0
Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o
Trêng ®¹i häc vinh
®inh thÞ thu huyÒn
Tæ chøc trß ch¬i trong giê sinh ho¹t tËp thÓ
cho häc sinh TiÓu häc
LuËn v¨n th¹c sÜ gi¸o dôc häc
Vinh - 2007
Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o
Trêng ®¹i häc vinh
®inh thÞ thu huyÒn
Tæ chøc trß ch¬i trong giê sinh ho¹t tËp thÓ
cho häc sinh TiÓu häc
Chuyªn ngµnh: Gi¸o dôc häc (CÊp tiÓu häc)
M· sè: 60 14 10
LuËn v¨n th¹c sÜ gi¸o dôc häc
Ngêi híng dÉn khoa häc:
TS. TrÞnh quèc th¸i
Vinh - 2007
Môc lôc
Trang
Më ®Çu............................................................................................................
1. Lý do chän ®Ò tµi.....................................................................................
2. Môc ®Ých nghiªn cøu...............................................................................
3. Kh¸ch thÓ vµ ®èi tîng nghiªn cøu...........................................................
4. Gi¶ thuyÕt khoa häc.................................................................................
5. NhiÖm vô nghiªn cøu...............................................................................
6. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu............................................................................
7. Giíi h¹n ph¹m vi nghiªn cøu...................................................................
8. §ãng gãp míi cña ®Ò tµi..........................................................................
9. CÊu tróc luËn v¨n.....................................................................................
Ch¬ng 1.
C¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn cña viÖc tæ chøc trß ch¬i
trong giê sinh ho¹t tËp thÓ.........................................................
I. C¬ së lý luËn.................................................................................................
1.1. LÞch sö vÊn ®Ò...........................................................................................
1.2. Trß ch¬i.....................................................................................................
1.2.1. Kh¸i niÖm....................................................................................
1.2.2. §Æc ®iÓm cña trß ch¬i.................................................................
1.2.3. B¶n chÊt cña trß ch¬i.................................................................
1.2.4. Vai trß cña trß ch¬i....................................................................
1.2.5. Ph©n lo¹i trß ch¬i......................................................................
1.2.6. C¸c nguyªn t¾c tæ chøc ho¹t ®éng vui ch¬i ë TiÓu häc.............
1.3. Sinh ho¹t tËp thÓ.....................................................................................
1.3.1. Kh¸i niÖm..................................................................................
1.3.2. Môc tiªu cña ch¬ng tr×nh SHTT................................................
1.3.3. §Æc ®iÓm cña giê SHTT............................................................
1.3.4. Néi dung ch¬ng tr×nh ho¹t ®éng cña giê SHTT ë TiÓu häc
..................................................................................................
1.4. §Æc ®iÓm häc sinh tiÓu häc....................................................................
1.4.1. §Æc ®iÓm t©m lý HSTH.............................................................
1.4.2. §Æc ®iÓm nhËn thøc...................................................................
1.4.3. §Æc ®iÓm nh©n c¸ch..................................................................
II. Thùc tr¹ng cña viÖc tæ chøc giê SHTT ë trêng TiÓu häc..........................
2.1. Kh¸i qu¸t vÒ tæ chøc nghiªn cøu thùc tr¹ng...........................................
2.1.1. §èi tîng kh¶o s¸t......................................................................
2.1.2. Néi dung nghiªn cøu thùc tr¹ng................................................
2.1.3. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu thùc tr¹ng............................................
2.2. Ph©n tÝch kÕt qu¶ nghiªn cøu thùc tr¹ng.................................................
2.2.1. Thùc tr¹ng vÒ sö dông trß ch¬i ë trêng TiÓu häc.......................
2.2.2. Thùc tr¹ng vÒ sö dông trß ch¬i trong giê SHTT........................
2.2.3. Møc ®é høng thó cña HS khi tham gia c¸c trß ch¬i trong
giê SHTT..................................................................................
2.2.4. Khã kh¨n vµ thuËn lîi khi tæ chøc trß ch¬i trong giê SHTT
..................................................................................................
2.3. KÕt luËn ch¬ng 1.....................................................................................
Ch¬ng 2.
Quy tr×nh tæ chøc trß ch¬i cho HSTH trong giê SHTT
..................................................................................................
2.1. C¸c nguyªn t¾c tæ chøc trß ch¬i.............................................................
2.1.1. Nguyªn t¾c lùa chän trß ch¬i....................................................
2.1.2. Nguyªn t¾c tæ chøc trß ch¬i......................................................
2.2. Quy tr×nh tæ chøc trß ch¬i trong giê SHTT............................................
2.2.1. C¬ së x©y dùng quy tr×nh..........................................................
2.2.2. Quy tr×nh tæ chøc trß ch¬i trong giê SHTT cho HSTH.............
2.3. ThiÕt kÕ ch¬ng tr×nh trß ch¬i trong giê SHTT........................................
2.3.1. C¨n cø ®Ó thiÕt kÕ ch¬ng tr×nh trß ch¬i trong giê SHTT...........
2.3.2. ThiÕt kÕ trß ch¬i........................................................................
Ch¬ng 3. Thùc nghiÖm s ph¹m...............................................................
3.1. Kh¸i qu¸t chung.....................................................................................
3.2. Tæ chøc thùc nghiÖm..............................................................................
KÕt luËn vµ kiÕn nghÞ..................................................................................
1. KÕt luËn.....................................................................................................
2. KiÕn nghÞ...................................................................................................
Tµi liÖu tham kh¶o.......................................................................................
Nh÷ng tõ viÕt t¾t trong luËn v¨n
HS
:
Häc sinh
GV
:
Gi¸o viªn
HSTH
:
Häc sinh tiÓu häc
SHTT
:
Sinh ho¹t tËp thÓ
GD
:
Gi¸o dôc
GDNGLL
:
Gi¸o dôc ngoµi giê lªn líp
XHCN
:
X· héi chñ nghÜa
1
më ®Çu
1. Lý do chän ®Ò tµi
Thùc hiÖn NghÞ quyÕt §¹i héi vµ Héi nghÞ Trung ¬ng, ®Æc biÖt lµ Héi
nghÞ Trung ¬ng lÇn thø t (Khãa VII) vµ Héi nghÞ Trung ¬ng lÇn thø hai (Khãa
VIII), nÒn GD níc ta ®· cã bíc ph¸t triÓn míi. §øng tríc nh÷ng ®ßi hái ngµy
cµng cao cña c«ng cuéc ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña ®Êt níc vµ nh÷ng th¸ch
thøc cña bèi c¶nh quèc tÕ trong thÕ kØ míi, ngµnh GD níc ta ®øng tríc nh÷ng
nhiÖm vô nÆng nÒ, nhu cÇu ph¸t triÓn gi¸o dôc lµ rÊt bøc thiÕt. Kh«ng nh÷ng
chØ ViÖt Nam, mµ nhiÒu níc trªn thÕ giíi ®· ®Æt GD vµo vÞ trÝ quèc s¸ch hµng
®Çu. Con ngêi ®îc gi¸o dôc vµ biÕt tù gi¸o dôc ®îc coi lµ nh©n tè quan träng
nhÊt, “võa lµ ®éng lùc, võa lµ môc tiªu” cña sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng cña x· héi.
GD ®ang trë thµnh mét bé phËn ®Æc biÖt cña cÊu tróc h¹ tÇng x· héi, lµ tiÒn ®Ò
quan träng cho sù ph¸t triÓn cña tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc kinh tÕ, chÝnh trÞ, v¨n hãa,
quèc phßng vµ an ninh; bëi lÏ, con ngêi ®îc gi¸o dôc tèt vµ biÕt tù gi¸o dôc
míi cã kh¶ n¨ng gi¶i quyÕt mét c¸ch s¸ng t¹o vµ cã hiÖu qu¶ tÊt c¶ nh÷ng vÊn
®Ò do sù ph¸t triÓn x· héi ®Æt ra.
BËc TiÓu häc lµ bËc häc ®Çu tiªn vµ ®îc x¸c ®Þnh lµ “bËc häc nÒn t¶ng
cña hÖ thèng GD quèc d©n...” (§iÒu 2, LuËt phæ cËp gi¸o dôc TiÓu häc).
