Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
Lêi më ®Çu
Sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc ®ßi hái ph¶i cã nguån
nh©n lùc , vèn vµ tµi nguyªn . §èi víi ViÖt Nam , c¶ hai nguån lùc tµi
chÝnh vµ tµi nguyªn thiªn nhiªn ®Òu rÊt h¹n chÕ nªn nguån lùc con ngêi ®¬ng nhiªn ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh .So víi c¸c níc l¸ng giÒng chóng ta cã
lîi thÕ ®«ng d©n , tuy nhiªn nÕu kh«ng ®îc qua ®µo t¹o th× d©n ®«ng sÏ lµ
g¸nh nÆng d©n sè cßn nÕu ®îc qua ®µo t¹o chu ®¸o th× ®ã sÏ lµ nguån
nh©n lùc lµnh nghÒ ,cã t¸c ®éng trùc tiÕp lªn tèc ®é t¨ng trëng kinh tÕ cña
quèc gia. Mét ®éi ngò nh©n lùc lµnh nghÒ vµ ®ång bé còng t¹o nªn søc
hÊp dÉn to lín ®Ó thu hót vèn ®Çu t níc ngoµi vµo ViÖt Nam . V× thÕ b¸o
c¸o chÝnh trÞ ®¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn 8 ®· chØ râ : “ Gi¸o dôc vµ ®µo
t¹o lµ quèc s¸ch hµng ®Çu , ph¬ng híng chung trong nhiÒu n¨m tíi lµ ph¸t
triÓn nguån nh©n lùc ®¸p øng yªu cÇu c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc ”. B¸o c¸o chÝnh trÞ ®¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn 9 còng nªu : “Ph¶i t¹o
nÒn t¶ng ®Ó ®Õn n¨m 2020 níc ta c¬ b¶n trë thµnh mét níc c«ng nghiÖp
theo híng hiÖn ®¹i. Con ®êng c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ cña níc ta cã
thÓ vµ cÇn rót ng¾n thêi gian . Thùc tÕ cho thÊy, sù ph¸t triÓn kinh tÕ – x·
héi phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè , nhiÒu ®iÒu kiÖn nhng chñ yÕu nhÊt vÉn lµ
phô thuéc vµo con ngêi .§iÒu kh¼ng ®Þnh trªn l¹i cµng ®óng víi hoµn c¶nh
níc ta trong giai ®o¹n c¸ch m¹ng ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸
®Êt níc. So s¸nh c¸c nguån lùc víi t c¸ch lµ ®iÒu kiÖn , tiÒn ®Ò ®Ó ph¸t
triÓn ®Êt níc vµ tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ th× nguån nh©n lùc
cã vai trß quyÕt ®Þnh . Do vËy , h¬n bÊt cø nguån lùc nµo kh¸c ,nguån
nh©n lùc ph¶i chiÕm mét vÞ trÝ trung t©m trong chiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ
– x· héi níc ta . §©y lµ nguån lùc cña mäi nguån lùc , lµ nh©n tè quan
träng bËc nhÊt ®Ó ®a níc ta nhanh chãng trë thµnh mét níc c«ng nghiÖp
ph¸t triÓn . Do vËy , khai th¸c ,sö dông vµ ph¸t triÓn nguån nh©n lùc lµ
vÊn ®Ò quan träng gãp phÇn thùc hiÖn thµnh c«ng qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp
ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc. Muèn cã ®îc mét nguån nh©n lùc cã chÊt lîng
1
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
tèt , chóng ta ph¶i cã nh÷ng ho¹t ®éng tÝch cùc ®Ó n©ng cao chÊt lîng
nguån nh©n lùc níc nhµ ,tríc hÕt ph¶i b¾t ®Çu tõ viÖc gi¸o dôc vµ ®µo t¹o.
Gi¸o dôc, ®µo t¹o vµ båi dìng lµ trang bÞ kiÕn thøc truyÒn thô kinh
nghiÖm, h×nh thµnh kü n¨ng kü x¶o trong ho¹t ®éng , h×nh thµnh nªn
phÈm chÊt chÝnh trÞ, t tëng , ®¹o ®øc vµ t©m lý , t¹o nªn nh÷ng mÉu h×nh
con ngêi ®Æc trng vµ t¬ng øng víi mçi x· héi nhÊt ®Þnh , t¹o ra n¨ng lùc
hµnh ®éng cho mçi con ngêi Néi dung cña gi¸o dôc , ®µo t¹o quy ®Þnh néi
dung cña c¸c phÈm chÊt t©m lý t tëng , ®¹o ®øc vµ ®Þnh híng sù ph¸t triÓn
cña mçi nh©n c¸ch . Chóng ta ®ang ®Æt con ngêi vµo vÞ trÝ trung t©m v× khi
con ngêi ë ®óng vÞ trÝ cña nã th× nã míi ph¸t huy hÕt tiÒm lùc ®ang ngñ
yªn cña ViÖt Nam . §ã lµ mét chiÕn lîc ®óng ®¾n cña níc ta hiÖn nay
.Muèn lµm ®îc ®iÒu ®ã chóng ta cÇn ph¶i nghiªn cøu thùc tr¹ng mét c¸ch
chÝnh x¸c ®Ó ®Ò ra gi¶i ph¸p hîp lý, ®Ó lµm sao n©ng cao hiÖu qu¶ nguån nh©n
lùc trong sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸. §©y lµ vÊn ®Ò hÕt søc quan
träng ®èi víi níc ta hiÖn nay, do ®ã em chän ®Ò tµi "Thùc tr¹ng vµ gi¶i ph¸p
®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ cña ®µo t¹o vµ sö dông nguån nh©n lùc phôc vô cho
sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ë ViÖt Nam"
2
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
Néi dung
I. Mét sè vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ lý luËn.
1. C«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ lµ g×.
C«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ lµ qu¸ tr×nh chuyÓn ®èi c¨n b¶n, toµn diÖn
c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt, kinh doanh, dÞch vô vµ qu¶n lý kinh tÕ, x· héi tõ sö
dông lao ®éng thñ c«ng lµ chÝnh sang sö dông mét c¸ch phæ biÕn søc lao ®éng
cïng víi c«ng nghÖ, ph¬ng tiÖn vµ ph¬ng ph¸p tiªn tiÕn, hiÖn ®¹i, dùa trªn sù
ph¸t triÓn cña c«ng nghiÖp vµ tiÕn bé khoa häc - c«ng nghÖ, t¹o ra n¨ng xuÊt x·
héi cao.
Chóng ta ®i theo con ®êng x· héi chñ nghÜa do ®ã ta cÇn quan t©m ®Õn néi
dung c¬ b¶n cña c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ trong thêi kú qu¸ ®é lªn chñ
nghÜa x· héi ë ViÖt Nam. §ã lµ ta ph¶i ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt, c¬ së vËt
chÊt kü thuËt cña chñ nghÜa x· héi trªn c¬ së thùc hiÖn c¬ khÝ ho¸ nÒn s¶n xuÊt
x· héi vµ ¸p dông nh÷ng thµnh tùu khoa häc c«ng nghÖ hiÖn ®¹i; chuyÓn ®æi c¬
cÊu kinh tÕ theo híng hiÖn ®¹i ho¸, hîp lý ho¸ vµ hiÖu qu¶ cao; thiÕt lËp quan
hÖ s¶n xuÊt phï hîp theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa.
2. Vai trß cña c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ ®èi víi sù ph¸t triÓn
kinh tÕ ViÖt Nam.
Tõ thËp niªn 60 cña thÕ kû XX, §¶ng Céng S¶n ViÖt Nam ®· ®Ò ra ®êng
lèi c«ng nghiÖp ho¸ vµ coi c«ng nghiÖp ho¸ lµ nhiÖm vô trung t©m xuyªn suèt
thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa héi. Ph©n tÝch nh÷ng t¸c dông c¬ b¶n cña c«ng
nghiÖp ho¸ ®èi víi nÒn kinh tÕ ®Êt níc hiÖn nay cµng lµm râ ý nghÜa vai trß
trung t©m cña c«ng nghiÖp ho¸.
C«ng nghiÖp ho¸ ë níc ta tríc hÕt lµ qu¸ tr×nh thùc hiÖn môc tiªu x©y dùng
nÒn kinh tÕ x· héi chñ nghÜa. §ã lµ mét qu¸ tr×nh thùc hiÖn chiÕn lîc ph¸t triÓn
kinh tÕ - x· héi nh»m c¶i tiÕn mét x· héi n«ng nghiÖp thµnh mét x· héi c«ng
nghiÖp, g¾n víi viÖc h×nh thµnh tõng bíc quan hÖ s¶n xuÊt tiÕn bé, ngµycµng
thÓ hiÖn ®Çy ®ñ h¬n b¶n chÊt u viÖt cña chÕ ®é x· héi míi x· héi chñ nghÜa.
Níc ta ®i lªn chñ nghÜa x· héi víi xuÊt ph¸t ®iÓm lµ nÒn n«ng nghiÖp l¹c
hËu, b×nh qu©n ruéng ®Êt thÊp, 80% d©n c n«ng th«n cã møc thu nhËp rÊt thÊp
søc mua h¹n chÕ. V× vËy c«ng nghiÖp ho¸ lµ qu¸ tr×nh t¹o ra nh÷ng ®iÒu kiÖn
vËt chÊt kü thuËt cÇn thiÕt vÒ con ngêi vµ khoa häc - c«ng nghÖ, thóc ®Èy
3
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ nh»m huy ®éng vµ sö dông cã hiÖu qu¶ mäi nguån
lùc ®Ó kh«ng ngõng t¨ng n¨ng xuÊt lao ®éng lµm cho nÒn kinh tÕ t¨ng trëng
nhanh, n©ng cao ®êi sèng vËt chÊt vµ v¨n ho¸ cho nh©n d©n, thùc hiÖn c«ng
b»ng vµ tiÕn bé x· héi, b¶o vÖ vµ c¶i thiÖn m«i trêng sinh th¸i.
Qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ t¹o ra c¬ së vËt chÊt ®Ó lµm biÕn ®æi vÒ chÊt lùc
lîng s¶n xuÊt, nhê ®ã mµ n©ng cao vai trß cña con ngêi lao ®éng - nh©n tè trung
t©m cña nÒn kinh tÕ x· héi chñ nghÜa, t¹o ®iÒu kiÖn vËt chÊt cho viÖc x©y dùng
vµ ph¸t triÓn nÒn v¨n ho¸ ViÖt nam tiªn tiÕn, ®Ëm ®µ b¶n s¾c d©n téc.
