tiÖn b¶o vÖ nh÷ng quan hÖ x· héi x· héi chñ nghÜa tr-íc nh÷ng hµnh vi chèng ®èi ph¸p luËt, ng¨n chÆn nh÷ng viÖc ph¹m ph¸p, g©y trë ng¹i cho trËt tù x· héi, trËt tù qu¶n lý, gãp phÇn b¶o ®¶m hiÖu qu¶ cña c«ng t¸c qu¶n lý hµnh chÝnh nhµ n-íc. XuÊt ph¸t tõ môc ®Ých chung, TNHC cã môc ®Ých trùc tiÕp lµ: gi¸o dôc ng-êi vi ph¹m vµ phßng ngõa c¸c vi ph¹m ph¸p luËt. ViÖc ¸p dông c¸c biÖn ph¸p c-ìng chÕ hµnh chÝnh kh«ng ph¶i lµ môc ®Ých tù th©n cña biÖn ph¸p tr¸ch nhiÖm ®ã, mµ nã lµ ph-¬ng tiÖn gi¸o dôc con ng-êi lßng kÝnh träng ph¸p luËt. Nhµ n-íc ta khi thùc hiÖn cuéc ®Êu tranh víi nh÷ng vi ph¹m ph¸p luËt, kh«ng xuÊt ph¸t tõ môc ®Ých ®µn ¸p mµ nh»m kh«i phôc nh÷ng gi¸ trÞ ®¹o ®øc tèt ®Ñp cña c¸ nh©n, t¹o ra thãi quen thùc hiÖn cã ý thøc vµ tù gi¸c nh÷ng quyÒn vµ nghÜa vô cña m×nh. Môc ®Ých phßng ngõa vi ph¹m ph¸p luËt cña TNHC bao gåm phßng ngõa riªng vµ phßng ngõa chung. ë ®©y phßng ngõa riªng ®-îc hiÓu lµ phßng ngõa sù t¸i ph¹m vµ thùc hiÖn vi ph¹m ph¸p luËt míi, tõ phÝa ng-êi ®· VPHC vµ bÞ xö ph¹t hµnh chÝnh, cßn phßng ngõa chung lµ phßng ngõa c¸c vi ph¹m ph¸p luËt tõ nh÷ng c¸ nh©n kh¸c trong x· héi. 9 1.1.2. Quan niÖm vµ nh÷ng ®Æc ®iÓm cña tr¸ch nhiÖm hµnh chÝnh trong lÜnh vùc b¶o vÖ m«i tr-êng 1.1.2.1. Quan niÖm tr¸ch nhiÖm hµnh chÝnh trong lÜnh vùc b¶o vÖ m«i tr-êng Tr¸ch nhiÖm hµnh chÝnh trong lÜnh vùc BVMT lµ mét lo¹i quan hÖ ph¸p luËt ®Æc thï, xuÊt hiÖn trong lÜnh vùc qu¶n lý hµnh chÝnh nhµ n-íc vÒ BVMT, trong ®ã thÓ hiÖn sù ®¸nh gi¸ phñ nhËn vÒ mÆt ph¸p lý vµ ®¹o ®øc ®èi víi hµnh vi vi ph¹m vµ ng-êi vi ph¹m c¸ nh©n hay tæ chøc ph¶i chÞu nh÷ng hËu qu¶ bÊt lîi, nh÷ng sù t-íc ®o¹t vÒ vËt chÊt hay tinh thÇn t-¬ng øng víi hµnh vi vi ph¹m ph¸p luËt m«i tr-êng mµ hä ®· g©y ra. 1.1.2.2. §Æc ®iÓm tr¸ch nhiÖm hµnh chÝnh trong lÜnh vùc b¶o vÖ m«i tr-êng §Æc ®iÓm cña TNHC trong lÜnh vùc BVMT lµ nh÷ng dÊu hiÖu ®Æc tr-ng cña TNHC trong lÜnh vùc BVMT ®Ó nãi lªn sù kh¸c biÖt gi÷a TNHC trong lÜnh vùc BVMT víi TNHC trong c¸c lÜnh vùc kh¸c nh- TNHC trong lÜnh vùc an ninh trËt tù, an toµn x· héi, TNHC trong lÜnh vùc giao th«ng, TNHC trong lÜnh vùc v¨n hãa, trong lÜnh vùc thñy s¶n... Theo ®ã TNHC trong lÜnh vùc BVMT cã nh÷ng ®Æc ®iÓm chung