Tài liệu Tội buôn lậu theo pháp luật hình sự việt nam từ thực tiễn tỉnh quảng ninh

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI PHẠM VĂN HOAN TỘI BUÔN LẬU THEO PHÁP LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM TỪ THỰC TIỄN TỈNH QUẢNG NINH LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HÌNH SỰ VÀ TỐ TỤNG HÌNH SỰ HÀ NỘI, NĂM 2019 VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI PHẠM VĂN HOAN TỘI BUÔN LẬU THEO PHÁP LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM TỪ THỰC TIỄN TỈNH QUẢNG NINH Ngành: Luật hình sự và Tố tụng hình sự Mã số: 8.38.01.04 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC GS.TS. VÕ KHÁNH VINH HÀ NỘI, NĂM 2019 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn “Tội buôn lậu theo pháp luật hình sự Việt Nam từ thực tiễn tỉnh Quảng Ninh” là công trình nghiên cứu do chính tôi thực hiện dưới sự hướng dẫn khoa học của GS.TS Võ Khánh Vinh. Các nội dung, thông tin được trình bày trong luận văn là trung thực. Tôi xin chịu trách nhiệm về lời cam đoan trên của mình. Hà Nội, ngày 28 tháng 06 năm 2019 Tác giả luận văn Phạm Văn Hoan MỤC LỤC MỞ ĐẦ U .......................................................................................................... 1 Chương 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LUẬT VỀ TỘI BUÔN LẬU ...................................................................................................... 6 1.1. Những vấn đề lý luận về tội buôn lậu .................................................. 6 1.2. Những vấn đề pháp luật về Tội buôn lậu theo pháp luật hình sự Việt Nam ................................................................................................... 16 Chương 2: ÁP DỤNG PHÁP LUẬT HÌNH SỰ VỀ TỘI BUÔN LẬU TẠI TỈNH QUẢNG NINH ........................................................................... 31 2.1. Khái quát về các đặc điểm có tác động, ảnh hưởng tới việc áp dụng pháp luật hình sự về tội buôn lậu tại tỉnh Quảng Ninh ............................. 31 2.2. Định tội danh tội buôn lậu tại tỉnh Quảng Ninh ................................ 33 2.3. Áp dụng các hình thức trách nhiệm hình sự đối với tội buôn lậu ...... 56 Chương 3: CÁC GIẢI PHÁP ĐẢM BẢO ÁP DỤNG ĐÚNG CÁC QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT HÌNH SỰ VỀ TỘI BUÔN LẬU ........... 65 3.1. Hoàn thiện các quy định của pháp luật hình sự về tội buôn lậu ........ 65 3.2. Tổng kết thực tiễn gắn với Hướng dẫn áp dụng các quy định của pháp luật hình sự về tội buôn lậu .............................................................. 68 3.3. Các giải pháp khác ............................................................................. 71 KẾT LUẬN .................................................................................................... 76 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 78 DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT BLHS : Bộ luật hình sự BLTTHS : Bộ luật tố tụng hình sự CQTHTT : Cơ quan tiến hành tố tụng CTTP : Cấu thành tội phạm TAND : Tòa án nhân dân VKSND : Viện kiểm sát nhân dân TNHS : Trách nhiệm hình sự BCĐ : Ban chỉ đạo MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Trong giai đoạn hiện nay, nước ta đang tập trung đẩy mạnh việc tiếp tục hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa từ nay đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030 theo Nghị quyết số 11-NQ/TW, ngày 03/6/2017, Hội nghị lần thứ 5 Ban Chấp hành Trung Đảng khóa XII; công cuộc đổi mới đất nước và hội nhập kinh tế quốc tế đã đạt được nhiều thành tựu to lớn, đưa nước ta thoát khỏi nhóm thu nhập thấp, trở thành nước có nhóm thu nhập trung bình, vị thế của nước ta trên trường quốc tế không ngừng được mở rộng và nâng cao. Sức mạnh tổng hợp từ nguồn nội lực của đất nước không ngừng được củng cố và phát triển, tình hình chính trị, xã hội