Tài liệu Tội phạm chưa hoàn thành trong luật hình sự việt nam

TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ KHOA LUẬT BỘ MÔN: LUẬT TƯ PHÁP LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP CỬ NHÂN LUẬT KHÓA 33 (2007 – 2011) Đề tài: TỘI PHẠM CHƯA HOÀN THÀNH TRONG LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM Giáo viên hướng dẫn TS. PHẠM VĂN BEO Sinh viên thực hiện TRẦN QUANG VŨ MSSV: 5075161 Lớp: Luật Tư Pháp II – K33 Cần Thơ, 04/2011 Tội phạm chưa hoàn thành trong Luật hình sự Việt Nam LỜI CẢM ƠN bàa Để hoàn thành tốt luận văn này, trước hết tôi xin chân thành cám ơn các thầy cô Khoa Luật trường Đại học Cần Thơ đã trang bị kiến thức cho tôi trong quá trình học tập. Tôi kính lời cảm ơn thầy TS. Phạm Văn Beo, Trưởng Bộ môn Tư Pháp Khoa Luật trường Đại học Cần Thơ đã tận tình hướng dẫn tôi trong thời gian thực hiện luận văn này. Tôi xin tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến với gia đình, những người luôn bên cạnh tôi và hỗ trợ hết mực về cả vật chất và tinh thần cho tôi. Tôi cũng gởi lời cảm ơn đến tất cả các bạn đã giúp đỡ, động viên tôi. Tôi xin chân thành cảm ơn! Cần Thơ, ngày 04 tháng 04 năm 2010 Sinh viên Trần Quang Vũ GVHD: TS. Phạm Văn Beo 2 SVTH: Trần Quang Vũ Tội phạm chưa hoàn thành trong Luật hình sự Việt Nam NHẬN XÉT CỦA GIÁO VIÊN HƯỚNG DẪN ˜&™ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ Cần Thơ, ngày tháng năm 2011 Giáo viên hướng dẫn TS. Phạm Văn Beo GVHD: TS. Phạm Văn Beo 3 SVTH: Trần Quang Vũ Tội phạm chưa hoàn thành trong Luật hình sự Việt Nam NHẬN XÉT CỦA GIÁO VIÊN PHẢN BIỆN ˜&™ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ Cần Thơ, ngày tháng Giáo viên phản biện GVHD: TS. Phạm Văn Beo 4 năm 2011 SVTH: Trần Quang Vũ Tội phạm chưa hoàn thành trong Luật hình sự Việt Nam MỤC LỤC Phần mở đầu 1. Lý do chọn đề tài ............................................................................................................ 1 2. Mục tiêu nghiên cứu ....................................................................................................... 1 3. Phạm vi nghiên cứu ........................................................................................................ 2 4. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................................... 2 5. Bố cục đề tài ................................................................................................................... 2 CHƯƠNG 1. KHÁI QUÁT VỀ CHẾ ĐỊNH TỘI PHẠM CHƯA HOÀN THÀNH TRONG LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM 1.1. Khái niệm về chế định tội phạm chưa hoàn thành .................................................. 3 1.1.1. Khái niệm về các giai đoạn thực hiện tội phạm ...................................................... 3 1.1.2. Khái niệm về chế định tội phạm chưa hoàn thành ................................................. 4 1.1.3. Khái niệm về chuẩn bị phạm tội .............................................................................. 4 1.1.3.1. Khái niệm ............................................................................................................... 4 1.1.3.2. Dấu hiệu cơ bản của chuẩn bị phạm tội................................................................. 5 1.1.4. Khái niệm về phạm tội chưa đạt .............................................................................. 6 1.1.4.1. Khái niệm phạm tội chưa đạt................................................................................. 6 1.1.4.2. Dấu hiệu cơ bản của phạm tội chưa đạt................................................................. 6 1.1.4.3. Phân loại phạm tội chưa đạt .................................................................................. 7 1.2. Phân tích cấu thành tội phạm của hành vi phạm tội chưa hoàn thành tại Phần Chung Bộ luật hình sự năm 1999 (sửa đổi, bổ sung năm 2009)........................... 8 1.2.1. Khái quát chung về chế định tội phạm chưa hoàn thành trong Bộ luật hình sự năm 1999 (sửa đổi, bổ sung năm 2009) ............................................................................. 8 1.2.1.1. Cấu thành tội phạm cơ bản..................................................................................... 8 1.2.1.2. Cấu thành tội phạm của hành vi phạm tội chưa hoàn thành ................................. 9 1.2.2. Phân tích cấu thành tội phạm của hành vi chuẩn bị phạm tội ............................ 10 1.2.3. Phân tích cấu thành tội phạm của hành vi phạm tội chưa đạt ............................ 12 1.2.4. Phân biệt chế định tội phạm chưa hoàn thành với một số hình thức phạm tội khác trong quá trình thực hiện tội phạm ........................................................ 13 1.2.4.1. Tội phạm chưa hoàn thành và ý định phạm tội ................................................... 14 1.2.4.2. Phạm tội chưa đạt và chuẩn bị phạm tội.............................................................. 15 1.2.4.3. Tội phạm chưa hoàn thành và tự ý nửa chừng chấm dứt việc phạm tội .............. 16 1.2.4.4. Tội phạm chưa hoàn thành và tội phạm kết thúc ................................................. 16 1.3. Ý nghĩa của việc nghiên cứu chế định tội phạm chưa hoàn thành ...................... 17 1.3.1. Ý nghĩa trong lý luận .............................................................................................. 17 1.3.2. Ý nghĩa trong thực tiễn........................................................................................... 18 GVHD: TS. Phạm Văn Beo 5 SVTH: Trần Quang Vũ Tội phạm chưa hoàn thành trong Luật hình sự Việt Nam 1.4. Lịch sử hình thành chế định tội phạm chưa hoàn thành ...................................... 