cña TNHC vµ bªn c¹nh ®ã cã nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng cña nã. VÒ nh÷ng ®Æc ®iÓm chung: TNHC trong lÜnh vùc BVMT còng bao gåm c¸c ®Æc ®iÓm chung nh- c¬ së thùc tÕ cña TNHC trong lÜnh vùc BVMT lµ hµnh vi vi ph¹m ph¸p luËt hµnh chÝnh ®-îc quy ®Þnh trong PLXLVPHC n¨m 2002 vµ NghÞ ®Þnh 81/2006/N§-CP ngµy 9/8/2006 cña ChÝnh phñ quy ®Þnh vÒ xö ph¹t VPHC trong lÜnh vùc BVMT (sau ®©y gäi t¾t lµ NghÞ ®Þnh 81); TNHC trong lÜnh vùc BVMT còng nh- tÊt c¶ c¸c biÖn ph¸p c-ìng chÕ hµnh chÝnh ®-îc ¸p dông theo thñ tôc hµnh chÝnh n»m ngoµi tr×nh tù xÐt xö cña tßa ¸n vµ TNHC trong lÜnh vùc BVMT ®-îc thÓ hiÖn ë chç: c¬ quan nhµ n-íc cã thÈm quyÒn (nhµ chøc tr¸ch) Ên ®Þnh ®èi víi ng-êi vi ph¹m ph¸p luËt trong lÜnh vùc qu¶n lý nhµ n-íc vÒ m«i tr-êng c¸c biÖn ph¸p xö ph¹t hµnh chÝnh t-¬ng øng víi hµnh vi vi ph¹m mµ ng-êi ®ã ®· g©y ra. 10 VÒ nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng: Kh¸ch thÓ cña VPHC trong lÜnh vùc BVMT lµ nh÷ng quan hÖ x· héi ph¸t sinh trong lÜnh vùc BVMT ®-îc b¶o vÖ bëi c¸c quy ph¹m ph¸p luËt hµnh chÝnh. §Æc tr-ng cÊu thµnh VPHC trong lÜnh vùc BVMT lµ th-êng sö dông "kÕt cÊu dÉn chiÕu". §Ó x¸c ®Þnh VPHC trong lÜnh vùc BVMT th-êng ph¶i c¨n cø vµo viÖc x¸c ®Þnh hµnh vi ®ã vi ph¹m c¸c quy t¾c khai th¸c, sö dông nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn vµ BVMT, mµ c¸c quy t¾c nµy ®-îc quy ®Þnh trong nh÷ng v¨n b¶n chuyªn ngµnh kh¸c. VÝ dô, muèn kh¼ng ®Þnh hµnh vi vi ph¹m quy ®Þnh vÒ « nhiÔm ®Êt theo §iÒu 21 NghÞ ®Þnh 81 th× ph¶i c¨n cø trªn c¬ së giíi h¹n tèi ®a ®-îc phÐp th¶i c¸c chÊt ®éc h¹i vµo ®Êt. Giíi h¹n nµy ®-îc quy ®Þnh cô thÓ trong tiªu chuÈn ViÖt Nam vÒ m«i tr-êng ®Êt do Bé Tµi nguyªn vµ M«i tr-êng c«ng bè. V× vËy, ®Ó cã thÓ xö ph¹t ®óng ®¾n ®èi víi c¸c hµnh vi VPHC trong lÜnh vùc BVMT cÇn ph¶i vËn dông chÝnh x¸c c¸c quy ph¹m ph¸p luËt m«i tr-êng, trong ®ã ®Æc biÖt lµ c¸c tiªu chuÈn m«i tr-êng. TÝnh chÊt vµ møc ®é hËu qu¶ cña VPHC trong lÜnh vùc BVMT phô thuéc chñ yÕu vµo nh÷ng thiÖt h¹i mµ hµnh vi ®ã g©y ra cho m«i tr-êng, thiÖt h¹i vÒ tµi s¶n, thiÖt h¹i cho søc kháe vµ tÝnh m¹ng cña con ng-êi. VÒ mÆt lý luËn còng nh- thùc tiÔn, viÖc x¸c ®Þnh c¸c thiÖt h¹i m«i