Tổng quan về vitamin nhóm B
Vitamin nhoù m B
-----------------------------------------------------------------------------------------------
VITAMIN B1
• ÑAÏI CÖÔNG:
Nguoàn goác: coù nhieàu trong thöïc vaät, taäp trung ôû phaàn voû vaø phoâi cuûa haït nguõ coác,
trong naám men, maàm luùa mì, caùm gaïo,…; ôû ñoäng vaät coù nhieàu trong gan, thaän, naõo,
tim ( cô tim laø moät trong nhöõng moâ giaøu vitamin B1 nhaát).
Saûn phaåm chöùa nhieàu vitamin B1 laø thòt lôïn, thòt boø, caù, tröùng, söõa ngöôøi, söõa boø,
caùc haït ñaäu, rau,… löôïng vitamin B1 taêng daàn khi quaû chín.
Daïng toàn taïi: ña soá ôû daïng töï do, moät phaàn ôû daïng thiaminpyrophosphate (TPP),
trong thöïc teá thöôøng toàn taïi ôû daïng muoái thiaminclorid.
Coâng thöùc hoùa hoïc:
Caáu taïo Thiamin
Thiamin pyrophosphate
Muoái thiaminclorid:
Cl
--
Tính chaát chung:
Tan trong nöôùc.
Beàn trong moâi tröôøng acid, moâi tröôøng kieàm bò phaù huyû nhanh choùng khi ñun noùng.
Khi oxy hoùa vitamin B1 seõ chuyeån thaønh chaát môùi laø thiocrom phaùt huyønh
quangñöôïc duøng ñeå ñònh löôïng vitamin B1.
1
Vitamin nhoù m B
-----------------------------------------------------------------------------------------------
Ñöôïc toång hôïp deã daøng bôûi thöïc vaät ( toång hôïp ôû laù, vaän chuyeån xuoáng reã caây) vaø
moät soá vi sinh vaät ( ñaëc bieät ô ûruoät ñoäng vaät nhai laïi). Ôû ngöôøi vaø ña soá ñoäng vaät
khoâng coù khaû naêng naøy neân phaûi nhaän vitamin B1 töø thöïc phaåm.
•
Chöùc naêng sinh hoïc:
• Döôùi daïng TPP, vitamin B1 tham gia vaøo heä enzym decarboxyl_oxy hoùa caùc cetoacid
nhö acid pyruvic hoaëc acid α- cetoglutaric.
• Vitamin B1 döôùi daïng pyrophosphate tham gia phaân giaûi caùc cetoacid theo sô ñoà phaûn
öùng:
(thiamin pyrophosphate)
saûn phaåm trung gian taùch loaïi CO2
2
Vitamin nhoù m B
----------------------------------------------------------------------------------------------(oxyethylpyrophosphate)
acid lipoic
thiaminpyrophosphate +
acid acetyllipoic
acidacetyllipoic + CoASH CH3CO ~ SCoA +
( coenzym A)
( acetylcoemzymA)
(acid dihydrolipoic)
Chaát naøy laïi taùc duïng vôùi FAD vaø taïo laïi daïng acid lipoic ban ñaàu:
3
Vitamin nhoù m B
-----------------------------------------------------------------------------------------------
Keát quaû: acid pyruvic chuyeån thaønh coenzym A.
Nhöõng phaûn öùng naøy raát quan troïng trong chuyeån hoùa glucid ñaëc bieät trong
chu trình citric, ñöôøng hexose hay ñöôøng pentose. Neáu thieáu vitamin B1 seõ
daãn ñeán tích luõy cetoacid laøm hoãn loaïn trao ñoåi chaát keøm theo caùc hieän
töôïng beänh lyù traàm troïng. VD: giaûm tieát dòch vò, teâ phuø,…
• Ngoaøi ra, TPP coøn laø coenzyme cuûa enzym transketolase caàn cho chuyeån hoùa glucose
ñeå saûn xuaát ñöôøng ribose vaø deoxyribose cho quaù trình toång hôïp acid ribonucleic
( ARN), acid deoxyribonucleic ( ADN), vaø caùc coenzyme khaùc nhö nicotiamid
adenin dinucleotid phosphat ( NADP) khöû, caàn cho toång hôïp acid beùo.
o Trong naõo ngöôøi tröôûng thaønh, con ñöôøng chuyeån hoùa ñöôøng pentose chæ chieám
phaàn raát nhoû, coøn trong naõo treû em ñang phaùt trieån thì chieám treân 50%.
o Heä thaàn kinh laø nôi chuyeån hoùa glucid maïnh. Neáu thieáu vitamin B1 thì heä thaàn kinh
bò aûnh höôûng raát nhieàu.
• TPP truyeàn xung ñoäng thaàn kinh:
o Thaàn kinh muoán daãn truyeàn phaûi coù acetylcholine. Bình thöôøng noù raát beàn vöõng
nhöng khi bò kích thích thì chuyeån sang daïng hoaït ñoäng roài bò phaân huyû ngay bôûi
cholinesterase. Vitamin B1 cuøng vôùi acid pantotenic tham gia taïo neân chaát
acetylcholin vaø öùc cheá cholinesterase.
o Neáu thieáu vitamin B1: ngöôøi beänh maát caûm giaùc, giaûm vaän ñoäng, hoaëc bò lieät vaø
aûnh höôûng tröôùc tieân tôùi teá baøo thaàn kinh.
•
HAÁP THU VAØ CHUYEÅN HOÙA:
•
NHU CAÀU:
Vitamin B1 ñöôïc haáp thu chuû yeáu ôû phaàn treân ruoät non. Coenzyme TPP khoâng qua
ñöôïc maøng teá baøo ( tröø maøng hoàng caàu ). TPP trong thöïc phaåm ñöôïc khöû phosphoryl
hoùa thaønh thiamin tröôùc khi ñöôïc cô theå haáp thuï. Sau ñoù TPP ñöôïc taïo thaønh töø
thiamin vaø phosphate trong teá baøo. Thiamin ñöôïc baøi tieát khoûi cô theå döôùi daïng
thiamin acid acetic vaø moät soá chaát khaùc saûn sinh trong quaù trìng chuyeån hoùa.