BËc TiÓu häc cã b¶n s¾c riªng vµ cã tÝnh ®éc lËp t¬ng ®èi cña nã. BËc
häc nµy t¹o nh÷ng c¬ së ban ®Çu rÊt c¬ b¶n vµ bÒn v÷ng cho trÎ em tiÕp tôc
häc lªn bËc häc trªn; h×nh thµnh nh÷ng c¬ së ban ®Çu, ®êng nÐt ban ®Çu cña
nh©n c¸ch. Nh÷ng g× thuéc vÒ tri thøc vµ kÜ n¨ng, vÒ hµnh vi vµ tÝnh ngêi... ®îc h×nh thµnh vµ ®Þnh h×nh ë HSTH sÏ theo suèt ®êi mçi ngêi. Nh÷ng g× ®·
h×nh thµnh vµ ®Þnh h×nh ë trÎ em rÊt khã thay ®æi.
Trong chiÕn lîc ph¸t triÓn GD 2001-2010 ®· chØ râ môc tiªu ph¸t triÓn
GD TiÓu häc lµ: Thùc hiÖn GD toµn diÖn vÒ ®øc, trÝ, thÓ, mÜ. Ph¸t triÓn nh÷ng
®Æc tÝnh tù nhiªn tèt ®Ñp cña trÎ em, h×nh thµnh ë HS lßng ham hiÓu biÕt vµ
nh÷ng kÜ n¨ng c¬ b¶n ®Çu tiªn ®Ó t¹o høng thó häc tËp vµ häc tËp tèt.
Trß ch¬i lµ mét ho¹t ®éng rÊt quen thuéc, gÇn gòi víi con ngêi. Còng
nh lao ®éng, häc tËp trß ch¬i lµ mét lo¹i h×nh ho¹t ®éng sèng cña con ngêi.
§èi víi løa tuæi trÎ em, trß ch¬i cã ý nghÜa ®Æc biÖt, nã t¹o ®iÒu ®Ó trÎ em thÓ
hiÖn nhu cÇu tù nhiªn vÒ ho¹t ®éng, t¹o ra ë trÎ em nh÷ng rung ®éng thùc tÕ
vµ quan träng cho cuéc sèng. Trß ch¬i cßn lµ mét ph¬ng tiÖn nh»m thu hót,
tËp hîp vµ gi¸o dôc thiÕu nhi nhanh nhÊt, cã hiÖu qu¶ nhÊt. Nã gãp phÇn ®iÒu
2
hßa phÇn n¨ng lîng d thõa trong qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt, ®¶m b¶o sù ho¹t ®éng
b×nh thêng trong c¬ thÓ trÎ em.
Trß ch¬i võa lµ nhu cÇu tù nhiªn, võa lµ ph¬ng tiÖn gi¸o dôc toµn diÖn
cho HSTT. Thùc hiÖn theo ph¬ng ch©m “häc mµ ch¬i, ch¬i mµ häc” trß ch¬i
®îc coi lµ mét h×nh thøc d¹y häc, gi¸o dôc hiÖu qu¶. ë TiÓu häc, trß ch¬i ®îc
sö dông hÇu nh trong tÊt c¶ c¸c m«n häc. §Ó thùc hiÖn môc tiªu GD toµn diÖn
cÇn ph¶i thùc hiÖn ®ång thêi c¶ hai ho¹t ®éng; ®ã lµ ho¹t ®éng häc tËp vµ ho¹t
®éng GD ngoµi giê lªn líp.
Trong thùc tÕ ë c¸c trêng TiÓu häc, viÖc tæ chøc c¸c ho¹t ®éng GD
ngoµi giê lªn líp cha thùc sù ®îc coi träng ®óng møc. SHTT lµ mét ho¹t ®éng
ngoµi giê lªn líp, do §éi tæ chøc díi sù ®iÒu hµnh, híng dÉn cña GV. V×
nh÷ng lÝ do kh¸ch quan kh¸c nhau, mµ viÖc tæ chøc giê SHTT kh«ng thêng
xuyªn, kh«ng ®ång bé nªn cha ®¹t ®îc môc tiªu gi¸o dôc. HÇu hÕt GV coi ®©y
lµ mét giê tuyªn truyÒn cña §éi, v× thÕ mµ c¸c h×nh thøc tæ chøc ho¹t ®éng
trong giê SHTT cha ®îc quan t©m, còng nh cha ®îc sù ®Çu t cña GV dÉn ®Õn
kh«ng g©y høng thó cho HS.
XuÊt ph¸t tõ nh÷ng lÝ do trªn, chóng t«i ®· lùa chän ®Ò tµi: “Tổ chức
trò chơi trong giờ sinh hoạt tập thể cho học sinh Tiểu học”.
2. Môc ®Ých nghiªn cøu
§Ò tµi nµy nh»m x¸c ®Þnh thùc tr¹ng cña viÖc tæ chøc c¸c giê sinh ho¹t
tËp thÓ ë trêng TiÓu häc. Trªn c¬ së ®ã x©y dùng quy tr×nh tæ chøc trß ch¬i
cho HSTH trong giê sinh ho¹t tËp thÓ nh»m gãp phÇn thùc hiÖn môc tiªu gi¸o
dôc toµn diÖn ë TiÓu häc.
3. §èi tîng vµ kh¸ch thÓ nghiªn cøu
- Kh¸ch thÓ: Tæ chøc trß ch¬i cho HSTH
- §èi tîng: Quy tr×nh tæ chøc trß ch¬i cho HSTH trong giê SHTT
4. Gi¶ thuyÕt khoa häc
NÕu x©y dùng ®îc quy tr×nh tæ chøc trß ch¬i trong giê SHTT phï hîp
víi ®Æc ®iÓm nhËn thøc cña HSTH vµ néi dung cña buæi SHTT th× cã thÓ n©ng
cao chÊt lîng buæi SHTT ë TiÓu häc, gãp phÇn thùc hiÖn môc tiªu GD toµn
diÖn ë TiÓu häc.
3
5. NhiÖm vô nghiªn cøu
5.1. T×m hiÓu c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn cña vÊn ®Ò x©y dùng quy tr×nh
tæ chøc trß ch¬i cho HSTH trong giê sinh ho¹t tËp thÓ.
5.2 . X©y dùng quy tr×nh tæ chøc trß ch¬i cho HSTH trong giê SHTT.
5.3. Thö nghiÖm quy tr×nh ®· ®Ò ra.
5.4. KÕt luËn khoa häc.
6. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu
6.1. Nhãm ph¬ng ph¸p nghiªn cøu lÝ luËn
- Dïng ®Ó nghiªn cøu, ph©n tÝch tæng quan c¸c tµi liÖu, s¸ch b¸o cã liªn
quan ®Ó x©y dùng c¬ së lý luËn cho ®Ò tµi.
- Nhãm PP nghiªn cøu gåm PP: ph©n tÝch; tæng hîp lý thuyÕt; ph©n
lo¹i hÖ thèng hãa lý thuyÕt; gi¶ thuyÕt.
6.2. Nhãm ph¬ng ph¸p nghiªn cøu thùc tiÔn
- Ph¬ng ph¸p tæng kÕt kinh nghiÖm: Tæng kÕt kinh nghiÖm tæ chøc c¸c
ho¹t ®éng trong giê sinh ho¹t tËp thÓ cho HSTH cña Phßng GD - §T vµ c¸c trêng TiÓu häc trªn ®Þa bµn.
- Ph¬ng ph¸p lÊy ý kiÕn chuyªn gia: Trao ®æi, tham kh¶o ý kiÕn vµ chØ
dÉn cña c¸c chuyªn gia trong mét sè lÜnh vùc nh: Gi¸o dôc häc, t©m lý häc,
v¨n hãa, GD thÓ chÊt...
- Ph¬ng ph¸p ®iÒu tra:
+ Sö dông phiÕu ®iÒu tra ®èi víi GV vµ Tæng phô tr¸ch §éi ®Ó t×m hiÓu
møc ®é sö dông trß ch¬i trong giê SHTT.
+ KÕt hîp gi÷a quan s¸t vµ pháng vÊn ®Ó thu thËp th«ng tin, ph©n tÝch
thùc tr¹ng tæ chøc giê SHTT ë trêng TiÓu häc. §ång thêi ®Ó t×m hiÓu sù høng
thó cña HS ®èi víi trß ch¬i.
- Thö nghiÖm s ph¹m: §Ó kiÓm chøng tÝnh ®óng ®¾n vµ tÝnh kh¶ thi cña
quy tr×nh ®· ®Ò xuÊt.