tr-êng gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n v× nh÷ng lý do sau: Thø nhÊt, thiÖt h¹i vÒ m«i tr-êng rÊt khã chøng minh ®Çy ®ñ, v× m«i tr-êng ®-îc cÊu thµnh bëi rÊt nhiÒu thµnh phÇn, yÕu tè kh¸c nhau, cã mèi quan hÖ mËt thiÕt vµ t¸c ®éng t-¬ng hç lªn nhau. Cho nªn, mét hµnh vi VPHC vÒ BVMT cã thÓ g©y nªn rÊt nhiÒu thiÖt h¹i (thiÖt h¹i ®èi víi tõng thµnh phÇn m«i tr-êng còng nh- ®èi víi tæng thÓ m«i tr-êng, thiÖt h¹i ®èi víi tµi s¶n, thiÖt h¹i ®èi víi søc kháe vµ tÝnh m¹ng cña con ng-êi). Thø hai, m«i tr-êng lµ ®èi t-îng khai th¸c, sö dông cña rÊt nhiÒu ng-êi, v× vËy trªn thùc tÕ cã nh÷ng thiÖt h¹i vÒ m«i tr-êng cã thÓ do sù t¸c ®éng ®ång thêi cña nhiÒu ng-êi, nhiÒu nguyªn nh©n g©y nªn vµ c¸c t¸c ®éng nµy th-êng mang tÝnh tiÒm Èn, ®an xen. Thø ba, trong mét sè tr-êng hîp kh«ng thÓ x¸c 11 ®Þnh ®-îc ngay mèi quan hÖ nh©n qu¶ gi÷a hµnh vi vµ hËu qu¶ cña hµnh vi ®ã x¶y ra, v× hËu qu¶ x¶y ra cã thÓ do nhiÒu nguyªn nh©n g©y nªn (lý do thø hai ®· kÓ ë trªn) hoÆc hËu qu¶ kh«ng x¶y ra ngay sau khi cã hµnh vi vi ph¹m mµ ph¶i tr¶i qua mét thêi gian nhÊt ®Þnh míi xuÊt hiÖn (vÝ dô nh- « nhiÔm n-íc ngÇm, phãng x¹, ®Êt...). M«i tr-êng ®-îc t¹o thµnh bëi nhiÒu thµnh phÇn, yÕu tè m«i tr-êng, dÉn ®Õn ho¹t ®éng BVMT ®-îc ph¸p luËt quy ®Þnh rÊt ®a d¹ng vµ phong phó, bao gåm ho¹t ®éng BVMT nãi chung vµ ho¹t ®éng BVMT ®èi víi tõng thµnh phÇn, tõng yÕu tè m«i tr-êng; ho¹t ®éng BVMT cña Nhµ n-íc vµ cña toµn x· héi; ho¹t ®éng BVMT cña tæ chøc vµ cña c¸ nh©n... XuÊt ph¸t tõ tÝnh ®a d¹ng vµ phong phó cña ho¹t ®éng BVMT nªn VPHC trong lÜnh vùc BVMT ®-îc ph¸p luËt quy ®Þnh cã ®Æc ®iÓm rÊt réng vµ ®a d¹ng, bao gåm c¸c hµnh vi vi ph¹m c¸c quy ®Þnh ph¸p luËt vÒ BVMT nãi chung vµ tõng thµnh phÇn m«i tr-êng nãi riªng. §Æc ®iÓm nµy biÓu hiÖn râ nÐt t¹i NghÞ ®Þnh 81 cña ChÝnh phñ quy ®Þnh vÒ xö ph¹t VPHC trong lÜnh vùc BVMT. NghÞ ®Þnh 81 quy ®Þnh c¸c hµnh vi VPHC ®èi víi m«i tr-êng nãi chung còng nh- ®èi víi tõng thµnh phÇn, yÕu tè m«i tr-êng nãi riªng. VÝ dô nh- vi ph¹m vÒ b¶o vÖ ®a d¹ng sinh häc vµ b¶o tån thiªn nhiªn; vi ph¹m vÒ khai th¸c, sö dông tµi nguyªn thiªn nhiªn; vi ph¹m vÒ BVMT trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt, kinh