NÒn kinh tÕ t¨ng trëng vµ ph¸t triÓn nhê thµnh tùu c«ng nghiÖp ho¸ mang
l¹i, lµ c¬ së kinh tÕ ®Ó cñng cè vµ ph¸t triÓn khèi liªn minh v÷ng ch¾c gi÷a giai
cÊp c«ng nh©n víi giai cÊp n«ng d©n vµ ®éi ngò tri thøc trong sù nghiÖp c¸ch
m¹ng x· héi chñ nghÜa. §Æc biÖt lµ gãp phÇn t¨ng cêng quyÒn lùc, søc m¹nh vµ
hiÖu qu¶ cña bé m¸y qu¶n lý kinh tÕ nhµ níc.
Qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ t¹o ®iÒu kiÖn vËt chÊt ®Ó x©y dùng nÒn kinh tÕ
®éc lËp, tù chñ v÷ng m¹nh trªn c¬ ë ®ã mµ thùc hiÖn tèt sù ph©n c«ng vµ hîp
t¸c quèc tÕ.
Sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸ thóc ®Èy sù ph©n c«ng lao ®éng x· héi ph¸t
triÓn, thóc ®Èy qu¸ tr×nh quy ho¹ch vông l·nh thæ hîp lý theo híng chuyªn canh
tËp chung lµm cho quan hÖ kinh tÕ gi÷a c¸c vïng, c¸c miÒn trë nªn thèng nhÊt
cao h¬n.
C«ng nghiÖp ho¸ kh«ng nh÷ng cã t¸c dông thóc ®Èy nÒn kinh tÕ t¨ng trëng
ph¸t triÓn cao mµ cßn t¹o tiÒn dÒ vËt chÊt ®Ó x©y dùng, ph¸t triÓn vµ hiÖn ®¹i
ho¸ nÒn quèc phßng an ninh. Sù nghiÖp quèc phßng vµ an ninh g¾n liÒn víi sù
nghiÖp ph¸t triÓn v¨n ho¸, kinh tÕ x· héi.
Thµnh tùu c«ng nghiÖp ho¸ t¹o ra tiÒn ®Ò kin tÕ cho sù ph¸t triÓn ®ång bé
vÒ kinh tÕ - chÝnh trÞ, v¨n ho¸ x· héi, quèc phßng vµ an ninh. Thµnh c«ng cña
sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸ nÒn kinh tÕ quèc d©n lµ nh©n tè quyÕt ®Þnh sù th¾ng
lîi cña con ®êng x· héi chñ nghÜa mµ §¶ng vµ nh©n d©n ta ®· lùa chän. ChÝnh
v× vËy mµ c«ng nghiÖp ho¸ kinh tÕ ®îc coi lµ nhiÖm vô träng t©m trong suèt
thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi.
3. Lý luËn nguån nh©n lùc.
Ngµy nay khi vai trß cña nguån nh©n lùc ®ang ngµy cµng ®îc thõa nhËn
nh mét yÕu tè quan träng bªn c¹nh vèn vµ c«ng nghÖ cho mäi sù t¨ng trëng th×
mét trong nh÷ng yªu cÇu ®Ó hoµ nhËp vµo nÒn kinh tÕ khu vùc còng nh thÕ giíi
4
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
lµ ph¶i cã ®îc mét nguån nh©n lùc cã ®ñ søc ®¸p øng ®ù¬c nh÷ng yªu cÇu cña
tr×nh ®é ph¸t triÓn cña khu vùc, cña thÕ giíi, cña thêi ®¹i.
Nguån nh©n lùc lµ toµn bé nh÷ng ngêi lao ®éng ®ang cã kh¶ n¨ng tham
gia vµo c¸c qu¸ tr×nh lao ®éng vµ c¸c thÕ hÖ n«id tiÕp sÏ phôc vô cho x· héi.
Nguån nh©n lùc víi t c¸ch lµ mét yÕu tè cña sù ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi
lµ kh¶ n¨ng lao ®éng c¶ x· héi ®îc hiÓu theo nghÜa hÑp h¬n, bao gåm nhãm d©n
c trong ®é tuæi lao ®éng cã kh¶ n¨ng lao ®éng. Víi c¸ch hiÓu nµy nguån nh©n
lùc t¬ng ®¬ng víi nguån lao ®éng.
Nguån nh©n lùc cßn cã thÓ hiÓu lµ tæng hîp c¸ nh©n nh÷ng con ngêi cô thÓ
tham gia vµo qu¸ tr×nh lao ®éng, lµ tæng thÓ c¸c yÕu tè vÒ thÓ chÊt vµ tinh thÇn
®îc huy ®éng vµo qu¸ tr×nh lao ®éng. Víi c¸ch hiÓu nµy nguån nh©n lùc bao
gåm nh÷ng ngêi tõ giíi h¹n díi ®é tuæi lao ®éng trë lªn.
Nguån nh©n lùc ®îc xem xÐt trªn gi¸c ®é sè lîng vµ chÊt lîng. Sè lîng
nguån nh©n lùc ®îc biÓu hiÖn th«ng qua chØ tiªu quy m« vµ tèc ®é t¨ng nguån
nh©n lùc. C¸c chØ tiªu nµy cã quan hÖ mËt thiÕt víi c¸c chØ tiªu quy m« vµ tèc
®é t¨ng d©n sè. Quy m« d©n sè cµng lín, tèc ®é t¨ng d©n sè cµng cao th× dÉn
®Õn quy m« vµ tèc ®é t¨ng nguån nh©n lùc cµng lín vµ ngîc l¹i. Tuy nhiªn, mèi
quan hÖ d©n sè vµ nguån nh©n lùc ®îc biÓu hiÖn sau mét thêi gian nhÊt ®Þnh (v×
®Õn lóc ®ã con ngêi muèn ph¸t triÓn ®Çy ®ñ, míi cã kh¶ n¨ng lao ®éng).
Khi tham gia vµo c¸c qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi, con ngêi ®ãng
vai trß chñ ®éng, lµ chñ thÓ s¸ng t¹o vµ chi phèi toµn bé qu¸ tr×nh ®ã, híng nã
tíi môc tiªu nhÊt ®Þnh. V× vËy, nguån nh©n lùc kh«ng chØ ®¬n thuÇn lµ sè lîng
lao ®éng ®· cã vµ sÏ cã mµ nã cßn ph¶i bao gåm mét tæng thÓ c¸c yÕu tè thÓ
lùc, trÝ lùc, kü n¨ng lµm viÖc, th¸i ®é vµ phong c¸ch lµm viÖc... tÊt c¶ c¸c yÕu tè
®ã ngµy nay ®Òu thuéc vÒ chÊt lîng nguån nh©n lùc vµ ®îc ®¸nh gi¸ lµ mét chØ
tiªu tæng hîp lµ v¨n ho¸ lao ®éng. Ngo¶i ra, khi xem xÐt nguån nh©n lùc, c¬
cÊu cña lao ®éng - bao gåm c¶ c¬ cÊu ®µo t¹o vµ c¬ cÊu ngµnh nghÒ còng lµ
mét chØ tiªu rÊt quan träng.
Còng gièng nh c¸c nguån lùc kh¸c, sè lîng vµ ®Æc biÖt lµ chÊt lîng nguån
nh©n lùc ®ãng vai trß hÕt søc quan träng trong viÖc t¹o ra cña c¶i vËt chÊt vµ
tinh thÇn cho x· héi.
§Ó ®¸p øng yªu cÇu ph¸t triÓn kinh tÕ vµ nhu cÇu sö dông lao ®éng, nh÷ng
ngêi lao ®éng ph¶i ®îc ®µo t¹o, ph©n bæ vµ sö dông theo c¬ cÊu hîp lý, ®¶m
b¶o tÝnh hiÖu qu¶ cao trong sö dông. Mét quèc gia cã lùc lîng lao ®éng ®«ng
5
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
®¶o, nhng nÕu ph©n bæ kh«ng hîp lý gi÷a c¸c ngµnh, c¸c vïng, c¬ cÊu ®µo t¹o
kh«ng phï hîp víi nhu cÇu sö dông th× lùc lîng lao ®éng ®«ng ®¶o ®ã kh«ng
nh÷ng kh«ng trë thµnh nguån lùc ®Ó ph¸t triÓn mµ nhiÒu khi cßn lµ g¸nh nÆng
c¶n trë sù ph¸t triÓn.
4. Vai trß cña nguån nh©n lùc víi sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i
ho¸ vµ víi nÒn kinh tÕ tri thøc ë níc ta.
Ngµy nay, tríc sù ph¸t triÓn nh vò b·o cña cuéc c¸ch m¹ng khoa häc c«ng
nghÖ vµ th«ng tin, sù giao lu trÝ tuÖ vµ t tëng liªn minh kinh tÕ gi÷a c¸c khu vùc
trªn thÕ giíi. Sù ra ®êi cña nhiÒu c«ng ty xuyªn quèc gia ®· t¹o ra tèc ®é y¨ng
trëng cha tõng thÊy. T×nh h×nh ®ã ®· dÉn ®Õn sù quèc tÕ ho¸ kinh tÕ thÕ giíi,
g©y nªn nh÷ng ®¶o lén vÒ chÝnh trÞ x· héi s©u s¾c mang tÝnh toµn cÇu vµ ®ang
®i ®Õn thiÕt lËp mét trËt tù thÕ giíi míi. Trong bèi c¶nh ®ã khu vùc Ch©u ¸ Th¸i B×nh D¬ng ®ang næi lªn lµ khu vùc kinh tÕ n¨ng ®éng nhÊt. Mét trong
nh÷ng yÕu tè chñ chèt thøc ®Èy t¨ng trëng kinh tÕ nhanh chãng lµ vai trß cña
nguån nh©n lùc.
NÒn kinh tÕ tri thøc lµ kinh tÕ dùa trªn c¸c trô cét chñ yÕu lµ c«ng nghÖ
th«ng tin, c«ng nghÖ sinh häc, c«ng nghÖ vËt liÖu míi... §Ó cã ®îc nÒn kinh tÕ
tri thøc cÇn ph¶i x©y dùng c¬ së h¹ tÇng v÷ng ch¾c ®Ó ph¸t triÓn khoa häc c«ng
nghÖ, ®Æc biÖt lµ c«ng nghÖ th«ng tin; ®ång thêi ph¶i ®Çu t cho ph¸t triÓn gi¸o
dôc ®µo t¹o hay nãi c¸ch kh¸c ph¶i ®Çu t cho ph¸t triÓn nguån nh©n lùc. C¸c níc muèn ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ tri thøc cÇn ph¶i ®Çu t cho ph¸t triÓn con ngêi
mµ cèt lâi lµ ph¸t triÓn gi¸o dôc vµ ®µo t¹o, ®Æc biÖt lµ ®µu t ph¸t triÓn nh©n tµi.