6.3. Ph¬ng ph¸p thèng kª to¸n häc
Sö dông c«ng thøc thèng kª to¸n häc ®Ó xö lÝ sè liÖu thu ®îc.
7. Giíi h¹n ph¹m vi nghiªn cøu
- Sè lîng HS líp 3- 4: 100 em (t¬ng øng víi ba líp).
- §é tuæi: 8-9 tuæi (t¬ng øng víi HS líp 3-4)
- §Þa bµn nghiªn cøu: T¹i hai trêng TiÓu häc Hng Léc, Hng Dòng 1
(thµnh phè Vinh), vµ trêng TiÓu häc Nghi ¢n (huyÖn Nghi Léc).
4
- Ph¹m vi nghiªn cøu: TËp trung khai th¸c quy tr×nh tæ chøc trß ch¬i
trong giê SHTT cho HSTH.
8. §ãng gãp míi cña ®Ò tµi
- Gãp phÇn lµm râ h¬n nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vÒ trß ch¬i vµ viÖc tæ chøc
trß ch¬i; mèi quan hÖ gi÷a giê SHTT víi môc tiªu gi¸o dôc toµn diÖn cho HS
tiÓu häc.
- §¸nh gi¸ thùc tr¹ng tæ chøc giê SHTT ë TiÓu häc.
- X©y dùng quy tr×nh tæ chøc trß ch¬i cho HSTH th«ng qua giê SHTT.
9. CÊu tróc luËn v¨n
Ngoµi phÇn më ®Çu, kÕt luËn vµ tµi liÖu tham kh¶o, néi dung luËn gåm
3 ch¬ng:
Ch¬ng 1.
C¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn cña viÖc tæ chøc trß ch¬i trong
giê SHTT.
Ch¬ng 2.
X©y dùng quy tr×nh tæ chøc trß ch¬i trong giê SHTT.
Ch¬ng 3.
Thùc nghiÖm s ph¹m.
5
Ch¬ng 1
c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn cña viÖc tæ chøc
trß ch¬I trong giê sinh ho¹t tËp thÓ
I. c¥ Së Lý LUËN
1.1. LÞch sö vÊn ®Ò
LÞch sö ph¸t triÓn cña x· héi loµi ngêi ®· tr¶i qua c¸c thêi k× vµ giai
®o¹n kh¸c nhau. §Ó tån t¹i vµ ph¸t triÓn, con ngêi ®· ph¶i “®ä søc”, “thi ®Êu”
víi mu«ng thó, víi thiªn nhiªn (ma, n¾ng, gi«ng b·o, lò, lôt, nói löa,...) vÒ søc
m¹nh, søc nhanh, søc bÒn, sù khÐo lÐo linh ho¹t, th«ng minh,...
Th«ng qua nh÷ng kinh nghiÖm trong cuéc sèng lao ®éng vµ nh÷ng kÕt
qu¶ cô thÓ sau mét ngµy lao ®éng, mäi ngêi thêng tô tËp nhau l¹i t¶ cho nhau
nghe b»ng lêi nãi vµ c¶ ®éng t¸c nhê ®©u mµ hä t¹o ®îc thµnh qu¶ ®ã, råi hä
b¾t chíc nhau, thªm, bít,... ®Ó cho ra ®êi nh÷ng ®iÖu nh¶y móa vµ nh÷ng trß
ch¬i kh¸c nhau. Tõ nh÷ng ngµy ®Çu, trß ch¬i ®· mang tÝnh gi¸o dôc râ rÖt.
Ngêi ta dïng trß ch¬i ®Ó d¹y cho con ch¸u tiÕp bíc cha «ng, tham gia lao
®éng s¶n xuÊt, ®Êu tranh ®Ó sinh tån vµ ph¸t triÓn.
Cïng víi sù ph¸t triÓn cña x· héi loµi ngêi trß ch¬i còng ngµy mét
ph¸t triÓn ®a d¹ng, phong phó ë tõng khu vùc, tõng d©n téc, tõng n íc trªn
thÕ giíi.
Ngµy nay trong c¸c trêng häc, c¸c c¬ së gi¸o dôc, c¸c tæ chøc x· héi,...
ngêi ta sö dông nh÷ng trß ch¬i kh¸c nhau víi nh÷ng ph¬ng ph¸p, néi dung,
ph¬ng tiÖn võa truyÒn thèng võa hiÖn ®¹i ®Ó gãp phÇn gi¸o dôc toµn diÖn cho
c¸c em.
MÆt kh¸c chóng ta thÊy, thùc chÊt SHTT lµ mét ho¹t ®éng ngoµi giê lªn
líp, nh»m thùc hiÖn môc tiªu gi¸o dôc toµn diÖn ë TiÓu häc. Gi¸o dôc ngoµi
giê lªn líp còng lµ mét ho¹t ®éng hÕt søc quan träng ë trêng TiÓu häc nãi
riªng vµ trong tÊt c¶ c¸c nhµ trêng nãi chung. A. Komenxki (1592- 1670) ®Æc
biÖt quan t©m ®Õn viÖc kÕt hîp häc tËp ë trªn líp vµ ho¹t ®éng ngoµi líp nh»m
gi¶i phãng h×nh thøc häc tËp “giam h·m trong bèn bøc têng” cña hÖ thèng
nhµ trêng gi¸o héi thêi Trung cæ. ¤ng kh¼ng ®Þnh, häc tËp kh«ng ph¶i lµ lÜnh
héi kiÕn thøc trong s¸ch vë, mµ cßn lÜnh héi kiÕn thøc tõ bÇu trêi, mÆt ®Êt, c©y
såi, c©y dÎ.
Trong thêi kú hiÖn nay, cuéc c¸ch m¹ng ®¹i c«ng nghÖ cã ¶nh hëng s©u
s¾c ®Õn dêi sèng x· héi, ®ßi hái chóng ta ph¶i cã t duy míi vÒ chiÕn lîc gi¸o
6
dôc, vÒ ph¬ng ph¸p ®µo t¹o. Híng tíi môc tiªu gi¸o dôc toµn diÖn ë TiÓu häc
th× ®æi míi ph¬ng ph¸p gi¸o dôc lµ vÊn ®Ò then chèt trong chÝnh s¸ch ®æi míi
gi¸o dôc ViÖt Nam trong giai ®o¹n hiÖn nay.
Trß ch¬i lµ mét h×nh thøc gi¸o dôc ®· ®îc c¸c nhµ gi¸o dôc quan t©m,
bëi nhu cÇu vui ch¬i kh«ng thÓ thiÕu cña con ngêi ë mäi løa tuæi. Trong thùc
tiÔn qu¸ tr×nh d¹y häc ë TiÓu häc, trß ch¬i ®· ®îc sö dông nh mét h×nh thøc
d¹y häc h÷u hiÖu ë rÊt nhiÒu m«n häc vµ c¶ trong c¸c ho¹t ®éng gi¸o dôc
kh¸c. §· cã nhiÒu tµi liÖu, nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu ®Õn vÊn ®Ò tæ chøc trß
ch¬i ë trêng TiÓu häc:
“Tæ chøc ho¹t ®éng vui ch¬i ë tiÓu häc nh»m ph¸t triÓn t©m lùc, trÝ tuÖ
vµ thÓ lùc cho häc sinh” do t¸c gi¶ Hµ NhËt Th¨ng (chñ biªn) ®· giíi thiÖu c¸c
trß ch¬i vËn ®éng cho häc sinh tiÓu häc. C¸c trß ch¬i ®ã ®îc vËn dông trong
viÖc tæ chøc ho¹t ®éng ngoµi giê lªn líp ë trêng tiÓu häc chø kh«ng vËn dông
cô thÓ vµo mét m«n häc nµo.
T¸c gi¶ TrÇn §ång L©m cïng c¸c t¸c gi¶ TrÇn §×nh ThuËn vµ Vò ThÞ
Ngäc Th ®· giíi thiÖu mét sè trß ch¬i gi÷a buæi cho häc sinh tiÓu häc nh»m
®em l¹i tinh thÇn s¶ng kho¸i cho häc sinh sau nh÷ng giê häc c¨ng th¼ng, qua
cuèn s¸ch “Tæ chøc cho HSTH vui ch¬i gi÷a buæi häc”. Trong ®ã, c¸c t¸c gi¶
®· giíi thiÖu chñ yÕu c¸c ®éng t¸c thÓ dôc nhÑ nhµng, mét sè ®éng t¸c theo
bµi h¸t gióp cho häc sinh gi¶m bít sù c¨ng th¼ng trong giê häc.