• Nhu caàu veà vitamin B1 phuï thuoäc vaøo caùc ñieàu kieän khaùc nhau: traïng thaùi sinh lyù, cheá
ñoä aên, laøm vieäc, … trung bình ngöôøi caàn : 1-3mg/ ngaøy.
4
Vitamin nhoù m B
----------------------------------------------------------------------------------------------• Aên nhieàu thöùc aên coù glucid thì nhu caàu vitamin B1 cao hôn khi aên nhieàu môõ vaø ñaïm.
Nhu caàu vitamin B1 cuõng taêng khi cöôøng ñoä chuyeån hoùa taêng, nhö cô theå bò soát, hoaït
ñoäng nhieàu, coù thai, cho con buù,..
• Ngöôøi tröôûng thaønh vaø ngöôøi nghieän röôïu coù nhu caàu vitamin B1 khaù cao.
•
•
BEÄNH THIEÁU HUÏT:
Ñieån hình laø beänh Beriberi, thöôøng gaëp ôû nhöõng nöôùc aên gaïo chuû yeáu.
Nguyeân nhaân beänh:
o Do khaåu phaàn aên coù löôïng boät ñöôøng cao laøm taêng nhu caàu vitamin B1 caàn cho
chuyeån hoaù chuùng.
o Do keùm haáp thu trong moät soá beänh heä tieâu hoùa.
o Do khoâng coù khaû naêng löu tröõ vitamin B1 trong toå chöùc moät caùch coù ñaàu tö.
o Do aên nguõ coác xay saùt quaù kyõ laøm maát moät phaàn lôùn vitamin B1.
Treû em bò beänh BeriBeri thöôøng gaëp ôû löùa tuoåi 2-5 thaùng, thöôøng gaëp ôû treû buù meï
hôn buù chai.
Daáu hieäu: maát ngon mieäng, giaûm löïc tröông löïc cô, giaûm suùt trí nhôù, tinh thaàn
thay ñoåi veà thaàn kinh ( böôùc ñi chaäm chaïp, roái loaïn veà ñi laïi thaêng baèng,… ) daáu
hieäu caøng theå hieän roõ ôû ñoái töôïng nghieän röôïu.
NHÖÕNG BIEÁN ÑOÅI TRONG CHEÁ BIEÁN VAØ BAÛO QUAÛN:
• Vitamin B1 nhaïy caûm vôùi nhieät ñoä nhaát laø khi coù oxy khoâng khí.
• Söï oån ñònh cuûa vitamin B1 trong dung dòch nöôùc töông ñoái thaáp, noù phuï thuoäc vaøo pH ,
nhieät ñoä, löïc ion, löïc kim loaïi.
• Daïng lieân keát vôùi enzyme keùm beàn hôn daïng thiamin töï do.
• Hôïp chaát base maïnh nhö HSO3¯ hay OH¯ gaây phaân huyû nhanh taïo 5-( 2hydroxyethyl)-4-methylthiazol vaø 2-methyl-4-amino-5(methylsulfonic acid )pyrimidin hay 2-methyl-4-amino-5-hydroxymethylpyrimidin
5
Vitamin nhoù m B
-----------------------------------------------------------------------------------------------
+
Baûo quaûn: löôïng vitamin B1 maát trong quaù trình baûo quaûn nhö sau:
15-25% ôû traùi caây ñoùng hoäp, rau caûi baûo quaûn treân 1 naêm.
0-60% ôû thòt cheá bieán trong gia ñình, tuyø thuoäc nhieät ñoä, caùch cheá bieán.
Ôû thoùc gaïo:
Vitamin B1 deã bò phaân huyû trong quaù trình baûo quaûn thoùc gaïo.
Tuyø ñieàu kieän baûo quaûn maø vitamin B1 bò maát ñi khaùc nhau ( trung bình 20% 1
naêm).
Baûo quaûn 6 thaùng trong:
o bao bì khoâng thaám nöôùc: chöa coù söï giaûm suùt ñaùng keå.
o bao coùi : maát 40% vitamin B1.
Nguyeân nhaân: coù theå do vitamin B1 taäp trung nhieàu ôû phaàn voû, hoaëc do taùc duïng
phaân huyû cuûa enzyme vitamin B1 deã bò oxy hoùa.
Cheá bieán:
Ví duï trong quaù trình chaø gaïo:
Gaïo laät: löôïng vitamin B1 laø 0,45mg/100g.
o Xaùt laàn 1 coøn 0,09mg/100g.
o Xaùt laàn 3 coøn 0,03mg/100g.
Nguyeân nhaân: do vitmin B1 taäp trung ôû phaàn voû.
Ví duï trong quaù trình laøm baùnh:
Quaù trình nhaøo boät vaø cho leân men: cho theâm naám men laøm boät giaøu vitamin nhoùm
B ( B1, B2, PP,…) ñoàng thôøi laøm taêng khaû naêng toång hôïp giöõa chuùng giuùp haøm
löôïng chuùng taêng leân khi boät mì leân men.
Ñun naáu hay nöôùng baùnh:
o Söï bieán ñoåi veà haøm löôïng vitamin B1 phuï thuoäc vaøo daïng toàn taïi cuûa vitamin
B1, daïng vaø pH boät nhaøo, thôøi gian vaø nhieät ñoä nöôùng baùnh, ñoä aåm cuûa
moâi tröôøng.
o Trung bình quaù trình nöôùng baùnh laøm maát khoûang 8-20% vitamin B1 (khaùc
nhau ôû voû vaø ruoät baùnh) ñaëc bieät ôû daïng thiamin pyrophosphate, vitamin
B1 nhaïy caûm hôn vôùi nhieät ñoä neân bò toån thaát nhieàu hôn.
