Tài liệu Tội sản xuất, tàng trữ, vận chuyển, sử dụng hoặc mua bán trái phép chất cháy, chất độc theo pháp luật hình sự Việt Nam từ thực tiễn tỉnh Quảng Nam (LV thạc sĩ)

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI NGUYỄN QUỐC HÀ TỘI SẢN XUẤT, TÀNG TRỮ, VẬN CHUYỂN, SỬ DỤNG HOẶC MUA BÁN TRÁI PHÉP CHẤT CHÁY, CHẤT ĐỘC THEO PHÁP LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM TỪ THỰC TIỄN TỈNH QUẢNG NAM LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI, năm 2017 VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI NGUYỄN QUỐC HÀ TỘI SẢN XUẤT, TÀNG TRỮ, VẬN CHUYỂN, SỬ DỤNG HOẶC MUA BÁN TRÁI PHÉP CHẤT CHÁY, CHẤT ĐỘC THEO PHÁP LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM TỪ THỰC TIỄN TỈNH QUẢNG NAM Chuyên ngành: Luật Hình sự và Tố tụng Hình sự Mã số : 60.38.01.04 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC PGS.TS. HỒ SỸ SƠN HÀ NỘI, năm 2017 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Tác giả Nguyễn Quốc Hà MỤC LỤC MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 CHƯƠNG 1. MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ QUI ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM VỀ TỘI SẢN XUẤT, TÀNG TRỮ, VẬN CHUYỂN, SỬ DỤNG HOẶC MUA BÁN TRÁI PHÉP CHẤT CHÁY, CHẤT ĐỘC ........................................................................... 6 1.1. Những vấn đề lý luận về tội sản xuất, tàng trữ, vận chuyển, sử dụng hoặc mua bán trái phép chất cháy, chất độc ...................................................... 6 1.2. Quy định của pháp luật hình sự Việt Nam về tội sản xuất, tàng trữ, vận chuyển, sử dụng hoặc mua bán trái phép chất cháy, chất độc ........................ 16 CHƯƠNG 2. THỰC TIỄN ÁP DỤNG CÁC QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM VỀ TỘI SẢN XUẤT, TÀNG TRỮ, VẬN CHUYỂN, SỬ DỤNG HOẶC MUA BÁN TRÁI PHÉP CHẤT CHÁY, CHẤT ĐỘC...................................................................................... 27 2.1. Thực tiễn định tội danh tội sản xuất, tàng trữ, vận chuyển, sử dụng hoặc mua bán trái phép chất cháy, chất độc .................................................... 27 2.2. Thực tiễn quyết định hình phạt đối với tội sản xuất, tàng trữ, vận chuyển, sử dụng hoặc mua bán trái phép chất cháy, chất độc ........................ 40 CHƯƠNG 3. CÁC YÊU CẦU VÀ GIẢI PHÁP ĐẢM BẢO ÁP DỤNG ĐÚNG CÁC QUI ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT HÌNH SỰ VỀ TỘI SẢN XUẤT, TÀNG TRỮ, VẬN CHUYỂN, SỬ DỤNG HOẶC MUA BÁN TRÁI PHÉP CHẤT CHÁY, CHẤT ĐỘC .................................................. 51 3.1. Các yêu cầu bảo đảm áp dụng đúng các quy định của pháp luật hình sự về tội sản xuất, tàng trữ, vận chuyển, sử dụng hoặc mua bán trái phép chất cháy, chất độc .................................................................................................. 51 3.2. Các giải pháp bảo đảm áp dụng đúng các quy định của pháp luật hình sự về tội sản xuất, tàng trữ, vận chuyển, sử dụng hoặc mua bán trái phép chất cháy, chất độc .......................................................................................... 54 KẾT LUẬN .................................................................................................... 