18 1.4.1. Chế định tội phạm chưa hoàn thành trong pháp luật hình sự của các nước trên thế giới ....................................................................................................................... 18 1.4.2. Lịch sử chế định tội phạm chưa hoàn thành trong pháp luật hình sự Việt Nam ............................................................................................. 21 1.4.2.1. Chế định tội phạm chưa hoàn thành dưới thời phong kiến .................................. 21 1.4.2.2. Giai đoạn trước khi Bộ luật hình sự năm 1985 ra đời ......................................... 23 1.4.2.3. Giai đoạn từ khi Bộ luật hình sự năm 1985 ra đời đến trước khi Bộ luật hình sự năm 1999 (sửa đổi, bổ sung năm 2009).................................................. 25 CHƯƠNG 2. TỘI PHẠM CHƯA HOÀN THÀNH TRONG CÁC QUY ĐỊNH PHẦN CÁC TỘI PHẠM BỘ LUẬT HÌNH SỰ NĂM 1999 (SỬA ĐỔI, BỔ SUNG NĂM 2009) 2.1. Định tội danh đối với hành vi phạm tội chưa hoàn thành .................................... 28 2.2. Hành vi phạm tội chưa hoàn thành tại Phần các tội phạm của Bộ luật hình sự năm 1999 (sửa đổi, bổ sung năm 2009)................................................................................... 29 2.2.1. Hành vi chuẩn bị phạm tội..................................................................................... 29 2.2.1.1. Nhóm tội xâm phạm an ninh quốc gia; tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm, con người & quyền tự do, dân chủ của công dân.......................................... 30 2.2.1.2. Nhóm tội xâm phạm sở hữu; trật tự quản lý kinh tế; môi trường & ma túy......... 31 2.2.1.3. Nhóm tội xâm phạm an toàn công cộng, trật tự công cộng; trật tự quản lý hành chính & tội phạm về chức vụ ........................................................... 33 2.2.1.4. Nhóm tội xâm phạm hoạt động tư pháp; nghĩa vụ, trách nhiệm của quân nhân & tội phá hoại hoại hòa bình, chống loài người và tội phạm chiến tranh ........................................................................................................................ 35 2.2.2. Hành vi phạm tội chưa đạt..................................................................................... 36 2.2.1.1. Nhóm tội xâm phạm an ninh quốc gia & tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm, con người ........................................................................................................................... 36 2.2.1.2. Nhóm tội xâm phạm quyền tự do, dân chủ của công dân; sở hữu; trật tự quản lý kinh tế; & môi trường ................................................................................ 37 2.2.1.3. Nhóm tội xâm phạm an toàn công cộng, trật tự công cộng; trật tự quản lý hành chính & tội phạm về chức vụ ........................................................... 41 2.2.1.4. Nhóm tội xâm phạm hoạt động tư pháp & nghĩa vụ, trách nhiệm của quân nhân .............................................................................................. 42 CHƯƠNG 3. NHỮNG BẤT CẬP VÀ GIẢI PHÁP VỀ CHẾ ĐỊNH TỘI PHẠM CHƯA HOÀN THÀNH TRONG LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM 3.1. Những bất cập về chế định tội phạm chưa hoàn thành trong Bộ luật hình sự năm 1999 (sửa đổi, bổ sung năm 2009) ......................................................................... 44 3.1.1. Những bất cập về chế định tội phạm chưa hoàn thành trong Phần chung GVHD: TS. Phạm Văn Beo 6 SVTH: Trần Quang Vũ Tội phạm chưa hoàn thành trong Luật hình sự Việt Nam Bộ luật hình sự năm 1999 (sửa đổi, bổ sung năm 2009) ............................................... 44 3.1.1.1. Chuẩn bị phạm tội................................................................................................. 44 3.1.1.2. Phạm tội chưa đạt................................................................................................. 45 3.1.2. Những bất cập về chế định tội phạm chưa hoàn thành trong Phần các tội phạm Bộ luật hình sự năm 1999 (sửa đổi, bổ sung năm 2009)...................................................... 47 3.1.3. Những bất cập về chế định tội phạm chưa hoàn thành trên thực tế ................... 48 3.2. Giải pháp hoàn thiện chế định tội phạm chưa hoàn thành trong Luật hình sự Việt Nam ................................................................................................................................... 49 3.2.1. Giải pháp về chế định tội phạm chưa hoàn thành trong Phần chung Bộ luật hình sự năm 1999 (sửa đổi, bổ sung năm 2009) ...................................................................... 50 3.2.1.1. Chuẩn bị phạm tội................................................................................................. 50 3.2.1.2. Phạm tội chưa đạt................................................................................................ 51 3.2.2. Giải pháp về chế định tội phạm chưa hoàn thành trong Phần các tội phạm Bộ luật hình sự năm 1999 (sửa đổi, bổ sung năm 2009) ............................................................. 55 3.2.3. Giải pháp về chế định tội phạm chưa hoàn thành trên thực tế............................ 56 3.3. Xây dựng mô hình lí luận của chế định tội phạm chưa hoàn thành.................... 57 3.3.1. Mô hình lí luận tại Phần chung Bộ luật hình sự năm 1999 (sửa đổi, bổ sung năm 2009) .................................................................................................................................. 57 3.3.2. Cấu thành tội phạm của hành vi phạm tội chưa hoàn thành .............................. 