Nhµ kinh tÕ häc ngêi Mü, «ng Garry Becker- ngêi ®îc gi¶i thëng Nobel vÒ kinh
tÕ n¨m 1992, ®· kh¼ng ®Þnh: " kh«ng cã ®Çu t nµo mang l¹i nguån lîi lín nh
®Çu t cho gi¸o dôc" (Nguån: The Economist 17/10/1992). Nhê cã sù ®Çu t cho
ph¸t triÓn nguån nh©n lùc mµ nhiÒu níc chØ trong mét thêi gian ng¾n ®· nhanh
chãng trë thµnh níc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn.
ViÖt Nam lµ níc ®ang ph¸t triÓn cã lùc lîng s¶n xuÊt ë tr×nh ®é thÊp, nÒn
kinh tÕ tri thøc ®èi víi ViÖt Nam lµ kh¸i niÖm hoµn toµn míi mÎ. Do vËy, cã ý
kiÕn cho r»ng nÒn kinh tÕ tri thøc ®èi víi ViÖt Nam hiÖn nay qu¸ xa vµ kh«ng
hiÖn thùc; cho r»ng ViÖt Nam ph¶i x©y dùng xong c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i
ho¸ ®Ó lµm tiÒn ®Ò cho kinh tÕ tri thøc ra ®êi vµ ph¸t triÓn, kinh tÕ tri thøc
kh«ng chØ bao gåm c¸c ngµnh míi xuÊt hiÖn dùa trªn c«ng nghÖ cao, mµ cßn c¶
c¸c ngµnh truyÒn thèng ®ùoc c¶i t¹o bµng khoa häc c«ng nghÖ cao. Do ®ã
6
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
kh«ng nªn chê cho ®Õn khi sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ kÕt thóc
míi tiÕn hµnh x©y dùng kinh tÕ tri thøc, mµ ngay trong giai ®o¹n nµy, ®Ó ph¸t
triÓn vµ theo kÞp c¸c níc trªn thÕ giíi, chóng ta ph¶i ®ång thêi ph¶i quan t©m
tíi nh÷ng lÜnh vùc mµ chóng ta cã thÓ tiÕp cËn.
§èi víi ViÖt Nam, mét ®Êt níc n«ng nghiÖp, râ rµng chóng ta kh«ng thÓ
x©y dùng vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ tri thøc nh c¸c níc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn.
Thùc ra ®ã lµ sù tiÕp tôc qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc ë mét
tr×nh ®é cao h¬n, dùa trªn chÊt x¸m cña con ngêi. MÆt kh¸c do xuÊt ph¸t ®iÓm
cña lùc lîng s¶n xuÊt cña ta thÊp, mµ tiÕp cËn kinh tÕ tri thøc ë ViÖt Nam ph¶i
phï hîp víi ®iÒu kiÖn cña ViÖt Nam, tøc mang nh÷ng ®Æc thï cña m×nh. Do ®ã
viÖc x¸c ®Þnh néi dung c¸c ngµnh kinh tÕ trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn
®¹i ho¸, chuÈn bÞ c¸c ®iÒu kiÖn vËt chÊt vµ con ngêi ®Ó tiÕp cËn kinh tÕ tri thøc
trë thµnh nhiÖm vô quan träng hµng ®Çu cña mäi cÊp, mäi ngµnh, nhÊt lµ c¸c
cÊp ho¹ch ®Þnh chiÕn lîc. Trong viÖc chuÈn bÞ Êy viÖc nghiªn cøu thùc tr¹ng
m¹nh, yÕu vµ t×m ra gi¶i ph¸p ph¸t triÓn nguån nh©n lùc lµ quan träng vµ cÊp
b¸ch nhÊt trong giai ®o¹n hiÖn nay.
Theo kinh nghiÖm cña nhiÒu níc th× nÕu chØ cã lùc lîng lao ®éng ®«ng vµ
rÎ th× kh«ng thÓ tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸, mµ ®ßi hái ph¶i cã mét ®éi ngò lao
®éng cã tr×nh ®é chuyªn m«n cao. ChÝnh nhê lùc lîng cã tr×nh ®é chuyªn m«n
cao mµ NhËt B¶n vµ c¸c níc Nics (c¸c níc c«ng nghiªpj míi) vËn hµnh cã hiÖu
qu¶ c«ng nghÖ nhËp khÈu hiÖn ®¹i, s¶n xuÊt ra nhiÒu mÆt hµng cã søc c¹nh
tranh cao víi c¸c níc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn trªn thÕ giíi.
§Ó ®¶m thùc hiÖn thµnh c«ng sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt
níc, ph¶i båi dìng vµ ph¸t huy nh©n tè con ngêi. Víi t c¸ch lµ môc tiªu vµ ®éng
lùc ph¸t triÓn, con ngêi cã vai tr× to lín kh«ng nh÷ng trong ®êi s«ng kinh tÕ mµ
con trong lÜnh vùc ho¹t ®éng kh¸c. Bëi vËy ph¶i quan t©m, n©ng cao chÊt lîng
con ngêi, kh«ng chØ víi t c¸ch lµ ngêi lao ®éng s¶n xuÊt, mµ víi t c¸ch lµ c«ng
d©n trong x· héi, mét c¸ nh©n trong tËp thÓ, mét thµnh viªn trong céng ®ång
nh©n lo¹i... Kh«ng thÓ thùc hiÖn ®îc c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ nÕu kh«ng
cã ®éi ngò ®«ng ®¶o nh÷ng c«ng nh©n lµnh nghÒ, nh÷ng nhµ khoa häc kü thuËt
tµi n¨ng, giái chuyªn m«n nghiÖp vô, nh÷ng nhµ doanh nghiÖp th¸o v¸t, nh÷ng
nhµ l·nh ®¹o, qu¶n lý tËn tuþ, biÕt nh×n xa tr«ng réng.
Vµo nh÷ng n¨m 80, quan ®iÓm ph¸t triÓn nguån nh©n lùc ®· trë thµnh vÊn
®Ò quan t©m ®Æc biÖt ë Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D¬ng. Con ngêi ®îc coi lµ yÕu tè
7
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
quan träng nhÊt cña sù ph¸t triÓn. Trong thêi ®¹i míi, muèn gi¶i quyÕt hµi hoµ
c¸c yÕu tè cung vµ cÇu cã liªn quan ®Õn chiÕn lîc oh¸t triÓn nguån nh©n lùc th×
cÇn xem xÐt khÝa c¹nh nguån nh©n lùc theo quan hÖ mét phÝa. Ph¶i thÊy ®îc vai
trß s¶n xuÊt cña nguån lµ vÊn ®Ò cèt lâi cña häc thuyÕt vèn con ngêi. Vµ vai trß
s¶n xuÊt cña nguån nh©n lùc cã quan hÖ chÆt chÏ víi vai trß tiªu dïng ®îc thÓ
hiÖn b»ng chÊt lîng cuéc sèng. C¬ chÕ nèi liÒn hai vai trß lµ tr¶ c«ng cho ngêi
lao ®éng tham gia c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ vµ thu nhËp ®Çu t trë l¹i ®Ó n©ng cao
møc sèng cña con ngêi t¹o nªn kh¶ n¨ng n©ng cao møc sèng cho toµn x· héi vµ
lµm t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng... C¸c níc nghÌo ë Ch©u ¸ ®Òu nhËn thøc do tèc
®é t¨ng d©n sè qu¸ nhanh nhiÒu quèc gia coi viÖc gi¶m ®ãi nghÌo cßn quan
träng h¬n c¶ gi¸o dôc, ®ã lµ mét thiÖt h¹i to lín.
ViÖt Nam ®ang híng tíi mét nÒn kinh tÕ thÞ trêng theo ®Þnh híng x· héi
chñ nghÜa cã sù qu¶n lý vÜ m« cña nhµ níc víi môc tiªu b¶o ®¶m cho d©n giµu,
níc m¹nh, x· héi c«ng bµng v¨n minh, an ninh quèc gia vµ sù bÒn v÷ng cña
m«i trêng. NÒn kinh tÕ ViÖt Nam chØ cã thÓ ®¹t ®îc tèc ®é t¨ng trëng nhanh,
HiÖu qu¶ kinh tÕ x· héi cao khi nÒn kinh tÕ Êy thùc sù dùa trªn c¬ së c«ng
nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i ho¸, trong ®ã ph¶i lÊy viÖc ph¸t huy nguån lùc con ngêi
lµm yÕu c¬ b¶n cho sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng.
II. Thùc tr¹ng vµ gi¶i ph¸p ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ cña ®µo t¹o vµ
sö dông nguån nh©n lùc phôc vô cho sô nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸
- hiÖn ®¹i ho¸ ë ViÖt Nam.
1. Thùc tr¹ng nguån nh©n lùc níc ta.
a. Sè lîng (quy m«) Nguån nh©n lùc ViÖt Nam.
Quy m« nguån nh©n lùc ViÖt Nam.
ViÖt Nam lµ mét trong nh÷ng níc ®«ng d©n, d©n sè víi quy m« d©n sè
®øng thø hai §«ng Nam ¸ vµ thø mêi ba trªn thÕ giíi. Mét ®Êt níc víi c¬ cÊu
d©n sè trÎ víi sè ngêi trong ®é tuæi 16 - 34 chiÕm 60% trong tæng sè 35,9 triÖu
ngêi lao ®éng: Nguån bæ sung hµng n¨m lµ 3% - tøc kho¶ng 1,24 triÖu ngêi.
Theo tæng ®iÒu tra d©n sè ngµy 1-4-1999, quy m« d©n sè níc ta lµ 76,3 triÖu ngêi vµ dù tÝnh ®Õn n¨m 2010 quy m« d©n sè níc ta kho¶ng 95 triÖu vµ sè ngêi
trong ®é tuæi lao ®éng gÇn 58 triÖu, chiÕm 60,7% d©n sè . Dù b¸o thêi kú 2001
®Õn 2010 cÇn t¹o thªm chç lµm viÖc míi cho kho¶ng 11 - 12 triÖu lao ®éng (cha
kÓ sè lao ®éng tån ®äng c¸c n¨m chuyÓn sang), b×nh qu©n mçi n¨m ph¶i t¹o
thªm 1,1 ®Õn 1,2 triÖu chç lµm viÖc míi. TÝnh ®Õn 1/7/2000, tæng lùc lîng lao
8
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
®éng c¶ níc cã 38.643.089 ngêi, so víi kÕt qu¶ ®iÒu tra t¹i thêi ®iÓm 1/7/1996
t¨ng b×nh qu©n hµng n¨m lµ 975.645 ngêi, víi tèc ®é t¨ng 2,7% mét n¨m, trong
khi tèc ®é t¨ng b×nh qu©n hµng hµng n¨m cña thêi kú nµy lµ 1,5% mét n¨m.