6
Vitamin nhoù m B
----------------------------------------------------------------------------------------------o Khi nöôùng, neáu cho theâm boät nôû coù tính kieàm, seõ laøm keát tuûa vitamin B1
nhöng laïi goùp phaàn lôùn PP ôû daïng hoaït ñoäng.
o Nguyeân nhaân:
• vitmin B1 maát hoaït tính ôû nhieät ñoä cao.
• trong vitamin B1 coù _NH 2_ coù khaû naêng taùc duïng vôùi caùc hôïp chaát
carbonyl taïo phaûn öùng Maillard.
• Moät soá caùch cheá bieán baûo toàn löôïng vitamin B1:
Cô sôû: döïa vaøo tính nhaïy caûm cao ñoái vôùi nhieät cuûa vitamin B1, phuï thuoäc vaøo:
o Nhieät ñoä, thôøi gian xöû ly.ù
o pH moâi tröôøng ( pH baûo veä vitamin B1).
o oxy khoâng khí ( phaù huûy vitamin B1 ).
o heä ñieän ly ( α- vaø ß – acid amine, acid coù noàng ñoä thaáp: taêng tính beàn vitamin
B1).
• VD: gaïo:
Thöïc hieän:ngaâm gaïo vaøo nöôùc ôû 15-170C roài ñem saáy ôû 120C trong 25’.
Taùc duïng:
♦ Laøm cho phaàn lôùn caùc chaát tan trong nöôùc toàn taïi beân ngoaøi cuûa haït
chuyeån vaøo beân trong vaø coá ñònh trong ñoù maát raát ít vitamin B1 khi
xaùt traéng ( maát khoaûng 1/5 so vôùi khi khoâng xöû lyù ).
♦ Gaïo giöõ ñöôïc vitamin B1 toát hôn khi vo gaïo, naáu côm ( bình thöôøng maát
77%, sau xöû lyù maát 36%).
• VD: thòt
Thöïc hieän: saáy thòt vôùi söï coù maët cuûa khoai taây.
Taùc duïng:
♦ Saáy khoâng coù khoai taây maát 46%.
♦ Saáy coù khoai taây: maát 8%.
Chuù yù: trong quaù trình thöïc hieän traùnh söï coù maët cuûa ñöôøng hexose, haøm
löôïng nöôùc cao cuûa moâi tröôøng, hay kim loaïi naëng vì seõ laøm phaân giaûi
vitamin B1 ( do lieân keát cuûa voøng pyrimidin vaø thiazol trong vitamin B1 bò
phaù vôõ. Sau ñoù voøng thiazol bò phaù vôõ tieáp tuïc giaûi phoùng H 2S).
Löôï n g Thiamin bò maá t ñi trong quaù trình baû o quaû n ( 12 thaù n g)
Thöïc phaåm
Quaû mô
Nöôùc cam
Löôïng Thiamin bò maát (%)
1.5oC
18oC
28
65
0
22
7
Vitamin nhoù m B
----------------------------------------------------------------------------------------------Ñaäu
0
32
Ñaäu xanh
24
92
Nöôùc khoai taây
0
40
Vitamin B2
Toång quaùt veà vitamin B2:
•
Teân goïi: Lactoflavin, Riboflavin.
Coâng thöùc caáu taïo: 6,7-dimetyl-9-izoloxazin
Caáu taïo cuûa Riboflavin
8
Vitamin nhoù m B
-----------------------------------------------------------------------------------------------
Caáu taïo cuûa FAD
N1 & N5 mang hydro trong FADH2
• Tính chaát:
Tinh theå maøu vaøng da cam, coù vò ñaéng.
Hoøa tan toát trong nöôùc vaø röôïu, khoâng hoøa tan trong dung moâi coù chaát beùo.
Tinh theå khoâ khaù beàn vöõng vôùi acid, nhieät vaø chaát oxy hoùa, nhöng nhaïy caûm
vôùi aùnh saùng. Bò phaân giaûi khi ñun soâi, hay ñeå ngoaøi aùnh saùng.
Trong cô theå, B2 deã bò phosphorin hoùa taïo neân nhoùm hoaït ñoäng cuûa caùc
enzyme xuùc taùc cho caùc quaù trình oxy hoùa khöû .
B2 tham gia vaøo caáu truùc cuûa FMN vaø FAD laø 2 coenzyme coù chöùc naêng
nhaän hoaëc vaän chuyeån hydro (do B2 coù khaû naêng gaén hydro vaøo caùc
nguyeân töû nitô ôû vò trí 1 vaø 10)
• Chöùc naêng:
•
•
B2 laø nhöõng enzyme flavine cuûa
nhoùm prosthetic, coù vai troø quan troïng trong quaù trình chuyeån hoùa protein
cuûa thöùc aên , tham gia giaûi phoùng naêng löôïng töø glucose, acid beùo, acid
amin.
Caàn thieát cho phaûn öùng ñoåi Tryp thaønh daïng hoaït ñoäng niacin, cho chuyeån B6
vaø folat thaønh daïng coenzyme hoaït ñoäng hay döôùi daïng döï tröõ.
9
Vitamin nhoù m B
----------------------------------------------------------------------------------------------• B2 saûn sinh teá baøo bieåu bì ruoät, saûn xuaát hormone tuyeán thöôïng thaän, taïo
hoàng caàu trong tuûy xöông, toång hôïp glycogen vaø chuyeån hoùa caùc acid beùo,
giuùp taêng söùc ñeà khaùng cô theå, taêng toác ñoä taïo maùu vaø aûnh höôûng ñeán söï
phaùt trieån baøo thai.
• Nhu caàu: khaùc nhau tuøy vaøo naêng löôïng tieâu thuï, löôïng protein, kích côõ cô theå.
