Tài liệu Trả hồ sơ đề điều tra bổ sung trong tố tụng hình sự việt nam (luận văn thạc sĩ luật học)

1 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ TƯ PHÁP TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT HÀ NỘI HOÀNG THỊ THÙY LINH TRẢ HỒ SƠ ĐỀ ĐIỀU TRA BỔ SUNG TRONG TỐ TỤNG HÌNH SỰ VIỆT NAM LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI - NĂM 2016 2 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ TƯ PHÁP TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT HÀ NỘI HOÀNG THỊ THÙY LINH TRẢ HỒ SƠ ĐỂ ĐIỀU TRA BỔ SUNG TRONG TỐ TỤNG HÌNH SỰ VIỆT NAM LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Chuyên ngành: Luật Hình sự và Tố tụng hình sự Mã số : 60380104 Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS HOÀNG THỊ MINH SƠN HÀ NỘI - NĂM 2016 3 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các kết luận, số liệu trong luận văn là trung thực, đảm bảo độ tin cậy và chưa được công bố trong một công trình khoa học nào khác./. TÁC GIẢ HOÀNG THỊ THÙY LINH 4 DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU Biểu đồ số 2.1. Số vụ án Viện kiểm sát trả hồ sơ cho Cơ quan điều tra để điều tra bổ sung trong toàn quốc từ 2011 - 2015 Biểu đồ số 2.2. So sánh số vụ án Viện kiểm sát trả hồ sơ cho Cơ quan điều tra để điều tra bổ sung trong toàn quốc từ 2011 - 2015 Biểu đồ số 2.3. Số vụ án Tòa án trả hồ sơ cho Viện kiểm sát để điều tra bổ sung trong toàn quốc từ 2011 - 2015 Biểu đồ số 2.4. So sánh số vụ án Tòa án trả hồ sơ cho Viện kiểm sát để điều tra bổ sung trong toàn quốc từ 2011 - 2015 MỤC LỤC Trang 5 MỞ ĐẦU 1 Chương 1: LÝ LUẬN VỀ TRẢ HỒ SƠ ĐỂ ĐIỀU TRA BỔ SUNG 8 1.1. Khái niệm, đặc điểm của trả hồ sơ để điều tra bổ sung 8 1.2. Nội dung của trả hồ sơ để điều tra bổ sung và phân biệt 12 với hủy bản án sơ thẩm và chuyển hồ sơ vụ án để điều tra lại hoặc DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT xét xử lại 1.2.1 Nội dung của trả hồ sơ để điều tra bổ sung 1.2.2 Phân biệt trả hồ sơ để điều tra bổ sung với hủy bản án sơ thẩm và chuyển hồ sơ vụ án để điều tra lại hoặc xét xử lại BLHS Bộ luật hình sự 1.3. Ý nghĩa của việc trả hồ sơ để điều tra bổ sung BLTTHS Bộ luật tố tụng hình sự Kết luận Chương 1 Chương 2: CQĐT THỰC TRẠNG TRẢ HỒ SƠ ĐỂ ĐIỀUđiều TRA Cơ quan traBỔ SUNG 2.1. Thực luật tố hình sự về trả ĐTBStrạng quy định của pháp Điều tratụng bổ sung hồ sơ để điều tra bổ sung KSV Kiểm sát viên 2.1.1. Quy định của pháp luật tố tụng hình sự về căn cứ trả hồ TTHS Tố tụng hình sự sơ để điều tra bổ sung 2.1.2.VKS Các quy định khác về trả hồ sơViện để điều trasát bổ sung Kiểm 2.1.3.VKSND Đánh giá quy định của Bộ luật tố tụng sự năm Viện Kiểmhình sát nhân dân2003 về trả hồ sơ để điều tra bổ sung 2.2. Thực trạng thực hiện quy định pháp luật tố tụng hình sự về trả hồ sơ để điều tra bổ sung 2.2.1. Thực trạng trả hồ sơ để điều tra bổ sung của Viện kiểm sát 2.2.2. Thực trạng trả hồ sơ để điều tra bổ sung của Tòa án 2.3. Đánh giá thực trạng trả hồ sơ để điều tra bổ sung 2.3.1. Những ưu điểm 2.3.2. Những hạn chế, vướng mắc và nguyên nhân Kết luận Chương 2 Chương 3: GIẢI PHÁP BẢO ĐẢM HẠN CHẾ TRẢ HỒ SƠ ĐỂ ĐIỀU TRA BỔ SUNG 3.1. Tăng cường hướng dẫn, triển khai thực hiện Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015 3.2. Các giải pháp khác Kết luận Chương 3 KẾT LUẬN DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 12 16 18 23 24 24 24 30 32 40 40 46 55 55 57 63 64 64 69 77 78 6 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Trong các giai đoạn tố tụng hình sự thì giai đoạn điều tra, giai đoạn truy tố và xét xử đóng vai trò hết sức quan trọng. Bởi chỉ khi Cơ quan điều tra điều tra đúng hướng, Viện kiểm sát truy tố đúng người, đúng tội thì mới tạo cơ sở cho Tòa án xét xử vụ án đúng đắn, nhanh chóng và hiệu quả. Tuy nhiên, công tác điều tra cũng như đánh giá về vụ án là điều không dễ dàng khi tình hình tội