ổn định, đời sống vật chất, tinh thần của nhân dân không ngừng được cải thiện và nâng cao, được bạn bè quốc tế đánh giá cao. Tuy nhiên, bên cạnh các thành tựu đã đạt được thì tự do thương mại, hội nhập kinh tế quốc tế cũng đã làm nảy sinh các vấn đề tiêu cực, một số loại hành vi vi phạm pháp luật, tội phạm có chiều hướng gia tăng, trong đó có tội phạm “Buôn lậu”. Buôn lậu được xác định là một trong những loại tội phạm nguy hiểm, trong nền kinh tế thị trường, buôn lậu không chỉ làm ảnh hưởng đến sự phát triển bình thường, làm thiệt hại cho nền kinh tế của đất nước, gây thất thu thuế cho Nhà nước mà nó còn đe dọa phá vỡ chính sách kinh tế đất nước, gây mất an ninh trật tự và làm ảnh hưởng tiêu cực đến quyền lợi người tiêu dùng. Ở nước ta trong những năm gần đây tội phạm buôn lậu có chiều hướng gia tăng và diễn biến phức tạp, với quy mô ngày càng mở rộng trên nhiều lĩnh vực, giá trị hàng hóa lớn; các đối tượng buôn lậu sử dụng nhiều phương thức, thủ đoạn tinh vi, xảo quyệt, hoạt động có tổ chức, manh động, sẵn sàng đối phó, chống trả quyết liệt các lực lượng chức năng nhằm cướp lại, tẩu tán hàng hóa,…Nhà nước, các cơ quan chức năng và các địa phương cũng đã có nhiều 1 biện pháp, giả pháp ngăn chặn, song tội phạm buôn lậu vẫn đang diễn biến phức tạp, gây nguy hiểm cho nền kinh tế và xã hội. Quảng Ninh là tỉnh miền núi, biên giới, hải đảo, nằm ở phía Đông Bắc Tổ quốc, có vị trí địa lý thuận lợi và nhiều tiềm năng, lợi thế đặc thù; nằm trong khu vực hợp tác “hai hành lang, một vành đai kinh tế” Việt Nam Trung Quốc, nhịp cầu quan trọng của khu vực mậu dịch tự do ASEAN Trung Quốc. Có nguồn tài nguyên thiên nhiên phong phú, với trữ lượng than đá chiếm hơn 90% cả nước và lớn nhất Đông Nam Á. Có diện tích đất liền hơn 6.100 km2 và diện tích biển tương đương, với 2.077 hòn đảo lớn nhỏ; dân số gần 1,2 triệu, với 22 dân tộc; 4 thành phố trực thuộc, 2 thị xã và 8 huyện; là tỉnh duy nhất có cả đường biên giới trên biển và trên bộ, trong đó 10/14 huyện, thị xã, thành phố tiếp giáp biển, có đường phân định Vịnh Bắc Bộ trên biển dài trên 191 km, có 01 thành phố và 02 huyện với 118,825 km đường biên giới trên bộ tiếp giáp với nước Cộng hòa nhân dân Trung Hoa [4]. Bên cạnh các thành tựu về kinh tế, xã hội, quốc phòng, an ninh mà tỉnh Quảng Ninh đã đạt được trong những năm qua thì Quảng Ninh cũng được xác định là một trong những địa bàn trọng điểm trong các tỉnh biên giới phía Bắc về tội phạm buôn lậu. Chính vì vậy, việc nghiên cứu tội buôn lậu trên phương diện lý luận và thực tiễn để phát hiện, đề xuất, kiến nghị giải quyết các vấn đề hạn chế, vướng mắc trong thực tiễn đấu tranh với tội phạm buôn lậu là hết sức cần thiết. Do đó, Học viên đã chọn đề tài “Tội buôn lậu theo pháp luật hình sự Việt Nam từ thực tiễn tỉnh Quảng Ninh” làm đề tài luận văn Thạc sỹ cho mình. 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài Trong thực tế những năm gần đây đã có nhiều công trình, đề tài nghiên cứu về tội buôn lậu dưới góc độ lý luận và thực tiễn. Điển hình có: - “ Buôn lậu, vận chuyển trái phép hàng hóa, tiền tệ qua biên giới đất liền Việt – Trung. Thực trạng và giải pháp nâng cao hiệu quả phòng ngừa và 2 đấu tranh của Bộ đội Biên phòng tỉnh Quảng Ninh” (Luận án Tiến sỹ của tác giả Vũ Đình Nông – 1997); - “ Chống buôn lậu và gian lận thương mại” (của PGS. Lê Thanh Bình, NXB Chính trị quốc gia năm 1998); - “ Một số vấn đề về đấu tranh phòng chống tội buôn lậu” (của tác giả Ngô Ngọc Thủy, Trường Đại học Luật Hà Nội, năm 1995); - “ Đấu tranh phòng chống buôn lậu trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh” (Luận văn Thạc sỹ của tác giả Dương Thị Nhàn, năm 2006); - “Điều tra các vụ án buôn lậu của cơ quan Hải quan” (Luận văn Thạc sỹ của tác giả Dương Xuân Sinh, năm 2016). Ngoài ra còn nhiều công trình, bài viết nghiên cứu của các tác giả khác trên các báo, tạp chí Kiểm