58 Tài liệu tham khảo GVHD: TS. Phạm Văn Beo 7 SVTH: Trần Quang Vũ Tội phạm chưa hoàn thành trong Luật hình sự Việt Nam Phần mở đầu 1. Lý do chọn đề tài Trong quá trình hội nhập quốc tế, sự xuất hiện và ngày càng phát triển hơn của nền kinh tế thị trường đã đem lại nhiều lợi ích cho đời sống của nhân dân. Đất nước ta ngày càng phát triển về mọi mặt, đời sống của người dân ngày càng được nâng cao cả về mặt vật chất và tinh thần. Nhưng bên cạnh những mặt tích cực, thì cũng còn những mặt tiêu cực xảy ra, đó là sự xuất hiện của nhiều loại tội phạm mới, hay những loại tội phạm cũ nhưng mức độ nguy hiểm và tinh vi hơn thì việc phòng ngừa những loại tội phạm đó là một khâu quan trọng hơn là để tội phạm đã xảy ra rồi mới trừng trị. Việc phá vỡ những ý định phạm tội, răn đe những hành vi còn chưa gây ra hậu quả là điều cần thiết hơn hết, giúp cho việc giữ gìn sự an toàn và bình yên của xã hội. Trong các hệ thống văn bản pháp luật của nước ta, chỉ có pháp luật hình sự là công cụ hữu hiệu nhất trong công tác đấu tranh phòng chống tội phạm. Thế nên, pháp luật hình sự không chỉ có những quy định nhằm trừng phạt những hành vi phạm tội đã xảy ra, mà hơn hết còn phải có những quy định nhằm răn đe, phòng ngừa tội phạm ở mức độ khi người phạm tội mới có ý định thực hiện hành vi hoặc đã thực hiện hành vi nhưng chưa gây ra hậu quả theo quy định của pháp luật. Hơn nữa, trong quá trình tìm hiểu chế định tội phạm chưa hoàn thành, người viết nhận thấy có rất nhiều bài viết, sách báo, công trình nghiên cứu khoa học về chế định này của GS.TS. Nguyễn Ngọc Hòa, PGS.TS. Lê Thị Sơn, TS. Phạm Văn Beo, Ths. Đinh Văn Quế, Ths. Luật gia Đặng Đình Thái.v.v.. nhưng không đi sâu vào phân tích chuyên khảo mà chỉ ở mức độ khái quát chung về các giai đoạn thực hiện tội phạm hay đi sâu vào phân tích các trường hợp chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt theo quy định của Bộ luật hình sự hiện hành. Mà chưa định hình một cách khái quát, phân tích một cách cụ thể về toàn bộ chế định tội phạm chưa hoàn thành. Chính vì những lý do đó để hiểu rõ, hiểu đúng và cụ thể những quy định pháp luật về chế định tội phạm chưa hoàn thành, nghiên cứu những bất cập trong quy định của pháp luật và đưa ra những ý kiến đề xuất là một vấn đề rất cần thiết và có ý nghĩa quan trọng trong lý luận và trong việc áp dụng pháp luật một cách đúng đắn trên thực tế. Thế nên, người viết đã chọn đề tài: “Tội phạm chưa hoàn thành trong Luật hình sự Việt Nam” để làm đề tài nghiên cứu trong luận văn cuối khóa. 2. Mục tiêu nghiên cứu Nghiên cứu đề tài sẽ làm rõ hơn những quy định của pháp luật về chế định tội phạm chưa hoàn thành trong Luật hình sự Việt Nam. Thông qua đó đưa ra những quy định còn hạn chế và nêu lên những đề xuất góp phần làm cho chế định tội phạm chưa hoàn thành nói riêng và pháp luật hình sự nói chung ngày càng hoàn thiện hơn. 3. Phạm vi nghiên cứu GVHD: TS. Phạm Văn Beo 8 SVTH: Trần Quang Vũ Tội phạm chưa hoàn thành trong Luật hình sự Việt Nam Đề tài chỉ giới hạn trong phạm vi nghiên cứu những quy định của pháp luật về chế định tội phạm chưa hoàn thành trong Bộ luật hình sự năm 1999 (sửa đổi, bổ sung năm 2009), đồng thời đưa ra một số quy định còn hạn chế và nêu lên một số ý kiến đề xuất góp phần hoàn thiện những quy định về chế định tội phạm chưa hoàn thành trong Luật hình sự Việt Nam. 4. Phương pháp nghiên cứu Khi thực hiện nghiên cứu đề tài này người viết đã sử dụng tổng hợp nhiều phương pháp nghiên cứu nhưng trong đó chú trọng sử dụng chính những phương pháp sau: - Phương pháp phân tích; - Phương pháp thống kê; - Phương pháp tổng hợp; - Phương pháp trích dẫn. 5. Bố cục đề tài Bố cục của đề tài được chia làm ba phần: Phần mở đầu, Phần nội dung, Phần kết luận. Trong đó Phần nội dung được chia làm ba chương: Chương 1: Khái quát về chế định tội phạm chưa hoàn thành trong Luật hình sự Việt Nam. Chương 2: Tội phạm chưa hoàn thành trong các quy định Phần các tội phạm Bộ luật hình sự năm 1999 (sửa đổi, bổ sung năm 2009). Chương 3: Những bất cập và giải pháp về chế định tội phạm chưa hoàn thành trong Luật hình sự Việt Nam. GVHD: TS. Phạm Văn Beo 9 SVTH: Trần Quang Vũ Tội phạm chưa hoàn thành trong Luật hình sự Việt Nam Phần nội dung Chương 1 KHÁI QUÁT VỀ CHẾ ĐỊNH TỘI PHẠM CHƯA HOÀN THÀNH TRONG LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM Tại chương này, người viết đi sâu vào phân tích những khái quát chung về chế định tội phạm chưa hoàn thành: Về khái niệm, về cấu thành tội phạm của hành vi phạm tội chưa hoàn thành tại Phần chung Bộ luật hình sự năm 1999 (sửa đổi, bổ sung năm 2009). Từ đó, phân biệt chế định tội phạm chưa hoàn thành với các chế định khác trong cùng Bộ luật hình sự. Hơn nữa, xem qua lịch sử về chế định này trong pháp luật hình sự của các nước trên thế giới, cũng như lịch sử hình thành trong pháp luật hình sự Việt Nam để có được cái nhìn tổng quan về chế định này. 1.1. Khái niệm về chế định tội phạm chưa hoàn thành 1.1.1. Khái niệm về các giai đoạn thực hiện tội phạm Hoạt động phạm tội cũng như bất kỳ hoạt động nào khác của con người trong xã hội, nó diễn ra theo một quá trình và trong một khoảng thời gian dài, ngắn nhất định. Người cố ý thực hiện tội phạm bao giờ cũng mong muốn thực hiện trọn vẹn quá trình đó để đạt được kết quả mong muốn. Nhưng trong thực tế có những trường hợp vì những nguyên nhân ngoài ý muốn, người phạm tội đã không thực hiện được toàn bộ quá trình đó mà phải dừng lại ở những thời điểm khác nhau. Vì vậy, với mục đích phòng ngừa tội phạm trong việc xử lý hình sự, pháp luật hình sự đã đặt ra trách nhiệm hình sự đối với các trường hợp này. Do đó, để đánh giá mức độ thực hiện tội phạm và qua đó có cơ sở để xác định phạm vi trách nhiệm hình sự của người phạm tội, Luật hình sự Việt Nam phân biệt ba mức độ thực hiện tội phạm: chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt và tội phạm hoàn thành. Có ba điểm khác nhau cơ bản giữa các giai đoạn phạm tội chính là ở những yếu tố