phạm ngày càng tinh vi, xảo quyệt, nhiều thủ đoạn mới. Bên cạnh đó, các quy định của pháp luật tố tụng hiện hành còn nhiều bất cập, đạo đức nghề nghiệp, trình độ năng lực chuyên môn của đội ngũ cán bộ tư pháp còn chưa đáp ứng được yêu cầu. Vì vậy, đã có không ít các trường hợp điều tra, truy tố chưa đầy đủ, còn để lọt tội phạm hoặc có vi phạm nghiêm trọng về thủ tục tố tụng. Để khắc phục tình trạng đó, pháp luật tố tụng hình sự đã quy định cụ thể về chế định trả hồ sơ để điều tra bổ sung giữa các cơ quan tiến hành tố tụng. Cụ thể khi nghiên cứu hồ sơ vụ án mà phát hiện thấy hồ sơ còn thiếu những chứng cứ quan trọng đối với vụ án mà không thể tự mình bổ sung được; khi có căn cứ để cho rằng bị cáo phạm một tội khác hoặc có đồng phạm khác; hoặc khi có phát hiện vi phạm nghiêm trọng thủ tục tố tụng thì Viện kiểm sát và Tòa án sẽ ra quyết định trả hồ sơ để điều tra bổ sung nhằm khắc phục những thiếu sót, tồn tại trong giai đoạn tố tụng trước và giải quyết vụ án theo hướng đúng đắn. Với mục đích như vậy, chế định trả hồ sơ để điều tra bổ sung đã được quy định từ khi ban hành BLTTHS năm 1988, được hoàn thiện hơn ở BLTTHS năm 2003 và cho đến BLTTHS năm 2015 thì đã quy định chi tiết, đầy đủ hơn. Mặc dù chế định trả hồ sơ để điều tra bổ sung được quy định sớm như vậy nhưng hiện nay những vấn đề lý luận về vấn đề này còn chưa được nhận thức thống nhất giữa các cơ quan tiến hành tố tụng. Điều này đã dẫn tới 7 nhiều cách hiểu khác nhau trong thực tiễn áp dụng pháp luật và tình trạng trả hồ sơ để điều tra bổ sung tràn lan, không có căn cứ. Thực tiễn cho thấy, việc lạm dụng thẩm quyền, xem nhẹ quy định về thời hạn điều tra hoặc kéo theo thời hạn điều tra của nhiều vụ án bị kéo dài,… đều là những hệ quả của việc trả hồ sơ để điều tra bổ sung nhiều lần. Hơn nữa, thực tiễn áp dụng những quy định của BLTTHS năm 2003 về trả hồ sơ để điều tra bổ sung gặp rất nhiều vướng mắc và đã được sửa đổi bổ sung trong BLTTHS năm 2015, nhưng những hướng dẫn chi tiết của cơ quan có thẩm quyền về trả hồ sơ để điều tra bổ sung chưa kịp ban hành. Vì vậy, để khắc phục tình trạng trả hồ sơ điều tra bổ sung không đúng giữa các cơ quan tiến hành tố tụng, góp phần đẩy nhanh tiến độ giải quyết vụ án, kịp thời bảo vệ lợi ích của nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của công dân theo yêu cầu cải cách tư pháp đã thể hiện trong các Nghị quyết của Đảng, đặc biệt là Nghị quyết số 48-NQ/TW ngày 24/05/2005 của Bộ chính trị “Về chiến lược xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam đến năm 2010, định hướng đến năm 2020” và Nghị quyết số 49-NQ/TW ngày 02/06/2005 của Bộ chính trị “Về chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020” thì các cơ quan tiến hành tố tụng cần tuân thủ đúng các quy định của pháp luật tố tụng hình sự, ban hành kịp thời những hướng dẫn nghiệp vụ, lấy tư tưởng, tinh thần của các Nghị quyết của Đảng làm kim chỉ nam cho công tác tư pháp nhằm đảm bảo nâng cao chất lượng của hoạt động tư pháp, bảo đảm tốt hơn quyền tự do dân chủ của công dân, bảo đảm sự thống nhất và đồng bộ giữa các văn bản pháp luật, đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp, yêu cầu của cuộc đấu tranh phòng chống tội phạm hiện nay. Xuất phát từ thực trạng và tinh thần đó, tác giả chọn nghiên cứu đề tài “Trả hồ sơ để điều tra bổ sung trong tố tụng hình sự Việt Nam” làm luận văn thạc sĩ luật học là cần thiết. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài 8 Việc trả hồ sơ để điều tra bổ sung giữa các cơ quan tiến hành tố tụng là một trong những vấn đề bức xúc và nhạy cảm đã được một số nhà khoa học và những người làm công tác thực tiễn nghiên cứu dưới dạng luận văn thạc sĩ, các bài báo, bài viết trên các tạp chí chuyên ngành, có thể kể đến một số công trình như: Trả hồ sơ để điều tra bổ sung trong tố tụng hình sự Việt Nam - Luận văn thạc sĩ của tác giả Nguyễn Đức Hạnh (2009): Luận văn đã nêu lên một số tồn tại và vướng mắc giữa quy định của chế định trả hồ sơ để điều tra bổ sung và thực tiễn áp dụng, phân tích thực trạng trả hồ sơ để điều tra bổ sung từ năm 2002 đến 2008 giữa các cơ quan tiến hành tố tụng, chỉ ra được một số nguyên nhân của tình trạng trả hồ sơ để điều tra bổ sung nhiều trong tố tụng hình sự và đưa ra các giải pháp, kiến nghị để hạn chế tình trạng trả hồ sơ để điều tra bổ sung, đáp ứng yêu cầu đặt ra đối với hoạt động tố tụng hình sự; Chế định trả hồ sơ để điều tra bổ sung trong luật tố tụng hình sự Việt Nam - Luận văn thạc sĩ của tác giả Nguyễn Thị Hải Châu (2010): Luận văn đã trình bày được một số vấn đề lý luận về trả hồ sơ để điều tra bổ sung như khái niệm, căn cứ, mối quan hệ chế ước giữa các cơ quan tiến hành tố tụng, nêu và đánh giá được thực trạng quy định của pháp luật cũng như thực trạng trả hồ sơ để điều tra bổ sung của Viện kiểm sát, Tòa án từ năm 2002 đến năm 2006, từ đó rút ra những nguyên nhân của thực trạng trên và đưa ra một số giải pháp nâng cao hiệu quả chế định trả hồ sơ để điều tra bổ sung trong cải cách tư pháp; Một số giải pháp nhằm hạn chế việc trả hồ sơ để điều tra bổ sung giữa các cơ quan tiến hành tố tụng hình sự của tác giả Đỗ Kha, Tạp chí Kiểm sát số 01/2007: Bài viết đã nêu lên thực trạng về trả hồ sơ đề điều tra bổ sung giữa các cơ quan tiến hành tố tụng trên toàn quốc từ năm 2002 đến 2005, từ đó rút ra được một số nguyên nhân cơ bản và đưa ra những biện pháp nhằm hạn chế đến mức thấp nhất việc trả hồ sơ để điều tra bổ sung giữa các cơ quan 9 tiến hành tố tụng hình sự; Bàn về quy định “Tòa án trả hồ sơ để điều tra bổ sung” trong điều kiện cải cách tư pháp của tác giả Mai Văn Lư, tạp chí Kiểm sát số 11/2010: Bài viết chỉ ra một số hạn chế, bất cập trong việc điều tra, truy tố và xét xử và từ đó đưa ra những giải pháp cơ bản khi bỏ quy định về “Tòa án trả hồ sơ để điều tra bổ sung”; Giải pháp để hạn chế việc trả hồ sơ điều tra bổ sung trong giai đoạn truy tố của tác giả Lê Tấn Cường, tạp chí Kiểm sát số 10/2014: Bài viết đã chỉ ra những nguyên nhân khách quan, nguyên nhân chủ quan của trả hồ để điều tra bổ sung trong giai đoạn truy tố, từ đó đưa ra một số giải pháp nâng cao hiệu quả công tác của Viện kiểm sát để hạn chế việc trả hồ sơ điều tra bổ sung trong giai đoạn truy tố; Hoàn thiện quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự về việc Tòa án cấp sơ thẩm trả hồ sơ để điều tra bổ sung của tác giả Vũ Gia Lâm, tạp chí Tòa án nhân dân số 8/2013: Bài viết trao đổi một số bất cập, vướng mắc của các quy định BLTTHS năm 2003 về việc Tòa án ra quyết định trả hồ sơ để điều tra bổ sung trong giai đoạn xét xử sơ thẩm, trên cơ sở đó, đề xuất việc tiếp tục hoàn thiện quy định của BLTTHS về vấn đề này;… Ngoài ra còn rất nhiều đề tài, bài viết, bài nghiên cứu đăng trên các báo, tạp chí chuyên ngành như Tạp chí Kiểm sát, Tạp chí Tòa án nhân dân, Tạp chí Dân chủ và pháp luật…Trong các công trình trên, ở mức độ này hay mức độ khác vấn đề trả hồ sơ để điều tra bổ sung đã được đề cập đến, nhất là các căn cứ trả hồ sơ để điều tra bổ sung, thủ tục trả hồ sơ để điều tra bổ sung, thậm chí có người đặt vấn đề xem xét tính hợp lý, cần thiết của chế định này trong điều kiện xây dựng Nhà nước pháp quyền. Tuy nhiên, cho đến nay và đặc biệt là sau khi ban hành BLTTHS năm 2015, chưa có một công trình nào nghiên cứu một cách đầy đủ, toàn diện và hệ thống về vấn đề trả hồ sơ để điều tra bổ sung; nhiều nội dung liên quan chưa có được cách nhìn và giải quyết thống 10 nhất; các công trình chưa giải đáp triệt để được những vướng mắc trong thực tế. 3. Mục đích nghiên cứu của luận văn Mục đích nghiên cứu của luận văn là nghiên cứu những vấn đề lý luận và quy định của pháp luật tố tụng hình sự về trả hồ sơ để điều tra bổ sung; thực trạng trả hồ sơ để điều tra bổ sung