sát, Hải Quan, Công an nhân dân,….Các công trình, đề tài nghiên cứu trên về cơ bản đã làm rõ về mặt lý luận và thực tiễn trong công tác đấu tranh, phòng chống tội buôn lậu, đồng thời cũng đã phát hiện, kiến nghị các giải pháp nâng cao hiệu quả trong phòng ngừa, đấu tranh, xử lý tội phạm buôn lậu. Tuy nhiên trong thời điểm hiện nay, khi nước ta tiếp tục hội nhập kinh tế quốc tế ở mức độ đa dạng hơn, sâu hơn, toàn diện hơn thông qua nhiều hiệp định thương mại song phương và đa phương; mặt khác còn có sự sửa đỏi, bổ sung các quy đinh của pháp luật, trong đó có pháp luật Hình sự liên quan trực tiếp tới tội buôn lậu thì tội phạm buôn lậu cũng đã có những thay đổi, xuất hiện nhiều phương thức thủ đoạn mới, đòi hỏi các cơ quan, lực lượng chức năng thực thi phòng, chống buôn lậu, các học giả tiếp tục nghiên cứu, bổ sung cho phù hợp và hiệu quả. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Luận văn nghiên cứu “Tội buôn lậu theo pháp luật hình sự Việt Nam từ thực tiễn tỉnh Quảng Ninh” nhằm đánh giá một cách khoa học, toàn diện về tội phạm buôn lậu; trên cơ sở đó đề xuất các giải pháp góp phần nâng cao 3 hiệu quả trong phòng ngừa, đấu tranh, xử lý tội phạm buôn lậu trong thời gian tới. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để đạt được mục đích trên, nhiệm vụ cơ bản của luận văn cần đặt ra và giải quyết là: - Phân tích những vấn đề lý luận cơ bản về tội buôn lậu trong Luật hình sự Việt Nam; - Nghiên cứu đánh giá tình hình tội phạm buôn lậu và thực hiện áp dụng pháp luật hình sự về tội buôn lậu trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh; - Dự báo tình hình và đưa ra những kiến nghị nhằm hoàn thiện các quy định pháp luật hình sự Việt Nam về tội buôn lậu. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu: Luận văn tập trung nghiên cứu những vấn đề lý luận về tội buôn lậu trong Luật hình sự Việt Nam và thực tiễn công tác đấu tranh, xử lý tội buôn lậu theo quy định. 4.2. Phạm vi nghiên cứu: Phạm vi nghiên cứu từ thực tiễn tỉnh Quảng Ninh, giai đoạn 2014-2018. 5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu 5.1. Cơ sở lý luận: Luận văn được thực hiện trên cơ sở lý luận và phương pháp luận của chủ nghĩa Mác-Lênin, Tư tưởng Hồ Chí Minh, các quan điểm của Đảng, Nhà nước ta về xây dựng Nhà nước pháp quyền, cải cách tư pháp, chính sách hình sự trong giai đoạn hiện nay liên quan trực tiếp tới tội buôn lậu. 5.2. Phương pháp nghiên cứu: Sử dụng đồng thời các phương pháp suy luận, logic, thống kê, tổng hợp, so sánh, phân tích, chứng minh; tham khảo ý kiến chuyên gia, tài liệu, sách, báo, tạp chí. 4 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn Luận văn được nghiên cứu một cách bài bản, có hệ thống và toàn diện về tội phạm buôn lậu từ thực tiễn tỉnh Quảng Ninh, nên kết quả rút ra qua nghiên cứu có ý nghĩa lý luận và thực tiễn. 6.1. Ý nghĩa lý luận: Ở góc độ lý luận, luận văn góp phần từng bước hoàn thiện lý luận chuyên ngành luật hình sự và tố tụng hình sự. 6.2. Ý nghĩa thực tiễn: Ở góc độ thực tiễn, với những đề xuất có tính thực tế và khả thi sẽ là tư liệu tham khảo để các cơ quan chức năng đưa ra các biện pháp, giải pháp nâng cao hiệu quả công tác đấu tranh, phòng ngừa và xử lý tội phạm buôn lậu. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo; luận văn có kết cấu chia làm ba chương, gồm: - Chương 1. Những vấn đề lý luận và pháp luật về tội buôn lậu - Chương 2. Áp dụng pháp luật hình sự về tội buôn lậu tại tỉnh Quảng Ninh - Chương 3. Các giải pháp đảm bảo áp dụng đúng các quy định của pháp luật hình sự về tội buôn lậu 5 Chương 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LUẬT VỀ TỘI BUÔN LẬU 1.1. Những vấn đề lý luận về tội buôn lậu 1.1.1. Khái niệm và các dấu hiệu pháp lý của tội buôn lậu 1.1.1.1. Khái niệm tội buôn lậu Tội phạm nói chung và tội buôn lậu nói riêng là một hiện tượng tiêu cực của xã hội mà nguồn