• Trung bình: 0,6 mg/ 1000 kcal (döïa theo naêng löôïng tieâu thuï, khoâng phaân bieät
löùa tuoåi, giôùi tính)
• Toái thieåu: 1,6 mg/ ngaøy ñuû ñeå ñaûm baûo nhu caàu cho caùc moâ
• Phuï nöõ coù thai vaø cho con buù, nhu caàu vitamin taêng töø 0,3- 0,5 mg
• Nhöõng ngöôøi luyeän theå thao nhu caàu coù theå taêng leân.
• Khoâng coù vaán ñeà ngoä ñoäc B2.
• Beänh thieáu huït:
Do caùc tính chaát ñaõ trình baøy ôû treân, thieáu B2 vieäc taïo caùc enzyme oxy hoùa
khöû ôû cô theå seõ bò ngöøng treä aûnh höôûng ñeán caùc quaù trình taïo naêng luôïng
caàn thieát cho söï phaùt trieån bình thöôøng cuûa cô theå.
Thieáu B2 seõ daãn ñeán khoâ vaø loeùt da ôû löôõi, muõi, mieäng.
Thöôøng thieáu B2 ñi keøm vôùùi vieäc thieáu huït caùc vitamin hoaø tan trong nöôùc
khaùc daãn ñeán thay ñoåi caù tính, suy giaûm tinh thaàn. Treû em bò tieâu chaûy hay
roái loaïn tieâu hoùa, roái loaïn dung naïp ñöôøng lactose.
Daãn ñeán tích tuï caùc amino acid laøm suy giaûm hoaït ñoängcuûa glutathione
reductase trong teá baøo hoàng caàu.
• Nguoàn B2:
B2 coù nhieàu trong naám men baùnh mì, naám men bia, ñaäu, thaän, tim, thòt, söõa,
tröùng, caùc saûn phaåm töø caù, rau xanh.
Söõõa meï: 6 thaùng ñaàu: 0,35 mg/ l.
Saûn xuaát: VSV hay naám moác Eremothecium ashbyii trong ñieàu kieän nuoâi caáy
thích hôïp seõ toång hôïp vaø tieát vaøo moâi tröôøng khoaûng 1,8 mg/ 1 ml. Sau ñoù
tieán haønh keát tinh vaø thu B2.
• Baûo quaûn vaø cheá bieán:
B2 beàn vôùi nhieät ñoä vaø oxi khoâng khí hôn laø B1 nhöng vaãn bò phaù huûy khi tieáp xuùc
tröïc tieáp vôùi aùnh saùng.
1. Baûo quaûn:
o B2 töông ñoái oån ñònh trong quaù trình baûo quaûn thoâng thöôøng, tæ leä maát ñi laø
khoaûng 10-15%. Khi phôi naéng, dace bieät ñoái vôùi caùc quang phoå thaáy ñöôïc,
seõ taùch ribitol ra khoûi vitamin vaø chuyeå hoùa noù thaønh lumiflavin.
o VD: baûo quaûn gaïo: ngöôïc laïi vôùi B1, B2 coù xu höôùng taêng leân roõ reät khi baûo
quaûn trong caùc loaïi bao coù söï xaâm nhaäp deã daøng cuûa khoâng khí (bao coùi, bao
taûi, bao PP).
Baûo quaûn gaïo 6 thaùng trong:
10
Vitamin nhoù m B
---------------------------------------------------------------------------------------------- Loï naâu ñaäy kín: löôïng B2 taêng 53%.
löôïng B1 giaûm 1%.
Bao coùi, bao taûi: löôïng B2 taêng 95%.
löôïng B1 giaûm 40%.
o Caùc loaïi haït khaùc cuõng coù söï taêng B2 trong cuøng ñieàu kieän nhöng khoâng roõ
reät.
o VD: khi baûo quaûn tröùng gaø, B2 trong:
loøng traéng tröùng khoâng bò bieán ñoåi.
loøng ñoû deã bò bieán ñoåi hôn.
Nguyeân nhaân: do B2 toàn taïi ôû traïng thaùi töï do nhieàu hôn trong loøng ñoû.
2. Cheá bieán:
o Khoaûng 60- 90% B2 coù trong rau quaû ñöôïc giöõ laïi sau khi naáu.
o Xay saùt nguõ coác coù theå laøm maát ñeán 60% löôïng B2.
o Söõa: khi coâ ñaëc söõa neáu:
khoâng theâm ñöôøng thì haøm löôïng B2 haàu nhö khoâng ñoåi.
cho theâm ñöôøng thì B2 giaûm moät löôïng ít hôn 10%.
o Thòt vaø gan: söï maát B2 ít hay nhieàu tuøy thuoäc vaøo ñieàu kieän laøm laïnh thòt khi
baûo quaûn vaø xöû lí, nhöng nhìn chung khoâng ñaùng keå.
Khi quay hay raùn thòt giöõ ñöôïc nhieàu B2 hôn khi luoäc.
B2 coù nhieàu ôû thòt chín hôn thòt soáng.
Nguyeân nhaân: Do B2 toàn taïi ôû hai daïng: daïng töï do hoaït ñoäng
vaø daïng lieân keát khoâng hoaït ñoäng, nhieät ñoä laøm phaân ly caùc
phöùc hôïp cuûa B2 vaø giaûi phoùng noù ra ôû daïng töï do coù theå ñònh
daïng ñöôïc.
Vitamin B6
•
Toång quaùt veà Vitamin B6:
Teân goïi: Pyridoxine.
Daïng toàn taïi: goàm 3 daïng pyridoxol hoaëc pyridoxine, pyridoxamine,
pyridoxal.
Coâng thöùc caáu taïo:
Pyridoxine
Pyridoxal
Pyridoxamine
11
Vitamin nhoù m B
---------------------------------------------------------------------------------------------- Trong cô theå toàn taïi chuû yeáu ôû daïng phosphorin hoùa laø pyridoxal phosphate
vaø pyridoxamine phosphate.