khách quan của hành vi phạm tội bao gồm: 1) Tính chất nguy hiểm cho xã hội của các hành vi phạm tội; 2) Mức độ thực hiện ý định phạm tội của chủ thể thực hiện hành vi; 3) Thời điểm chấm dứt của những hành vi đó1 Về bản chất, vấn đề các giai đoạn thực hiện tội phạm chỉ đặt ra đối với những trường hợp phạm tội với lỗi cố ý trực tiếp. Đối với những tội có lỗi cố ý gián tiếp hay vô ý chỉ có thể có tội hay không có tội vì những trường hợp đó, người phạm tội thực hiện các hành vi của mình nhằm vào các mục đích khác chứ không phải mục đích của tội phạm. Do đó, khi họ chuẩn bị hoặc thực hiện các hành vi của mình thì đó không phải là các hành vi hướng tới 1 Lâm Minh Hạnh, Những vấn đề lý luận cơ bản về tội phạm trong luật hình sự Việt Nam, Chương III, Các giai đoạn phạm tội, NXB khoa học Xã hội, Hà Nội, 1986. GVHD: TS. Phạm Văn Beo 10 SVTH: Trần Quang Vũ Tội phạm chưa hoàn thành trong Luật hình sự Việt Nam việc thực hiện tội phạm. Chỉ khi có hậu quả nguy hiểm cho xã hội của các hành vi đó xảy ra, tội phạm mới được coi là hoàn thành. Xét ở góc độ chủ quan, khi hậu quả chưa xảy ra, người thực hiện hành vi không ý thức được là mình đang thực hiện tội phạm. Vì vậy, không thể đặt ra trách nhiệm hình sự đối với họ. Đối với tội phạm có lỗi cố ý trực tiếp, người phạm tội nhận thức được tính nguy hiểm cho xã hội của hành vi mình, nhận thức được hậu quả từ hành vi đó sẽ xảy ra và mong muốn cho hậu quả đó xảy ra. Vì vậy, khi họ bắt tay thực hiện một hành vi nào đó có liên quan đến tội phạm, họ ý thức được rằng mình đang hướng đến việc thực hiện tội phạm đến cùng nhằm đạt được những gì mình đặt ra khi phạm tội. Việc họ không thực hiện được tội phạm đến cùng không phải do họ mong muốn mà vì những trở lực khách quan ngăn cản họ. Truy cứu trách nhiệm hình sự đối với họ nhằm cải tạo, giáo dục họ từ bỏ ý định phạm tội khi họ có ý định “thua keo này, bày keo khác”. Như vậy, các giai đoạn thực hiện tội phạm là các bước trong quá trình cố ý (trực tiếp) thực hiện tội phạm bao gồm chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt và tội phạm hoàn thành. 1.1.2. Khái niệm về chế định tội phạm chưa hoàn thành Từ khái niệm về các giai đoạn thực hiện tội phạm, ta có thể rút ra được khái niệm về tội phạm chưa hoàn thành, như sau: Tội phạm chưa hoàn thành là các bước trong quá trình cố ý (trực tiếp) thực hiện tội phạm nhưng người phạm tội chưa thực hiện được ý định phạm tội của mình để có thể cấu thành một tội phạm độc lập được quy định trong Bộ luật hình sự Việt Nam. Chế định tội phạm chưa hoàn thành bao gồm hai giai đoạn: Giai đoạn chuẩn bị phạm tội và phạm tội chưa đạt, hay thường được gọi là hoạt động tội phạm sơ bộ2. 1.1.3. Khái niệm về chuẩn bị phạm tội 1.1.3.1. Khái niệm Chuẩn bị phạm tội là một giai đoạn trong quá trình thực hiện tội phạm, nhưng ở giai đoạn này người phạm tội tuy đã có một số hành vi khách quan được biểu hiện ra bên ngoài ý nghĩ, tư tưởng phạm tội, nhưng hành vi này chưa phải là hành vi thuộc mặt khách quan của cấu thành tội phạm, tức là bắt tay vào việc thực hiện tội phạm (chưa có hành vi xâm phạm đến đối tượng tác động)3. 1.1.3.2. Dấu hiệu cơ bản của chuẩn bị phạm tội Thời điểm sớm nhất của giai đoạn phạm tội này là thời điểm người phạm tội bắt đầu có hành vi tạo ra những điều kiện vật chất hoặc tinh thần giúp cho việc thực hiện hành vi phạm tội có thể xảy ra và xảy ra được thuận lợi, dễ dàng hơn. Những suy nghĩ, tính toán của con người diễn ra trong đầu của họ không phải là chuẩn bị phạm tội dù đó là ý định phạm tội. Thời điểm muộn nhất là thời điểm trước lúc người phạm tội bắt đầu thực hiện hành vi 2 TSKH. Lê Cảm, Các nghiên cứu chuyên khảo về phần chung luật hình sự tập IV, NXB Công an nhân dân, 2002, Tr.112. 3 Ths. Đinh Văn Quế, Tìm hiểu tội phạm và hình phạt trong luật hình sự Việt Nam, NXB Phương Đông, 2010, Tr.107. GVHD: TS. Phạm Văn Beo 11 SVTH: Trần Quang Vũ Tội phạm chưa hoàn thành trong Luật hình sự Việt Nam khách quan được phản ánh trong cấu thành tội phạm. Đó là thời điểm giới hạn giữa chuẩn bị phạm tội và phạm tội chưa đạt. Tóm lại, hành vi chuẩn bị phạm tội phải được thể hiện dưới ba dấu hiệu: - Người chuẩn bị phạm tội có hành vi chuẩn bị các điều kiện vật chất hoặc tinh thần cho việc thực hiện tội phạm. - Hành vi chuẩn bị phạm tội dừng lại trước khi người phạm tội thực hiện các hành vi được mô tả trong cấu thành tội phạm hoặc hành vi đi liền trước các hành vi đó. - Việc dừng lại ở giai đoạn này là do nguyên nhân khách quan ngoài ý muốn của người phạm tội. Ở giai đoạn chuẩn bị phạm tội, người phạm tội đã có hành vi nhưng chưa phải là hành vi thực hiện tội phạm, mà chỉ là hành vi chuẩn bị thực hiện hành vi khách quan của tội phạm. Hành vi khách quan của tội phạm là hành động và không hành động được quy định trong cấu thành tội phạm cụ thể. Ví dụ, hành vi dùng vũ lực hoặc đe dọa dùng vũ lực ngay tức khắc nhằm chiếm đoạt tài sản là hành vi khách quan của tội cướp tài sản, hành vi dùng thủ đoạn gian dối để chiếm đoạt tài sản của người khác là hành vi khách quan của tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản, hành vi đối xử tàn ác người lệ thuộc mình là hành vi khách quan của tội hành hạ người khác.v.v.. Để phân biệt đâu là hành vi chuẩn bị phạm tội, đâu là hành vi khách quan của cấu thành tội phạm phải căn cứ vào điều văn của điều luật quy định của tội phạm đó. Tuy nhiên, do kỹ thuật lập pháp nên không phải điều văn của điều luật nào cũng quy định rõ hành vi khách quan của cấu thành tội phạm, mà có nhiều điều luật nhà làm luật không quy định hành vi khách quan mà phải căn cứ vào giải thích chính thức, giải thích khoa học hoặc của các cơ quan có thẩm quyền như các thông tư, nghị quyết (Thông tư liên tịch, Nghị Quyết của Hội đồng thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao). Ví dụ, Điều 93 Bộ luật hình sự quy định tội giết người, nhưng điều luật chỉ quy định: “người nào giết người…” còn hành vi giết người bao gồm những hành vi nào thì điều luật không quy định. Ngay cả trong trường hợp điều luật quy định hành vi khách quan của cấu thành tội phạm, thì cũng không phải bao giờ cũng nhận biết được hành vi nào là hành vi khách quan, mà nhiều điều luật chỉ quy định hành vi chung, còn hành vi cụ thể thì phải căn cứ vào các giải thích cụ thể thì mới xác định được4. 