và đánh giá thực trạng đó, từ đó đưa ra một số giải pháp nhằm bảo đảm thực hiện tốt hơn nữa quy định của pháp luật và hạn chế trả hồ sơ để điều tra bổ sung. 4. Câu hỏi nghiên cứu của luận văn Để đạt được các mục đích nêu trên, luận văn phải trả lời được các câu hỏi sau đây: - Khái niệm, đặc điểm, căn cứ và ý nghĩa của trả hồ sơ để điều tra bổ sung là gì? - Thực trạng quy định của pháp luật tố tụng hình sự về trả hồ sơ để điều tra bổ sung như thế nào? Thực trạng thực hiện quy định của pháp luật tố tụng hình sự về trả hồ sơ để điều tra bổ sung từ năm 2011 đến năm 2015 trên toàn quốc ra sao? Có những ưu điểm, hạn chế vướng mắc gì? Nguyên nhân của thực trang đó là gì? - Những giải pháp đảm bảo hạn chế trả hồ sơ để điều tra bổ sung trong thực tiễn? 5. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài Đối tượng nghiên cứu của luận văn là những vấn đề lý luận về trả hồ sơ để điều tra bổ sung và thực trạng trả hồ sơ để điều tra bổ sung trong tố tụng hình sự Việt Nam; Mặc dù BLTTHS năm 2015 đã được ban hành nhưng theo Nghị quyết số 144/2015/QH13 thì quyết định lùi hiệu lực thi hành của BLTTHS số 101/2015/QH13 từ ngày 01 tháng 7 năm 2016 đến ngày Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của BLHS số 100/2015/QH13 có hiệu lực thi hành, luận văn này, 11 ngoài việc phân tích quy định về trả hồ sơ để điều tra bổ sung còn đối chiếu với BLTTHS năm 2015 và chỉ ra những nội dung mới đã khắc phục bất cập trong quy định của BLTTHS năm 2003 về quy định này. Phạm vi nghiên cứu của đề tài tập trung vào việc trả hồ sơ để điều tra bổ sung giữa Viện kiểm sát nhân dân và Cơ quan điều tra, giữa Tòa án nhân dân và Viện kiểm sát nhân dân trong phạm vi toàn quốc. Luận văn không nghiên cứu việc trả hồ sơ để điều tra bổ sung giữa các cơ quan tố tụng trong quân đội. Tư liệu và số liệu để nghiên cứu trong luận văn được khai thác từ các báo cáo tổng kết của Viện kiểm sát nhân dân từ năm 2011 đến năm 2015. 6. Phương pháp nghiên cứu đề tài Luận văn được hoàn thành trên cơ sở phương pháp luận của Chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh về Nhà nước, pháp luật. Phương pháp phân tích tổng hợp vừa đảm bảo tính khái quát của vấn đề được nghiên cứu vừa đảm bảo tính chuyên sâu ở mỗi nội dung liên quan đến trả hồ sơ để điều tra bổ sung giữa các cơ quan tiến hành tố tụng. Phương pháp thống kê được sử dụng để nêu rõ số liệu thực tiễn về thực hiện quy định pháp luật về trả hồ sơ để điều tra bổ sung; Phương pháp sử dụng biểu đồ minh họa,… nhằm làm rõ hơn vấn đề trả hồ sơ để điều tra bổ sung trong tố tụng hình sự Việt Nam. 7. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài - Về ý nghĩa khoa học: Đề tài góp phần bổ sung vấn đề lý luận trả hồ sơ để điều tra bổ sung trong tố tụng hình sự Việt Nam. - Về ý nghĩa thực tiễn: Kết quả nghiên cứu của luận văn có thể dùng làm tài liệu tham khảo trong việc học tập và nghiên cứu pháp luật tố tụng hình sự nói chung cũng như vấn đề trả hồ sơ để điều tra bổ sung. Luận văn cũng có giá trị tham khảo đối với những người làm công tác thực tiễn góp phần hạn chế việc trả hồ sơ để điều tra bổ sung. 12 8. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, luận văn được kết cấu làm ba chương: Chương 1: Lý luận về trả hồ sơ để điều tra bổ sung Chương 2: Thực trạng trả hồ sơ để điều tra bổ sung Chương 3: Giải pháp bảo đảm hạn chế trả hồ sơ để điều tra bổ sung 13 Chương 1 LÝ LUẬN VỀ TRẢ HỒ SƠ ĐỂ ĐIỀU TRA BỔ SUNG 1.1. Khái niệm, đặc điểm trả hồ sơ để điều tra bổ sung Trước khi BLTTHS năm 1988 ra đời, các văn bản pháp luật trước đó không có quy định nào về việc Viện kiểm sát (trước đây là Viện Công tố), Toà án trả hồ sơ để điều tra bổ sung. Chế định này được quy định lần đầu tiên tại BLTTHS năm 1988, sau đó được hoàn thiện hơn tại BLTTHS năm 2003 và BLTTHS năm 2015. Mặc dù sau gần 20 năm chế định trả hồ sơ điều tra bổ sung ra đời