Quy m« nguån nh©n lùc qua ®µo t¹o cña ViÖt Nam vµ viÖc sö dông
nguån nh©n lùc nµy.
ViÖt Nam tuy cã lùc lîng lao ®éng dåi dµo nhng lùc lîng lao ®éng ®· qua ®µo
t¹o thùc tÕ l¹i thiÕu, ®ã lµ m©u thuÉn vÒ quy m« cña nguån nh©n lùc níc ta,
chóng ta võa thõa võa thiÕu nguån nh©n lùc.
HiÖn nay ®éi ngò c¸n bé, c«ng chøc trong c¸c c¬ quan qu¶n lý nhµ níc
thuéc c¸c bé, c¸c ngµnh ë c¸c c¬ quan trung ¬ng cã 129763 ngêi, trong ®ã cã
74% c«ng chøc cã tr×nh ®é tõ ®¹i häc trë lªn.
b. VÒ chÊt lîng nguån nh©n lùc ViÖt Nam.
Theo sè liÖu ®iÒu tra lao ®éng viÖc lµm tõ n¨m 1996 – 1999 th× ®èi víi
35,866 – 37,784 triÖu ngêi lao ®éng trong c¶ níc , sè ngêi lao ®éng cha biÕt
ch÷ vÉn cßn tíi 5,75% n¨m 1996, 5,10% n¨m 1997, 3,84%n¨m 1998 vµ 4,10%
n¨m 1999
Trong sè ngêi cha biÕt ch÷ , cã vïng chiÕm tû lÖ cao nh ®ång b»ng s«ng
Cöu Long ( vïng chiÕm 21% lao ®éng c¶ níc ) n¨m 1999 cßn tíi 33% , vïng
®«ng B¾c ( vïng chiÕm 15% lao ®éng c¶ níc) cßn tíi 19%.....
Trong sè ngêi biÕt ch÷ , vÉn cßn nhiÒu ngêi cha tèt nghiÖp cÊp .N¨m
1996 cã 20,92 , n¨m 1997 cã 20,26%n¨m 1998 cã 18,50% vµ n¨m 1999
cßn18,00%. Sè ngêi tèt nghiÖp phæ th«ng trung häc chØ cã 13– 14% c¸c n¨m
1996-1997 vµ 16- 17% n¨m 1998, 1999
Nh×n chung tr×nh ®é v¨n ho¸ cña ngêi lao ®éng ®· kh¸ h¬n sau 10 n¨m , sè
ngêi biÕt ch÷ n©ng lªn tõ 84% n¨m 1989 lªn 96% n¨m 1999. Sè ngêi biÕt ch÷
nhng cha tèt nghiÖp cÊp còng gi¶m dÇn, tuy cßn chËm , líp häc b×nh qu©n cña
ngêi lao ®éng ®· t¨ng tõ 3,3/12n¨m 1997 lªn líp 7,4/12n¨m1999
Bªn c¹nh ®ã chØ sè HDI cña ViÖt Nam n¨m 2000 xÕp thø 100/171 níc .
Qua “ ®iÒu tra lao ®éng - viÖc lµm ë ViÖt Nam ” c¸c n¨m 1996 – 1999 cho
thÊy : lùc lîng lao ®éng kh«ng cã tr×nh ®é chuyªn m«n – kü thuËt chiÕm trong
tæng sè lùc lîng lao ®éng ®îc ®iÒu tra ( 35,8 – 37,7 triÖu ngêi ) ngµy cµng
gi¶m qua c¸c n¨m . Cô thÓ nh sau :
N¨m
Lùc lîng lao ®éng kh«ng cã tr×nh ®é/ tæng sè lao ®éng
9
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
1996
1997
1998
1999
2000
87,69%
87,71%
86,69%
86,13%
80 – 82%
Tuy nhiªn ë nhiÒu vïng sè lao ®éng kh«ng cã tr×nh ®é, chuyªn m«n kü
thuËt cßn chiÕm tû lÖ kh¸ cao : n¨m1999 sè kh«ng cã chuyªn m«n nghiÖp vô ë
vïng T©y B¾c lµ 92,36% ë vïng ®ång b»ng s«ng Cöu Long lµ91,7%
Sè lao ®éng cã chuyªn m«n ngµy cµng t¨ng mÆc dï kh«ng cao. N¨m 1996
lµ 12,31%, n¨m 1997 : 12,29% n¨m 1998: 13,31% n¨m 1999 : 13,87% vµ ®Õn
n¨m 2000 lµ 18 – 20%
VÒ trÝ lùc vµ thÓ lùc.
Ngêi ViÖt Nam cã truyÒn thèng cÇn cï, th«ng minh, ham häc hái, CÇu tiÕn
bé, cã ý chÝ vµ tinh thÇn tù lùc tù cêng d©n téc ph¸t triÓn kh¸ vÒ thÓ lùc, trÝ lùc,
cã tÝnh c¬ ®éng cao cã thÓ tiÕp thu nhanh kiÕn thøc khoa häc c«ng nghÖ tiªn
tiÕn, hiÖn ®¹i, cã thÓ nãi ®©y lµ mét trong sè c¸c lîi thÕ so s¸nh cña ta trong qu¸
tr×nh héi nhËp.
B¶ng: mét sè chØ tiªu vÒ søc khoÎ, y tÕ cña c¸c níc ASEAN.
ChØ tiªu
Thêi gian
Tuæi thä b×nh qu©n
Cung cÊp calo b×nh qu©n/ngêi
1992
1988-1990
ViÖt
Nam
63,4
2220
Brun©y
74
2860
In®«nªxia
Malaixia
Philippin
Xingapo
64,4
2340
Th¸i
Lan
68,7
2280
62
2610
70,4
2670
Tû lÖ cung cÊp calo/ngêi so víi
nhu cÇu tèi thiÓu(%)
Tû lÖ ®îc dÞch vô y tÕ(%)
Tû lÖ ®îc dïng níc s¹ch(%)
1988-1990
102
_
112
124
108
100
144
1985-1990
1988-1991
90
27
96
95
80
51
90
72
75
82
70
76
100
100
74,2
3210
Nguån: chØ sè vµ chØ tiªu ph¸t triÓn con ngêi. NXB Thèng Kª. Hµ Néi 1995.
Qua b¶ng trªn ta thÊy: c¸c chØ sè cña ViÖt Nam lu«n lu«n ë møc thÊp, cã
nh÷ng chØ sè ë møc thÊp nhÊt trong khu vùc. Nh÷ng chØ tiªu liªn quan vµ ¶nh hëng trùc tiÕp ®Õn sù ph¸t triÓn thÓ chÊt, thÓ lùc cña ngêi lao ®éng ViÖt Nam rÊt
thÊp: Cung cÊp cao b×nh qu©n ®Çu ngêi chØ cã 2220 calo, thÊp nhÊt trong khu
vùc. VÒ tû lÖ cung cÊp calo b×nh qu©n ®Çu ngêi so víi nhu cÇu b×nh qu©n tèi
thiÓu, ViÖt Nam chØ cao h¬n Th¸i Lan (100%), In®«nªxa (122%), Xingapo
(144%), Philippin (108%), Malaixia (124%). Mét lo¹t c¸c chØ tiªu kh¸c liªn
quan ®Õn y tÕ, ch¨m sãc søc khoÎ cña ViÖt Nam còng cßn ë møc thÊp, ®iÒu ®ã
lý gi¶i phÇn nµo sù h¹n chÕ vÒ mÆt thÓ lùc cña nguån nh©n lùc ViÖt Nam. Cho
10
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
®Õn nay thÓ lùc cña ngêi lao ®éng ViÖt Nam cßn cha ®¸p øng ®îc nh÷ng yªu
cÇu cña nÒn s¶n xuÊt c«ng nghiÖp lín vµ á ®©y ®· béc lé mét trong nh÷ng yÕu
®iÓm c¬ b¶n cña nguån nh©n lùc ViÖt Nam.
Nh÷ng mÆt m¹nh tõ tríc ®Õn nay cña ngêi lao ®éng ViÖt Nam vÉn ®îc
nh¾c ®Õn lµ: cã truyÒn thèng lao ®éng cÇn cï, cã tinh thÇn vîy khã vµ ®oµn kÕt
cao, th«ng minh s¸ng t¹o, cã kh¶ n¨ng n¾m b¾t vµ øng dông khoa häc kü thuËt
hiÖn ®¹i, cã kh¶ n¨ng thÝch øng víi nhiÒu t×nh huèng phøc t¹p. Nhng thùc tÕ
còng cho thÊy nh÷ng ®iÓm yÕu kh«ng thÓ kh«ng thõa nhËn lµ tr×nh ®é kü thuËt,
tay nghÒ, kü n¨ng tr×nh ®é vµ kinh nghiÖm qu¶n ký cña ngêi VÖt Nam cßn rÊt
thÊp, cha kÓ nh÷ng t¸c h¹i cña thãi quen vµ t©m lý cña ngêi s¶n xuÊt nhá.
Kh¶ n¨ng t duy cña lao ®éng níc ta.
Nguån nh©n lùc ViÖt Nam víi xuÊt ph¸t ®iÓm thÊp, tríc yªu cÇu lín cña
qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ vµ héi nhËp quèc tÕ tá ra bÊt cËp. Tõ
nÒn kinh tÕ n«ng nghiÖp, phong c¸ch t duy con ngêi ViÖt Nam cßn mang nÆng
tÝnh chÊt s¶n xuÊt nhá, thñ c«ng, l¹c hËu. S¶n xuÊt vµ qu¶n lý b»ng kinh nghiÖm
theo kiÓu trùc gi¸c, lÊy th©m niªn c«ng t¸c, cô thÕ nghÒ nghiÖp vµ lßng trung
thµnh ®Ó ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ lao ®éng vµ ph©n chia thu nhËp. Lao ®égn cha ®îc
®µo t¹o vµ rÌn luyÖn trong m«i trêng s¶n xuÊt c«ng nghiÖp nªn hiÖu xuÊt lao
®éng cha ®îc ®Ò cao vµ ®¸nh gi¸ ®óng møc. Khi tiÕn bé khoa häc kü thuËt vµ
c«ng nghÖ hiÖn ®¹i ®îc th©m nhËp vµ chuyÓn giao vµo ViÖt Nam th× m©u thuÉn
gi÷a tr×nh ®é hiÖn ®¹i cña trang thiÕt bÞ kü thuËt - c«ng nghÖ víi tr×nh ®é l¹c
hËu cña ngêi sö dông xuÊt hiÖn. Ngêi qu¶n lý ngêi sö dông c«ng nghÖ th×
kh«ng thÓ tiÕp thu, cµng kh«ng thÓ khai th¸c cã hiÖu qu¶ c«ng nghÖ, nªn gi¶m
hiÖu xuÊt cña vèn ®Çu t.