doanh, bÖnh viÖn, kh¸ch s¹n, nhµ hµng; vi ph¹m quy ®Þnh vÒ « nhiÔm ®Êt, n-íc, kh«ng khÝ; vi ph¹m vÒ nhËp khÈu nguyªn liÖu, phÕ liÖu... Ngoµi ra, VPHC trong lÜnh vùc BVMT cßn ®-îc quy ®Þnh t¹i mét sè v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt kh¸c quy ®Þnh xö ph¹t VPHC ®èi víi tõng yÕu tè, thµnh phÇn m«i tr-êng nh- NghÞ ®Þnh sè 182/2004/N§-CP ngµy 29/10/2004 cña ChÝnh phñ quy ®Þnh xö ph¹t hµnh chÝnh trong lÜnh vùc qu¶n lý, sö dông ®Êt ®ai; NghÞ ®Þnh sè 150/2004/N§-CP ngµy 29/7/2004 cña ChÝnh phñ quy ®Þnh xö ph¹t VPHC trong lÜnh vùc kho¸ng s¶n; NghÞ ®Þnh sè 34/2005/N§-CP ngµy 17/3/2005 cña ChÝnh phñ quy ®Þnh vÒ xö ph¹t VPHC trong lÜnh vùc tµi 12 nguyªn n-íc; NghÞ ®Þnh sè 45/2005/N§-CP ngµy 6/4/2005 cña ChÝnh phñ quy ®Þnh xö ph¹t hµnh chÝnh trong lÜnh vùc y tÕ; NghÞ ®Þnh 64/2005/N§-CP ngµy 16/5/2005 cña ChÝnh phñ quy ®Þnh vÒ xö ph¹t VPHC trong lÜnh vùc qu¶n lý vËt liÖu næ c«ng nghiÖp; NghÞ ®Þnh sè 128/2005/N§-CP ngµy 11/10/2005 cña ChÝnh phñ quy ®Þnh vÒ xö ph¹t hµnh chÝnh trong lÜnh vùc thñy s¶n; NghÞ ®Þnh 150/2005/N§-CP ngµy 12/12/2005 cña ChÝnh phñ quy ®Þnh xö ph¹t hµnh chÝnh trong lÜnh vùc an ninh trËt tù, an toµn x· héi; NghÞ ®Þnh sè 51/2006/N§-CP ngµy 19/5/2006 cña ChÝnh phñ quy ®Þnh xö ph¹t hµnh chÝnh trong lÜnh vùc an toµn vµ kiÓm so¸t bøc x¹; NghÞ ®Þnh sè 159/2007/N§-CP ngµy 30/10/2007 cña ChÝnh phñ quy ®Þnh vÒ xö ph¹t hµnh chÝnh vÒ qu¶n lý rõng, b¶o vÖ rõng vµ qu¶n lý l©m s¶n; NghÞ ®Þnh sè 90 ngµy 20/10/2009 cña ChÝnh phñ vÒ xö ph¹t VPHC trong ho¹t ®éng hãa chÊt... 1.1.2.3. Ph©n biÖt tr¸ch nhiÖm hµnh chÝnh vµ tr¸ch nhiÖm h×nh sù trong lÜnh vùc b¶o vÖ m«i tr-êng D-íi gi¸c ®é khoa häc ph¸p lý h×nh sù cã thÓ hiÓu: téi ph¹m vÒ m«i tr-êng lµ c¸c hµnh vi nguy hiÓm cho x· héi ®-îc quy ®Þnh trong BLHS ViÖt Nam, x©m ph¹m tíi c¸c quan hÖ x· héi vÒ gi÷ g×n m«i tr-êng trong s¹ch, sö dông hîp lý nh÷ng tµi nguyªn cña nã vµ ®¶m b¶o an toµn m«i tr-êng sèng cña con ng-êi. Bé luËt h×nh sù n¨m 1999 ®· x©y dùng mét ch-¬ng riªng quy ®Þnh nh÷ng hµnh vi téi ph¹m vÒ m«i tr-êng. §iÒu ®ã thÓ hiÖn chÝnh s¸ch h×nh sù cña n-íc ta trong viÖc BVMT cã sù ®ét ph¸ quan träng. BLHS n¨m 1985 ch-a thÓ hiÖn râ tÝnh cÊp b¸ch vµ tÇm quan