nhưng trong pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam hiện nay, chưa có một khái niệm cụ thể, chính thức về trả hồ sơ để điều tra bổ sung. Hầu hết các khái niệm trả hồ sơ điều tra bổ sung được các tác giả đưa ra trong Giáo trình, luận văn, các bài nghiên cứu, bài báo, tạp chí. Chúng tôi xin nêu ra một số khái niệm như sau: - Điều tra bổ sung là hoạt động điều tra thêm về vụ án hình sự của Cơ quan điều tra theo yêu cầu của Viện kiểm sát hay Tòa án nhằm phát hiện, thu thập bổ sung tài liệu, chứng cứ để giải quyết vụ án được đúng đắn, khách quan1. - Trả hồ sơ để điều tra bổ sung là một hoạt động tố tụng được quy định tại Điều 168 và Điều 179 của Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2003 nhằm khắc phục những tồn tại, thiếu sót của các cơ quan tiến hành tố tụng trong giai đoạn điều tra, truy tố, xét xử các vụ án hình sự, đảm bảo cho quá trình giải quyết vụ án được khách quan, toàn diện, triệt để, chính xác và đúng pháp luật2. 1Học viện Cảnh sát nhân dân (2007), Giáo trình Luật tố tụng hình sự Việt Nam, Nxb Công an nhân dân, Hà Nội, tr. 94. 2Lê Tấn Cường (2012), Những vướng mắc và kiến nghị sửa đổi chế định Viện kiểm sát trả hồ sơ để điều tra bổ sung, Tạp chí Kiểm sát, (20), tr. 15. 14 - Điều tra bổ sung là một hoạt động được quy định trong Bộ luật Tố tụng hình sự do cơ quan có thẩm quyền thực hiện nhằm bảo đảm việc xử lý vụ án hình sự đúng đắn và có căn cứ pháp luật. Việc trả hồ sơ để điều tra bổ sung chỉ được thực hiện khi vụ án còn thiếu chứng cứ quan trọng mà Viện kiểm sát không tự điều tra được hoặc Tòa án không thể làm rõ được khi xét xử vụ án, do đó mục đích trả hồ sơ để điều tra bổ sung nhằm bảo đảm việc truy tố, xét xử vụ án hình sự khách quan, toàn diện, xử lý đúng người, đúng tội và đúng pháp luật, không bỏ lọt tội phạm, không làm oan người vô tội3. - Trả hồ sơ để điều tra bổ sung là chế định của luật tố tụng hình sự quy định Viện kiểm sát hoặc Tòa án chuyển trả hồ sơ cho Viện kiểm sát hoặc Cơ quan điều tra để điều tra thêm về vụ án hình sự theo các căn cứ được quy định trong Bộ luật Tố tụng hình sự nhằm mục đích làm sáng tỏ vụ án hình sự, để Tòa án xét xử vụ án một cách công minh, chính xác, khách quan, đúng người, đúng tội, đúng pháp luật, không bỏ lọt tội phạm, không làm oan người vô tội4. Có thể nói, các khái niệm trên đã đưa được những luận điểm hợp lý về thẩm quyền, căn cứ, trình tự, thủ tục và mục đích của trả hồ sơ để điều tra bổ sung. Về thẩm quyền trả hồ sơ để điều tra bổ sung, chúng ta biết rằng việc giải quyết vụ án hình sự phải trải qua nhiều giai đoạn tố tụng, trong đó ba giai đoạn quan trọng nhất là điều tra, truy tố, xét xử. Mỗi giai đoạn được pháp luật tố tụng hình sự quy định những nhiệm vụ, quyền hạn riêng nhưng có liên quan mật thiết với nhau, giai đoạn trước làm tiền đề cho việc thực hiện giai đoạn sau. Vì vậy, nếu trong giai đoạn điều tra vụ án có thiếu sót, các chứng cứ chưa rõ ràng và còn có những mâu thuẫn, phát sinh những chứng cứ mới có ý nghĩa 3Trần Thế Vinh (2014), Nâng cao chất lượng thực hành quyền công tố, kiểm sát điều tra các vụ án hình sự, hạn chế việc trả hồ sơ để điều tra bổ sung giữa các cơ quan tiến hành tố tụng, Tạp chí Kiểm sát,(22), tr. 12. 4 Nguyễn Thị Hải Châu (2010), Chế định trả hồ sơ để điều tra bổ sung trong tố tụng hình sự Việt Nam, Luận văn thạc sĩ, Khoa Luật Đại học Quốc gia Hà Nội, tr. 19. 