HiÖn nay, c«ng nghÖ ViÖt Nam ë møc trung b×nh kÐm. Trong c¸c ngµnh
c«ng nghiÖp, hÖ thèng m¸y mãc thiÕt bÞ l¹c hËu tõ 2 ®Õn 4 thÕ hÖ so víi thÕ
giíi. C¸c chØ tiªu chñ yÕu cÒ tiªu hao nguyªn, nhiªn, vËt liÖu g¸p 1,5 ®Õn 2 lÇn
møc chung cña thÕ giíi, gi¸ thµnh s¶n phÈm cao, n¨ng suÊt lao ®éng c«ng
nghiÖp chØ ®¹t 30% møc trung b×nh cña thÕ giíi ( theo sè liÖu b¸o c¸o cu¶ GS
®Æng h÷u t¹i héi c¸n bé khoa häc c«ng nghÖ toµn quèc ngµy 12/2/1995). Sè
nh©n c«ng cã tr×nh ®é bËc 4 trë lªn chØ b»ng 1/3 tæng sè c«ng nh©n kü thuËt,
c«ng nh©n cã tr×nh ®é b¹c 7 chØ cã 4000 ngêi nµ ®a phÇn tuæi ®· cao. ThiÕu
c«ng nh©n kü thuËt, ®Æc biÖt lµ c«ng nh©n bËc cao lµ nh©n tè trùc tiÕp ¶nh hëng
11
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
®Õn qu¸ tr×nh chuyÓn giao c«ng nghÖ, lµm gi¶m hiÖu xuÊt sö dông cña thiÕt bÞ
c«ng nghÖ.
HiÖn nay c¸c nhµ c«ng nghÖ, c«ng tr×nh s, kü s thùc hµnh níc ta rÊt thiÕu,
nhÊt lµ c¸n bé ë c¸c ngµnh c«ng nghÖ th«ng tin, vi ®iÖn tö sinh häc, tù ®éng ho¸
s¶n xuÊt... Sè c¸n bé khoa häc thuéc c¸c ngµnh kü thuËt liªn quan ®Õn c«ng
nghÖ chØ chiÕm 11% tæng c¸n bé trong c¬ chÕ kinh tÕ cò nªn kinh nghiÖm, n¨ng
lùc s¸ng t¹o thùc tiÔn, kh¶ n¨ng s¸ng t¹o c«ng nghÖ yÕu.
Sù l¹c hËu, non yÕu vÒ tr×nh ®é cña nguån nh©n lùc ViÖt Nam so víi
nh©n lùc trong khu vùc vµ thÕ giíi.
Tr×nh ®é lao ®éng kü thuËt níc ta võa yÕu, võa thiÕu, võa bÊt hîp lý vÒ c¬
cÊu ®µo t¹o, võa ph©n bè kh«ng ®ång ®Òu gi÷a c¸c ngµnh, c¸c vïng, c¸c thµnh
phÇn kinh tÕ. Tr×nh ®é non kÐm, l¹c hËu vÒ khoa häc c«ng nghÖ, t¸c phong lao
déng, kû luËt, sù thiÕu hiÓu biÕt vÒ kinh tÕ thÞ trêng, tÝnh tõ chÞu tr¸ch nhiÖm c¸
nh©n thÊp ¶nh hëng ®Õn c¹nh tranh cña nguån nh©n lùc ViÖt Nam khi hoµ nhËp
vµo thÞ trêng nh©n lùc tiªn tiÕn cña thÕ giíi.
HiÖn nay, nguån nh©n lùc ®åi dµo, gi¸ nh©n c«ng rÎ, vÒ l©u dµi kh«ng thÓ
lµ lîi thÕ ph¶t triÓn ViÖt Nam, V× lîi thÕ nh©n c«ng rÎ trªn thÕ giíi ®ang dÇn
mÊt ®i vµ thay vµo ®ã lµ tr×nh ®é trÝ tuÖ cao ®ång ®Òu cña nh©n c«ng.
Trong quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ, tr×nh ®é, n¨ng lùc cña c¸c bé ®èi t¸c, sù s¾c
s¶o mÒm dÎo, nh¹y bÐn, linh ho¹t trong ngo¹i giao cña c¸n bé ¶nh hëng rÊt ®Õn
lîi Ých cña nh÷ng quèc gia. §Ó gi¶m ®îc nh÷ng bÊt lîi, t¹o ra sù t¬ng ®ång
trong hoµ nhËp, c¹nh tranh víi thÞ trêng nh©n lùc khu vùc vµ thÕ giíi, ngêi lao
®éng ViÖt Nam ph¶i ®îc trang bÞ c¸c kiÕn thøc chuyªn m«n nghÒ nghiÖp, ngo¹i
ng÷, lao ®éng, kû luËt, t¸c phong lao ®éng vµ nhËn thøc ®óng ®¾n mèi quan hÖ
chñ - thî trong nÒn kinh tÕ thÞ ûêng, ph¶i hiÓu biÕt ®îc phong tôc tËp qu¸n, ®Æc
®iÓm cña c¸c níc b¹n tong cïng thÞ trßng lao ®éng.
Trong c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t níc ngoµi lao ®éng ViÖt Nam còng
béc lé nh÷ng nhîc ®iÓm l¹c hËu vÒ tr×nh ®é kü thuËt - c«ng nghÖ, kû luËt vµ
thãi quen lao ®éng. N¨ng lùc qu¶n lý kinh tÕ yÕu kÐm, tÝnh tuú tiÖn cña ngêi
s¶n xuÊt nhá, ý thøc d©n téc, ý thøc céng ®ång cha cao t¹o nªn bÊt lîi vµ thua
thiÖt vÒ kinh tÕ cho phÝa ViÖt Nam.
c. C¬ cÊu ®µo t¹o nguån nh©n lùc níc ta.
CÊu tróc ®µo t¹o nguån nh©n lùc níc ta kh«ng hîp lý c¶ vÒ c¬ cÊu c¸c lo¹i
lao ®éng vµ c¬ cÊu ®Çu t ng©n s¸ch gi÷a c¸c bËc häc. Trong thêi gian võa qua,
12
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
mÆc dï nhµ níc ®· rÊt nç lùc ®iÒu chØnh thùc tr¹ng trªn nhng hiÖu qua mang l¹i
cha cao. Khu vùc kinh tÕ ngoµi quèc doanh hiÖn cã 86% lao ®éng ®ang lµm
viÖc nhng chØ cã 2% ®îc ®µo t¹o díi c¸c h×nh thøc. H¬n n÷a, ng©n s¸ch chi cho
gi¸o dôc cña chóng ta cßn qu¸ thÊp. MÆc dï cã t¨ng h¬n thêi kú tríc nhng
trong c¸c n¨m tõ 1990 ®Õn 1992 ng©n s¸ch dµnh cho gi¸o dôc chØ chiÕm 1011% trong tæng ng©n s¸ch nhµ níc. So víi c¸c níc trong khu vùc th× sù ®Çu t
nµy cña chóng ta cßn kÐm xa. Ch¼ng h¹n ng©n s¸ch dµnh cho gi¸o dôc cña
Xinhgapo lµ 23%, cña Malaixia lµ 20%... sè häc sinh trung häc (kÓ c¶ trung
häc chuyªn nghiÖp) ChiÕm 1/4 tæng sè häc sinh, sinh viªn c¶ níc nhng chØ ®îc
®Çu t 8-9% ng©n s¸ch gi¸o dôc, trong khi ®ã sè sinh viªn ®¹i häc chiÕm gÇn 7%
tæng sè häc sinh nhng l¹i ®îc ®Çu t 15% ng©n s¸ch. §iÒu nµy lµ mét trong
nh÷ng nguyªn nh©n dÉn ®Õn sù bÊt cËp trong hÖ thèng gi¸o dôc vµ ®µo t¹o
hiÑen nay (sè liÖu tõ "Th«ng tin tµi chÝnh" - sè 3 th¸ng2/1998).
CÊu tróc ®µo t¹o cña lùc lîng lao ®éng ®· qua ®µo t¹o vèn ®· rÊt bÊt hîp lý
l¹i cµng bÊt hîp lý h¬n. N¨m 1996, cÊu tróc ®µo t¹o lµ 1-1, 7-2,4 (tøc lµ øng 1
lao ®éng cã tr×nh ®é cao ®¼ng, ®¹i häc trë lªn th× cã 1,7 lao ®éng cã tr×nh ®é
trung häc chuyªn nghiÖp vµ 2,4 lao ®éng cã tr×nh ®é s¬ cÊp/häcnghÒ/c«ng nh©n
kü thuËt); n¨m 2000 cÊu tróc nµy lµ 1-1,2-1,7 trong khi môc tiªu cña NghÞ
quyÕt Trung ¬ng ®Ò ra lµ 1-4-10 ("Th«ng tin thÞ trêng lao ®éng", ).
13
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
d. Ph©n bè nguån lùc cña níc ta.
Nguån nh©n lùc níc ta ph©n bè kh«ng ®ång ®Òu gi÷a c¸c lÜnh vùc s¶n xuÊt,
gi÷a c¸c vïng trong c¶ níc vµ c¸c ngµnh kinh tÕ quèc d©n. Thùc tÕ nµy ngµy
cµng ®îc ®iÒu chØnh cho phï hîp víi thùc tr¹ng kinh tÕ - x· héi níc ta.
Theo ngµnh.