gốc của nó là từ xã hội và sự phát triển của nó gắn liền với sự phát triển của xã hội. Mỗi một quốc gia, để bảo vệ lợi ích của đất nước mình, phù hợp với tập quán thương mại quốc tế đều đưa ra những chính sách ngăn chặn và làm giảm bớt tác hại của loại tội phạm này. Điều 8 BLHS của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam năm 2015, được sửa đổi, bổ sung năm 2017 (sau đây gọi tắt là BLHS năm 2015) quy định: “1. Tội phạm là hành vi nguy hiểm cho xã hội được quy định trong Bộ luật Hình sự, do người có năng lực trách nhiệm hình sự hoặc pháp nhân thương mại thực hiện một cách cố ý hoặc vô ý, xâm phạm độc lập, chủ quyền, thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ Tổ quốc, xâm phạm chế độ chính trị, chế độ kinh tế, nền văn hóa, quốc phòng, an ninh, trật tự, an toàn xã hội, quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, xâm phạm quyền con người, quyền, lợi ích hợp pháp của công dân, xâm phạm những lĩnh vực khác của trật tự pháp luật xã hội chủ nghĩa mà theo quy định của Bộ luật này phải bị xử lý hình sự. 2. Những hành vi tuy có dấu hiệu của tội phạm nhưng tính chất nguy hiểm cho xã hội không đáng kể thì không phải là tội phạm và được xử lý bằng các biện pháp khác” [11]. Theo pháp luật hình sự, các hành vi thỏa mãn các yếu tố được quy định trong Điều 8 BLHS nêu trên mới được coi là tội phạm. Chính vì lí do đó, hành vi buôn lậu để được coi là tội phạm cũng phải thỏa mãn các yếu tố được quy định trong Điều 8 BLHS năm 2015. Tội buôn lậu được quy định tại Điều 188 thuộc “Chương XVIII – Các tội xâm phạm trật tự quản kinh 6 tế” của BLHS năm 2015. Để hiểu được khái niệm của tội buôn lậu cũng như đặc điểm, ý nghĩa vị trí của tội buôn lậu trong BLHS, cần phải tìm hiểu, làm rõ khái niệm những cụm từ, thuật ngữ có liên quan của tội danh này. Theo Từ điển tiếng Việt, “buôn” được hiểu là việc mua đi bán lại một loại hàng hóa nào đó nhằm kiếm lợi nhuận, “lậu” chỉ sự không chính đáng, lén lút, trái pháp luật, “buôn lậu là buôn bán hàng hóa trốn thuế hoặc hàng quốc cấm” [6]. Theo đó, nếu hiểu theo nghĩa thông thường, buôn lậu chỉ đơn giản là hành vi buôn bán những mặt hàng cấm hoặc những hàng hóa trốn đóng thuế theo quy định của pháp luật. Cụ thể hơn khái niệm tại Từ điển tiếng Việt, Từ điển bách khoa Việt Nam giải thích như sau: “Buôn lậu là hành vi buôn bán trái phép qua biên giới những loại hàng hóa hoặc ngoại tệ, kim khí và đá quý, những vật phẩm thuộc về di tích lịch sử, văn hóa, những hàng cấm xuất khẩu hay nhập khẩu hoặc buôn bán hàng hóa nói chung mà trốn thuế và trốn sự kiểm tra của Hải quan” [7]. Tuy rõ ràng hơn nhưng khái niệm này vẫn chưa thật sự thuyết phục bởi chưa khái quát được đầy đủ bản chất của hành vi buôn lậu làm cơ sở phân biệt nó với các vi phạm hay hành vi phạm tội khác. Chính vì vậy, để tìm ra khái niệm chính xác về hành vi buôn lậu và tội buôn lậu, bên cạnh việc tìm hiểu khái niệm các cụm từ, thuật ngữ tạo nên tên tội danh, người nghiên cứu cũng cần tìm hiểu nguồn gốc và bản chất của hành vi buôn lậu. Buôn lậu xuất hiện trước hết là do có sự chênh lệch, khác nhau của sự phát triển kinh tế, chính trị, văn hóa xã hội, dẫn đến sự không đồng nhất giữa các quốc gia có trình độ phát triển sản xuất khác nhau, đặc biệt là các nước trong cùng khu vực về sức sản xuất (nguồn cung), nhu cầu tiêu dùng (cầu). Trong điều kiện quốc tế hóa và hội nhập kinh tế quốc tế cùng với sự phát triển của khoa học và công nghệ, việc phân công sản xuất mang tính chuyên môn hóa cao đã giúp các nước có nền kinh tế phát triển ngày càng tiết kiệm triệt để chi phí sản xuất, nâng cao chất lượng sản phẩm dẫn đến giá 7 thành hạ trong khi sản phẩm chất lượng vượt trội hơn hẳn các quốc gia đang phát triển hoặc chậm phát triển. Sự chênh lệch ngày càng lớn về giá thành, chất lượng sản phẩm giữa các nước trong cùng một khu vực tạo ra lợi nhuận siêu ngạch