1.1.4. Khái niệm về phạm tội chưa đạt 1.1.4.1. Khái niệm phạm tội chưa đạt Phạm tội chưa đạt là một giai đoạn trong quá trình thực hiện tội phạm do cố ý trực tiếp. Đồng thời là trường hợp một người đã bắt đầu thực hiện hành vi phạm tội, xâm phạm 4 Ths. Đinh Văn Quế, đd, Tr.107. GVHD: TS. Phạm Văn Beo 12 SVTH: Trần Quang Vũ Tội phạm chưa hoàn thành trong Luật hình sự Việt Nam đến các quan hệ xã hội được luật hình sự bảo vệ nhưng không thực hiện được hành vi đó đến cùng vì những nguyên nhân khách quan ngoài ý muốn của người đó5. 1.1.4.2. Dấu hiệu cơ bản của phạm tội chưa đạt Hành vi phạm tội chưa đạt phải được thể hiện dưới ba dấu hiệu: - Một là, người phạm tội đã bắt đầu thực hiện tội phạm. Đây là dấu hiệu phân biệt chuẩn bị phạm tội với phạm tội chưa đạt. Sự bắt đầu này thể hiện ở chỗ: người phạm tội đã bắt đầu thực hiện hành vi khách quan được mô tả trong cấu thành tội phạm. Ví dụ, kẻ giết người đã bắt đầu thực hiện hành vi tước đoạt sinh mạng người khác như đã đâm, chém, bắn… là hành vi được mô tả trong cấu thành tội phạm của tội giết người (Điều 93 Bộ luật hình sự). Cũng coi là đã bắt đầu thực hiện tội phạm khi người phạm tội đã thực hiện được hành vi đi liền trước hành vi khách quan. Đó là những hành vi mà về mặt khách quan và chủ quan đã thể hiện rằng đó là sự bắt đầu của hành vi khách quan và tiếp ngay sau đó là hành vi khách quan sẽ xảy ra. Ví dụ, hành vi nhặt dao để đâm, lắp đạn để bắn trong trường hợp phạm tội giết người được coi là những hành vi đi liền trước. Những hành vi này chưa phải là hành vi khách quan, chưa phải là hành vi tước đoạt sinh mạng của người khác nhưng đó là sự bắt đầu của hành vi khách quan, và kế tiếp ngay sau đó tất yếu hành vi khách quan sẽ xảy ra. Những hành vi đi liền trước như vậy tuy thể hiện sự chuẩn bị nhưng nó rất gần với hành vi khách quan, không tách ra được nên cũng được coi là hành vi thực hiện tội phạm. - Hai là, người phạm tội chưa thực hiện tội phạm đến cùng (về mặt pháp lý). Nghĩa là, hành vi của họ chưa thỏa mãn hết các dấu hiệu thuộc mặt khách quan được mô tả trong cấu thành tội phạm. Những trường hợp này có thể xảy ra ở một trong những dạng dưới đây: + Chủ thể chưa thực hiện được hành vi khách quan mà mới chỉ thực hiện được hành vi đi liền trước. + Chủ thể đã thực hiện hành vi khách quan nhưng chưa thực hiện hết các hành vi khách quan được mô tả trong cấu thành tội phạm. + Chủ thể đã thực hiện hành vi khách quan nhưng chưa gây ra hậu quả của tội phạm (ở những tội phạm có cấu thành vật chất). + Chủ thể đã thực hiện hành vi khách quan, có hậu quả xảy ra nhưng không có quan hệ nhân quả với hành vi khách quan mà chủ thể thực hiện (ở tội phạm có cấu thành vật chất). - Ba là, người phạm tội không thực hiện được tội phạm đến cùng là do nguyên nhân ngoài ý muốn của họ. Bản thân người phạm tội vẫn muốn tội phạm được hoàn thành nhưng tội phạm không hoàn thành được là có thể do: + Nạn nhân hoặc người bị hại đã chống lại được hoặc đã tránh được; + Người khác đã ngăn chặn được; 5 Trịnh Tiến Việt, Về phạm tội chưa đạt và một số hình thức phạm tội khác trong quá trình thực hiện tội phạm, Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Luật học 25 (2009), Tr.125-133. GVHD: TS. Phạm Văn Beo 13 SVTH: Trần Quang Vũ Tội phạm chưa hoàn thành trong Luật hình sự Việt Nam + Có những trở ngại khác như bắn nhưng đạn không nổ, thuốc độc dùng đầu độc không đủ liều lượng hoặc thuốc giả…6 1.1.4.3. Phân loại phạm tội chưa đạt - Căn cứ vào mục đích của hành vi phạm tội, phạm tội chưa đạt bao gồm hai trường hợp: + Phạm tội chưa đạt đã hoàn thành Là trường hợp người phạm tội đã thực hiện hết hành vi thuộc mặt khách quan của cấu thành, nhưng vì nguyên nhân khách quan hậu quả không xảy ra (chưa đạt về hậu quả, đã hoàn thành về hành vi). Ví dụ, một người có ý định giết người khác, đã dùng súng bắn ba phát vào nạn nhân và tin rằng nạn nhân đã chết nên bỏ đi, nhưng sau đó, nạn nhân đã được cứu chữa nên không chết. Ở đây, người phạm tội đã hành động theo ý muốn và tin rằng hậu quả sẽ xảy ra nhưng lại không xảy ra. + Phạm tội chưa đạt chưa hoàn thành Là trường hợp vì nguyên nhân khách quan mà người phạm tội chưa thực hiện hết hành vi khách quan của thuộc mặt khách quan của cấu thành tội phạm để gây ra hậu quả, nên hậu quả không xảy ra (chưa đạt về hậu quả, chưa hoàn thành về hành vi). Ví dụ, một người có ý định dùng dao đâm găm nhiều nhát vào một người để tước đoạt tính mạng của người đó, nhưng mới đâm một nhát thì bị người khác giữ tay lại, không tiếp được nữa, nạn nhân không chết chỉ bị thương. Trường hợp này người phạm tội chưa đâm được như ý muốn, chưa tin vào hậu quả xảy ra và hậu quả cũng không xảy ra7. - Căn cứ vào nguyên nhân khách quan cản trở tội phạm thực hiện đến cùng, người ta cũng có thể chia hành vi phạm tội chưa đạt thành phạm tội chưa đạt vô hiệu là trường hợp người phạm tội chưa đạt do người phạm tội sai lầm nên mặc dù đã thực hiện hết các hành vi khách quan mà họ cho là cần thiết nhưng hậu quả vẫn không xảy ra theo mong muốn. Những sai lầm mà người phạm tội có thể mắc phải là: + Sai lầm về đối tượng tác động: không có đối tượng tác động hoặc đối tượng tác động không có những đặc tính mà người phạm tội tưởng có. + Sai lầm về công cụ, phương tiện phạm tội: công cụ, phương tiện phạm tội không có khả năng gây ra hậu quả mà người phạm tội tưởng có. Phạm tội chưa đạt vô hiệu thực ra cũng chỉ là một trường hợp đặc biệt của phạm tội chưa đạt bởi nguyên nhân của nó cũng nằm ngoài ý muốn của người phạm tội. Khác với các trường hợp phạm tội chưa đạt chưa hoàn thành và phạm tội chưa đạt đã hoàn thành có nguyên nhân ngoài ý muốn mang tính thuần túy khách quan không thuộc về người phạm tội, trường hợp phạm tội chưa đạt vô hiệu có nguyên nhân tuy nằm ngoài ý muốn nhưng lại 6 TS. Phạm Văn Beo, Luật hình sự Việt Nam, Quyển 1 (phần chung), NXB Chính Trị Quốc Gia, Hà Nội, 2009, Tr.234 – 235. 