Pyridoxal Phosphate
•
•
Tính chaát:
Pyridoxine laø tinh theå khoâng maøu.
Coù vò ñaéng.
Hoøa tan toát trong nöôùc vaø röôïu.
Caû 3 daïng toàn taïi ñeàu beàn khi ñun soâi trong dung dòch acid hay
kieàm, nhöng khoâng beàn khi coù maët caùc chaát oxy hoùa.
Bò phaân huûy nhanh neáu ñem chieáu saùng ôû moâi tröôøng kieàm cuõng nhö
trung tính, coøn neáu chieáu saùng ôû dung dòch HCl 0,1N thì caùc daïng
pyridoxine vaø pyridoxal beàn hôn so vôùi pyridoxamine.
Chöùc naêng:
Daïng pyridoxal phosphate coù chuùc naêng nhö laø 1 coenzyme cuûa amino
acid decarboxyylase… vaø cuûa enzyme trao ñoåi tryptophan.Noù
laøm oån ñònh caáu hình rieâng cuûa phosphorylase.
Vitamin B6 ôû daïng pyridoxal phosphate tham gia vaøo thaønh phaàn cuûa
haøng loaït caùc enzyme nhö tranfaminase, decacboxylase,
kinureninase,…Noù coøn caàn thieát cho caùc quaù trình trao ñoåi chaát
beùo , chuyeån hoùa protein thaønh chaát beùo, taïo caùc acid beùo chöa
no caàn thieát cho cô theå.
Giöõ vai troø ñaëc bieät quan troïng trong chuyeån hoùa acid amin.
Phaûn öùng chuyeån acid amin:
12
Vitamin nhoù m B
-----------------------------------------------------------------------------------------------
Giai ñoaïn ñaàu, nhoùm hoaït ñoäng pyrioxal phosphate ( E – CHO) taùc duïng vôùi nhoùm
amin cuûa acid aspartic tao neân phöùc hôïp:
Tieáp ñoù tôùi giai ñoaïn chuyeån nhoùm hoã bieán trong phöùc hôïp vaø keát hôïp vôùi nöôùc, giaûi phoùng
acid oxalacetic vaø enzyme ôû daïng pyridoxamine phosphate:
Enzyme daïng pyridoxaminephosphat laïi taùc duïng vôùi cetoacid (laø cô chaát thöù hai)
13
Vitamin nhoù m B
----------------------------------------------------------------------------------------------ÔÛ giai ñoaïn naøy xaûy ra söï chuyeån hoùa hoã bieán tieáp theo ñoù laø keát hôïp vôùi nöôùc, giaûi
phoùng saûn phaåm alanin cuøng enzyme döôùi daïng pyrodoxal phosphate:
Ngoaøi ra, B6 tham gia vaøo quaù trình loaïi CO 2 cuûa caùc acid amin vaø lieân
quan ñeán caân baèng naêng löôïng cô theå. Caùc phaûn öùng chuyeån hoùa treân
lieân quan ñeán söï hình thaønh chaá trung gian thaàn kinh vaø caùc chaát ñieàu
hoøa khaùc: taurine, histamine…
B6 coù vai troø quan troïng trong söï toång hôïp coenzyme nhö NAD, CoA…
B6 tham gia toång hôïp AND, ARN, nhaân heme cuûa hemoglobin, glucose
trong cô theå ñoäng vaät, tham gia vaøo quaù trình taïo thuï theå hormone
steroid, ñieàu hoøa hoaït ñoäng hormone sinh duïc estrogen, progesterone,
…
• Nhu caàu: tæ leä vôùi löôïng protein trong böõa aên
Ngöôøi tröôûng thaønh: 0,016 mg/ g protein (1,6-2 mg/ ngaøy)
Phuï nöõ coù thai, cho con buù: 2,2-2,6 mg/ ngaøy
Treû em: 1-1,4 mg/ ngaøy
• Beänh thieáu huït:
Roái loaïn söï trao ñoåi caùc coenzyme noùi treân, vi phaïm haøng loaït caùc hôïp
chaát lieân quan ñeán chuùng (trao ñoåi glucid, protein, lipit…)
Giaûm chuyeån hoùa glutamate trong naõo, roái loaïn thaàn kinh.
Giaûm hoaït ñoäng heä thoáng mieãn òch.