cho người làm lưu thông hàng hóa. Đây chính là điều kiện sâu xa khiến hành vi buôn lậu tồn tại và phát triển như một tất yếu khách quan. Với bản chất là một hoạt động kinh tế bất hợp pháp mang tính xã hội, buôn lậu luôn chịu sự tác động của các quy luật kinh tế và các quy luật xã hội. Việc quan niệm về buôn lậu của từng quốc gia trong từng giai đoạn và điều kiện chính trị, văn hóa, xã hội cũng vì thế mà khác nhau. Những quốc gia có nền kinh tế phát triển thì khuyến khích xuất khẩu hàng hóa ra nước ngoài để chiếm lĩnh thị trường, nâng tầm thương hiệu quốc gia – vấn đề được các quốc gia phát triển đặc biệt quan tâm, do vậy, pháp luật các quốc gia này không tập trung vào các biện pháp hạn chế xuất khẩu hàng hóa mà chỉ thắt chặt các biện pháp hạn chế nhập khẩu. Đối với các quốc gia có nền kinh tế kém phát triển hơn, sức sản xuất hạn chế, giá cả hàng hóa cao, nhu cầu tiêu dùng của xã hội lớn, hành vi buôn lậu trở nên phức tạp hơn rất nhiều, bao gồm các hành vi nhập khẩu (phổ biến là hàng hóa tiêu dùng, linh kiện, hàng cấm...) và xuất khẩu (phổ biến là tài nguyên thiên nhiên, động thực vật quý hiếm...). Với những đặc điểm nói trên, BLHS năm 2015 quy định tội buôn lậu tại Điều 188: “1. Người nào buôn bán qua biên giới hoặc từ khu phi thuế quan vào nội địa hoặc ngược lại trái pháp luật hàng hóa, tiền Việt Nam, ngoại tệ, kim khí quý, đá quý trị giá từ 100.000.000 đồng đến dưới 300.000.000 đồng hoặc dưới 100.000.000 đồng nhưng thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tiền từ 50.000.000 đồng đến 300.000.000 đồng hoặc phạt tù từ 06 tháng đến 03 năm: a) Đã bị xử phạt vi phạm hành chính về hành vi quy định tại Điều này hoặc tại một trong các điều 189, 190, 191, 192, 193, 194, 195, 196 và 200 của Bộ luật này hoặc đã bị kết án về một trong các tội này, chưa được xóa án tích mà còn vi phạm; b) Vật phạm pháp là di vật, cổ vật……. 8 6. Pháp nhân thương mại phạm tội quy định tại Điều này, thì bị phạt như sau: a) Thực hiện hành vi quy định tại khoản 1 Điều này với hàng hóa, tiền Việt Nam, ngoại tệ, kim khí quý, đá quý trị giá từ 200.000.000 đồng đến dưới 300.000.000 đồng; hàng hóa trị giá dưới 200.000.000 đồng nhưng là di vật, cổ vật; hàng hóa, tiền Việt Nam, ngoại tệ, kim khí quý, đá quý trị giá từ 100.000.000 đồng đến dưới 200.000.000 đồng nhưng đã bị xử phạt vi phạm hành chính về hành vi quy định tại Điều này hoặc tại một trong các điều 189, 190, 191, 192, 193, 194, 195, 196 và 200 của Bộ luật này hoặc đã bị kết án về một trong các tội này, chưa được xóa án tích mà còn vi phạm, thì bị phạt tiền từ 300.000.000 đồng đến 1.000.000.000 đồng;…… d) Phạm tội thuộc trường hợp quy định tại khoản 4 Điều này, thì bị phạt tiền từ 7.000.000.000 đồng đến 15.000.000.000 đồng hoặc đình chỉ hoạt động có thời hạn từ 06 tháng đến 03 năm; đ) Phạm tội thuộc trường hợp quy định tại Điều 79 của Bộ luật này, thì bị đình chỉ hoạt động vĩnh viễn; e) Pháp nhân thương mại còn có thể bị phạt tiền từ 50.000.000 đồng đến 300.000.000 đồng, cấm kinh doanh, cấm hoạt động trong một số lĩnh vực nhất định hoặc cấm huy động vốn từ 01 năm đến 03 năm”. Căn cứ vào Điều 188 BLHS năm 2015 có thể đưa ra khái niệm về tội buôn lậu như sau: “Tội buôn lậu là hành vi buôn bán qua biên giới hoặc từ khu phi thuế quan vào nội địa hoặc ngược lại trái pháp luật hàng hóa, tiền Việt Nam, ngoại tệ, kim khí quý, đá quý , di vật, cổ vật; do người hoặc pháp nhân thương mại có năng lực trách nhiệm hình sự thực hiện một cách cố ý nhằm mục đích kiếm lời”. Từ khái niệm trên có thể thấy rằng “buôn lậu” với vị trí là một tội phạm trong BLHS phải có yếu tố bắt buộc là “qua biên giới hoặc từ khu phi thuế quan vào nội địa hoặc ngược lại”, nếu hành vi buôn bán các mặt hàng kể trên 9 mà không qua biên giới hoặc từ khu phi thuế quan vào nội địa hoặc ngược lại thì đó không phải là hành vi buôn lậu. Đồng thời, đối tượng của hành