67 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT BLHS : Bộ luật hình sự BLTTHS : Bộ luật Tố tụng hình sự BLDS : Bộ luật dân sự CTTP : Cấu thành tội phạm NaCN : Natry Cyanua TAND : Tòa án nhân dân TANDTC : Tòa án nhân dân tối cao THTP : Tình hình tội phạm TNHS : Trách nhiệm hình sự VKSND : Viện kiểm sát nhân dân VKSNDTC : Viện kiểm sát nhân dân tối cao XHCN : Xã hội chủ nghĩa DANH MỤC CÁC BẢNG Số hiệu Tên bảng bảng Trang Cơ cấu tội sản xuất, tàng trữ, vận chuyển, sử dụng hoặc 2.1. mua bán trái phép chất độc trong tổng số các tội phạm đã bị xét xử trên địa bàn tỉnh Quảng Nam từ năm 2012 31 đến năm 2016 Cơ cấu của tội sản xuất, tàng trữ,vận chuyển, sử dụng 2.2. hoặc mua bán trái phép chất độc trong tổng số các tội xâm phạm an toàn công cộng, trật tự công cộng đã bị 32 xét xử trong thời gian từ năm 2012 đến năm 2016. Số liệu xét xử sơ thẩm tội sản xuất, tàng trữ, vận 2.3. chuyển, sử dụng hoặc mua bán trái phép chất độc tại 33 tỉnh Quảng Nam từ năm 2012 đến năm 2016. 2.4. Cơ cấu về loại và mức hình phạt được áp dụng 43 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Tỉnh Quảng Nam được tái lập theo Nghị định số 01/2005/NĐ-CP ngày 05 tháng 01 năm 2005 của Chính phủ, gồm 18 huyện, thị xã, thành phố, diện tích tự nhiên 10,480 km2, dân số 1,4 triệu người, mật độ dân số 312 người/ km2. Với điều kiện tự nhiên đa dạng, Quảng Nam có nhiều mỏ khoáng sản quí với trữ lượng lớn như vàng, than, sắt, đồng… trong đó có 2 mỏ vàng lớn nhất nước là Phước Sơn và Bồng Miêu. Trong khoảng 5 năm gần đây, tình trạng khai thác vàng trái phép trên địa bàn tỉnh diễn biến rất phức tạp. Trong khi tình trạng này chưa được kiểm soát, xử lý thì sự kiện công ty Bersa Việt Nam (chủ đầu tư 2 mỏ vàng) kinh doanh thua lỗ, nợ thuế kéo theo hệ lụy công tác quản lý, bảo vệ tài nguyên vàng bị buông lỏng. Tình trạng khai thác vàng trái phép bằng Natry Cyanua (NaCN- một loại hóa chất cực độc để tách vàng) diễn ra phức tạp, kéo dài. Nếu kể từ giai đoạn 2008- 2012, trung bình hàng năm có khoảng 750 lượt người tham gia khai thác vàng trái phép thì từ năm 2012 đến nay hàng năm tăng lên từ 7.000 – 8.000 người tham gia. Sự gia tăng đột biến nêu trên dẫn đến hệ lụy hàng loạt vấn đề: tình hình an ninh trật tự, an sinh xã hội, ô nhiễm môi trường… ngày càng diễn biến hết sức phúc tạp. Đặc biệt, tình hình tội phạm sản xuất, tàng trữ, vận chuyển, sử dụng hoặc mua bán trái phép chất độc (chất độc ở đây chủ yếu là NaCN), có xu hướng gia tăng cả về số vụ, số lượng. Tuy nhiên, thực tiễn điều tra, truy tố, xét xử tội sản xuất, tàng trữ, vận chuyển, sử dụng hoặc mua bán trái phép chất độc còn nhiều vướng mắc, chưa có sự thống nhất giữa các cơ quan có thẩm quyền về vấn đề định lượng, định khung hình phạt tăng nặng, quyết định hình phạt. Bất cập này đòi hỏi khoa học pháp lý phải giải quyết một cách đầy đủ. Việc nghiên cứu tội sản xuất, tàng trữ, vận chuyển, sử dụng hoặc mua 1 bán trái phép chất cháy, chất độc dưới góc độ hoạt động hình sự và tố tụng hình sự trên địa bàn tỉnh Quảng Nam nhằm tìm kiếm nguyên nhân của những hạn chế, bất cập trong xử lý tội này, từ đó đề xuất các giải pháp bảo đảm áp dụng đúng pháp luật về tội sản xuất, tàng trữ, vận chuyển, sử dụng hoặc mua bán trái phép chất cháy, chất độc là nhu cầu khách quan của đời sống xã hội. Chính vì vậy, học viên đã lựa chọn đề tài: “Tội sản xuất, tàng trữ, vận chuyển, sử dụng hoặc mua bán trái phép chất cháy, chất độc theo pháp luật hình sự Việt Nam từ thực tiễn tỉnh Quảng Nam” để làm luận văn thạc sỹ luật học của mình. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Trong những năm qua đã có một số công trình nghiên cứu khoa học về các tội xâm phạm an toàn công cộng, trật tự công cộng nói chung và tội sản xuất, tàng trữ, vận chuyển, sử dụng hoặc mua bán trái phép chất cháy, chất độc nói riêng nhưng chưa có công trình nào nghiên cứu về tội sản xuất, tàng trữ, vận chuyển, sử dụng hoặc mua bán trái phép chất cháy, chất độc một cách chuyên sâu, toàn diện, đầy đủ, có hệ thống từ lý luận đến thực tiễn cũng như vấn đề hoạt động định tội danh, quyết định hình phạt của tội phạm này trong phạm vi toàn tỉnh Quảng Nam. Để nghiên cứu một cách cụ thể, chi tiết nội dung những vấn đề lý luận của tội sản xuất, tàng trữ, vận, sử dụng hoặc mua bán trái phép chất cháy, chất độc theo pháp luật hình sự Việt Nam, tác giả luận văn này tham khảo các luận văn, luận án nghiên cứu một nhóm tội phạm hay một tội cụ thể, dưới góc độ luật hình sự và tố tụng hình sự nhằm học tập cách tiếp cận nghiên cứu của các nhà nghiên cứu đi trước. Thêm vào đó, tác giả luận văn này dựa trên những số liệu thực tiễn trên địa bàn tỉnh Quảng Nam trong năm năm qua (từ năm 2012 đến năm 2016). Đồng thời, tác giả cũng làm rõ thực tiễn định tội danh và quyết định hình phạt đối với loại tội phạm này tại địa phương góp phần giúp 2 cơ quan thực thi pháp luật hình sự, cơ quan quản lý nhà nước có cái nhìn đa chiều về loại tội phạm này cũng như những vấn đề lý luận có liên quan. Đề tài mà tác giả lựa chọn nghiên cứu khá mới, không trùng lặp với bất kỳ công trình nghiên cứu nào. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở làm rõ các dấu hiệu pháp lý hình sự của tội sản xuất, tàng trữ, vận chuyển, sử dụng hoặc mua bán trái phép chất cháy, chất độc theo pháp luật hình sự Việt Nam, thực tiễn áp dụng pháp luật hình sự về tội sản xuất, tàng trữ, vận chuyển, sử dụng hoặc mua bán trái phép chất cháy, chất độc trên địa bàn tỉnh Quảng Nam, rút ra những hạn chế và nguyên nhân dẫn đến những hạn chế đó, luận văn đề xuất giải pháp bảo đảm áp dụng đúng pháp luật về tội nói trên. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để đạt được mục đích nghiên cứu nêu trên, luận văn thực hiện những nhiệm vụ dưới đây: - Phân tích khái niệm và các dấu hiệu pháp lý của tội sản xuất, tàng trữ, vận chuyển, sử dụng hoặc mua bán trái phép cất cháy, chất độc theo pháp luật hình sự Việt Nam. - Phân tích các quy định của pháp luật hình sự Việt Nam về tội sản xuất, tàng trữ, vận chuyển, sử dụng hoặc mua bán trái phép chất cháy, chất độc. - Khái quát những vấn đề lý luận về định tội danh và đánh giá thực tiễn định tội danh đối với tội sản xuất, tàng trữ, vận chuyển, sử dụng hoặc mua bán trái phép chất cháy, chất độc từ thực tiễn tỉnh Quảng Nam trong năm năm (từ năm 2012 đến năm 2016). - Khái quát những vấn đề lý luận về quyết định hình phạt và phân tích 3 thực tiễn quyết định hình phạt đối với tội sản xuất, tàng trữ, vận chuyển, sử dụng hoặc mua bán trái phép chất cháy, chất độc trên địa bàn tỉnh Quảng Nam, những hạn chế, khó khăn và nguyên nhân của những hạn chế, khó khăn đó. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Tội sản xuất, tàng trữ, vận chuyển, sử dụng hoặc mua bán trái phép chất cháy, chất độc theo pháp luật hình sự Việt Nam từ thực tiễn tỉnh Quảng Nam. Luận văn lấy các quan điểm khoa học, quy định của pháp luật hình sự, thực tiễn định tội danh và quyết định hình phạt đối với tội nói trên trên địa bàn tỉnh Quảng Nam để nghiên cứu đề tài. 4.2. Phạm vi nghiên cứu Đề tài nghiên cứu tội sản xuất, tàng trữ, vận chuyển, sử dụng hoặc mua bán trái phép chất cháy, chất độc dưới góc độ pháp luật hình sự và hoạt động định tội danh, định khung hình phạt cũng như quyết định hình phạt đối với loại tội phạm này trên địa bàn tỉnh Quảng Nam trong thời gian từ năm 2012 đến năm 2016. 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu 5.1. Phương pháp luận Đề tài được nghiên cứu trên cơ sở phương pháp luận của Chủ nghĩa duy vật biện chứng và Chủ nghĩa duy vật lịch sử của Chủ nghĩa Mác- Lê Nin, tư tưởng Hồ Chí Minh và các quan điểm của Đảng ta về đấu tranh phòng chống tội phạm. 5.2. Phương pháp nghiên cứu Trong quá trình nghiên cứu, tác giả đã sử dụng một cách linh hoạt, đan xen các phương pháp nghiên cứu của khoa học luật hình sự như: phương pháp phân tích, phương pháp tổng hợp, phương pháp thống kê, phương pháp vụ án 4 điển hình, phương pháp lịch sử và nghiên cứu thực tiễn… 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của đề tài 6.1. Ý nghĩa lý luận Kết quả của hoạt động nghiên cứu lý luận góp phần làm nguồn tư liệu tham khảo trong công tác đào tạo và nghiên cứu khoa học pháp lý hình sự. 6.2. Ý nghĩa thực tiễn Kết quả nghiên cứu của đề tài sẽ góp phần giúp người tiến hành tố tụng ở tỉnh Quảng Nam nói riêng và địa phương khác nói chung trong hoạt động định tội danh và quyết định hình phạt đối với tội sản xuất, tàng trữ, vận chuyển, sử dụng hoặc mua bán trái phép chất cháy, chất độc được chính xác hơn nhằm thực hiện hiệu quả công tác đấu tranh phòng chống tội phạm. 7. Cơ cấu của luận văn Ngoài Phần mở đầu; Phần kết luận; Danh mục tài liệu tham khảo; Danh mục các chữ viết tắt và Danh mục các bảng biểu, nội dung luận văn gồm 3 chương như sau: Chương 1. Những vấn đề lý luận và quy định của pháp luật hình sự Việt Nam về tội sản xuất, tàng trữ, vận chuyển, sử dụng hoặc mua bán trái phép chất cháy, chất độc Chương 2. Thực tiễn áp dụng các quy định của pháp luật về tội sản xuất, tàng trữ, vận chuyển, sử dụng hoặc mua bán trái phép chất cháy, chất độc tại tỉnh Quảng Nam Chương 3. Các yêu cầu và giải pháp bảo đảm áp dụng đúng các quy định của pháp luật hình sự về tội sản xuất, tàng trữ, vận chuyển, sử dụng hoặc mua bán trái phép chất cháy, chất độc 5 CHƯƠNG 1 MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ QUI ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM VỀ TỘI SẢN XUẤT, TÀNG TRỮ, VẬN CHUYỂN, SỬ DỤNG HOẶC MUA BÁN TRÁI PHÉP CHẤT CHÁY, CHẤT ĐỘC 1.1. Những vấn đề lý luận về tội sản xuất, tàng trữ, vận chuyển, sử dụng hoặc mua bán trái phép chất cháy, chất độc 1.1.1. Khái niệm và các dấu hiệu pháp lý của tội sản xuất, tàng trữ, vận chuyển, sử dụng hoặc mua bán trái phép chất cháy, chất độc Bộ luật hình sự năm 2015 của nước ta được Quốc hội thông qua ngày 27/11/2015, có hiệu lực thi hành từ ngày 1/1/2018, quy định các tội xâm phạm an toàn công cộng, trật tự công cộng tại chương XXI (từ Điều 260 đến Điều 329) gồm 70 điều luật. Tội sản xuất, tàng trữ, vận chuyển, sử dụng hoặc mua bán trái phép chất cháy, chất độc nằm trong nhóm tội xâm phạm an toàn công cộng thuộc chương