7 Ths. Đinh Văn Quế, đd, Tr.115. GVHD: TS. Phạm Văn Beo 14 SVTH: Trần Quang Vũ Tội phạm chưa hoàn thành trong Luật hình sự Việt Nam thuộc về ý thức chủ quan của người phạm tội (sự hiểu lầm về đối tượng hoặc phương tiện, công cụ phạm tội...dẫn tới hậu quả không xảy ra)8. 1.2. Phân tích cấu thành tội phạm của hành vi phạm tội chưa hoàn thành tại Phần Chung Bộ luật hình sự năm 1999 (sửa đổi, bổ sung năm 2009) 1.2.1. Khái quát chung về chế định tội phạm chưa hoàn thành trong Bộ luật hình sự năm 1999 (sửa đổi, bổ sung năm 2009) Chế định tội phạm chưa hoàn thành được quy định trong Bộ luật hình sự năm 1999 (sửa đổi, bổ sung năm 2009), bao gồm ba điều luật: + Chuẩn bị phạm tội tại Điều 17 Bộ luật hình sự; + Phạm tội chưa đạt tại Điều 18 Bộ luật hình sự; + Quyết định hình phạt của hai giai đoạn trên tại Điều 52 Bộ luật hình sự nhằm quy định về trách nhiệm hình sự của hai giai đoạn này. 1.2.1.1. Cấu thành tội phạm cơ bản Đầu tiên, để phân tích cấu thành tội phạm của hành vi phạm tội chưa hoàn thành thì chúng ta cần xem xét qua cấu thành tội phạm cơ bản là nền tảng đầu tiên trong việc định tội danh. Đối với một tội danh, nhà làm luật mô tả trong các điều luật phần riêng dấu hiệu đặc trưng của tội phạm để làm cơ sở pháp lý cho việc xác định và phân biệt tội phạm này với các tội phạm khác, và có thể với cả trường hợp chưa phải là tội phạm. Đây là cấu thành tội phạm cơ bản của một tội danh. Mỗi tội danh đều phải có một cấu thành tội phạm cơ bản. Trong cấu thành tội phạm có thể có nhiều loại trường hợp phạm tội được mô tả với các dạng hành vi phạm tội khác nhau hoặc với các đối tượng tác động khác nhau. Tương ứng với mỗi loại trường hợp phạm tội có thể có khung hình phạt riêng. Đây có thể được coi là cấu thành tội phạm gốc của các cấu thành tội phạm khác. Do vậy, trong thực tế, khi nói đến cấu thành tội phạm thường được hiểu là cấu thành tội phạm cơ bản và khái niệm cấu thành tội phạm cơ bản chỉ được sử dụng khi cần phải phân biệt với các cấu thành tội phạm khác còn không đều chỉ sử dụng khái niệm cấu thành tội phạm.9 1.2.1.2. Cấu thành tội phạm của hành vi phạm tội chưa hoàn thành Tiếp theo, Luật hình sự không chỉ coi hành vi thỏa mãn đầy đủ các dấu hiệu của cấu thành tội phạm (cơ bản) là tội phạm mà còn coi cả hành vi chuẩn bị cho việc thực hiện tội phạm cố ý cũng như hành vi chưa thỏa mãn hết các dấu hiệu của cấu thành tội phạm của một số tội cố ý vì nguyên nhân khách quan là tội phạm. Để có cơ sở pháp lý cho việc truy 8 Ths. Luật gia Đặng Đình Thái, 109 câu hỏi và giải đáp Bộ luật hình sự Việt Nam, NXB Lao Động – Xã Hội, Hà Nội, 2002, Tr.93-96. 9 GS.TS. Nguyễn Ngọc Hòa, Cấu thành tội phạm, Lý luận và thực tiễn, NXB Tư Pháp, Hà Nội, 2004, Tr.14 - 18. GVHD: TS. Phạm Văn Beo 15 SVTH: Trần Quang Vũ Tội phạm chưa hoàn thành trong Luật hình sự Việt Nam cứu trách nhiệm hình sự đòi hỏi phải quy định những trường hợp phạm tội này dưới hình thức cấu thành tội phạm trong luật hình sự. Đó là cấu thành tội phạm của chuẩn bị phạm tội và cấu thành tội phạm của phạm tội chưa đạt. Khác với cấu thành tội phạm (cơ bản) như đã phân tích ở trên, cấu thành tội phạm của chuẩn bị phạm tội và cấu thành tội phạm của phạm tội chưa đạt không được quy định trực tiếp cho từng tội danh. Dấu hiệu của chuẩn bị phạm tội và phạm tội chưa đạt được quy định trong các quy phạm thuộc Phần chung Bộ luật hình sự. Đó là các dấu hiệu có tính chất chung cho tất cả các tội danh nhưng chưa phải là cấu thành tội phạm của chuẩn bị phạm tội và cấu thành tội phạm của phạm tội chưa đạt của tội phạm cụ thể. Cấu thành tội phạm này chỉ được hình thành riêng trên cơ sở kết hợp cấu thành tội phạm của tội phạm cụ thể với quy định chung về chuẩn bị phạm tội và phạm tội chưa đạt. Việc thừa nhận sự tồn tại của cấu thành tội phạm của chuẩn bị phạm tội và cấu thành tội phạm của phạm tội chưa đạt là cần thiết và hoàn toàn có cơ sở. Nếu không thừa nhận có hai loại cấu thành tội phạm này thì cũng có nghĩa, nguyên tắc “cấu thành tội phạm là cơ sở pháp lý của trách nhiệm hình sự” không đúng trong trường hợp chuẩn bị phạm tội và phạm tội chưa đạt. Bất cứ hành vi nào, không có ngoại lệ, đã bị truy cứu trách nhiệm hình sự thì đều phải thỏa mãn những dấu hiệu của một cấu thành tội phạm. Nếu đối chiếu hành vi chuẩn bị phạm tội hay phạm tội chưa đạt với chỉ riêng cấu thành tội phạm cơ bản thì hành vi này không thỏa mãn hoặc chưa thỏa mãn hết những dấu hiệu của cấu thành tội phạm cơ bản. Nhưng nếu đặt cấu thành tội phạm trong mối liên hệ với điều luật quy định về các giai đoạn thực hiện tội phạm thì hành vi chuẩn bị phạm tội và phạm tội chưa đạt đều hoàn toàn thỏa mãn những dấu hiệu tổng hợp của cấu thành tội phạm cơ bản và của chế định các giai đoạn thực hiện tội phạm. Sự tổng hợp dấu hiệu của cấu thành tội phạm cơ bản với những dấu hiệu của chế định các giai đoạn thực hiện tội phạm chính là cấu thành tội phạm dự phòng cho cấu thành tội phạm cơ bản – cấu thành tội phạm của hành vi chuẩn bị phạm tội và cấu thành tội phạm của hành vi chuẩn bị phạm tội chưa đạt. Sự tổng hợp này vừa là