ÔÛ treû em coù gaây kích thích co giaät, co cuùng, tieáng keâu the theù. ÔÛ nhöõng
thaùng ñaàu tieân sau khi sinh, coù theå toån thöông vónh vieãn veà thaàn kinh
Ngöôøi tröôûng thaønh gaây thieáu maùu nhöôïc saéc hoàng caàu nhoû, suy nhöôïc
nhaàm laãn trí nhôù
•
Nguoàn B6:
14
Vitamin nhoù m B
----------------------------------------------------------------------------------------------Baûng ñaùnh giaù nhöõng loaïi thöïc phaåm giaøu
vitamin B6 (pyridoxine)
Thöïc phaåm
Löôïng
Löôïng thöïc
B6
phaåm
Cals (mg)
DV Tæ troïng dinh Xeáp
(%) döôõng
loaïi
Rau bina (luoäc , vôùi muoái)
1 taùch
41.4
0.44
22.0
9.6
Tuyeät
vôøi
OÙt chuoâng ñoû (caét moûng hay
chöa cheá bieán)
1 taùch
24.8
0.23
11.5
8.3
Tuyeät
vôøi
Cuû caûi xanh naáu chín
1 taùch
28.8
0.26
13.0
8.1
Tuyeät
vôøi
Toûi
1 oz-wt
42.2
0.35
17.5
7.5
Raát toát
Caù ngöø Califoni, caù ngöø vaây
vaøng (nöôùng hay hun khoùi)
4 oz-wt
157.6
1.18
59.0
6.7
raát toát
Suùp lô (luoäc hay phôi khoâ)
1 taùch
28.5
0.21
10.5
6.6
raát toát
2 muoãng caø
11.2
pheâ
0.08
4.0
6.4
toát
Tieâu, ôùt cayen saáy khoâ
Rau, caây muø taïc luoäc
1 taùch
21.0
0.14
7.0
6.0
raát toát
Chuoái
1 each
108.6
0.68
34.0
5.6
raát toát
Caàn taây (chöa cheá bieán)
1 taùch
19.2
0.10
5.0
4.7
raát toát
Caûi baép xeù nhoû, luoäc
1 taùch
33.0
0.17
8.5
4.6
raát toát
Naám Crimini chöa cheá bieán
5 oz-wt
31.2
0.16
8.0
4.6
raát toát
Maêng taây luoäc
1 taùch
43.2
0.22
11.0
4.6
raát toát
Boâng caûi xanh caét nhoû, chöng
caùch thuûy
1 taùch
43.7
0.22
11.0
4.5
raát toát
2 muoãng caø
16.0
pheâ
0.08
4.0
4.5
toát
Ngheä ñaát
Caûi xoaên töôi hay luoäc
1 taùch
36.4
0.18
9.0
4.5
raát toát
Laù caây caûi xoaên (luoäc hay phôi
khoâ)
1 taùch
49.4
0.24
12.0
4.4
raát toát
15
Vitamin nhoù m B
----------------------------------------------------------------------------------------------Caûi brussels luoäc
1 taùch
60.8
0.28
14.0
4.1
raát toát
Döa haáu
1 taùch
48.6
0.22
11.0
4.1
raát toát
Phi leâ caù tuyeát Ñaïi Taây Döông
(nöôùng, hun khoùi)
4 oz-wt
119.1
0.52
26.0
3.9
raát toát
Cuû caûi Chard (luoäc)
1 taùch
35.0
0.15
7.5
3.9
raát toát
0.50 taùch
16.1
0.06
3.0
3.3
toát
Caø chua chín ñoû chöa cheá bieán
1 taùch
37.8
0.14
7.0
3.3
toát
Caù chæ vaøng nöôùng
4 oz-wt
145.2
0.52
26.0
3.2
toát
Caø roát chöa cheá bieán
1 taùch
52.5
0.18
9.0
3.1
toát
Taát caû caùc loaïi bí muøa heø
1 taùch
36.0
0.12
6.0
3.0
toát
Traùi tröùng gaø (luoäc)
1 taùch
27.7
0.09
4.5
2.9
toát
Döa ñoû
1 taùch
56.0
0.18
9.0
2.9
toát
Rau dieáp loaïi ñaàu thon daøi, laù
meàm
2 taùch
15.7
0.05
2.5
2.9
toát
Khoai taây nöôùng luoân voû
1 taùch
133.0
0.42
21.0
2.8
toát
Haønh taây chöa cheá bieán
1 taùch
60.8
0.19
9.5
2.8
toát
2 muoãng caø
32.1
pheâ
0.10
5.0
2.8
toát
Toûi taây (luoäc)
Maät ñöôøng
Gan beâ
4 oz-wt
187.1
0.56
28.0
2.7
toát
ÖÙc gaø roâ ti
4 oz-wt
223.4
0.64
32.0
2.6
toát
Caù bôn löôõi ngöïa (nöôùng, hun
khoùi)
4 oz-wt
158.8
0.45
22.5
2.6
toát
Khoai taây ngoït (loaïi nhoû, nöôùng
luoân voû)
1 each
95.4
0.25
12.5
2.4
toát
Ñaäu haø lan xanh (luoäc)
1 taùch
134.4
0.35
17.5
2.3
toát
Reå caây cuû göøng
1 oz-wt
19.6
0.05
2.5
2.3
toát
Löôøn gaø taây, thòt quay
4 oz-wt
214.3
0.54
27.0
2.3
toát
Thòt höôu hay nai
4 oz-wt
179.2
0.43
21.5
2.2
toát
Thaên boø (phaàn naïc, nöôùng)
4 oz-wt
240.4
0.49
24.5
1.8
toát
Caù hoài Chinook (nöôùng)
4 oz-wt
261.9
0.52
26.0
1.8
toát
16
Vitamin nhoù m B
----------------------------------------------------------------------------------------------Khoai lang gioáng Dioscorea
(thaùi haït löïu, naáu chín)
1 taùch
157.8
0.31
15.5
1.8
toát
2 muoãng
canh
95.3
0.18
9.0
1.7
toát
1 taùch
80.0
0.15
7.5
1.7
toát
1 taùch
43.2
0.08
4.0
1.7
toát
Taát caû caùc loaïi leâ taøu
1 taùch
235.1
0.41
20.5
1.6
toát
Khoùm
1 taùch
76.0
0.13
6.5
1.5
toát
1 taùch
61.6
0.10
5.0
1.5
toát
Haït caây lanh
Taát caû caùc loaïi bí muøa ñoâng
Daâu töoi
Nho
•
Moät soá VSV vaø thöïc vaät coù khaû naêng töï toång hôïp B6 ñuû cho nhu caàu cuûa
chuùng.
Coù theå toång hôïp baèng phöông phaùp hoùa hoïc töø cianacetamit vaø daãn xuaát cuûa
acetylaceton.
Baûo quaûn vaø cheá bieán:
Khi baûo quaûn caùc saûn phaåm chöùa nhieàu vitamin B6 (söõa, tröùng, thòt) coù söï
bieán ñoåi roõ reät veà haøm löôïng B6 tuøy thuoäc vaøo ñieàu kieän baûo quaûn vaø cheá
bieán.
1. Baûo quaûn:
Söõa coâ ñaëc khoâng ñöôøng sau 4 naêm baûo quaûn ôû nhieät ñoä thaáp, haøm
löôïng B6 haàu nhö khoâng bieán ñoåi.