XXI. Vì vậy, khái niệm tội sản xuất, tàng trữ, vận chuyển, sử dụng hoặc mua bán trái phép chất độc phải thõa mãn khái niệm chung của các tội xâm phạm an toàn công cộng đồng thời phải thỏa mãn các dấu hiệu đặc thù riêng. Khoa học luật hình sự đã đưa ra khái niệm về tội xâm phạm an toàn công cộng và trật tự công cộng xuất phát từ khái niệm tội phạm được quy định tại Điều 8 Bộ luật hình sự và các cấu thành tội phạm ở chương XXI như sau: Các tội xâm phạm an toàn công cộng và trật tự công cộng là những hành vi nguy hiểm cho xã hội, được quy định tại chương XXI của Bộ luật hình sự, do người có năng lực trách nhiệm hình sự thực hiện một cách cố ý hoặc vô ý, xâm phạm an toàn công cộng, trật tự công cộng, gây ra những thiệt hại cho tính mạng, sức khỏe của nhân dân hoặc gây thiệt hại đến tài sản của Nhà 6 nước, tài sản của cá nhân [27, tr.380]. Sản xuất, tàng trữ, vận chuyển, sử dụng hoặc mua bán trái phép chất cháy, chất độc là hành vi làm ra, cất giữ, chuyển dịch, bán hay mua để bán lại chất cháy, chất độc và theo Điều 311 Bộ luật hình sự Việt Nam năm 2015, tội phạm này được hiểu là hành vi sản xuất trái phép, tàng trữ trái phép, vận chuyển trái phép, sử dụng trái phép, mua bán trái phép chất cháy, chất độc. Theo từ điển Bách khoa toàn thư: Chất độc là chất có thể gây hư hại, bệnh hoặc tử vong cho các cơ thể; thường bằng các phản ứng hóa học hoặc các hoạt tính khác trên phạm vi phân tử, khi một số lượng vừa đủ được cơ thể sinh vật hấp thụ vào. Chất cháy là chất có đặc tính bốc cháy khi tiếp xúc với ôxy trong không khí, nước hoặc khi có tác động của các yếu tố khác và những chất dễ tự bốc cháy ở nhiệt độ không cao như diêm tiêu (Kali nitơrát), phốt-pho, thuốc đạn... Paracelsus- cha đẻ của ngành độc chất học đã từng viết: “Mọi thứ đều là chất độc, trong mọi thứ đều có chất độc. Chỉ có liều lượng là làm cho mọi thứ không phải là một chất độc”. Theo quy định tại Điều 4 Luật hóa chất ngày 21/11/2007 thì: Hóa chất độc là hóa chất nguy hiểm có ít nhất một trong những đặc tính nguy hiểm quy định từ điểm đ đến điểm n khoản 4 Điều này. Theo đó: Điểm đ) Độc cấp tính; e) Độc mãn tính; g) Gây kích ứng với con người; h) Gây ung thư hoặc có nguy cơ gây ung thư; i) Gây biến đổi gen; k) Độc đối với sinh sản; l) Tích lũy sinh học; m) Ô nhiễm hữu cơ khó phân hủy; 7 n) Độc hại đến môi trường. Vì là hóa chất nguy hiểm nên chất độc nằm trong Danh mục hóa chất sản xuất, kinh doanh có điều kiện, Danh mục hóa chất hạn chế sản xuất, kinh doanh, Danh mục hóa chất cấm. Danh mục này được quy định tại Nghị định 108/2008/NĐ-CP ngày 07 tháng 10 năm 2008 Quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Luật hóa chất. Chỉ những cá nhân, tổ chức vì mục đích nghiên cứu khoa học, đảm bảo quốc phòng an ninh, phòng, chống dịch bệnh và được phép của cơ quan nhà nước có thẩm quyền mới được sản xuất, kinh doanh. Việc sản xuất, tàng trữ, vận chuyển, sử dụng, mua bán một cách trái phép, trái pháp luật sẽ bị xử lý nhằm thống nhất quản lý nhà nước về chất độc, ngăn chặn tình trạng lạm dụng chất độc cũng như bảo vệ sức khỏe người dân, ngăn ngừa tội phạm. Tội phạm là thể thống nhất của bốn yếu tố: Khách thể của tội phạm; khách quan của tội phạm; Chủ thể của tội phạm; chủ quan của tội phạm. Tội sản xuất, tàng trữ, vận chuyển, sử dụng hoặc mua bán trái phép chất cháy, chất độc cũng