“Nh÷ng trß ch¬i vui nhén trong sinh ho¹t tËp thÓ” lµ cuèn s¸ch cña t¸c
gi¶ TrÇn Phiªu (2005- NXB trÎ). §©y lµ cuèn s¸ch giíi thiÖu tuyÓn tËp c¸c trß
ch¬i kh¸ hÊp dÉn vµ vui nhén, mong r»ng nh÷ng buæi sinh ho¹t, vui ch¬i cña
c¸c b¹n nhá ngµy cµng hÊp dÉn, sinh ®éng vµ thiÕt thùc h¬n.
T¸c gi¶ Bïi SÜ Tông vµ TrÇn Quang §øc ®· biªn so¹n cuèn “150 trß
ch¬i thiÕu nhi”- NXB GD, cuèn s¸ch lµ cÈm nang nh»m gióp cho c¸c anh chÞ
Tæng phô tr¸ch §éi, c¸c thÇy c« gi¸o tæ chøc cho c¸c em cã nh÷ng giê ch¬i
bæ Ých vµ lÝ thó.
Nh vËy chóng ta thÊy r»ng, Trß ch¬i lµ ho¹t ®éng kh«ng thÓ thiÕu trong
®êi sèng con ngêi. Mäi løa tuæi ®Òu cã nhu cÇu vui ch¬i gi¶i trÝ. Tuy nhiªn ë
c¸c ®é tuæi kh¸c nhau nhu cÇu nµy kh«ng gièng nhau c¶ vÒ néi dung vµ h×nh
thøc.
1.2. Trß ch¬i
1.2.1. Kh¸i niÖm
7
Trß ch¬i lµ ho¹t ®éng rÊt quen thuéc, gÇn gòi víi mäi ngêi. Trß ch¬i cã
chøa ®ùng chñ ®Ò, néi dung nhÊt ®Þnh, cã nh÷ng quy t¾c nhÊt ®Þnh mµ ngêi
tham gia ph¶i tu©n thñ.
Theo Karin Hamman (mét nhµ t©m lý häc §øc) vµ Christna Wakhend
(mét nhµ gi¸o dôc häc §øc) th× “Còng gièng nh cuéc sèng vµ t×nh yªu, vui
ch¬i lµ mét kh¸i niÖm kh«ng thÓ ®Þnh nghÜa ®îc v× nã lµ mét qu¸ tr×nh, mµ ®·
lµ mét qóa tr×nh th× nã lu«n sèng ®éng, lu«n lu«n ®æi thay vµ ph¸t triÓn”.
Cßn Huizinga l¹i miªu t¶ nh sau:
“Vui ch¬i lµ mét chøc n¨ng v¨n hãa, lµ mét trong nh÷ng nÒn t¶ng cña
nÒn v¨n minh, cã tÝnh chÊt toµn cÇu vµ hßa nhËp trong cuéc sèng cña con ngêi
còng nh loµi vËt. V× vËy, vui ch¬i lµ träng t©m kh«ng nh÷ng cho trÎ em mµ
cßn cho ngêi lín vµ c¶ x· héi mµ ta ®ang sèng”.
NÕu vui ch¬i lµ mét thuËt ng÷ chØ mét d¹ng ho¹t ®éng gi¶i trÝ tù nguyÖn
cña mäi ngêi, t¹o ra sù s¶ng kho¸i, th gi·n vÒ thÇn kinh, t©m lý, th× trß ch¬i lµ
sù vui ch¬i cã néi dung, cã tæ chøc cña nhiÒu ngêi, cã quy ®Þnh luËt lÖ. Trß
ch¬i võa mang tÝnh chÊt vui ch¬i gi¶i trÝ, võa cã ý nghÜa gi¸o dìng vµ gi¸o dôc
®èi víi con ngêi.
M.Y.Arstanov: “Trß ch¬i cña trÎ - ®ã lµ mét ho¹t ®éng vui ch¬i nh©n
®¹o, chuyªn biÖt ®îc tæ chøc cã dông ý cho trÎ nh»m chuÈn bÞ cho trÎ bíc vµo
lao ®éng vµ cuéc sèng. Nã lµ mét trong nh÷ng h×nh thøc d¹y häc sím nhÊt vµ
cã thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng trß ch¬i t¸c ®éng nh mét ph¬ng tiÖn chñ yÕu cña viÖc
chuÈn bÞ cho trÎ bíc vµo ®êi, nh lµ mét qu¸ tr×nh d¹y häc.
Sandra Rass - n÷ gi¸o s t©m lý häc thuéc Lase Wesstern University
nhËn xÐt: “Nh÷ng ch¸u khi cßn nhá hay ch¬i c¸c trß ch¬i s¸ng t¹o khi tr ëng
thµnh lµ nh÷ng ngêi cã ®Çu ãc s¸ng t¹o vµ biÕt gi¶i quyÕt tèt c¸c vÊn ®Ò trong
cuéc sèng.
Nh vËy, trß ch¬i lµ mét lo¹i ho¹t ®éng rÊt quen thuéc, gÇn gòi víi mäi
ngêi. Th«ng qua trß ch¬i, trÎ cã thÓ häc hái v« vµn tri thøc, v« vµn kü n¨ng mµ
chÝnh chóng ta còng kh«ng thÓ ®o, ®Õm ®îc. Vui ch¬i vèn ®· lµ mét b¶n n¨ng
vµ ®èi víi trÎ vui ch¬i cßn t¹o ra c¬ héi nhiÒu nhÊt ®Ó c¸c em rÌn luyÖn c¸c kü
n¨ng vµ tÝch lòy tri thøc ®êi sèng.
1.2.2. §Æc ®iÓm cña trß ch¬i
Vui ch¬i cÇn cho mäi ngêi ë mäi løa tuæi, ®èi víi trÎ em th× vui ch¬i ®·
t¹o nªn cuéc sèng sinh ®éng cña chóng. Trß ch¬i vµ tuæi th¬ chÝnh lµ hai ngêi
b¹n th©n thiÕt kh«ng t¸ch rêi nhau hay nãi c¸ch kh¸c, trß ch¬i ®óng lµ cuéc
8
sèng cña trÎ. Trong khi ch¬i c¸c em cã dÞp thÓ hiÖn xóc c¶m cña m×nh; ®ã
còng chÝnh lµ c¬ héi ®Ó trÎ rÌn luyÖn trÝ tuÖ, lµm n¶y sinh nhiÒu s¸ng kiÕn; t¹o
tiÒn ®Ò cho nh÷ng ho¹t ®éng s¸ng t¹o sau nµy. Khi ch¬i trÎ th¶ søc mµ m¬ íc
tëng tîng, ®ång thêi nh÷ng phÈm chÊt ý chÝ cña trÎ nh lßng dòng c¶m, tÝnh
kiªn tr×... còng ®îc h×nh thµnh trong trß ch¬i. VËy trß ch¬i cã nh÷ng ®Æc ®iÓm
g×?
Ho¹t ®éng vui ch¬i cña cña trÎ em lµ mét ho¹t ®éng mang tÝnh chÊt v«
t. Trong khi ch¬i ®øa trÎ kh«ng chñ t©m tíi mét lîi Ých thiÕt thùc nµo c¶.
Trong häc tËp, ngêi häc chñ t©m n¾m v÷ng tri thøc khoa häc vµ nh÷ng
kÜ n¨ng, kÜ x¶o cÇn thiÕt. Trong lao ®éng, ngêi lao ®éng chó t©m t¹o ra nh÷ng
gi¸ trÞ vËt chÊt vµ tinh thÇn cho x· héi. Cßn trong trß ch¬i lý do thóc ®Èy c¸c
em tham gia vµo trß ch¬i chÝnh lµ sù hÊp dÉn cña b¶n th©n qu¸ tr×nh ch¬i chø
kh«ng ph¶i lµ kÕt qu¶ ®¹t ®îc cña ho¹t ®éng vui ch¬i. NhiÒu nhµ t©m lý häc
cho r»ng: §éng c¬ cña ho¹t ®éng vui ch¬i n»m ngay trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng
chø kh«ng n»m ë kÕt qu¶, hµnh ®éng ch¬i mang môc ®Ých tù nã. §iÒu ®ã cã
nghÜa lµ ch¬i chØ ®Ó mµ ch¬i, chóng ta dÔ dµng nhËn ra ®iÒu ®ã khi quan s¸t
trÎ ch¬i.