Tröùng gaø sau baûo quaûn 1 naêm: 50% löôïng B6 bò maát (ôû loøng ñoû vaø
loøng traéng tröùng nhö nhau).
2. Cheá bieán:
Xay saùt nguõ coác maát 50- 90% löôïng B6.
Naáu nöôùng maát 40- 60% löôïng B6.
Ñoùng hoäp rau, maát 60-80%
Ñoùng hoäp traùi caây, maát 38%
Ñoâng laïnh traùi caây, maát 15%
Cheá bieán haït, maát 50-95%
Cheá bieán thòt, maát 50-75%
Cheá bieán rau, maát 20-30%
Nhìn chung khi ñoâng laïnh saûn phaåm giaøu B6, maát 1/3, ½ toång
löôïng B6 trong saûn phaåm.
Khi tieät truøng söõa, 1 phaûn öùng vôùi cystein laøm chuyeån ñoåi B6 thaønh 1
chaát daãn xuaát trô cuûa thiazolidine, day coù leõ laø lyù do chính
17
Vitamin nhoù m B
----------------------------------------------------------------------------------------------khieán B6 bò maát trong nhöõng quaù trình xöû lí thöùc aên baèng nhieät
khaùc.
Ñun tröïc tieáp: maát 20% löôïng B6.
Ñun giaùn tieáp: maát 5% löôïng B6.
Khi coâ ñaëc söõa khoâng theâm ñöôøng seõ laøm bieán ñoåi ít nhieàu veà B6
nhöng neáu theâm chaát khaùng sinh goïi laø nizin thì söï maát maùt giaûm ñi.
Vitamin B12
• Toång quaùt veà vitamin B12:
Vitamin B12 goïi chung laø cobalamin vì coù khoaûng 4% kim loaïi cobalt ñoùng vai
troø trung taâm trong caáu truùc B2.
Caáu taïo:
Cyanocobalamin
Goác –CN coù theå ñöôïc thay theá baèng 1 goác hoùa hoïc hoaëc 1 nhoùm khaùc, neân
vitamin B12 coù nhieàu daïng khaùc nhau.
B12 hoaït ñoäng nhö 1 coenzyme ôû nhieàu phaûn öùng hoùa hoïc quan troïng ôû ngöôøi.
Caùc goác khaùc nhau cho caùc loaïi coenzyme khaùc nhau.
Ví duï: vôùi goác –CH3 ta coù coenzyme methylcobalamin coù chuû yeáu trong
moâ vaø huyeát töông tham gia vaän chuyeån caùc nhoùm methyl (vaän
chuyeån –CH3 taïo methionin) hay vôùi goác adenine desoxynucleozit ta
coù coenzyme cobamit tham gia vaän chuyeån cô chaát töø carbon naøy sang
carbon khaùc trong phaân töû (chuyeån hidro, thiol…).
18
Vitamin nhoù m B
----------------------------------------------------------------------------------------------• Tính chaát:
Laø moät daïng keát tinh cuûa yeáu toá hoaït ñoäng töø dòch gan. Ñoù laø caùc tinh theå maøu ñoû
khoâng coù vò vaø muøi. Phaân töû löôïng vaøo khoaûng 1490 -1640.
Noù hoøa tan toát trong röôïu vaø trong nöôùc. Dung dòch trung tính hoaëc acid yeáu cuûa
vitamin B12 beàn trong toái vaø ôû nhieät ñoä thöôøng, ôû ngoaøi saùng deã bò phaân huûy.
• Chöùc naêng:
Vai troø cuûa vitamin B12 laø sinh hoàng caàu vaø taùi taïo moâ.
Vitamin B12 giuùp taïo nhoùm methyl hoaëc vaän chuyeån nhoùm methyl trong sinh
toång hôïp methionin, thymin, toång hôïp acid nucleic (methyl hoùa uridin thaønh
thymidin), tham gia vaøo toång hôïp protein ôû riboxom.
Vd: trong quaù trình toång hôïp methionin trong homocystin ( phaûn öùng ñaõ ghi ôû
acid folic)
Vitamin coøn laø chaát coäng taùc trong quaù trình bieán ñoåi ribonucleotit thaønh
desoxyribonucleotic taïo nhaân teá baøo, bieán ñoåi acid glumatic thaønh acid methyl
aspartic, methylmalonyl-CoA thaønh succinyl- CoA trong toång hôïp nhaân
pocphyric.
Coù nhieàu loaïi B12 nhöng B12a (hydroxocobalamin) laø toát nhaát, vì haáp thu deã vaø
nhanh, hoaït tính maïnh, giöõ trong cô theå laâu. Caùc loaïi khaùc cuõng taùc duïng nhöng
khoâng baèng B12a.
Vitamin B12 coù 2 chöùc naêng chính:
1. Taùc duïng chuyeån thyamin thaønh thyamidin caàn cho caáu taïo nucleoproteid, vaø
tröôûng thaønh cuûa hoàng caàu. Thieáu B12 cô theå seõ bò thieáu maùu Biermer, öu saéc
hoàng caàu to do hoàng caàu khoâng tröôûng thaønh ñöôïc, Gaây hoäi chöùng thaàn kinh
thieáu maùu.Vitamin B12 coù quan heä maät thieát vôùi acid folic.
2. Vitamin giuùp phaân chia vaø taùi taïo teá baøo. Moâ thaàn kinh phaùt trieån maïnh chòu aûnh
höôûng tröôùc tieân. B12 chuyeån hoùa nhoùm methyl, thiol, giuùp toång hôïp protid,
chuyeån hoùa lipit, hydrocarbon giuùp cho söï tröôûng thaønh cuûa cô theå, hay baûo veä
caùc moâ trong tröôøng hôïp nhieãm khuaån, nhieãm ñoäc.B12 chöõa thieáu maùu, ñieàu
chænh roái loaïn thaàn kinh.