träng ®Æc biÖt cña viÖc ®Êu tranh phßng vµ chèng ®èi víi c¸c hµnh vi x©m h¹i m«i tr-êng. §iÒu nµy kh«ng chØ thÓ hiÖn qua viÖc BLHS n¨m 1985 ch-a dµnh riªng mét ch-¬ng cho c¸c téi ph¹m vÒ m«i tr-êng, mµ cßn dÔ nhËn thÊy qua viÖc mét sè téi ph¹m vÒ m«i tr-êng ®-îc gép l¹i víi nh÷ng téi ph¹m kh¸c vµ ®-îc hiÓu kh«ng ph¶i víi t- c¸ch lµ nh÷ng téi ph¹m vÒ m«i tr-êng (téi vi ph¹m c¸c quy ®Þnh vÒ qu¶n lý vµ b¶o vÖ 13 ®Êt - §iÒu 180, téi vi ph¹m c¸c quy ®Þnh vÒ qu¶n lý vµ b¶o vÖ rõng - §iÒu 181 trong BLHS n¨m 1985 ®-îc hiÓu lµ nh÷ng téi ph¹m kinh tÕ hoÆc téi ph¹m x©m ph¹m trËt tù qu¶n lý hµnh chÝnh - §iÒu 216). C¸c téi ph¹m vÒ m«i tr-êng ®-îc quy ®Þnh t¹i 10 ®iÒu luËt trong ch-¬ng XVII BLHS n¨m 1999 (tõ §iÒu 182 ®Õn §iÒu 191). Tuy nhiªn, Ch-¬ng XVII BLHS míi chØ quy ®Þnh b¶y nhãm hµnh vi (trong 16 nhãm hµnh vi) bÞ nghiªm cÊm bëi LuËt BVMT ViÖt Nam n¨m 2005 (§iÒu 7), mµ vÉn ch-a bao hµm hÕt mét sè hµnh vi x©m h¹i m«i tr-êng kh¸c x¶y ra trong thùc tiÔn nh- hµnh vi x©m h¹i c«ng tr×nh, thiÕt bÞ, ph-¬ng tiÖn phôc vô ho¹t ®éng BVMT; hµnh vi che giÊu hµnh vi hñy ho¹i m«i tr-êng, c¶n trë ho¹t ®éng BVMT, lµm sai lÖch th«ng tin dÉn ®Õn g©y hËu qu¶ xÊu ®èi víi m«i tr-êng... Nh÷ng hµnh vi nµy cho dï ®-îc ®Ò cËp hay ch-a ®-îc ®Ò cËp trong c¸c v¨n b¶n xö ph¹t hµnh chÝnh do ChÝnh phñ ban hµnh, nh-ng nÕu nh- chóng ®-îc thùc hiÖn g©y nªn nh÷ng hËu qu¶ nghiªm träng ®Õn møc ph¶i ¸p dông c¸c chÕ tµi h×nh sù th× râ rµng trong tr-êng hîp nµy viÖc ¸p dông c¸c chÕ tµi hµnh chÝnh lµ kh«ng ®ñ søc r¨n ®e vµ ng¨n chÆn. Téi ph¹m vÒ m«i tr-êng theo quy ®Þnh cña BLHS ViÖt Nam bao gåm ba lo¹i téi ph¹m: téi Ýt nghiªm träng, nghiªm träng vµ rÊt nghiªm träng. Kh«ng cã hµnh vi téi ph¹m vÒ m«i tr-êng nµo bÞ coi lµ téi ph¹m ®Æc biÖt nghiªm träng trong khi c¸c n-íc trªn thÕ giíi coi hµnh vi vi ph¹m vÒ BVMT lµ téi ®Æc biÖt nghiªm träng nh- Singapo, Canada... TuyÖt ®¹i bé phËn téi ph¹m vÒ m«i tr-êng cã cÊu thµnh vËt chÊt (9/10 téi ph¹m). HËu qu¶ trong c¸c téi ph¹m vÒ m«i tr-êng ®-îc quy ®Þnh trong c¸c cÊu thµnh c¬ b¶n lµ "hËu qu¶ nghiªm träng". Ngoµi ra, trong mét sè cÊu thµnh t¨ng nÆng sö dông thuËt ng÷ "hËu qu¶ rÊt nghiªm träng" hoÆc "hËu qu¶ ®Æc biÖt nghiªm träng". Bªn