Ch¼ng h¹n trong trß ch¬i ®ãng vai “Kh¸m bÖnh” c¸i hÊp dÉn trÎ ch¬i lµ
ë chç khi ®ãng vai “b¸c sü” ®øa trÎ ®îc ®eo c¸i èng nghe vµo hai tai vµ ®Æt c¸i
èng nghe ®ã lªn “ ngêi bÖnh” cßn viÖc kh¸m cã ®óng bÖnh kh«ng, hay cã
ch÷a ®îc kh«ng, ®iÒu ®ã trÎ kh«ng quan t©m.
HiÓu ®îc ho¹t ®éng vui ch¬i cña trÎ em mang tÝnh chÊt v« t nh vËy ®Ó
khi tæ chøc, híng dÉn cho trÎ ch¬i nªn tr¸nh viÖc g¸n vµo trß ch¬i nh÷ng lîi
Ých thiÕt thùc, buéc trÎ g¾ng søc ®Ó ®¹t cho b»ng ®îc v× mçi khi ®· gieo vµo
®Çu ãc trÎ mét sù vô lîi nµo ®ã th× lËp tøc còng tíc ®i ë chóng tÝnh hån nhiªn
v« t trong khi ch¬i. Vµ nh thÕ trß ch¬i kh«ng cßn lµ ch¬i n÷a.
Ho¹t ®éng vui ch¬i cña trÎ em lµ mét ho¹t ®éng m« pháng l¹i cuéc
sèng cña ngêi lín, m« pháng l¹i nh÷ng mèi quan hÖ gi÷a con ngêi víi tù
nhiªn vµ x· héi.
Ch¬i lµ nhu cÇu kh«ng thÓ thiÕu ®îc cña trÎ em. TrÎ em lu«n mong muèn
tham gia vµo cuéc sèng cña ngêi lín, nhng do cha ®ñ kh¶ n¨ng vÒ thÓ lùc, trÝ
tuÖ, cha ®ñ tri thøc ®Ó cã thÓ tham gia vµo qu¸ tr×nh lao ®éng s¶n xuÊt cña x·
héi loµi ngêi nªn chóng chØ cã thÓ “tham gia” vµo cuéc sèng ®ã theo c¸ch riªng
cña m×nh th«ng qua trß ch¬i. Ho¹t ®éng vui ch¬i chÝnh lµ mét h×nh thøc biÓu
hiÖn th¸i ®é tÝch cùc cña trÎ em ®èi víi m«i trêng xung quanh; ®ã lµ mét lo¹i
9
ho¹t ®éng cã ý thøc, phï hîp víi t©m sinh lý trÎ em vµ ®¸p øng ®îc nhu cÇu
tÝch cøc ho¹t ®éng cña chóng. Khi ch¬i, chÝnh trß ch¬i lµm n¶y sinh trÝ tëng
tuîng cña c¸c em, kÝch thÝch cho trÝ tëng tîng ph¸t triÓn.
Trß ch¬i mang tÝnh tù do s¸ng t¹o
Kh¸c víi c¸c ho¹t ®éng kh¸c, trß ch¬i lµ ho¹t ®éng kh«ng nh»m t¹o ra
s¶n phÈm nªn hµnh ®éng ch¬i kh«ng buéc ph¶i tu©n thñ theo mét nguyªn t¾c
chÆt chÏ cña ho¹t ®éng thùc tiÔn. §iÒu nµy gióp trÎ cã ®îc nh÷ng hµnh ®éng
tù do trong khi ch¬i.
§èi víi nh÷ng trß ch¬i cã luËt ch¬i lµ trß ch¬i mµ mäi hµnh ®éng cña
ngêi ch¬i ®Òu bÞ b¾t buéc ph¶i tu©n theo luËt ch¬i th× ®øa trÎ vÉn cã quyÒn tù
do. TÝnh tù do cña ho¹t ®éng ch¬i ®îc thÓ hiÖn ë chç hµnh ®éng ch¬i hoµn
toµn xuÊt ph¸t tõ nguyÖn väng vµ høng thó c¸ nh©n, chø kh«ng ph¶i tõ mét sù
¸p ®Æt nµo ë bªn ngoµi. “Trß ch¬i lµ trß ch¬i bëi v× nã tù lËp ®èi víi trÎ em”
(K.§. Usinxki). TÝnh tù do ®· gióp trÎ cã ®îc sù tho¶i m¸i, vui vÎ trong khi
ch¬i. §ã chÝnh lµ ®iÒu kiÖn ®Ó trÎ h¨ng say t×m tßi, kh¸m ph¸ vµ lµm n¶y sinh
nhiÒu s¸ng kiÕn.
TÝnh tÝch cùc ho¹t ®éng, ®éc lËp vµ tù ®iÒu khiÓn
Mét ®Æc ®iÓm kh¸ næi bËt khi tham gia vµo trß ch¬i ®øa trÎ thÓ hiÖn râ
nhÊt tÝnh ®éc lËp, chñ ®éng cña m×nh. Trong khi ch¬i trÎ ho¹t ®éng tÝch cùc,
béc lé hÕt m×nh; trÎ tù lµm lÊy mäi viÖc nh chän trß ch¬i, chän vai ch¬i...®Æc
biÖt lµ ®éc lËp trong suy nghÜ ®Ó kh¾c phôc nh÷ng trë ng¹i vµ t×m kiÕm c¸ch
ch¬i tèt h¬n.
Trß ch¬i kh«ng bao giê cã thÓ cã sù lÆp l¹i m¸y mãc nh÷ng ®éng t¸c
nµo ®ã. “Trong mçi mét trß ch¬i tèt, tríc hÕt ph¶i cã sù nç lùc ho¹t ®éng cã ý
nghÜa” (A.X. Makarenc«).
TÝnh ®éc lËp lµ mét phÈm chÊt cña trÎ ®îc ph¸t triÓn kh¸ nhanh vµ
kh¸ râ nÐt trong ho¹t ®éng vui ch¬i. Mét biÓu hiÖn ®éc ®¸o cña tÝnh ®éc lËp
®ã lµ sù ®iÒu khiÓn hµnh vi trong khi ch¬i. ChÝnh tÝnh ®éc lËp vµ sù tù ®iÒu
chØnh hµnh vi ®ã kh«ng nh÷ng g©y cho trÎ niÒm hµo høng vµ lßng tù tin
trong cuéc ch¬i mµ cßn gióp chóng ph¸t huy kh¶ n¨ng tù lËp cña m×nh
trong cuéc sèng.
Trß ch¬i lµ mét ho¹t ®éng trµn ®Çy c¶m xóc
Ho¹t ®éng vui ch¬i lu«n lu«n g¾n víi c¶m gi¸c tháa m·n râ rÖt. Trong
trß ch¬i, trÎ em rung ®éng víi nh÷ng c¶m gi¸c rÊt ®a d¹ng: tháa m·n, vui síng
10
do nhu cÇu ho¹t ®éng tÝch cùc cña b¶n th©n m×nh ®îc ®¸p øng. Trong trß ch¬i
cßn t¹o ra cho c¸c em nh÷ng c¶m gi¸c x· héi: t×nh h÷u nghÞ, t×nh ®ång chÝ, sù
gióp ®ì lÉn nhau; nh÷ng c¶m gi¸c thÈm mü cã liªn quan ®Õn nhÞp ®iÖu cña c¸c
®éng t¸c ch¬i, ®Õn yÕu tè s¸ng t¹o nghÖ thuËt.
1.2.3. B¶n chÊt cña trß ch¬i
Theo tiÕn sü NguyÔn ThÞ ¸nh TuyÕt: ch¬i lµ mét ho¹t ®éng v« t, ngêi
ch¬i kh«ng chñ t©m vµo mét lîi Ých thiÕt thùc nµo; trong khi ch¬i c¸c mèi
quan hÖ cña con ngêi víi tù nhiªn vµ x· héi ®îc m« pháng l¹i, nã mang l¹i
cho ngêi ch¬i mét tr¹ng th¸i tinh thÇn tho¶i m¸i, vui vÎ, dÔ chÞu. VËy b¶n chÊt
cña trß ch¬i lµ g×?