VÒ c¬ b¶n, níc ta lµ mét níc n«ng nghiÖp l¹c hËu. ChÝnh v× vËy lùc lîng
lao ®éng chñ yÕu tËp trung trong c¸c lÜnh vùc s¶n xuÊt truyÒn thèng lµ n«ng l©m - ng nghiÖp. Tuy nhiªn, cïng víi sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ ®Êt níc, sù
ph©n bè trªn sÏ cã sù chuyÓn dÞch theo híng gi¶m dÇn lùc lîng lao ®éng trong
lÜnh vùc n«ng - l©m - ng nghiÖp vµ t¨ng dÇn trong c¸c ngµnh c«ng nghiÖp dÞch
vô. N¨m 2000 cã sù chuyÓn dÞch râ rÖt so víi n¨m 1996 theo híng: gi¶m cá vÒ
sè lîng lao ®éng vµ tû lÖ lao ®éng lµm viÖc lµm viÖc trong nhãm ngµnh c«ng
nghiÖp, x©y dùng vµ dÞch vô. N¨m 1996 cã 32.601.918 ngêi lµm viÖc trong c¸c
ngµnh n«ng, l©m, ng nghiÖp, chiÕm 69,80% so víi tæng sè lao ®éng ®ang lµm
viÖc trong c¸c ngµnh kinh tÕ quèc d©n nãi chung, ®Õn n¨m 2000 gi¶m xuèng
cßn 22.669.907 ngêi, chiÕm 62,56%, trong khi ®ã, lao ®éng lµm viÖc trong c¸c
ngµnh c«ng nghiÖp vµ x©y dùng t¨ng tõ 3.566.513 ngêi (n¨m 1996) t¨ng lªn
4.743.795 ngêi (n¨m 2000) vµ tû lÖ so tæng sè ®· t¨ng tõ 10,55% lªn 13,15%;
lao ®éng lµm viÖc trong c¸c ngµnh dÞch vô còng t¨ng nhanh c¶ vÒ sè lîng vµ tû
lÖ: tõ 6.643.564 ngêi lªn 8.791.950 ngêi vµ tõ 19,65% lªn 24,29% (TS. Tr¬ng
V¨n Phóc- thùc tr¹ng lùc lîng lao ®éng ë ViÖt Nam giai ®o¹n 1996-2000 vµ
kh¶ n¨ng gi¶i quyÕt viÖc lµm giai ®o¹n 2001-2005).
Theo khu vùc.
Còng gièng nh c¸c níc ®ang ph¸t triÓn kh¸c trªn thÕ giíi, lùc lîng lao
®éng níc ta hiÖn nay chñ yÕu tËp trung ë khu vùc n«ng th«n vµ rÊt Ýt ë khu vùc
thµnh thÞ vµ ngµy cµng cã xu híng t¨ng dÇn ë khu vùc thµnh thÞ, gi¶m dÇn ë
khu vùc n«ng th«n. N¨m 1996, lùc lîng lao ®éng khu vùc thµnh thÞ chØ chiÕm
19,06% tæng lùc lîng lao ®éng c¶ níc, n¨m 2000 ®· t¨ng lªn 22,56%; trong khi
tû lÖ lùc lîng lao ®éng ë khu vùc n«ng th«n gi¶m ®îc tõ 80,94% xuèng cßn
77,44%. Dù b¸o trong nh÷ng n¨m tíi, tû lÖ lao ®éng ë khu vùc thµnh thÞ cßn
tiÕp tôc t¨ng nhanh h¬n cïng víi sù ph¸t triÓn cña qu¸ tr×nh ®« thÞ ho¸.
Sù ph©n bè lùc lîng ®· qua ®µo t¹o tõ s¬ cÊp/häc nghÒ trë lªn còng nh tõ
c«ng nh©n kü thuËt cã b»ng trë lªn chñ yÕu tËp trung ë khu vùc thµnh thÞ, ®Æc
14
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
biÖt lµ c¸c khu ®« thÞ träng ®iÓm. Lùc lîng lao ®éng ë n«ng th«n chiÕm 77,44%
nhng lao ®éng ®· qua ®µo t¹o tõ s¬ cÊp/häc nghÒ trë lªn chØ chiÕm 46,26%
trong tæng sè lao ®éng ®· qua ®µo t¹o cña c¶ níc; víi lao ®éng cã tr×nh ®é tõ
c«ng nh©n kü thuËt cã b»ng trë lªn tû lÖ nµy chØ cã40,96%. Trong t¬ng lai, víi
sù t¸c ®éng cña nhiÒu ho¹t ®éng cña nhµ níc cïng víi qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp
ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ ®· qua ®µo t¹o ë khu vùc n«ng th«n sÏ ngú cµng t¨ng c¶ vÒ
quy m« vµ tû träng so víi khu vùc thµnh thÞ.
e. Lîi thÕ vµ th¸ch thøc nguån nh©n lùc níc ta.
Lîi thÕ nguån nh©n lùc níc ta.
Níc ta cã quy m« d©n sè lín, xÕp thø 12 trªn thÕ giíi; cã nguån lao ®éng
rÊt dåi dµo, ®Æc biÖt lµ nguån lao ®éng trÎ ë nhãm tuèi tõ 16 - 35 (chiÕm 65,2%
trong d©n sè), nhãm cã u thÕ vÒ søc khoÎ, søc v¬n lªn, n¨ng ®éng vµ s¸ng t¹o.
Tû lÖ d©n sè biÕt ch÷ chiÕm kho¶ng 90%, riªng lùc lîng lao ®éng biÕt ch÷
chiÕm kho¶ng 97% tæng lùc lîng lao ®éng. Ng©n s¸ch nhµ níc chi cho gi¸o dôc
vµ ®µo t¹o n¨m 1998 gÇn ®¹t 15% vµ b¶o ®¶m tû lÖ chi ng©n s¸ch nhµ níc cho
gi¸o dôc, ®µo t¹o lµ 15% trong giai ®o¹n 1998 - 2000. §©y lµ lîi thÕ rÊt c¬ b¶n
®Ó tiÕp thu nhanh khoa häc kü thuËt vµ c«ng nghÖ míi cho t¨ng trëng kinh tÕ vµ
ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi ®Êt níc; ®ång thêi t¨ng søc c¹nh tranh cña lao ®éng
trªn thÞ trêng søc lao ®éng trong níc vµ quèc tÕ.
§êng lèi ®æi míi vµ më cöa cña §¶ng ®· më ra kh¶ n¨ng ph¸t triÓn nÒn
kinh tÕ ®a phÇn, ®a d¹ng ho¸ viÖc lµm, thu hót ®îc nhiÒu lao ®éng, sö dông tèt
hon n¨ng lùc nguån nh©n lùc (®Æc biÖt lµ sö dông lao ®éng ë tr×nh ®é cao ë c¸c
khu c«ng nghiÖp, khu chÕ xuÊt); ®êng lèi ®æi míi ®· gi¶i quyÕt viÖc lµm cho lao
®éng x· héi th«ng qua ph¸t triÓn kinh tÕ hé gia ®×nh, trang t¹i, doanh nghiÖp
nhá vµ võa, kh«i phôc vµ ph¸t triÓn lµng nghÒ, phæ nghÒ, khu vùc phi kÕt cÊu...
LÇn ®µu tiªn trong nh÷ng n¨m 1996-1998 b×nh qu©n mçi n¨m t¹o thªm chç lµm
viÖc míi cho kho¶ng1,2 ®Õn 1,3 triÖu lao ®éng, t¬ng ®¬ng víi sè lao ®éng trÎ
míi bíc vµo tuæi lao ®éng mçi n¨m.
Qu¶n lý nhµ níc vÒ nguån nh©n lùc ngµy cµng ®îc quan t©m, chÝnh s¸ch
ph¸t triÓn nguån nh©n lùc ngµy cµng ®îc hoµn thiÖn, ®Æc biÖt lµ tõ n¨m 1995
®Õn nay, Bé luËt lao ®éng ®µu tiªn ë níc ta ®îc ban hµnh cã hiÖu lùc vµ ®ang
ph¸t huy trong cuéc sèng. Bé luËt lao ®éng ®iÒu chØnh c¸c quan hÖ lao ®éng
theo mét c¬ chÕ míi, dùa trªn c¬ së tù do ho¸ lao ®éng, gi¶i phãng mäi tiÒm
n¨ng lao ®éng vµ n©ng cao tÝnh n¨ng ®éng x· héi cña lao ®éng. ThÞ trêng søc
15
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
lao ®éng ®· h×nh thµnh vµ ngµy cµng ph¸t triÓn trë thµnh mét thÞ trêng thèng
nh©ts, xo¸ br hµng rµo hµnh chÝnh, ngêi lao ®éng ®îc tù do di chuyÓn vµ hµnh
nghÒ theo ph¸p luËt vµ sù híng dÉn cña nhµ níc. TiÒn c«ng lao ®éng ngµy cµng
ph¶n ¸nh ®óng gi¸ trÞ vµ gi¸ c¶ lao ®éng, cã tÝnh ®Õn quan hÖ cung cÇu lao ®éng
tªn thÞ trêng søc lao ®éng. Lao ®éng ®îc tù do, ®îc gi¶i phãng t¹o ra ®éng lùc
míi ®Ó mäi ngêi lao ®éng, s¸ng t¹o cã n¨ng suÊt cao. NÕu ta tiÕp tôc cã chÝnh
s¸ch khuyÕn khÝch lao ®éng chÊt x¸m vµ tay nghÒ tèt h¬n, sÏ lµ yÕu tè n¨ng lùc
néi sinh to lín ph¸t triÓn nguån nh©n lùc ®Êt níc trong hiÖn t¹i còng nh trong t¬ng lai.
Nh÷ng khã kh¨n th¸ch thøc trong t¬ng lai.
NÒn kinh tÕ thÕ giíi ®ang chuyÓn dÇn sang nÒn kinh tÕ tri thøc vµ níc ta
còng ssang tiÕn hµnh m«tj sè nÆt cã thÓ cña nã. NÒn kinh tÕ tri thøc cã mét sè
®Æc trng næi bËt sÏ ®ßi hái ë nguån nh©n lùc t¬ng øng ph¶i ®îc ®µo t¹o ®Æc biÖt
vÒ néi dung vµ ph¬ng ph¸p míi. Nh÷ng nÐt kh¸i qu¸t vÒ nÒn kinh tÕ tri thøc víi
c¸c ®Æc trng cña nã ®· ®ñ nhËn thÊy sÏ xuÊt hiÖn mét thÞ trêng lao ®éng hÕt søc
®Æc biÖt víi th¸ch thøc míi ®èi víi nguån nh©n lùc. §ã lµ c¬ cÊu ngµnh nghÒ
míi do c¬ cÊu c«ng nghÖ th«ng tin, c«ng nghÖ sinh häc, n¨ng lîng vµ vi ®iÖn tö
®ßi hái. Râ rµng ®éi ngò lËp tr×nh viªn kü thuËt giái; c¸c chuyªn gia c«ng nghÖ
phÇn mÒm ë mäi lÜnh vùc vµ c¸c lao ®éng kü thuËt sö dông Internet giái lµ yªu
cÇu míi cña nh©n lùc trong thÞ trêng lao ®éng míi cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng.