c¹nh ®ã, cÊu thµnh cña phÇn lín c¸c téi ph¹m vÒ m«i tr-êng ®ßi hái ph¶i cã dÊu hiÖu b¾t buéc vÒ viÖc ®· bÞ xö ph¹t hµnh chÝnh (8/10 téi ph¹m). DÊu hiÖu vÒ viÖc ®· bÞ xö ph¹t hµnh chÝnh trong c¸c téi ph¹m vÒ m«i 14 tr-êng chØ cã thÓ lµ c¬ së cho viÖc ®Þnh téi cô thÓ nÕu nh- ®ã lµ viÖc xö ph¹t hµnh chÝnh ®èi víi hµnh vi x©m h¹i m«i tr-êng cïng lo¹i vµ ch-a hÕt thêi h¹n ®Ó ®-îc coi lµ ch-a bÞ xö ph¹t hµnh chÝnh. Vi ph¹m hµnh chÝnh vµ téi ph¹m trong lÜnh vùc BVMT ®Òu lµ nh÷ng hµnh vi nguy hiÓm cho x· héi, ®iÓm kh¸c nhau ë ®©y chØ lµ "møc ®é nguy hiÓm cho x· héi cña hµnh vi" [57, tr. 402]. Hµnh vi VPHC vÒ BVMT Ýt nguy hiÓm cho x· héi h¬n so víi hµnh vi bÞ coi lµ téi ph¹m vÒ m«i tr-êng. §Ó x¸c ®Þnh møc ®é nguy hiÓm kh¸c nhau cho x· héi cña VPHC vµ téi ph¹m nãi chung, cã thÓ dùa vµo nh÷ng tiªu chÝ sau: TÝnh chÊt cña kh¸ch thÓ bÞ x©m h¹i; chñ thÓ; møc ®é hËu qu¶; sè l-îng tang vËt, hµng hãa… vi ph¹m; t¸i ph¹m hµnh chÝnh; h×nh thøc lçi, ®éng c¬, môc ®Ých. Trong lÜnh vùc BVMT, ®Ó ph©n biÖt mét hµnh vi cô thÓ nµo ®ã lµ VPHC vµ téi ph¹m vÒ m«i tr-êng cÇn dùa trªn c¸c tiªu chÝ sau: - C¬ së cña TNHC lµ hµnh vi vi ph¹m ph¸p luËt hµnh chÝnh ®-îc quy ®Þnh trong PLXLVPHC n¨m 2002, NghÞ ®Þnh 81 vµ c¸c nghÞ ®Þnh kh¸c liªn quan ®Õn xö ph¹t VPHC trong lÜnh vùc BVMT, cßn c¬ së cña tr¸ch nhiÖm h×nh sù vÒ m«i tr-êng lµ hµnh vi bÞ coi lµ téi ph¹m ®-îc quy ®Þnh trong BLHS n¨m 1999. - Truy cøu TNHC trong lÜnh vùc BVMT lµ viÖc c¸c chñ thÓ cã thÈm quyÒn nh©n danh Nhµ n-íc ¸p dông c¸c h×nh thøc xö ph¹t vµ biÖn ph¸p kh¾c phôc hËu qu¶ ®èi víi c¸c c¸ nh©n, tæ chøc VPHC vÒ BVMT theo tr×nh tù, thñ tôc tè tông hµnh chÝnh. Cßn truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù trong lÜnh vùc BVMT lµ viÖc c¸c chñ thÓ cã thÈm quyÒn nh©n danh Nhµ n-íc ¸p dông c¸c chÕ tµi h×nh sù (ph¹t tiÒn, ph¹t tï, ngoµi ra, ng-êi ph¹m téi cßn cã thÓ bÞ ¸p dông h×nh ph¹t bæ sung cÊm ®¶m nhiÖm chøc vô, cÊm hµnh nghÒ hoÆc lµm c«ng viÖc nhÊt ®Þnh) ®èi víi c¸c c¸ nh©n cã hµnh vi vi ph¹m c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt vÒ BVMT, viÖc truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù ®-îc thùc hiÖn theo tr×nh tù, thñ tôc tè tông t- ph¸p t¹i Tßa ¸n. 15