15 đối với việc đánh giá bản chất của vụ án, có dấu hiệu bỏ lọt tội phạm hoặc làm oan người vô tội, có biểu hiện vi phạm nghiêm trọng thủ tục tố tụng hoặc thiếu các thủ tục tố tụng và một số các lý do khác như có sự khác nhau về quan điểm đánh giá vụ án giữa các cơ quan và người tiến hành tố tụng mà không tự mình làm rõ được thì trong giai đoạn truy tố hoặc giai đoạn xét xử, các cơ quan tiến hành tố tụng có thể tự khắc phục được hoặc trả lại hồ sơ vụ án cho Cơ quan điều tra để tiến hành điều tra bổ sung. Do đó, Viện kiểm sát, Tòa án có quyền trả hồ sơ để điều tra bổ sung là một yêu cầu khách quan của quá trình tiến hành tố tụng nhằm đảm bảo việc điều tra, truy tố và xét xử được đầy đủ, toàn diện, khách quan, chính xác, tránh làm oan người vô tội và bỏ lọt tội phạm. Khi thực hiện trả hồ sơ để điều tra bổ sung, Viện kiểm sát, Tòa án phải đảm bảo tính có căn cứ, không phải trường hợp nào cũng có thể trả hồ sơ để điều tra bổ sung. Pháp luật tố tụng hình sự đã quy định cụ thể về các căn cứ này nhằm ngăn chặn tình trạng các cơ quan tiến hành tố tụng trả hồ sơ để điều tra bổ sung tràn lan, không cần thiết. Đồng thời, Viện kiểm sát, Tòa án còn phải tuân thủ trình tự, thủ tục trả hồ sơ để điều tra bổ sung theo quy định của pháp luật tố tụng hình sự. Mọi hoạt động tố tụng hình sự đều phải đảm bảo nguyên tắc pháp chế xã hội chủ nghĩa để quá trình tiến hành tố tụng giải quyết vụ án được khách quan, chính xác và hợp pháp. Do vậy, pháp luật tố tụng hình sự cũng đã ban hành một trình tự, thủ tục hợp lý về việc ra quyết định trả hồ sơ để điều tra bổ sung, thời hạn và số lần trả hồ sơ, việc thực hiện yêu cầu điều tra bổ sung và những hậu quả pháp lý của trả hồ sơ để điều tra bổ sung để các cơ quan tiến hành tố tụng thực hiện thống nhất trong thực tiễn. Bên cạnh đó, còn phải kể đến mục đích của việc trả hồ sơ để điều tra bổ sung. Đối với bất cứ hoạt động tố tụng hình sự nào luôn được các chủ thể thực hiện với một mục đích nhất định, có một ý nghĩa nhất định. Từ giai đoạn điều 16 tra, truy tố cho đến giai đoạn xét xử, các cơ quan tiến hành tố tụng luôn hướng tới việc chứng minh tội phạm và sự thật khách quan. Nếu quá trình giải quyết vụ án được thực hiện đầy đủ, khách quan thì việc chứng minh tội phạm và truy cứu trách nhiệm hình sự người phạm tội sẽ đúng đắn, không làm oan người vô tội, không bỏ lọt tội phạm. Đây là mục đích xuyên suốt, là kim chỉ nam cho các cơ quan tiến hành tố tụng thực hiện chức năng, nhiệm vụ của mình. Do đó, chế định trả hồ sơ để điều tra bổ sung ra đời nhằm mục đích khắc phục những thiếu sót trong quá trình chứng minh tội phạm và đi tìm sự thật khách quan của các cơ quan tiến hành tố tụng, đảm bảo cho công tác đấu tranh và phòng chống tội phạm được thực hiện hiệu quả hơn. Từ sự phân tích trên, có thể rút ra các đặc điểm của việc trả hồ sơ để điều tra bổ sung như sau: Thứ nhất, trả hồ sơ để điều tra bổ sung là một hoạt động tố tụng do các cơ quan tiến hành tố tụng (Viện kiểm sát, Tòa án cấp sơ thẩm) thực hiện. Hình thức của hoạt động tố tụng này chính là quyết định trả hồ sơ để điều tra bổ sung. Nội dung của quyết định phải thể hiện rõ thẩm quyền, căn cứ, số, ngày tháng năm, địa điểm ban hành và quan trọng nhất là phải ghi rõ những vấn đề cần điều tra bổ sung. Cơ quan điều tra là cơ quan có trách nhiệm thực hiện quyết định trả hồ sơ để điều tra bổ sung của Viện kiểm sát. Tương tự, Viện kiểm sát là cơ quan có trách nhiệm thực hiện quyết định của Tòa án. Viện kiểm sát có thể tự mình điều tra bổ sung hoặc trả hồ sơ cho Cơ quan điều tra để điều tra những vấn đề Tòa án yêu cầu trong trường hợp không thể tự mình bổ sung được; Thứ hai, việc trả hồ sơ để điều tra bổ sung chỉ do Viện kiểm sát và Tòa án tiến hành (trong giai đoạn truy tố và xét xử sơ thẩm vụ án hình sự) trên cơ sở tuân thủ các quy định của BLTTHS về căn cứ, trình tự, thủ tục...Ngoài Viện kiểm sát và Tòa án, các cơ quan khác có thẩm quyền tiến hành tố tụng không có quyền trả hồ sơ để điều tra bổ sung; 17 Thứ ba, mục đích của việc quy định chế định trả hồ sơ để điều tra bổ sung trong tố tụng hình sự là nhằm bảo đảm cho việc điều tra, truy tố, xét xử phải thật sự đầy đủ, khách quan, đúng người, đúng tội, đúng pháp luật, không bỏ lọt tội phạm, không làm oan người vô tội. Chế định trả hồ sơ để điều tra bổ sung chính là cơ hội để cơ quan tiến hành tố tụng