Nguån nh©n lùc trong t¬ng lai sÏ ph¶i ®îc coi träng gi¸o dôc vÒ t duy s¸ng
t¹o, vÒ n¨ng lùc tù chñ, tù häc hái vµ cÇn ®îc ®µo t¹o kü n¨ng thµnh th¹o, linh
ho¹t vÒ c«ng nghÖ míi; vÒ qu¶n lý m¹ng vµ ®Æc biÖt lµ n¨ng lùc vÒ kinh doanh;
vÒ tÝnh nh¹y c¶m víi c¸i míi vµ sù bÒn v÷ng trong ph¸t huy b¶n s¾c d©n téc víi
nÒn v¨n ho¸ v÷ng ch¾c.
Còng cÇn nhÊn m¹nh ®Õn mét vµi ph¬ng tiÖn quan träng cña nguån nh©n
lùc míi trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng, ®ã lµ n¨ng lùc sö dông m¸y vi tÝnh, n¨ng lùc
sö dông ngo¹i ng÷ vµ n¨ng lùc giao tiÕp, ®ã lµ nh÷ng ph¬ng tiÖn gióp cho lao
®éng kü thuËt ph¸t huy víi hiÖu qu¶ cao kh«ng chØ ë thÞ trêng lao ®éng trong níc mµ c¶ ë thÞ trêng lao ®éng quèc tÕ.
D©n sè trÎ vÒ l©u dµi lµ mét thÕ m¹nh, song tríc m¾t xÐt vÒ mÆt kinh tÕ,
nÕu kh«ng cã mét chÝnh s¸ch phï hîp sÏ bÊt lîi, do b×nh qu©n sè ngêi ph¶i nu«i
dìng (trÎ em ¨n theo) trªn mét lao ®éng cao h¬n c¸c níc kh¸c, kÌm theo ®ã lµ
nh÷ng khã kh¨n vÒ viÖc lµm, gi¸o dôc, y tÕ vµ dÞch vô x· héi kh¸c
16
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
Tèc ®é t¨ng nguån lao ®éng cßn ë møc cao, ®Õn n¨m 2000 b×nh qu©n mçi
n¨m t¨ng nguån lao ®éng kho¶ng 2,95%. Thêi kú 2001 ®Õn 2010, sè lao ®éng
cÇn gi¶i quyÕt viÖc lµm míi vµo kho¶ng 11-12 triÖu ngêi, hÇu hÕt lµ lao ®éng
trÎ, trong khi nguån lùc ®Çu t c¶ trong níc vµ quèc tÕ cho ph¸t triÓn s¶n xuÊt rÊt
h¹n chÕ. Theo tÝnh to¸n, sau n¨m 2000 trªn tæng thÓ níc ta vÉn d thõa lao ®éng.
MÆt kh¸c tû lÖ thÊt nghiÖp thµnh thÞ hiÖn nay cßn rÊt lín vµ ®ang cã xu híng
t¨ng lªn. N¨m 1999 tû lÖ ®ã lµ 6,85%, t¨ng thªm 0,84% so víi n¨m 1997; ®Æc
biÖt lµ Hµ Néi, tû lÖ ®ã lµ 9,09% so tæng lùc lîng lao ®éng. Trong n«ng th«n,
t×nh tr¹ng thiÕu viÖc lµm rÊt nghiªm träng vµ còng ®ang cã xu híng t¨ng lªn, tû
lÖ sö dông thêi gian lao ®éng trong n«ng th«n cña lùc lîng lao ®éng trong ®é
tuæi, n¨m 1998 lµ 71,13%, so víi 1997 gi¶m 2,01% (1997 lµ 73,14%). Trong
khi ®ã l¹i thiÕu nghiªm träng lao ®éng kü thuËt cao. NhiÒu lÜnh vùc nh: l¸p r¸p
« t«, ®ãng tµu, dÇu khÝ v.v. ph¶i thuª lao ®éng ë níc ngoµi, ®ã lµ mét m©u thuÉn
gay g¾t hiÖn nay.
ChÝnh s¸ch cña nhµ níc cßn thiÕu ®ång bé, nhÊt lµ chÝnh s¸ch thuÕ, ®Êt ®ai,
tÝn dông v.v. cha khuyÕn khÝch vµ t¹o ra ®éng lùc ®Èy m¹nh ®Çu y trong níc ®Ó
ph¸t triÓn s¶n xuÊt, t¹o më viÖc lµm, trong khi nguån vèn cßn trong d©n rÊt lín,
nhng d©n cha ®Çu t vµo c¸c ngµnh chÝnh s¶n xuÊt, mµ chñ yÕu ®Çu t vµo dÞch vô,
bu«n b¸n phi s¶n xuÊt. Trong ho¹t ®éng më réng thÞ trêng, kÓ c¶ thÞ trêng néi
®Þa vµ ngoµi níc th× n¨ng lùc tæ chøc thÞ trêng cßn yÕu kÐm; cha cã chÝnh s¸ch
khuyÕn khÝch tiªu dïng hµng néi ®Ó kÝch thÝch s¶n xuÊt trong níc ph¸t triÓn, tõ
®ã t¹o thªn nhiÒu chç lµm viÖc míi. TÊt nhiªn hµng trong níc còng ph¶i n©ng
chÊt lîng, mÉu m¶ vµ gi¸ c¶ hîp lý.
Víi chñ tr¬ng tiÕp tôc c«ng cuéc ®æi míi, ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn
®¹i ho¸ ®Êt níc, nhÊt lµ c«ng nghiÖp, ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ n«ng th«n, tËp trung ph¸t
triÓn c¸c ngµnh, c¸c lÜnh vùc, c¸c s¶n phÈm cã lîi thÕ. N©ng cao hiÖu qu¶, søc
c¹nh tranh cña nÒn kinh tÕ, níc ta ph¶i ®èi mÆt víi mét th¸ch thøc lín vÒ chÊt lîng nguån nh©n lùc. Tû lÖ nguån lao ®éng qua ®µo t¹o rÊt thÊp (n¨m 1998 tû lÖ
nµy lµ 17,8%). Cha cã chÝnh s¸ch ph©n luång trong gi¸o dôc vµ ®µo t¹o, c¬ cÊu
®µo t¹o bÊt hîp lý, tû lÖ gi÷a ®¹i häc, cao ®¼ng, trung häc vµ c«ng nh©n kü thuËt
lµ 1-1,6-3,6. Trong khi c¸c níc kh¸c lµ 1-4-10; gi¸o dôc, ®µo t¹o nÆng vÒ b»ng
cÊp, thi cö, xu híng th¬ng m¹i ho¸ trong ®µo t¹o kh¸ phæ biÕn; ®µo t¹o kh«ng
g¾n víi s¶n xuÊt vµ thÞ trêng søc lao ®éng (kh«ng g¾n víi sö dông); lao ®éng
trong n«ng nghiÖp n«ng th«n hÇu nh kh«ng ®îc ®µo t¹o. Cã thÓ nãi ®iÓm yÕu c¬
17
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
b¶n nhÊt cña gi¸o dôc vµ ®µo t¹o nguån nh©n lùc níc ta thêi gian qua lµ cha t¹o
ra ®îc mét ®éi ngò cã n¨ng lùc vµ cã tÝnh n¨ng ®éng x· héi cao, ®¸p øng yªu
cÇu cña s¶n xuÊt, cña thÞ trêng søc lao ®éng.
Víi nh÷ng lîi thÕ trªn, ViÖt Nam cã nhiÒu c¬ héi ®Ó tiÕn tíi nÒn kinh tÕ tri
thøc vµo nh÷ng thËp kû tíi cña thÕ kû XXI. Tuy nhiªn, bíc ®ét ph¸ sÏ ph¶i tõ
viÖc ®æi míi t duy vµ thÓ chÕ quèc gia trong ®iÒu kiÖn míi cña ®Êt níc vµ cña
thÕ giíi, ®ång thêi tËp trung cao vµo viÖc gi¸o dôc ®µo t¹o nguån nh©n lùc míi
chÊt lîng cao, phï hîp vµ ®ãn ®Çu chiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña ViÖt
Nam tíi nh÷ng n¨m 2020.
Nguån nh©n lùc ViÖt Nam h¬n bao giê hÕt cÇn ®îc ®µo t¹o ®Ó ph¸t triÓn
néi lùc víi gi¸ trÞ míi vµ vît qua ®îc nh÷ng th¸ch thøc míi cuae thÞ trêng lao
®éng trong nÒn kinh tÕ tri thøc t¬ng lai.
2. Mét sè gi¶i ph¸p nh»m gi¶i quyÕt hîp lý vÊn ®Ò vÒ nguån nh©n lùc.
Nh×n râ ®îc thùc tr¹ng vÒ nguån nh©n lùc cña níc ta ®Ó chóng ta ph¸t huy
nh÷ng ®iÓm m¹nh, kh¾c phôc vµ h¹n chÕ nh÷ng ®iÓm yÕu ®ång thêi ®a ra ®îc
nh÷ng yªu cÇu ®èi víi gi¸o dôc vµ ®µo t¹o nguån nh©n lùc. Mét mÆt pph¶i trùc
tiÕp gi¶i quyÕt vÊn ®Ò vÒ chÊt lîng nguån nh©n lùc, vÒ tr×nh ®é v¨n ho¸ vµ tr×nh
®é chuyªn m«n kü thuËt, mÆt kh¸c ph¶i gi¶i quyÕt vÊn ®Ò n©ng cao thÓ lùc ngêi
lao ®éng vµ ph©n phèi nguån lao ®éng mét c¸ch hîp lý. Trong tr×nh tù gi¶i
quyÕt ph¶i ®i tuÇn tù tõ tiÕp tôc xo¸ mï ch÷, phæ cËp tiÓu häc, trang bÞ nh÷ng
kiÕn thøc c¬ b¶n, ®µo t¹o nghÒ tõ s¬ cÊp ®Õn c¸c bËc cao h¬n nhng ph¶i t¹o ra
mét bé phËn ngêi lao ®éng cã chÊt lîng cao, ®Æc biÖt ph¶i chó träng ®µo t¹o lao
®éng kü thuËt, nh»m ®¸p øng nhu cÇu cña nh÷ng ngµnh c«ng nghÖ míi, c¸c khu
c«ng nghiÖp vµ c¸c khu kinh tÕ më.