bao gồm bốn yếu tố của tội phạm như trên. Như vậy, theo điều 311 BLHS năm 2015, tội sản xuất, tàng trữ, vận chuyển, sử dụng hoặc mua bán trái phép chất cháy, chất độc là hành vi làm ra, cất giữ, chuyển dịch, mua bán chất cháy, chất độc trái pháp luật hình sự Việt Nam, gây nguy hiểm cho xã hội, do người có năng lực trách nhiệm hình sự thực hiện một cách cố ý hoặc vô ý, xam phạm an toàn, trật tự công cộng, gây ra những thiệt hại cho tính mạng, sức khỏe của nhân dân hoặc gây thiệt hại đến tài sản của Nhà nước, tài sản của cá nhân. 1.1.1.1. Khách thể của tội sản xuất, tàng trữ, vận chuyển, sử dụng hoặc mua bán trái phép chất cháy, chất độc Khách thể của tội phạm là những quan hệ xã hội được luật hình sự bảo vệ và bị tội phạm xâm hại [28, tr.130]. Bất kỳ tội phạm nào cũng đều xâm 8 phạm đến một hoặc một số quan hệ xã hội nhất định được luật hình sự bảo về bằng cách gây thiệt hại hoặc đe dọa gây thiệt hại cho những quan hệ xã hội đó. Những quan hệ xã hội được luật hình sự bảo vệ là những quan hệ được quy định tại Khoản 1, Điều 8 của BLHS năm 2015, đó là: “ Độc lập, chủ quyền, thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ Tổ quốc, chế độ chính trị, chế độ kinh tế, nền văn hóa, quốc phòng, an ninh, trật tự, an toàn xã hội; quyền con người, quyền, lợi ích hợp pháp của công dân, những lĩnh vực khác của trật tự pháp luật xã hội chủ nghĩa”. Hành vi của một người không gây thiệt hại cho các quan hệ xã hội được quy định tại Điều 8 Bộ luật hình sự năm 2015 thì không phải là tội phạm. “ Khách thể của tội phạm là yếu tố bắt buộc của tội phạm, không có thể xâm hại thì không có tội phạm, khách thể của tội phạm có ý nghĩa quan trọng đối với việc định tội danh” [28, tr.131]. Tội sản xuất, tàng trữ, vận chuyển, sử dụng hoặc mua bán trái phép chất cháy, chất độc là tội xâm phạm đến chế độ quản lý của Nhà nước về chất cháy, chất độc, xâm phạm an toàn, trật tự xã hội. Trong pháp luật hình sự, an toàn công cộng được hiểu là sự an toàn trong các lĩnh vực giao thông vận tải (giao thông đường bộ, đường sắt, đường thủy, đường không), trong lao động, trong sinh hoạt đông người, trong một số lĩnh vực máy tính, quản lý các đối tượng là các tài sản đặc biệt như chất nổ, chất cháy, chất độc...Đây là những lĩnh vực hoạt động liên quan trực tiếp đến hoạt động chung của xã hội và mỗi cá nhân. Pháp luật hình sự thông qua bảo vệ an toàn lĩnh vực này để bảo vệ an toàn cho tính mạng, sức khỏe của cá nhân nói riêng và cộng đồng nói chung, an toàn về tài sản của Nhà nước, các thành viên trong xã hội. Đối tượng tác động của tội phạm này là chất cháy, chất độc. Chất cháy, như đã nhấn mạnh, là chất có đặc tính tự bốc cháy khi tiếp xúc với ôxy trong không khí, nước hoặc khi có tác động của các yếu tố khác và những chất dễ tự 9 bốc cháy ở nhiệt độ không cao như diêm tiêu, phốt-pho, thuốc đạn...Chất độc ở đây được hiểu là những chất có độc tính rất cao và rất có hại đối với sức khỏe và tính mạng của con người, nếu bị nhiễm phải một liều lượng nhất định nào đó (có thể là rất ít). Những loại chất độc quy định tại bảng A như: A-côni-tin và các muối của nó, ni-cô-tin và các muối của nó, các loại muối thủy ngân… Khi xác định đối tượng tác động phải có chất cháy, chất độc hay không, các cơ quan tiến hành tố tụng cần tham khảo ý kiến của các cơ quan chuyên môn hoặc trưng cầu