Cuøng vôùi folat, vitamin B12 tham gia vaøo quaù trình toång hôïp ADN, quaù trình phaùt
trieån vaø phaân chia teá baøo. B12 hoaït ñoäng nhö 1 coenzyme ñoùng vai troø trung
gian chuyeån ñoåi cuûa homocystein thaønh amino acid methionin. Ñeå thöïc hieän
quaù trình chuyeån ñoåi naøy, B12 tham gia vaøo phaûn öùng hoã trôï ñeå chuyeån nhoùm
methyl töø N5-methyl tetrahydrofolat (THF) vaøo homocystein raát caàn thieát cho
quaù trình toång hôïp ADN.
B12 cuõng caàn thieát cho toång hôïp myelin, voû traéng lipoprotein bao quanh sôïi thaàn
kinh. Thieáu caùc nhoùm methyl, daãn ñeán giaûm khaû naêng toång hôïp methionin.
Cuõng coù theå laø do taùc duïng gaây ñoäc cuûa homocystein (tích luõy khi thieáu B12) ôû
heä thoáng thaàn kinh.
• Nhu caàu : Löôïng caàn thieát cho ngöôøi raát nhoû, trung bình 0,6- 1 µg/ ngaøy.
19
Vitamin nhoù m B
---------------------------------------------------------------------------------------------- Ngöôøi tröôûng thaønh vaø ngöôøi cao tuoåi 2µ/ ngaøy.
Trong nöûa cuoái thai kì, baøo thai caàn 0,2µg/ ngaøy, do vaäy caàn boå sung theâm B12
cho phuï nöõ coù thai. Treû ñang buù meï thöôøng nhaän töø 0,2- 0,8 µg/ ngaøy, do vaäy phuï
nöõ cho con buù caàn boå sung khoaûng 0,6 µg/ ngaøy buø vaøo löôïng tieát qua söõa meï.
• Beänh thieáu huït:
Thieáu B12 daãn ñeán thieáu maùu aùc tính.
Thieáu B12 laøm cho folat tích luõy ôû daïng THF, laøm giaûm giaù trò sinh hoïc cuûa caùc
daïng folat trong quaù trình toång hôïp ADN vaø caùc chöùc naêng chuyeån hoùa khaùc.
Moái lieân quan giöõa B12 vaø folat giaûi thích aûnh höôûng töông töï tôùi saûn xuaát teá
baøo hoàng caàu khi thieáu folat hoaëc thieáu B12. Ñieàu naøy cuõng giaûi thích nguyeân
nhaân taïi sao boå sung folat coù theå che daáu aûnh höôûng cuûa thieáu B12.
Tuûy xöông laø nôi hình thaønh teá baøo tieàn thaân cuûa nguyeân hoàng caàu, caû B12 vaø
folat ñeàu caàn thieát cho cung caáp nhoùm methyl cho quaù trình toång hôïp ADN.
Neáu löôïng ADN khoâng ñöôïc toång hôïp ñaày ñuû, teá baøo nhuyeân hoàng caàu khoâng
theå phaân chia vaø tröôûng thaønh. Thay vaøo ñoù teá baøo nguyeân hoàng caàu phaùt trieån
veà kích côõ ñeå sinh ra teá baøo nguyeân hoàng caàu khoång loà, ñaëc tröng cuûa thieáu
maùu aùc tính vaø thieáu folat ñôn thuaàn.
Teá baøo tuûy xöông lôùn baát thöôøng, baïch caàu ña nhaân trôû thaønh phì ñaïi, nhaân coù
nhieàu muùi, phaûn öùng chuyeån ñoåi methyl-malonin-CoA thaønh succinyl-CoA bò
taéc ngheõn, acid methylmalonic tích luõy laïi, taêng cao trong huyeát thanh vaø nöôùc
tieåu. Toång hôïp myelin bò khieám khuyeát hoaëc khoâng ñaày ñuû, xuaát hieän nhieàu
daáu hieäu vaø trieäu chöùng thaàn kinh nhö laûo ñaûo, phoái hôïp cô baép keùm, tinh thaàn
chaäm, aûo giaùc, roái loaïn taâm thaàn.
• Nguoàn B12:
Vitamin B12 coù trong haàu heát caùc moâ, ñaëc bieät gan, thaän, cô (tim),thaàn kinh trung
öông, söõa, tröùng.
B12 haàu nhö khoâng coù hoaëc raát ít ôû thöïc vaät. ÔÛ ñoäng vaät coù chuû yeáu trong thòt, caù,
tröùng, söõa,gan, boät caù, oác heán (do coù caùc vi khuaån trong ruoät ñoäng vaät coù khaû
naêng toång hôïp B12 vaø cung caáp cho vaät chuû).
• Baûo quaûn vaø cheù bieán:
Khi baûo quaûn söõa coâ ñaëc khoâng theâm ñöôøng ôû nhieät ñoä thaáp sau 4 naêm maát ñi
khoaûng 35%.
Tieät truøng söõa baèng phöông phaùp laøm noùng tröïc tieáp (suïc hôi nöôùc vaøo söõa) hoaëc
giaù tieáp (haáp trong caùc thieát bò voâ truøng) söï hao huït B12 thay ñoåi töø 10-20%.
Ñoái vôùi tröùng trong 7 thaùng ñaàu khi baûo quaûn, B12 khaù beàn nhöng sau ñoù giaûm roõ
reät vaø maát ñi 32% sau 1 naêm. ÔÛ loøng traéng tröùng chæ coù ít B12 do troïng löôïng
phaân töû cuûa B12 lôùn neân khoâng coù söï di chuyeån töø loøng ñoû sang loøng traéng
trong quaù trình baûo quaûn.
Döïa vaøo ñaëc ñieåm B12 ñöôïc saûn xuaát baèng con ñöôøng toång hôïp VSV nhôø
actinomycetes laøm leân men metan caùc chaát thaûi boû cuûa nhaø maùy aceton butilic
20
- Xem thêm -