Tríc tiªn , viÖc më réng quy m« gi¸o dôc ®µo t¹o lµ rÊt cÇn thiÕt. Nhng cè
g¾ng më réng quy m« gi¸o dôc ®µo t¹o cña níc ta vÉn kh«ng theo kÞp ®îc tèc
®é gia t¨ng d©n sè. Quy m« mäi ngµnh, bËc häc hiÖn nay cha ®¸p øng ®îc yªu
cÇu theo häc cña mäi løa tuæi. Nh×n chung sè häc sinh vµ sè trêng líp ë mäi
ngµnh häc tõ mÉu gi¸o, c¸c cÊp phæ th«ng, trung häc chuyªn nghiÖp, cao d¼ng,
®¹i häc ®Òu t¨ng. C¸c hÖ thèng trung t©m xóc tiÕn viÖc lµm, c¸c trung t©m kü
thuËt tæng hîp, híng nghiÖp vµ nhiÒu c¬ së d¹y nghÒ b¸n c«ng, d©n lËp t thôc ®îc thµnh lËp. Quy m« ®µo t¹o cã chuyÓn biÕn lµ nhê t¨ng cêng h×nh thøc ®µo
t¹o ng¾n h¹n. Riªng ®èi víi quy m« cña hÖ thèng ®µo t¹o nghÒ nµy cµng bÞ thu
hÑp. §¶ng vµ nhµ níc cÇn cã chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch më réng vµ hç trî cho
18
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
c¸c trêng d¹y nghÒ nh»m thu hót häc sinh, sinh viªn, kh¾c phôc sù mÊt c©n ®èi
trong c¬ cÊu ngµnh häc, bËc häc cña gi¸o dôc ®µo t¹o. Gi¸o dôc mÇm non cã
tÇm quan träng ®Æc biÖt ®øng tõ gäc ®é chuÈn bÞ nÒn t¶ng vÒ thÓ lùc vµ trÝ lùc
cho nguån nh©n lùc. Gi¸o dôc phæ th«ng , ®Æc biÖt lµ gi¸o dôc tiÓu häc theo
kinh nghiÖm cña c¸c níc ®ang ph¸t triÓn, lµ mét trong nh÷ng yÕu tè quan träng
nhÊt quyÕt ®Þnh c¸c c¬ héi vµ t¨ng trëng kinh tÕ. Gi¸o dôc ®µo t¹o chuyªn m«n
nghiÖp vô kü thuËt ngoµi ý nghÜa víi t¨ng trëng kinh tÕ cßn ®Æc biÖt quan träng
trong viÖc ph¸t triÓn, gi¶m nguy c¬ tôt hËu. Tuy nhiªn nh÷ng bÊt cËp gi÷a
nh÷ng ngµnh ®µo t¹o, gi÷a c¸c bËc häc ®· g©y khã k¨n kh«ng Ýt cho sù ph¸t
triÓn cña nÒn kinh tÕ. Mét sè ngµnh ®îc häc sinh, sinh viªn theo häc nh mét
phong trµo, mét sè ngµnh th× rÊt Ýt ngêi theo häc. NÕ kh«ng cã sù ®iÒu chØnh kÞp
thêi, ViÖt Nam sÏ nhanh chãng gÆp ph¶i khã kh¨n vÒ ®éi ngò kü s, c«ng nh©n
kü thuËt nh ë nhiÒu níc Asean, nhÊt lµ ë Th¸i Lan.
Gi¸o dôc vµ ®µo t¹o ë thµnh phè, ®ång b»ng cã ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn h¬n ë
n«ng th«n, vïng nói, vïng s©u vïng xa. V× vËy, viÖc gi¸o dôc ®µo t¹o con ngêi
ë nh÷ng vïng nµy rÊt khã kh¨n. §Ó n©ng cao tr×nh ®é cña nguån nh©n lùc ë c¸c
vïng n«ng th«n, vïng s©u, vïng xa, miÒn nói, Nhµ níc ®· cã chÝnh s¸ch cÊp
häc bæng, gi¶m häc phÝ, u tiªn c¸c häc sinh nghÌo vît khã. Tõ ®ã gióp hä cã
®iÒu kiÖn häc tËp, t×m kiÕm viÖc lµm n©ng cao møc sèng. ChÝnh nhê nh÷ng chñ
tr¬ng ®óng ®¾n nµy mµ nh÷ng bÊt hîp lý trong c¬ cÊu vïng, miÒn cña gi¸o dôc
®µo t¹o nguån nh©n lùc ®îc ®iÒu chØnh phÇn nµo.
YÕu tè quan träng nhÊt quyÕt ®Þnh chÊt lîng nguån nh©n lùc lµ viÖc ®æi
míi môc tiªu, néi dung ch¬ng tr×nh vµ ph¬ng ph¸p ®µo t¹o. ViÖc héi b\nhËp vµ
c¹nh tranh kinh tÕ ®ßi hái hµng ho¸ ph¶i ®¹t tiªu chuÈn quèc tÕ ®Ó t¨ng kh¶
n¨ng c¹nh tranh trªn thÞ trêng thÕ giíi, tõ ®ã ®ßi hái ph¶i cã tr×nh ®é c«ng nghÖ
cao vµ kh¶ n¨ng sö dông t¬ng øng c¸c c«ng nghÖ ®ã. Ngoµi gi¸o dôc ®µo t¹o
v¨n ho¸ chuyªn m«n, nghiÖp vô vÒ mÆt lý thuyÕt, cÇn chó ý ®iÒu kiÖn thùc
hµnh, øng dông, gi¸o dôc kû luËt, t¸c phong lao ®éng c«ng nghiÖp, rÌn luyÖn kü
n¨ng vµ kh¶ n¨ng thÝch ø cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng. Song song víi vÊn ®Ò gi¸o
dôc, ®µo t¹o con ngêi, chóng ta ph¶i quan t©m ®Õn vÊn ®Ò d©n sè, søc khoÎ ®Ó
n©ng cao chÊt lîng nguån nh©n lùc, gi¶m søc Ðp ®èi víi quy m« vµ chÊt lîng
gi¸o dôc,
Trong ®iÒu kiÖn cña VIÖt Nam hiÖn nay, yªu cÇu ®a d¹ng ho¸ c¸c lo¹i h×nh
®µo t¹o rÊt cÇn thiÕt ®Ó bæ xung, c¶i thiÖn hiÖn tr¹ng nguån nh©n lùc nh»m kh¾c
19
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
phôc nh÷ng bÊt hîp lý vÒ viÖc ph©n bæ nguån lùc, ®ång thêi n©ng cao hiÖu qu¶
®Çu t cho gi¸o dôc ®µo t¹o ®Ó phôc vô nhu cÇu ph¸t triÓn. Trong lÜnh vùc gi¸o
dôc híng nghiÖp, chóng ta cÇn ph¶i kÕt hîp mét c¸ch khoa häc gi÷a kÕ ho¹ch
ph¸t triÓn toµn diÖn víi chÝnh sö dông sau ®µo t¹o hîp lý ®Ó gi¶m l·ng phÝ vÒ
chi phÝ gi¸o dôc ®µo t¹o cña x· héi vµ cña gia ®×nh. Ngêi lao ®éng ®µo t¹o ra ®îc lµm viÖc ®óng ngµnh, ®óng nghÒ ®óng kh¶ n¨ng vµ së trêng cña m×nh. Ngoµi
ra, gi¸o dôc híng nghiÖp còng ®ßi hái ph¶i cã c«ng t¸c dù b¸o nghÒ ®Ó x¸c ®Þnh
®îc xu híng ph¸t triÓn vµ nhu cÇu vÒ lao ®éng trong tõng giai ®o¹n. Gi¸o dôc
®µo t¹o chÝnh quy, dµi h¹n lµ c¬ së ®Ó h×nh thµnh nªn bé phËn ngêi lao ®éng cã
tr×nh ®é chuyªn m«n, kü thuËt cao cã kü n¨ng tiÕp cËn víi khoa häc, c«ng nghÖ
míi hiÖn ®¹i. Ngoµi ra cÇn më réng c¸c lo¹i h×nh ®µo t¹o ng¾n h¹n ®Ó c¶i thiÖn
hiÖn tr¹ng nguån nh©n lùc hiÖn nay vµ nhanh chãng n©ng cao sè lao ®éng ®·
qua ®µo t¹o cña ta lªn. H×nh thøc gi¸o dôc t¹i chøc vµ tõ xa cÇn chó ý h¬n ®Õn
chÊt lîng vµ hiÖu qu¶ cña gi¸o dôc.
KÕt luËn
Trong bÊt kú mét x· héi nµo, mét ®Êt níc nµo, vÊn ®Ò ®µo t¹o nguån nh©n
lùc còng ®ãng mét vai trß cùc kú quan träng. Nguån nh©n lùc ®ã ®îc ®µo t¹o
mét c¸ch cã chÊt lîng tèt, n©ng cao tr×nh ®é cña nguån nh©n lùc th× lùc lîng
s¶n xuÊt míi cã thÓ ph¸t triÓn m¹nh ®îc, tr×nh ®é lùc lîng s¶n xuÊt míi cã thÓ
n©ng cao h¬n, bëi lÏ lùc lîng s¶n xuÊt bao gåm t liÖu s¶n xuÊt vµ con ngêi. Con
ngêi lµ nguån nh©n lùc, lùc lîng s¶n xuÊt ph¶n ¸nh mèi quan hÖ, sù t¸c ®éng
kÝch thÝch cña con ngêi vµo t liÖu s¶n xuÊt, con ngêi cã ®îc ®µo t¹o, ®îc trang
bÞ th× míi cã thÓ cã tr×nh ®é ®Ó sö dông t liÖu s¶n xuÊt mét c¸ch hiÖu qu¶. §iÒu
nµy cµng quan träng cµng trë nªn cÊp thiÕt khi t liÖu s¶n xuÊt ë ®©y l¹i lµ m¸y
mãc, c«ng nghÖ khoa häc kü thuËt, t liÖu s¶n xuÊt nµy ®ßi hái ph¶i cã nguån
nh©n lùc cã ®Çy ®ñ tr×nh ®é th× míi cã thÓ thùc hiÖn cã hiÖu qu¶ ®îc. VÊn ®Ò
c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ qu¶ thùc lµ vÊn ®Ò kh«ng dÔ thùc hiÖn ®îc v×
20