giám định. 1.1.1.2. Mặt khách quan của tội sản xuất, tàng trữ, vận chuyển, sử dụng hoặc mua bán trái phép chất cháy, chất độc “Mặt khách quan của tội phạm là mặt biểu hiện bên ngoài của tội phạm, là những biểu hiện của tội phạm ra thế giới khách quan, bao gồm hành vi nguy hiểm cho xã hội (hành động hoặc không hành động), hậu quả nguy hiểm cho xã hội, mối quan hệ giữa hành vi nguy hiểm cho xã hội và hậu quả do hành vi đó gây ra, thời gian, địa điểm, hoàn cảnh phạm tội, công cụ, thủ đoạn, phương tiện phạm tội” [28, tr.131]. Mặt khách quan của tội phạm là một trong bốn yếu tố cấu thành tội phạm. Do đó, việc nghiên cứu mặt khách quan của tội phạm có ý nghĩa rất lớn vì nếu như không có mặt khách quan thì cũng không có các yếu tố khác của tội phạm và đương nhiên sẽ không có tội phạm. Trong mặt khách quan của tội phạm, hành vi khách quan là biểu hiện cơ bản nhất. Các biểu hiện khác như hậu quả của tội phạm, công cụ, phương tiện…cũng chỉ thể hiện khi có hành vi khách quan. Theo quan điểm truyền thống, mặt khách quan được quy định trong Luật hình sự có những nội dung sau: Thứ nhất: Hành vi khách quan nguy hiểm cho xã hội; 10 Thứ hai: Hậu quả nguy hiểm cho xã hội; Thứ ba: Mối quan hệ nhân quả giữa hành vi khách quan và hậu quả nguy hiểm cho xã hội; Thứ tư: Các điều kiện bên ngoài của việc thực hiện hành vi phạm tội (công cụ, phương pháp, thủ đoạn, thời gian, địa điểm phạm tội,…). Hành vi phạm tội là hoạt động khách quan bên ngoài của người phạm tội. Hành vi được thực hiện bằng hành động hoặc không hành động. Trong hành động, người phạm tội thực hiện những động tác cơ học của cơ thể mà luật cấm. Trong không hành động, người phạm tội không thực hiện những động tác mà mình có nghĩa vụ phải làm và có thể làm được. Mặt khách quan của tội sản xuất, tàng trữ, vận chuyển, sử dụng hoặc mua bán trái phép chất cháy, chất độc thể hiện ở một trong các hành vi sau: - Hành vi sản xuất trái phép chất cháy, chất độc. Ví dụ như: điện phân trái phép thuốc pháo (KCLO – Kaliclorua), điều chế trái phép KCN (Xyanua kali dùng để đãi vàng...), K3ASO4 (Kaliacơnát- nhân ngôn thạch tín); - Hành vi tàng trữ trái phép chất cháy, chất độc. Ví dụ như: cất giấu các chất kể trên trong người, trong nhà hoặc nơi nào khác một cách trái phép; - Hành vi vận chuyển trái phép chất cháy, chất độc; - Hành vi sử dụng trái phép chất cháy, chất độc. Ví dụ như: sử dụng chất độc để khai thác nguồn lợi thủy sản, đãi vàng trái phép... - Hành vi mua bán trái phép chất cháy, chất độc. Đó là hành vi đổi chác, chuyển nhượng trái phép các chất kể trên bằng tiền hoặc lợi ích vật chất... Việc xác định hành vi sản xuất, tàng trữ, vận chuyển, sử dụng, mua bán chất cháy, chất độc có trái phép hay không, cần căn cứ vào quy định của Nhà nước về sản xuất, tàng trữ vận chuyển, sử dụng, mua bán chất cháy, chất độc. Nếu việc sản xuất, tàng trữ, vận chuyển, sử dụng, mua bán chất cháy, chất độc 11 được phép thì không thuộc trường hợp phạm tội quy định tại Điều 311 BLHS năm 2015. Do tính chất nguy hiểm cho xã hội của tội sản xuất, tàng trữ, vận chuyển, sử dụng, mua bán trái phép chất cháy, chất độc và yêu cầu đấu tranh phòng chống, luật quy định tội này có cấu thành hình thức. Hậu quả của hành vi sản xuất, tàng trữ, vận chuyển, sử dụng, mua bán trái phép chất cháy, chất độc cũng không phải là dấu hiệu bắt buộc