Tríc hÕt cã thÓ nãi r»ng ch¬i lµ mét hiÖn tîng mang tÝnh x· héi. Trong
lÞch sö mçi d©n téc ®Òu cã mét kho tµng trß ch¬i; nã ®îc tÝch lòy vµ truyÒn tõ
thÕ hÖ nµy sang thÕ hÖ kh¸c. Trong ®ã trÎ em mét mÆt ®îc gi¶i trÝ, mÆt kh¸c l¹i
®îc hiÓu biÕt thªm vÒ thÕ giíi xung quanh vµ hoµn thiÖn nh÷ng kh¶ n¨ng cña
m×nh, lµm quen víi nh÷ng ph¬ng thøc ho¹t ®éng cña loµi ngêi.
Mçi x· héi ®Òu cã ¶nh hëng ®Õn néi dung trß ch¬i cña trÎ em b»ng con
®êng tù ph¸t hay tù gi¸c. H¬n thÕ n÷a trß ch¬i cßn ®ù¬c sö dông nh mét ph¬ng tiÖn truyÒn ®¹t kinh nghiÖm x· héi tõ thÕ hÖ nµy sang thÕ hÖ kh¸c.
B¶n chÊt x· héi cña trß ch¬i còng ®îc biÓu hiÖn bëi nh÷ng ®iÒu kiÖn mµ
mçi x· héi t¹o ra cho trÎ em ch¬i. Nhng kh«ng ph¶i x· héi nµo còng ®Òu cã
thÓ t¹o ra nh÷ng ®iÒu kiÖn ®ã. Trong mét x· héi mµ trÎ em ë mçi gia ®×nh ®·
tham gia rÊt sím vµo c«ng viÖc lao ®éng nÆng nhäc, lµm cho chóng bÞ tíc ®i
tuæi th¬ vµ mÊt ®i ngêi b¹n ®ång hµnh, ®ã lµ trß ch¬i.
B¶n chÊt x· héi cña trß ch¬i cßn ®îc biÓu hiÖn trong néi dung cña trß
ch¬i. §Æc biÖt lµ trong néi dung cña trß ch¬i ®ãng vai theo chñ ®Ò. Trß ch¬i
nµy lµ viÖc trÎ em m« pháng l¹i ®êi sèng x· héi cña ngêi lín, trong ®ã c¸c
nh©n vËt cña trß ch¬i lµ nh÷ng con ngêi cô thÓ, cã t tëng ®¹o ®øc... ph¶n ¸nh
lèi sèng, nghÒ nghiÖp cña mét x· héi nhÊt ®Þnh. Trong trß ch¬i cña trÎ ta cã
thÓ nh×n thÊy dÊu vÕt cña thêi ®¹i.
Nh vËy, c¸c trß ch¬i cña trÎ em ë c¸c d©n téc vµ ë mäi thêi ®¹i ®Òu
mang trong m×nh nh÷ng dÊu Ên s©u s¾c vÒ sù ph¸t triÓn cña x· héi. ChØ cã
xuÊt hiÖn tõ b¶n chÊt x· héi cña trß ch¬i míi cã thÓ gi¶i thÝch ®îc tÝnh chÊt
lÞch sö cô thÓ cña néi dung c¸c trß ch¬i trÎ em.
11
Nhµ t©m lý häc næi tiÕng ngêi Ph¸p, Henri Wallon (1879-1962) trong
khi nghiªn cøu t©m lý trÎ em còng ®· xem trß ch¬i cña chóng lµ mét hiÖn tîng
x· héi ®¸ng quan t©m. ¤ng ®· chØ ra ®Æc tÝnh phøc t¹p vµ ®Çy m©u thuÉn trong
ho¹t ®éng vui ch¬i cña ®øa trÎ vµ x¸c ®Þnh mét lo¹t møc ®é ph¸t triÓn ho¹t
®éng vui ch¬i qua c¸c løa tuæi. §éng c¬ vui ch¬i cña trÎ em theo H. Wallon lµ
sù cè g¾ng tÝch cùc cña ®øa trÎ ®Ó t¸c ®éng l¹i thÕ giíi bªn ngoµi, nh»m lÜnh
héi cho ®îc nh÷ng n¨ng lùc cña con ngêi trong thÕ giíi ®ã. Trong trß ch¬i trÎ
luyÖn tËp ®îc nh÷ng n¨ng lùc vËn ®éng, c¶m gi¸c vµ nh÷ng n¨ng lùc trÝ tuÖ,
luyÖn tËp c¸c chøc n¨ng vµ c¸c mèi quan hÖ x· héi.
Kh¼ng ®Þnh b¶n chÊt x· héi cña trß ch¬i trÎ em còng lµ kh¼ng ®Þnh t¸c
®éng tÝch cùc cña ngêi lín lªn trß ch¬i trÎ em. Trong khi vÊn ®Ò trÎ em ch¬i
mét c¸ch tù nhiªn chñ ®éng, ngêi lín cã thÓ híng dÉn chóng ch¬i mét c¸ch cã
môc ®Ých, cã ph¬ng híng vµ cã kÕ ho¹ch; nh»m t¹o ra sù ph¸t triÓn cã hiÖu
qu¶ nhÊt. Nãi c¸ch kh¸c lµ cã thÓ sö dông trß ch¬i nh lµ mét ph¬ng tiÖn gi¸o
dôc quan träng ®èi víi trÎ em.
1.2.4. Vai trß cña trß ch¬i
NhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu ®· chøng minh r»ng, nÕu ®îc tæ chøc ®óng
®¾n, hîp lý th× trß ch¬i sÏ lµ ph¬ng tiÖn rÊt tèt ®Ó gi¸o dôc toµn diÖn cho trÎ
em nãi chung vµ cho HSTH nãi riªng.
Trß ch¬i gióp cho trÎ em thu lîm ®îc nh÷ng hiÓu biÕt vÒ thÕ giíi xung
quanh nãi chung, vÒ c¸c ho¹t ®éng cña ngêi lín nãi riªng; dÇn dÇn ë c¸c em sÏ
h×nh thµnh nªn nhu cÇu muèn t¸c ®éng ®Õn thÕ giíi ®ã nh ngêi lín.
Trß ch¬i ¶nh hëng m¹nh ®Õn sù h×nh thµnh tÝnh chñ ®Þnh cña qu¸ tr×nh
t©m lý
Trong trß ch¬i ë trÎ b¾t ®Çu h×nh thµnh chó ý vµ ghi nhí cã chñ ®Þnh.
Khi ch¬i c¸c em tËp trung chó ý tèt h¬n vµ ghi nhí ®îc nhiÒu h¬n bëi b¶n
th©n trß ch¬i ®ßi hái trÎ ph¶i tËp trung vµo nh÷ng ®èi tîng ®îc ®a vµo t×nh
huèng trß ch¬i vµ néi dung cña chñ ®Ò. NÕu ®øa trÎ kh«ng chó ý vµ kh«ng nhí
nh÷ng ®iÒu kiÖn cña trß ch¬i th× nã sÏ hµnh ®éng kh«ng ®óng luËt ch¬i. §Ó trß
ch¬i ®îc thµnh c«ng buéc ®øa trÎ ph¶i tËp trung chó ý vµ ghi nhí mét c¸ch cã
môc ®Ých.
Trß ch¬i gióp cho trÎ ph¸t triÓn vÒ thÓ chÊt vµ trÝ tuÖ, hoµn thiÖn c¸c
qu¸ tr×nh tri gi¸c, chó ý, ghi nhí, t duy, s¸ng t¹o
12
T×nh huèng trß ch¬i vµ nh÷ng hµnh ®éng cña vai ch¬i ¶nh hëng thêng
xuyªn ®Õn sù ho¹t ®éng trÝ tuÖ HSTH. Trong trß ch¬i ®øa trÎ häc hµnh ®éng víi
vËt thay thÕ mang tÝnh chÊt tîng trng. VËt thay thÕ trë thµnh tîng trng cña t duy.
Trong khi hµnh ®éng víi vËt thay thÕ c¸c em häc suy nghÜ víi ®èi tîng thùc.
DÇn dÇn hµnh ®éng ch¬i víi c¸c vËt thay thÕ ®îc rót gän vµ mang t×nh kh¸i
qu¸t. Nhê ®ã hµnh ®éng ch¬i víi c¸c vËt thay thÕ bªn ngoµi (hµnh ®éng vËt
chÊt) ®îc chuyÓn vµo b×nh diÖn bªn trong (b×nh diÖn tinh thÇn).