vi buôn lậu theo Luật hình sự Việt Nam được cụ thể bao gồm: hàng hóa, tiền Việt Nam, ngoại tệ, kim khí quý, đá quý trị giá ….; Vật phạm pháp là di vật, cổ vật, bảo vật quốc gia; đồng thời tội buôn lậu trong BLHS còn có thêm dấu hiệu mục đích của người phạm tội là mục đích kiếm lời, đây là một dấu hiệu quan trọng nhằm phân biệt giữa tội buôn lậu và tội vận chuyển trái phép hàng hóa, tiền tệ qua biên giới. 1.1.1.2. Các dấu hiệu pháp lý cơ bản của tội buôn lậu a) Khách thể của tội phạm Khách thể của tội phạm này là trật tự quản lý kinh tế mà cụ thể là trật tự quản lý việc xuất, nhập khẩu hàng hoá, tiền tệ, kim khí đá quý, di vật, cổ vật, vật có giá trị lịch sử, văn hóa, bảo vật quốc gia. Đối tượng tác động của tội buôn lậu là hàng hoá, tiền Việt Nam, ngoại tệ, kim khí quý, đá quý, vật phạm pháp có giá trị từ 100.000.000 đồng đến dưới 300.000.000 triệu đồng và vật phạm pháp là di vật, cổ vật. Khi xác định đối tượng tác động, nếu cần phải trưng cầu giám định của cơ quan chuyên môn thì các cơ quan tiến hành tố tụng phải trưng cầu giám định. b) Mặt khách quan của tội phạm - Hành vi khách quan: mặt khách quan của tội buôn lậu được thể hiện ở hành vi buôn bán qua biên giới hoặc từ khu phi thuế quan vào nội địa hoặc ngược lại trái quy định của pháp luật các loại hàng hoá, tiền Việt Nam, ngoại tệ, kim khí quý, đá quý, di vật, cổ vật và bảo vật quốc gia. Buôn bán trái với qui định của của pháp luật là các hành vi rất đa dạng, thủ đoạn tinh vi như: không khai báo hải quan, khai báo không đúng, giả mạo giấy tờ, vi phạm tiêu chuẩn, định mức hàng hóa miễn thuế, lợi dụng các hình thức ưu đãi đối với hàng hóa khu chế xuất, gia công đầu tư nước ngoài, khu kinh tế cửa khẩu, tạm nhập tái xuất,... 10 - Thiệt hại do hành vi buôn lậu gây ra là để lọt những loại hàng cấm như vũ khí, ma túy, chất nổ, tài liệu phản động,... gây ảnh hưởng an ninh quốc gia; hàng hóa không đảm bảo tiêu chuẩn chất lượng, vi phạm môi trường, ảnh hưởng an toàn cộng đồng; không thu đúng, thu đủ được thuế, ảnh hưởng ngân sách nhà nước; hàng giả, vi phạm sở hữu trí tuệ, lợi dụng các chính sách ưu đãi, chính sách khuyến khích xuất khẩu, chính sách đối với các mặt hàng vàng, ngoại tệ, xăng dầu, khoáng sản, lương thực, thủy sản, nhu yếu phẩm,... ảnh hưởng tới điều tiết kinh tế vĩ mô, phá hoại sản xuất trong nước. - Một số dấu hiệu khách quan khác là dấu hiệu bắt buộc của cấu thành tội phạm như giá trị, số lượng hàng hóa vi phạm, địa điểm phạm tội. + Truy cứu trách nhiệm hình sự đối với tội phạm buôn lậu khi hàng hóa, Việt Nam, ngoại tệ, kim khí quý, đá quý trị giá từ 100 triệu đồng đến dưới 300 triệu đồng hoặc dưới 100 triệu đồng nhưng đã bị xử phạt vi phạm hành chính về hành vi quy định tại Điều này hoặc tại một trong các điều 189, 190, 191, 192, 193, 194, 195, 196 và 200 của Bộ luật này hoặc đã bị kết án về một trong các tội này, chưa được xóa án tích mà còn vi phạm; hoặc vật phạm pháp là di vật, cổ vật. + Yếu tố qua biên giới và qua danh giới khu phi thuế quan có ý nghĩa hết sức quan trọng trong xác định dấu hiệu cấu thành tội buôn lậu. Biên giới là đường phân cách giữa quốc gia này với quốc gia khác. Biên giới bao gồm biên giới đường bộ, đường thuỷ, đường không. Khu phi thế quan là khu vực kinh tế nằm trong lãnh thổ Việt Nam có ranh giới địa lý xác định, được thành lập theo quy định của thủ tướng chính phủ, quan hệ mua bán, trao đổi hàng hóa giữa khu này và bên ngoài là quan hệ xuất khẩu, nhập khẩu. Tuy nhiên, việc xác định hành vi buôn bán trái phép đã qua biên giới chưa lại không phải căn cứ vào việc hàng hoá đã qua đường biên giới, danh giới chưa, mà căn cứ vào địa điểm thuộc phạm vi địa bàn kiểm soát của các 11 CQHQ, biên phòng, đường mòn, lối mở biên giới đất liền, khu vực biên giới trên biển, khu phi thuế quan,... Vì vậy, khi xác định hành vi buôn lậu thông thường cơ quan có thẩm quyền thường kết