đối với tội phạm này nhưng việc xác định hậu quả là rất cần thiết. Nếu hậu quả xảy ra là nghiêm trọng, rất nghiêm trọng hoặc đặc biệt nghiêm trọng thì tùy trường hợp, người phạm tội bị truy cứu trách nhiệm hình sự theo khoản 2, khoản 3 hoặc khoản 4 của điều luật. Các dấu hiệu khác của mặt khách quan như: công cụ, phương tiện, phương pháp, thủ đoạn, thời gian, không gian, địa điểm phạm tội...cũng không phải là yếu tố bắt buộc của cấu thành cơ bản của tội sản xuất, tàng trữ, vận chuyển, sử dụng hoặc mua bán trái phép chất độc. 1.1.1.3. Chủ thể của tội sản xuất, tàng trữ, vận chuyển, sử dụng hoặc mua bán trái phép chất cháy, chất độc “Chủ thể của tội phạm là con người cụ thể đã thực hiện một tội phạm đạt độ tuổi chịu trách nhiệm hình sự và có năng lực trách nhiệm hình sự” [28, tr.131]. Các dấu hiệu đặc trưng cho chủ thể của tội phạm được quy định trong Phần chung của Bộ luật hình sự, còn các dấu hiệu đặc thù của từng tội phạm cụ thể được quy định trong Phần các tội phạm của Bộ luật hình sự. Chủ thể của tội phạm phải có lỗi trong việc thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội bị pháp luật hình sự cấm, có năng lực TNHS và đủ độ tuổi chịu TNHS theo luật định. Theo Điều 2 BLHS năm 2015: “Chỉ người nào phạm một tội đã được Bộ luật hình sự quy định mới phải chịu trách nhiệm hình sự . Chỉ pháp nhân thương mại nào phạm một tội đã được quy định tại Điều 76 của Bộ luật này 12 mới phải chịu trách nhiệm hình sự”. Như vậy, theo quy định của Bộ luật hình sự năm 2015, ngoài cá nhân, pháp nhân thương mại cũng là chủ thể của tội phạm, song căn cứ các quy định của BLHS năm 2015, chủ thể của tội sản xuất, tàng trữ, vận chuyển, sử dụng hoặc mua bán trái phép chất cháy, chất độc là cá nhân Một cá nhân chỉ trở thành chủ thể của tội phạm nói chung hay chủ thể của tội tội sản xuất, tàng trữ, vận chuyển, sử dụng hoặc mua bán trái phép chất cháy, chất độc nói riêng khi phải có năng lực TNHS và đạt độ tuổi luật định. Người có năng lực TNHS là người khi thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội có khả năng nhận thức được tính chất nguy hiểm cho xã hội của hành vi của mình và có khả năng điều khiển được hành vi ấy. Luật hình sự Việt Nam không quy định thế nào là người có năng lực TNHS mà chỉ quy định những trường hợp được coi là không có năng lực TNHS: “Người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội trong khi đang mắc bệnh tâm thần, một bệnh khác làm mất khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vi của mình” (Điều 21 BLHS năm 2015). Căn cứ vào Điều 12 BLHS năm 2015 và Điều 311 của Bộ luật này có thể thấy cá nhân có năng lực trách nhiệm hình sự và đủ 16 tuổi trở lên mới phải chịu trách nhiệm hình sự về tội sản xuất, tàng trữ, vận chuyển, sử dụng hoặc mua bán trái phép chất cháy, chất độc. Tóm lại, cơ sở pháp lý để xác định chủ thể của tội sản xuất, tàng trữ, vận chuyển, sử dụng hoặc mua bán trái phép chất độc là Điều 2, Điều 8, Điều 12, Điều 21, Điều 311 BLHS năm 2015. 1.1.1.4. Mặt chủ quan của tội sản xuất, tàng trữ, vận chuyển, sử dụng hoặc mua bán trái phép chất cháy, chất độc Tội phạm là một thể thống nhất giữa các yếu tố khách quan và các yếu tố chủ quan. “Mặt chủ quan của tội phạm là mặt bên trong của tội phạm, là trạng thái tâm lý của chủ thể đối với hành vi phạm tội và hậu quả phạm tội” (23; Tr 13