hình thức ghi nhận những đặc điểm cấu trúc và vừa phản ánh nội dung chính trị - xã hội của hành vi chuẩn bị phạm tội cũng như hành vi phạm tội chưa đạt. Cơ sở pháp lý duy nhất để truy cứu trách nhiệm hình sự hành vi chuẩn bị phạm tội và hành vi phạm tội chưa đạt là sự thỏa mãn dấu hiệu của những cấu thành tội phạm dự phòng này.10 1.2.2. Phân tích cấu thành tội phạm của hành vi chuẩn bị phạm tội - Cơ sở pháp lý: Điều 17 Bộ luật hình sự về chuẩn bị phạm tội. “Chuẩn bị phạm tội là tìm kiếm, sửa soạn công cụ, phương tiện hoặc tạo ra những điều kiện khác để thực hiện tội phạm. 10 GS.TS. Nguyễn Ngọc Hòa, Cấu thành tội phạm, Lý luận và thực tiễn, NXB Tư Pháp, Hà Nội, 2004, Tr.18-19. GVHD: TS. Phạm Văn Beo 16 SVTH: Trần Quang Vũ Tội phạm chưa hoàn thành trong Luật hình sự Việt Nam Người chuẩn bị phạm một tội rất nghiêm trọng hoặc một tội đặc biệt nghiêm trọng, thì phải chịu trách nhiệm hình sự về tội định thực hiện”. - Phân tích cấu thành tội phạm: + Về chủ thể: Là người có năng lực trách nhiệm hình sự được quy định theo từng loại tội phạm cụ thể trong cấu thành tội phạm tương ứng của Phần các tội phạm Bộ luật hình sự (hay nói một cách khác, hành vi phạm tội chuẩn bị phạm tội đã xâm phạm đến các quan hệ xã hội được luật hình sự xác lập và bảo vệ). + Về khách thể: Tùy theo tội phạm cụ thể mà hành vi chuẩn bị phạm tội xâm phạm đến một khách thể nhất định. + Về mặt khách quan: Điều luật định nghĩa về giai đoạn chuẩn bị phạm tội theo cách liệt kê, người phạm tội thực hiện một trong những hành vi được quy định tại Điều 17 Bộ luật hình sự để thực hiện hành vi phạm tội, bao gồm: - Chuẩn bị kế hoạch tội phạm như: bàn bạc, phân công trách nhiệm cho từng người, kế hoạch tiêu thụ tài sản hay kế hoạch che giấu tội phạm… Dạng tội phạm này thường xảy ra đối với những tội phạm có đồng phạm hay có tổ chức. Tuy nhiên cũng có trường hợp tội phạm chỉ do một người thực hiện vẫn có sự chuẩn bị kế hoạch tội phạm. Ví dụ, A có ý định đầu độc B, tự A đã vạch ra một kế hoạch như mua thuốc độ ở đâu, bỏ thuốc độc vào nước cho B uống như thế nào, sau khi B bị trúng độc thì làm thế nào để che giấu được tội phạm .v.v.. - Thăm dò hoặc tìm địa điểm phạm tội, dạng chuẩn bị này chủ yếu đối với các tội xâm phạm sở hữu hoặc xâm phạm tính mạng, sức khỏe, nhân phẩm của công dân. Ví dụ, A muốn trộm cắp nhà B nên A đã nhiều lần đến nhà B, thăm dò xem gia đình B thường vắng nhà vào giờ nào, quy luật sinh hoạt của gia đình B ra sao để tiến hành trộm cắp. - Chuẩn bị công cụ, phương tiện tội phạm như: Chuẩn bị xe máy để đi cướp giật, chuẩn bị dao để giết người, chuẩn bị thuốc nổ để hủy hoại tài sản, chuẩn bị xăng để đốt nhà, chuẩn bị thuốc mê để làm cho người có tài sản uống nhằm chiếm đoạt tài sản của họ, chuẩn bị giấy tờ giả mạo để lừa đảo. v.v... - Loại trừ những trở ngại khách quan để thực hiện tội phạm được thuận lợi dễ dàng: Ngắt cầu dao điện để đêm đột nhập vào nhà kho trộm tài sản, cho các con đi nghỉ mát để ở nhà giết vợ được dễ dàng. v.v…11 +Về mặt chủ quan: Là lỗi cố ý trực tiếp. Hành vi chuẩn bị phải là hành vi có mục đích là thực hiện tội phạm đến cùng. +Về trách nhiệm hình sự: 11 Ths. Đinh Văn Quế, Tìm hiểu tội phạm và hình phạt trong luật hình sự Việt Nam, NXB Phương Đông, Quý III, 2010, Tr. 107. GVHD: TS. Phạm Văn Beo 17 SVTH: Trần Quang Vũ Tội phạm chưa hoàn thành trong Luật hình sự Việt Nam Theo điều 17 Bộ luật hình sự thì hành vi chuẩn bị phạm tội chỉ phải chịu trách nhiệm hình sự trong trường hợp người chuẩn bị phạm tội định phạm một tội mà tội đó là tội rất nghiêm trọng hoặc tội đặc biệt nghiêm trọng. Đồng thời, theo Nghị quyết 01/2000 của Hội đồng thẩm phán Toà án nhân dân tối cao hướng dẫn áp dụng một số quy định trong Phần chung của Bộ luật hình sự năm 1999 tại điểm a khoản 1 thì chỉ người nào chuẩn bị phạm một tội do cố ý mà có mức cao nhất của khung hình phạt đối với tội ấy là từ trên 7 năm tù, tù chung thân hoặc tử hình, thì người chuẩn bị phạm tội mới phải chịu trách nhiệm hình sự. Để xác định mức độ trách nhiệm hình sự của hành vi chuẩn bị phạm tội, ngoài những căn cứ chung phải xét các tình tiết sau: -Tính chất, mức độ chuẩn bị; - Những tình tiết khiến người phạm tội chưa thực hiện được tội phạm. Và khi phải chịu trách nhiệm hình sự, mức trách nhiệm hình sự của người chuẩn bị phạm tội rất hạn chế, thấp hơn nhiều so với mức trách nhiệm hình sự được Bộ luật hình sự quy định cho hành vi phạm tội đến giai đoạn hoàn thành của một tội phạm tương ứng. Theo Điều 52 Bộ luât hình sự “Đối với trường hợp chuẩn bị phạm tội, nếu điều luật được áp dụng có quy định hình phạt cao nhất là tù chung thân hoặc tử hình, thì hình phạt cao nhất được áp dụng là không quá hai mươi năm tù; nếu là tù có thời hạn thì mức hình phạt không quá một phần hai mức hình phạt tù mà điều luật quy định”. Quy định của điều luật Chuẩn bị phạm tội - Hình phạt cao nhất: chung thân - Hình phạt cao nhất: không quá hai hoặc tử hình. mươi năm tù. - Hình phạt: Tù có thời hạn. - Hình phạt: Không quá ½ mức quy định của điều luật. Lưu ý: Chỉ áp dụng đối với các điều luật có mức hình phạt tù từ trên 7 năm trở lên với tội cố ý trực tiếp. Chú ý, nếu hành vi chuẩn bị phạm tội đã cấu thành một tội độc lập khác thì người có hành vi chuẩn bị phạm tội phải chịu trách nhiệm hình sự về tội độc lập đó. Ví dụ, vì có ý định giết B nên A đã tìm kiếm súng quân dụng giữ trong nhà. Sau khi có súng nhưng chưa tiến hành việc giết B thì A đã bị bắt. Trong trường hợp này, hành vi tìm kiếm và tàng trữ vụ khí là hành vi chuẩn bị giết người nhưng bản thân hành vi này đã cấu thành tội độc lập khác là tội tàng trữ vũ khí quân dụng trái phép (Điều 230 Bộ luật hình sự)12. 