Nh vËy, trß ch¬i gãp phÇn rÊt lín vµo viÖc chuyÓn tõ t duy trùc quan hµnh ®éng vµo t duy trùc quan - h×nh tîng. Trß ch¬i cßn gióp trÎ tÝch lòy biÓu tîng lµm c¬ së cho ho¹t ®éng t duy, ®ång thêi nh÷ng kinh nghiÖm ®îc rót ra tõ
c¸c mçi quan hÖ qua l¹i trong lóc ch¬i cho phÐp ®øa trÎ ®øng trªn quan ®iÓm
cña nh÷ng ngêi kh¸c ®Ó tiªn ®o¸n hµnh vi t¬ng lai cña hä, ®Ó trªn c¬ së ®ã mµ
lËp kÕ ho¹ch hµnh ®éng vµ tæ chøc hµnh vi cña b¶n th©n m×nh.
Qu¸ tr×nh vui ch¬i ¶nh hëng rÊt lín ®Õn sù ph¸t triÓn ng«n ng÷ cña
HSTH
T×nh huèng trß ch¬i ®ßi hái c¸c em tham gia vµo trß ch¬i ph¶i cã mét
tr×nh ®é giao tiÕp b»ng ng«n ng÷ nhÊt ®Þnh. NÕu ®øa trÎ kh«ng diÔn ®¹t ®îc
m¹ch l¹c nguyÖn väng vµ ý kiÕn cña m×nh ®èi víi trß ch¬i, nÕu nã kh«ng hiÓu
®îc nh÷ng lêi chØ dÉn hay bµn b¹c cña c¸c b¹n cïng ch¬i th× nã kh«ng thÓ nµo
tham gia trß ch¬i ®îc. §Ó ®¸p øng ®îc nh÷ng yªu cÇu cña viÖc cïng ch¬i trÎ
ph¶i ph¸t triÓn ng«n ng÷ mét c¸ch m¹ch l¹c. Ch¬i chÝnh lµ ®iÒu kiÖn kÝch
thÝch trÎ ph¸t triÓn ng«n ng÷ mét c¸ch nhanh chãng.
Trß ch¬i t¸c ®éng ®Õn sù ph¸t triÓn trÝ tëng tîng cña trÎ. Trong ho¹t
®éng vui ch¬i ®øa trÎ häc thay thÕ ®å vËt nµy b»ng ®å vËt kh¸c, nhËn ®ãng c¸c
vai kh¸c nhau. N¨ng lùc nµy lµ c¬ së ph¸t triÓn trÝ tëng tîng, chÝnh ho¹t ®éng
vui ch¬i cña trÎ ®· lµm n¶y sinh hoµn c¶nh ch¬i tøc lµm n¶y sinh trÝ tëng tîng.
Trong khi ch¬i trÎ th¶ søc mµ suy nghÜ t×m tßi, th¶ søc mµ m¬ íc tëng tîng. Nh÷ng h×nh ¶nh tëng tîng võa ng©y th¬ võa phi lý kh«ng thÓ ®em l¹i cho
tuæi th¬ niÒm h¹nh phóc mµ cÇn cho mçi ngêi sau nµy lín lªn, dï ®ã lµ ngêi
lao ®éng ch©n tay, nhµ khoa häc hay ngêi nghÖ sü. Ph¬ng tiÖn cã hiÖu qu¶
nhÊt ®Ó nu«i dìng trÝ tëng tîng ®ã lµ trß ch¬i
Trß ch¬i cã vai trß to lín trong ®êi sèng t×nh c¶m cña HSTH. §øa trÎ
lao vµo trß ch¬i víi tÊt c¶ tinh thÇn say mª cña nã. Trong khi ch¬i trÎ tá ra rÊt
vui síng vµ nhiÖt t×nh khi ph¶n ¸nh vµo trß ch¬i nh÷ng mèi quan hÖ gi÷a ngêi
víi ngêi, nhËp vµo c¸c mèi quan hÖ ®ã th× nh÷ng rung ®éng mang tÝnh ngêi ®-
13
îc gîi lªn ë trÎ. H¬n n÷a, th¸i ®é vui vÎ hay buån rÇu cña trÎ l¹i cßn tïy thuéc
vµo hoµn c¶nh ®îc t¹o nªn bëi trÝ tëng tîng, do ®ã trong trß ch¬i trÎ ®· biÓu
hiÖn ®îc nh÷ng t×nh c¶m cña con ngêi.
§øa trÎ bÞ hÊp dÉn bëi trß ch¬i ®Õn møc say mª, v× qua trß ch¬i trÎ em
nhËn ®îc c¸i hay, c¸i ®Ñp trong x· héi b»ng con m¾t trÎ th¬. Nh÷ng t×nh c¶m
mµ trÎ béc lé trong trß ch¬i lµ t×nh c¶m ch©n thùc th¼ng th¾n, kh«ng cã g× lµ
gi¶ t¹o, kh«ng bao giê ®øa trÎ thê ¬ víi c¸i mµ nã biÓu hiÖn khi nhËp vai.
Trß ch¬i cã vai trß trong viÖc h×nh thµnh phÈm chÊt ý chÝ cho trÎ. Khi
tham gia vµo trß ch¬i vÒ nh÷ng mèi quan hÖ víi c¸c b¹n cïng ch¬i buéc trÎ
ph¶i ®em nh÷ng hµnh ®éng cña m×nh phôc tïng nh÷ng yªu cÇu nhÊt ®Þnh, b¾t
nguån tõ ý ®å chung cña cuéc ch¬i. Do ®ã trÎ buéc ph¶i ®iÒu tiÕt hµnh vi cña
m×nh trong mèi quan hÖ qua l¹i víi nhau, sao cho phï hîp víi qui t¾c cña trß
ch¬i. ViÖc thùc hiÖn quy t¾c cña trß ch¬i ®· trë thµnh mét trong nh÷ng yÕu tè
c¬ b¶n cña trß ch¬i lµm cho c¸c thµnh viªn trong nhãm hîp t¸c chÆt chÏ víi
nhau, tõ ®ã mµ trÎ biÕt ®iÒu tiÕt hµnh vi cña m×nh b»ng ý chÝ, ®¹t ý muèn riªng
phôc tïng môc ®Ých chung cña nhãm trß ch¬i.
Qua trß ch¬i trÎ cßn h×nh thµnh nh÷ng phÈm chÊt ý chÝ nh tÝnh môc
®Ých, tÝnh kû luËt, tÝnh dòng c¶m. Nh÷ng ®øc tÝnh nµy do néi dung trß ch¬i vµ
vai ch¬i quyÕt ®Þnh.
Trß ch¬i lµ ph¬ng tiÖn ph¸t triÓn toµn diÖn nh©n c¸ch cña trÎ, qua viÖc
ph¸t triÓn c¸c chøc n¨ng t©m lý lµ ph¸t triÓn c¸c mÆt cña nh©n c¸ch: TrÝ tuÖ,
thÓ chÊt, ®¹o ®øc, thÈm mü.
A.X Macarenc« ®· viÕt “Trß ch¬i cã mét ý nghÜa rÊt quan träng ®èi víi
trÎ, ý nghÜa nµy còng ch¼ng kh¸c g× ý nghÜa cña sù ho¹t ®éng, sù lµm viÖc vµ
sù phôc vô ®èi víi ngêi lín. §øa trÎ thÓ hiÖn nh thÕ nµo trong trß ch¬i th× sau
nµy trong phÇn lín trêng hîp nã còng thÓ hiÖn nh thÕ trong c«ng viÖc. V× thÕ
mét nhµ ho¹t ®éng trong t¬ng lai tríc tiªn ph¶i ®îc gi¸o dôc trß ch¬i. Toµn bé
lÞch sö cña mçi con ngêi - lµ mét nhµ ho¹t ®éng hay mét c¸n bé, cã thÓ quan
niÖm nh lµ mét qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña trß ch¬i sang sù thùc hiÖn c¸c c«ng
viÖc còng v× vËy mµ ta cã quyÒn gäi trß ch¬i nh lµ trêng häc cña cuéc sèng”.
Nh vËy, trß ch¬i gi÷ mét vai trß quan träng trong viÖc gi¸o dôc hµnh vi
®¹o ®øc cho häc sinh tiÓu häc.