được sửa sai, bổ sung những thiếu sót còn tồn tại trong quá trình thu thập, đánh giá chứng cứ và bảo đảm thực hiện đúng trình tự, thủ tục tố tụng trong quá trình giải quyết vụ án hình sự. Đó vừa là quyền nhưng cũng là nghĩa vụ pháp lý mà các cơ quan tiến hành tố tụng phải thực hiện, cũng là một yêu cầu khách quan trong hoạt động tố tụng hình sự để đảm bảo các cơ quan tiến hành tố tụng thực hiện đúng chức trách, nhiệm vụ của mình. Từ những đặc điểm cơ bản trên, có thể hiểu: Trả hồ sơ để điều tra bổ sung là hoạt động tố tụng do Viện kiểm sát, Tòa án thực hiện trong giai đoạn truy tố hoặc xét xử sơ thẩm vụ án hình sự khi có các căn cứ và được tiến hành theo trình tự, thủ tục mà Bộ luật Tố tụng hình sự quy định nhằm bảo đảm cho việc điều tra, truy tố, xét xử các vụ án hình sự đầy đủ, khách quan, đúng người, đúng tội, đúng pháp luật, không làm oan người vô tội, không bỏ lọt tội phạm. 1.2. Nội dung của trả hồ sơ để điều tra bổ sung và phân biệt với hủy bản án sơ thẩm và chuyển hồ sơ vụ án để điều tra lại hoặc xét xử lại 1.2.1 Nội dung của trả hồ sơ để điều tra bổ sung Nội dung của trả hồ sơ để điều tra bổ sung có ba vấn đề như sau: Thứ nhất, trả hồ sơ để điều tra bổ sung là hoạt động tố tụng do Viện kiểm sát, Tòa án thực hiện trong giai đoạn truy tố hoặc xét xử sơ thẩm vụ án hình sự khi có các căn cứ để trả hồ sơ điều tra bổ sung Trước hết, phải khẳng định việc trả hồ sơ để điều tra bổ sung là hoạt động tố tụng chỉ được thực hiện ở cấp sơ thẩm. Sở dĩ trả hồ sơ để điều tra bổ 18 sung chỉ được thực hiện ở cấp sơ thẩm là xuất phát từ việc thực hiện chế độ hai cấp xét xử, cấp phúc thẩm có nhiệm vụ kiểm tra lại tính có căn cứ và hợp pháp của bản án, quyết định sơ thẩm còn quá trình điều tra, truy tố, xét xử sẽ được thực hiện ở cấp sơ thẩm. Do đó, nếu phát sinh những căn cứ trả hồ sơ để điều tra bổ sung thì việc trả hồ sơ giữa các cơ quan tiến hành tố tụng ngang cấp cũng sẽ dễ giám sát, theo dõi hơn việc thực hiện yêu cầu điều tra bổ sung. Trả hồ sơ để điều tra bổ sung chỉ do Viện kiểm sát trong giai đoạn truy tố hoặc Tòa án trong giai đoạn xét xử vụ án hình sự thực hiện, ngoài ra không có cơ quan tố tụng nào khác có quyền này. Như đã phân tích ở mục 1.1, ở cấp sơ thẩm, trong quá trình điều tra, truy tố, xét xử vụ án hình sự, giai đoạn tố tụng trước là tiền đề cho việc thực hiện giai đoạn tố tụng sau và giai đoạn tố tụng sau sẽ kiểm tra lại toàn bộ các hoạt động tố tụng của giai đoạn tố tụng trước có những thiếu sót, vi phạm nào để từ đó kịp thời khắc phục, sửa chữa. Vì vậy, xét theo quá trình tố tụng vụ án hình sự và chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của các cơ quan tiến hành tố tụng thì chỉ Viện kiểm sát, Tòa án mới có thẩm quyền trả hồ sơ để điều tra bổ sung. Việc trả hồ sơ giữa các cơ quan tiến hành tố tụng được thực hiện chỉ khi có các căn cứ trả hồ sơ để điều tra bổ sung. Trong thời hạn truy tố, Viện kiểm sát phải ra một trong các quyết định, trong đó có trả hồ sơ để điều tra bổ sung, đây là một bước để hoàn thiện hồ sơ vụ án, giúp cho việc truy tố được đảm bảo đúng người, đúng tội, đúng pháp luật. Tương tự, trong thời hạn chuẩn bị xét xử hoặc tại phiên tòa, Tòa án có quyền trả hồ sơ để điều tra bổ sung để đảm bảo cho việc xét xử đúng người, đúng tội, đúng pháp luật, không làm oan người vô tội, không bỏ lọt tội phạm. Thứ hai, trả hồ sơ để điều tra bổ sung được tiến hành theo trình tự, thủ tục mà Bộ luật Tố tụng hình sự quy định Trả hồ sơ để điều tra bổ sung là một chế định được quy định trong BLTTHS, là tập hợp những quy định về trình tự, thủ tục tố tụng mà Viện kiểm 19 sát, Tòa án phải thực hiện. Xét về mặt hình thức thể hiện, trả hồ sơ để điều tra bổ sung là một quyết định tố tụng của Viện kiểm sát, Tòa án được ban hành ở giai đoạn truy tố và giai đoạn xét xử, trên cơ sở các quy định của pháp luật tố tụng hình sự. Trong mỗi