1.2.3. Phân tích cấu thành tội phạm của hành vi phạm tội chưa đạt - Cơ sở pháp lý: Điều 18 Bộ luật hình sự về phạm tội chưa đạt. 12 TS. Phạm Văn Beo, Luật hình sự Việt Nam, Quyển 1 (phần chung), NXB Chính Trị Quốc Gia, Hà Nội, 2009, Tr.233. GVHD: TS. Phạm Văn Beo 18 SVTH: Trần Quang Vũ Tội phạm chưa hoàn thành trong Luật hình sự Việt Nam “Phạm tội chưa đạt là cố ý thực hiện tội phạm nhưng không thực hiện được đến cùng vì những nguyên nhân ngoài ý muốn của người phạm tội. Người phạm tội chưa đạt phải chịu trách nhiệm hình sự về tội phạm chưa đạt”. - Phân tích cấu thành tội phạm: + Về chủ thể: Là người có năng lực trách nhiệm hình sự được quy định theo từng loại tội phạm cụ thể trong cấu thành tội phạm tương ứng của Phần các tội phạm Bộ luật hình sự (hay nói một cách khác, hành vi phạm tội chưa đạt đã xâm phạm đến các quan hệ xã hội được luật hình sự xác lập và bảo vệ). + Về khách thể: Tùy theo tội phạm cụ thể mà hành vi phạm tội chưa đạt xâm phạm đến một khách thể nhất định. + Về mặt khách quan: Đây là một giai đoạn phạm tội chưa hoàn thành (hay sơ bộ) thứ hai trong các giai đoạn phạm tội do cố ý trực tiếp. Chủ thể chưa (hoặc không) thực hiện được hành vi phạm tội đến cùng (có nghĩa hành vi của người này chưa thỏa mãn đầy đủ các dấu hiệu thuộc mặt khách quan của cấu thành tội phạm) là do nguyên nhân khác nhau nào đó ngoài ý muốn chủ quan của người phạm tội. Hậu quả của tội phạm mà người phạm tội mong muốn đạt được đã không xảy ra hoặc nếu có thể xảy ra thì chưa thỏa mãn với hậu quả được quy định trong cấu thành tội phạm tương ứng của Phần các tội phạm Bộ luật hình sự. + Về mặt chủ quan: Phạm tội chưa đạt bao gồm hai dấu hiệu (đặc điểm) cơ bản sau: Lỗi của người phạm tội trong giai đoạn này là cố ý trực tiếp vì lý luận khoa học luật hình sự đã chứng minh, mặt lập pháp hình sự đã ghi nhận và thực hiện xét xử đã thừa nhận chỉ có lỗi cố ý trực tiếp mới tồn tại các giai đoạn phạm tội; Mục đích phạm tội là mong muốn thực hiện hoàn thành hành vi phạm tội và mong muốn cho hậu quả của tội phạm xảy ra, nhưng hậu quả không xảy ra như dự định của người phạm tội. + Về trách nhiệm hình sự: Đối với trường hợp phạm tội chưa đạt, Luật hình sự Việt Nam quy định mọi trường hợp phạm tội chưa đạt đều phải chịu trách nhiệm hình sự vì trong trường hợp này kẻ phạm tội đã có hành vi trực tiếp xâm hại đến khách thể, đã trực tiếp đe dọa gây ra những hậu quả nguy hiểm cho xã hội. Phạm tội chưa đạt nguy hiểm hơn chuẩn bị phạm tội. Cho nên, hình phạt đối với giai đoạn phạm tội chưa đạt cũng cao hơn giai đoạn chuẩn bị phạm tội. Theo khoản 3 Điều 52 Bộ luật hình sự “Đối với trường hợp phạm tội chưa đạt, nếu điều luật được áp dụng có quy định hình phạt cao nhất là tù chung thân hoặc tử hình, thì chỉ có thể áp dụng các hình phạt này trong trường hợp đặc biệt nghiêm trọng; nếu là tù có thời hạn thì mức hình phạt không quá ba phần tư mức hình phạt tù mà điều luật quy định”. GVHD: TS. Phạm Văn Beo 19 SVTH: Trần Quang Vũ Tội phạm chưa hoàn thành trong Luật hình sự Việt Nam Quy định của điều luật Phạm tội chưa đạt - Hình phạt cao nhất: chung thân hoặc tử hình. - Hình phạt: Tù có thời hạn. - Hình phạt chỉ áp dụng trong trường hợp đặc biệt nghiêm trọng. - Hình phạt: Không quá ¾ mức quy định của điều luật. 1.2.4. Phân biệt chế định tội phạm chưa hoàn thành với một số hình thức phạm tội khác trong quá trình thực hiện tội phạm Bên cạnh với việc thực hiện tốt nhiệm vụ đấu tranh phòng, chống tội phạm, thì pháp luật hình sự cũng đặt ra yêu cầu phải bảo vệ các quan hệ xã hội trong tất cả các thời điểm khác nhau, đồng thời xác định chính xác từng giai đoạn phạm tội trong thực tiễn để có đường lối xử lý công bằng về mặt pháp lý và thực hiện việc truy cứu trách nhiệm hình sự có căn cứ và đúng pháp luật, không bỏ lọt tội phạm và người phạm tội, tránh làm oan người vô tội. Điều 1 Bộ luật hình sự ghi nhận nhiệm vụ của Bộ luật “…đấu tranh phòng ngừa và chống tội phạm” cũng chính là thể hiện tư tưởng trên. Cho nên, để làm tốt điều này đòi hỏi phải có sự phân định ranh giới chính xác không chỉ trên phương diện khoa học mà cả dưới phương diện thực tiễn áp dụng chế định tội phạm chưa hoàn thành (chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt) và một số hình thức phạm tội khác trong quá trình thực hiện tội phạm13. 1.2.4.1. Tội phạm chưa hoàn thành và ý định phạm tội - Khái niệm về ý định phạm tội: Là trường hợp một người trước khi thực hiện tội phạm thì những dự định phạm tội trong tư tưởng, suy nghĩ của người này được biểu lộ ra bên ngoài dưới nhiều hình thức khác nhau như: bằng lời nói, cử chỉ, chữ viết, hình vẽ, thái độ… hoặc cũng có thể không biểu hiện ra bên ngoài và không ai biết được. Tuy nhiên dưới góc độ pháp lý, tính chất nguy hiểm cho xã hội của dạng – hình thức này là rất nhỏ và các cơ quan tiến hành tố tụng rất khó khăn để chứng minh được mức độ nguy hiểm cho xã hội, vì trên thực tế dù một người rõ ràng có dự định (ý định) phạm tội nhưng ý định đó chưa hoàn toàn chắc chắn đã được họ thực hiện. Lẽ dĩ nhiên, khi mới chỉ nảy sinh ý định phạm tội thì còn rất nhiều yếu tố chủ quan và khách quan khác nhau tác động đến làm cho chủ thể có ý định đó lựa chọn hai khả năng xử sự - hoặc là sẽ phát triển lớn dần ý định thành những toan tính, nghĩ suy, sau đó dẫn đến quyết định hành động phạm tội nhưng – cũng có thể sẽ bị loại bỏ ngay tức khắc ý nghĩ đó vì các nguyên nhân bất kỳ khác nhau14. - Giống nhau: + Là các bước trong quá trình (cố ý) thực hiện tội phạm. + Cả hai trường hợp đều có khả năng dẫn đến hình thành nên tội phạm hoàn thành. 13 Trịnh Tiến Việt, Về phạm tội chưa đạt và một số hình thức phạm tội khác trong quá trình thực hiện tội phạm, Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Luật học 25 (2009), Tr.125-133. 14 Trịnh Tiến Việt, đd, Tr.125-133. GVHD: TS. Phạm Văn Beo 20 SVTH: Trần Quang Vũ