Néi dung trß ch¬i sÏ minh häa mét c¸ch sinh ®éng cho nh÷ng mÉu
hµnh vi ®¹o ®øc. Nhê vËy, nh÷ng mÉu hµnh vi nµy sÏ t¹o nªn ®îc nh÷ng biÓi tîng râ rÖt ë häc sinh, gióp cho c¸c em ghi nhí dÔ dµng vµ l©u bÒn, ®ång thêi
14
cã thÓ t¸i hiÖn ®îc nh÷ng mÉu hµnh vi t¬ng tù trong c¸c t×nh huèng ®¹o ®øc
kh¸c cña cuéc sèng.
Qua trß ch¬i, häc sinh sÏ ®îc rÌn luyÖn nh÷ng kÜ n¨ng, nh÷ng thao t¸c
hµnh vi ®¹o ®øc, thÓ hiÖn ®îc hµnh vi mét c¸ch ®óng ®¾n, tù nhiªn. VÝ dô trß
ch¬i “§i tha, vÒ chµo” sÏ gióp cho c¸c em luyÖn tËp c¸ch chµo, c¸ch xin phÐp
ngêi lín tríc khi lµm mét viÖc g× ®ã.
Qua trß ch¬i häc sinh cã c¬ héi thÓ nghiÖm nh÷ng chuÈn mùc hµnh vi.
VÝ dô nh trß ch¬i “Thi tiÕp søc gi¶i to¸n” sÏ gióp cho c¸c em thÓ nghiÖm ®îc
tÝnh kiªn tr×, bÒn bØ, tinh thÇn tr¸ch nhiÖm trong häc tËp còng nh ý thøc tËp thÓ
trong ho¹t ®éng chung. ChÝnh nhê sù thÓ nghiÖm nµy, ë c¸c em sÏ h×nh thµnh
niÒm tin vÒ nh÷ng chuÈn mùc hµnh vi ®· ®îc häc, t¹o ra ®éng c¬ bªn trong
cho nh÷ng hµnh vi øng xö trong cuéc sèng.
Qua trß ch¬i, häc sinh sÏ ®îc lµm quen víi c¸c t×nh huèng ®¹o ®øc kh¸c
nhau ®Ó cã thÓ lùa chän cho m×nh hµnh vi øng xö ®óng ®¾n. VÝ dô nh trß ch¬i
“Chia quµ cho em” cã thÓ rÌn luyÖn cho trÎ hµnh vi biÕt nhêng nhÞn trong t×nh
huèng ph¶i chia quµ cho em.
Qua trß ch¬i, häc sinh h×nh thµnh ®îc n¨ng lùc quan s¸t vµ kü n¨ng phª
ph¸n, ®¸nh gi¸ hµnh vi cña ngêi kh¸c lµ phï hîp hay kh«ng phï hîp víi chuÈn
mùc ®¹o ®øc x· héi, hoÆc lµ phï hîp ë møc ®é nµo.
B»ng trß ch¬i, viÖc luyÖn tËp hµnh vi ®¹o ®øc ®îc tiÕn hµnh mét c¸ch
nhÑ nhµng, sinh ®éng, kh«ng kh« khan, nhµm ch¸n. Häc sinh bÞ l«i cuèn vµo
qu¸ tr×nh luyÖn tËp mét c¸ch tù nhiªn, høng thó vµ cã tinh thÇn tr¸ch nhiÖm.
1.2.5. Phân lo¹i trß ch¬i
C¸c trß ch¬i c¸c chñ ®Ò rÊt ®a d¹ng do chóng cã c¸c g¾n víi c¸c h×nh
thøc ho¹t ®éng kh¸c nhau. HiÖn nay ngêi ta cã nhiÒu c¸ch ph©n lo¹i trß ch¬i,
®èi víi nh÷ng trß ch¬i dµnh cho trÎ em, nh×n chung cã c¸c lo¹i c¬ b¶n sau:
a) Trß ch¬i víi ®å vËt (hay trß ch¬i x©y dùng)
TrÎ thêng ch¬i víi nh÷ng vËt thÓ ®¬n gi¶n (nh víi c¸t, víi c¸c h×nh
khèi, c¸c m¶nh gç, mảnh nhùa...) hay víi nh÷ng ®å ch¬i, kÓ c¶ ®å ch¬i
chuyÓn ®éng (« t«, tµu ho¶...) qua ®ã chóng cã thÓ:
TËp nhËn biÕt c¸c ®å vËt, c¸c mµu s¾c, c¸c vËt thÓ h×nh häc (h×nh vu«ng,
h×nh trßn, h×nh tam gi¸c...) nh»m dÇn dÇn t×m hiÓu thÕ giíi xung quanh.
15
TËp quan s¸t sù chuyÓn ®éng cña c¸c ®å ch¬i vµ suy nghÜ, t×m kiÕm
nguyªn nh©n cña sù chuyÓn ®éng ®ã (t¹i sao « t« l¹i ch¹y ®îc? t¹i sao bóp bª
l¹i kªu?...)
TËp x©y dùng vµ t¹o nªn nh÷ng h×nh khèi theo mÉu hoÆc theo trÝ tëng tîng cña m×nh (nhµ cöa, cÇu cèng, ®êng s¸...)
RÌn luyÖn trÝ th«ng minh, n©ng cao hiÓu biÕt vÒ thÕ giíi xung quanh,
båi dìng tÝnh kiªn tr×, cÈn thËn vµ nhiÒu phÈm chÊt kh¸c.
Trong qu¸ tr×nh trÎ em ch¬i víi ®å vËt, gi¸o viªn cÇn híng dÉn chóng
c¸ch ch¬i ®Ó c¸c em ®i tõ chç biÕt lµm theo mÉu ®Õn chỗ biÕt ch¬i mét c¸ch
s¸ng t¹o.
b) Trß ch¬i theo chñ ®Ò
Trß ch¬i theo chñ ®Ò rÊt ®a d¹ng, phï hîp víi cuéc sèng mu«n h×nh,
mu«n vÎ xung quanh. Trong c¸c chñ ®Ò ®ã, c¸c sù kiÖn x· héi chiÕm mét vÞ trÝ
lín. C¸c trß ch¬i theo chñ ®Ò kh«ng chØ thÓ hiÖn sù sao chÐp ho¹t ®éng cña
ngêi lín mµ c¶ sù s¸ng t¹o tù do cña trÎ nhá, ®ång thêi chóng gióp trÎ em
nhËn thøc cuéc sèng tèt h¬n, s©u réng h¬n, gióp trÎ ph¸t triÓn kh¶ n¨ng quan
s¸t vµ tÝnh tÝch cùc s¸ng t¹o cña m×nh. Do ®ã, c¸c trß ch¬i theo chñ ®Ò cã vai
trß quan träng trong sù h×nh thµnh nh©n c¸ch trÎ em, trong sù ph¸t triÓn trÝ tuÖ,
®¹o ®øc vµ thÈm mü cña chóng.
Trß ch¬i theo chñ ®Ò bao gåm:
- Trß ch¬i s¾m vai theo chñ ®Ò.
- Trß ch¬i lµm ®¹o diÔn theo chñ ®Ò.
- Trß ch¬i ®ãng kÞch theo chñ ®Ò.
b1) Trß ch¬i s¾m vai: TrÎ em b¾t tríc ngêi lín, lÆp l¹i trong trß ch¬i
nh÷ng hµnh ®éng cña ngêi lín, hoÆc b¾t chíc ®éng vËt vµ lÆp l¹i nh÷ng “hµnh
®éng” cña ®éng vËt ®· ®îc nh©n c¸ch hãa. Trong khi ch¬i, trÎ em cã thÓ sö
dông hoÆc kh«ng sö dông ®å vËt. VÝ dô nh, trÎ cã thÓ s¾m vai ngêi chÞ gióp ®ì
em nhá; s¾m vai ngêi mÑ dÉn con ®i d¹o ch¬i, t¾m giÆt cho con; s¾m vai con
gµ mÑ b¶o vÖ ®µn con...
TrÎ em cµng lín th× cã tÝnh ®éc lËp cµng râ rÖt trong trß ch¬i; cµng thÝch
s¾m vai nh÷ng nhêi lao ®éng gÇn gòi víi nh÷ng nghÒ nghiÖp nhÊt ®Þnh nh: b¸c
sÜ ch÷a bÖnh cho ngêi èm; c« gi¸o d¹y häc sinh; tµi xÕ l¸i xe « t« ®i lµm
viÖc;... Nhê vËy, dÇn dÇn trÎ em quen víi hµng lo¹t qu¸ tr×nh lao ®éng cña ngêi lín.
- Xem thêm -