hợp xác định địa điểm thuộc khu vực biên giới, làm rõ các chứng cứ về hành vi giao dịch giữa đối tượng buôn lậu với đối tác nước ngoài, hành vi trốn tránh sự kiểm tra, kiểm soát cơ quan Nhà nước,... c) Chủ thể của tội phạm - Chủ thể là cá nhân: Chủ thể là cá nhân của tội phạm này là người có năng lực trách nhiệm hình sự và đến độ tuổi nhất định theo quy định của pháp luật. Theo quy định tại Điều 12 BLHS năm 2015 sửa đổi, bổ sung năm 2017 thì người đủ 16 tuổi trở lên mới là chủ thể của tội phạm này. - Chủ thể là pháp nhân thương mại: Pháp nhân thương mại phải chịu trách nhiệm hình sự khi có đủ các điều kiện: hành vi phạm tội được thực hiện nhân danh pháp nhân thương mại; hành vi phạm tội được thực hiện vì lợi ích của pháp nhân thương mại; hành vi phạm tội được thực hiện có sự chỉ đạo, điều hành hoặc chấp thuận của pháp nhân thương mại; chưa hết thời hiệu truy cứu trách nhiệm hình sự. d) Mặt chủ quan của tội phạm Người thực hiện hành vi buôn lậu là do cố ý (cố ý trực tiếp), tức là nhận thức rõ hành vi của mình là hành vi buôn bán trái phép qua biên giới, thấy trước được hậu quả nguy hiểm của hành vi buôn bán trái phép qua biên giới và mong muốn cho hậu quả đó xảy ra. 1.1.2. Phân biệt tội buôn lậu với một số tội phạm khác Việc phân biệt tội buôn lậu với một số tội khác trong BLHS năm 2015 nhằm làm rõ các dấu hiệu, đặc điểm của từng tội phạm gắn với người, pháp nhân phạm tội; qua đó giúp cho công tác đánh giá, áp dụng pháp luật được chính xác, khách quan. Trong khuôn khổ luận văn, xin được phân biệt, so sánh “tội buôn lậu” với một số tội điển hình xâm phạm trật tự quản lý kinh tế: 12 1.1.2.1. Phân biệt tội buôn lậu (Điều 188 BLHS năm 2015) với tội vận chuyển trái phép hàng hóa tiền tệ qua biên giới (Điều 189 BLHS năm 2015): Hai tội phạm này về nội dung cấu thành tội phạm có nhiều dấu hiệu giống nhau như khách thể, chủ thể, đối tượng tác động của tội phạm, lỗi, thủ đoạn phạm tội. Sự khác nhau cơ bản của hai tội phạm này là ở hành vi khách quan của nó, thể hiện ở chỗ: Hành vi khách quan của tội buôn lậu là hành vi buôn bán trái phép qua biên giới hoặc từ khu phi thuế quan vào nội địa hoặc ngược lại hàng hóa, tiền Việt Nam, ngoại tệ, kim khí quý, đá quý, di vật, cổ vật. Còn ở tội vận chuyển trái phép hàng hóa, tiền tệ qua biên giới thì hành vi khách quan là hành vi vận chuyển trái phép qua biên giới hoặc từ khu phi thuế quan vào nội địa hoặc ngược lại hàng hóa, tiền Việt Nam, ngoại tệ, kim khí quý, đá quý, di vật, cổ vật. Như vậy, ở cả hai tội buôn lậu (Điều 188 Bộ luật hình sự năm 2015) với tội vận chuyển trái phép hàng hóa tiền tệ qua biên giới (Điều 189 Bộ luật hình sự năm 2015) đều có yếu tố là đưa hàng hóa, tiền Việt Nam, ngoại tệ, kim khí quý, đá quý, di vật, cổ vật qua biên giới hoặc từ khu phi thuế quan vào nội địa hoặc ngược lại; dấu hiệu để có thể phân biệt hành vi của hai tội này là: Hành vi “buôn bán” và hành vi “vận chuyển” trái phép qua biên giới hoặc từ khu phi thuế quan vào nội địa hoặc ngược lại. Hành vi buôn bán ở tội buôn lậu là hành vi mua, bán, trao đổi hàng hóa, tiền Việt Nam, ngoại tệ, kim khí quý, đá quý, di vật, cổ vật với mục đích kiếm lời; còn đối với tội vận chuyển trái phép hàng hóa tiền tệ qua biên giới người phạm tội thực hiện hành vi vận chuyển trái phép hàng hóa, tiền tệ qua biên giới, họ không phải chủ hàng, họ chỉ là người vận chuyển cho chủ hàng, còn người chủ hàng ở đây là người buôn lậu. Một dấu hiệu rất quan trọng nữa để phân biệt hai tội phạm này đó là mục đích của tội buôn lậu là buôn bán kiếm lời còn đối với tội vận chuyển trái phép hàng hóa tiền tệ qua biên giới, mục đích phạm tội không phải là buôn bán nhằm thu lợi bất chính, họ chỉ vận chuyển thuê để lấy tiền công, thậm chí còn có trường hợp là vì tình cảm, nể nang mà vận chuyển trái 13 phép hàng hóa, tiền tệ qua biên giới. Theo đó, nếu phát hiện một người đang vận