giai đoạn tố tụng, qua việc nghiên cứu hồ sơ vụ án, Viện kiểm sát, Tòa án xem xét hệ thống chứng cứ đã đầy đủ hay chưa, các hoạt động tố tụng được thực hiện có tuân thủ đúng quy định của pháp luật tố tụng hình sự hay không, quá trình giải quyết vụ án hình sự có bỏ lọt tội phạm hay làm oan người vô tội không. Từ việc nghiên cứu và trả lời các câu hỏi trên, Viện kiểm sát, Tòa án sẽ đưa ra các quyết định tố tụng phù hợp, trong đó nếu thấy có đủ căn cứ trả hồ sơ để điều tra bổ sung thì sẽ ban hành quyết định bằng văn bản và do người có thẩm quyền theo quy định của pháp luật ký. Xét về mặt nội dung pháp lý, trả hồ sơ để điều tra bổ sung là một chế định được quy định trong BLTTHS bao gồm các quy phạm pháp luật điều chỉnh các quan hệ pháp luật phát sinh giữa các chủ thể tham gia vào hoạt động tố tụng này. Đó là nhiệm vụ, quyền hạn của Viện kiểm sát, Tòa án khi trả hồ sơ để điều tra bổ sung; Các căn cứ trả hồ sơ để điều tra bổ sung, gồm 03 căn cứ (Còn thiếu chứng cứ quan trọng đối với vụ án mà Viện kiểm sát, Tòa án không thể tự mình bổ sung được; Có căn cứ để cho rằng bị can (bị cáo) phạm một tội khác hoặc có người đồng phạm khác; Có vi phạm nghiêm trọng thủ tục tố tụng) quy định riêng cho Viện kiểm sát, Tòa án trong Bộ luật Tố tụng hình sự. Bên cạnh đó là trình tự, thủ tục, thời hạn, số lần trả hồ sơ để điều tra bổ sung, trách nhiệm của Cơ quan điều tra trong việc thực hiện các yêu cầu của Viện kiểm sát nêu trong quyết định trả hồ sơ để điều tra bổ sung, trách nhiệm của Viện kiểm sát trong việc thực hiện các yêu cầu của Tòa án nêu trong quyết định trả hồ sơ để điều tra bổ sung. thực hiện từ khi ban hành quyết định trả hồ sơ để điều tra bổ sung …5 20 Thứ ba, mục đích của trả hồ sơ để điều tra bổ sung nhằm bảo đảm cho việc điều tra, truy tố, xét xử các vụ án hình sự đầy đủ, khách quan, đúng người, đúng tội, đúng pháp luật, không làm oan người vô tội, không bỏ lọt tội phạm Hiện nay, vấn đề quyền con người, quyền công dân, bảo đảm quyền bào chữa của người bị buộc tội và tranh tụng trong xét xử đang là vấn đề nóng bỏng không chỉ Việt Nam mà cộng đồng quốc tế đều đặc biệt quan tâm. Những vụ án oan sai, bỏ lọt tội phạm cũng được dư luận đặc biệt chú ý. Do đó, vấn đề đặt ra đối với các cơ quan tiến hành tố tụng là phải tăng cường các biện pháp phòng, chống oan sai. Mục đích của pháp luật tố tụng hình sự nói chung và trả hồ sơ để điều tra bổ sung nói riêng đều nhằm bảo đảm cho việc điều tra, truy tố, xét xử các vụ án hình sự đầy đủ, khách quan, đúng người, đúng tội, đúng pháp luật, không làm oan người vô tội, không bỏ lọt tội phạm. Trong quá trình điều tra, truy tố, hồ sơ vụ án được lập theo quy định của pháp luật, việc thu thập, đánh giá các chứng cứ buộc tội, chứng cứ gỡ tội đầy đủ, khách quan, xác định đúng sự thật vụ án sẽ là tiền đề thuận lợi cho việc xét xử đúng người, đúng tội, đúng pháp luật. Mặc dù trả hồ sơ để điều tra bổ sung sẽ làm kéo dài thời hạn giải quyết vụ án hình sự nhưng cũng sẽ đảm bảo cho việc điều tra, truy tố, xét xử được đầy đủ, khách quan hơn, xử lý đúng người phạm tội, đúng tội danh theo quy định của Bộ luật Hình sự và trình tự, thủ tục tố tụng được tuân thủ. Bên cạnh đó, trả hồ sơ để điều tra bổ sung cũng nhằm phòng, chống oan, sai, bỏ lọt tội phạm. Thực tiễn cho thấy, trong các trường hợp bị can bị bức cung, nhục hình, hình sự hóa các quan hệ dân sự, kinh tế, đình chỉ điều tra không đúng pháp luật… Viện kiểm sát, Tòa án là các cơ quan tiến hành tố tụng ở giai đoạn sau sẽ phát hiện những thiếu sót, vi phạm để kịp thời khắc 5 Nguyễn Đình Vinh (2016), “Chế định trả hồ sơ để điều tra bổ sung trong Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015”, tại địa chỉ: http://vienkiemsathaiphong.gov.vn/nghien-cuu-phap-luat-l16/che-dinh-tra-ho-so-de-dieutra-bo-sung-trong-bo-luat-to-tung-hinh-su-nam-2015-n1554.htm, ngày truy cập 18/02/2016.