chuyển trái phép qua biên giới hoặc từ khu phi thuế quan vào nội địa hoặc ngược lại hàng hóa, tiền Việt Nam, ngoại tệ, kim khí quý, đá quý, di vật, cổ vật thì cần xác định mục đích phạm tội, nếu người đó thực hiện hành vi vận chuyển trái phép qua biên giới hàng hóa, tiền tệ nhằm mục đích kiếm lời thì người đó phạm tội buôn lậu theo Điều 188 BLHS năm 2015, còn nếu người đó thực hiện hành vi vận chuyển trái phép qua biên giới hoặc từ khu phi thuế quan vào nội địa hoặc ngược lại hàng hóa, tiền Việt Nam, ngoại tệ, kim khí quý, đá quý, di vật, cổ vật mà không nhằm mục đích kiếm lời thì người đó phạm tội vận chuyển trái phép qua biên giới hàng hóa, tiền tệ theo Điều 189 BLHS năm 2015. Tóm lại, theo BLHS năm 2015 thì điểm khác nhau cơ bản nhất giữa tội buôn lậu so với tội vận chuyển trái phép hàng hóa tiền tệ qua biên giới là mục đích; Mục đích của tội buôn lậu là kiếm lời, còn mục đích của tội vận chuyển trái phép hàng hóa tiền tệ qua biên giới là lấy tiền công vận chuyển. 1.1.2.2. Phân biệt tội buôn lậu (Điều 188 BLHS năm 2015) với tội sản xuất, buôn bán hàng cấm (Điều 190 BLHS năm 2015): Hai tội này có một số điểm giống nhau về chủ thể là cá nhân và pháp nhân thương mại có đầy đủ năng lực trách nhiệm hình sự; đối tượng tác động của tội phạm là hàng hóa; lỗi cố ý; thủ đoạn phạm tội. Căn cứ phân biệt hai tội phạm đó là: + Về khách thể của tội phạm, ở tội buôn lậu, khách thể là trật tự quản lý kinh tế mà cụ thể là trật tự việc xuất khẩu hàng hóa, tiền Việt Nam, ngoại tệ, kim khí quý, đá quý, di vật, cổ vật; trong khi đó, khách thể của tội sản xuất, buôn bán hàng cấm là trật tự quản lý kinh tế bao gồm cả việc sản xuất và buôn bán các hàng hóa nhà nước cấm sản xuất, cấm buôn bán, cấm lưu hành trong phạm vi lãnh thổ nước ta. + Về hành vi khách quan, ở tội buôn lậu thì đó là hành vi buôn bán trái phép qua biên giới hoặc từ khu phi thuế quan vào nội địa hoặc ngược lại; còn 14 ở tội sản xuất, kinh doanh hàng cấm thì hành vi khách quan gồm cả việc sản xuất và buôn bán các hàng hóa nhà nước cấm sản xuất, cấm buôn bán, cấm lưu hành trong phạm vi lãnh thổ nước ta hay nói cách khác thì phạm vi, địa điểm phạm tội đối với tội sản xuất, buôn bán hàng cấm không có yếu tố qua biên giới hoặc từ khu phi thuế quan vào nội địa hoặc ngược lại, điều này hoàn toàn khác so với tội buôn lậu. + Về đối tượng tác động của tội phạm, đối tượng của tội buôn lậu là các loại hàng hóa, tiền Việt Nam, ngoại tệ, kim khí quý, đá quý, di vật, cổ vật; đối tượng của tội sản xuất, buôn bán hàng cấm lại hẹp hơn, chỉ là những hàng hóa mà Nhà nước Việt Nam cấm sản xuất, buôn bán, lưu hành. 1.1.2.3. Phân biệt tội buôn lậu (Điều 188 BLHS năm 2015) với tội trốn thuế (Điều 200 BLHS năm 2015): Tội buôn lậu và tội trốn thuế có một số điểm giống nhau về chủ thể chung là cá nhân và pháp nhân thương mại có đầy đủ năng lực trách nhiệm hình sự; về mục đích là trốn tránh sự kiểm soát và thực hiện đầy đủ các nghĩa vụ liên quan đối với nhà nước theo quy định vì vụ lợi. Tuy nhiên giữa hai tội phạm này có nhiều điểm khác biệt, cụ thể: + Về khách thể của tội phạm, ở tội buôn lậu, khách thể là trật tự quản lý kinh tế mà cụ thể là trật tự quản lý việc xuất - nhập khẩu hàng hóa, tiền Việt Nam, ngoại tệ, kim khí quý, đá quý, di vật, cổ vật; còn đối với tội trốn thuế, khách thể của tội phạm này là trật tự quản lý kinh tế mà cụ thể là trật tự quản lý việc thu thuế nộp ngân sách Nhà nước. + Về đối tượng của tội phạm, đối với tội buôn lậu, đối tượng của hành vi phạm tội hàng hóa, tiền Việt Nam, ngoại tệ, kim khí quý, đá quý, di vật, cổ vật; còn đối với tội trốn thuế thì đối tượng của tội phạm này là số tiền thuế mà người phạm tội phải nộp theo quy định của pháp luật, theo đó có thể hiểu rằng mặt hàng chịu thuế theo quy định của tội phạm này là những mặt hàng mà Nhà nước cho phép kinh doanh và quy định mức thuế suất công khai. 15