Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
A/ PhÇn më ®Çu
TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi: Trong nhiÒu n¨m gÇn ®©y, còng nh c¸c níc ®ang
ph¸t triÓn kh¸c ë Ch©u ¸ vµ Ch©u Phi, chóng ta ®ang ph¶i ®èi mÆt víi hiÖn tîng
t¨ng d©n sè qu¸ nhanh cïng víi nh÷ng t¸c ®éng cña nã mang l¹i, ®· biÕn níc ta trë
thµnh mét trong sè nh÷ng níc ®«ng d©n vµo lo¹i cao trªn thÕ giíi. Sù t¨ng nhanh
cña d©n sè nh vËy ®· lµm c¶n trë lín tíi tèc ®é ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi, h¹n chÕ
viÖc n©ng cao chÊt lîng cuéc sèng; ®ång thêi nã lµm n¶y sinh nhiÒu hiÖn tîng tiªu
cùc trong x· héi nh thiÕu viÖc lµm, tÖ n¹n m¹i d©m, ma tuý, téi ph¹m thanh thiÕu
niªn gia t¨ng...
Tuy nhiªn , tèc ®é gia t¨ng còng cã chiÒu híng gi¶m trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y
( trung b×nh gÇn 0,1%/n¨m ) , ®iÒu ®ã còng ®· cã nh÷ng t¸c ®éng tÝch cùc ®Õn ph¸t
triÓn kinh tÕ - x· héi, mµ trùc tiÕp lµ ®Õn viÖc n©ng cao ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh
thÇn cña nh©n d©n . MÆc dï vËy, víi tèc ®é t¨ng d©n sè nh hiÖn nay, d©n sè níc ta sÏ
nhanh chãng ®¹t ®Õn con sè 100 triÖu ngêi vµo ®Çu thÕ kû tíi. §©y lµ kÕt qu¶ cña
mét thêi kú dµi víi møc sinh cña d©n c cao. Kho¶ng thêi gian ®Ó níc ta t¨ng lªn gÊp
®«i cã xu híng ngµy mét ng¾n l¹i: tõ 17 triÖu ngêi ( n¨m 1931) lªn 34 triÖu ngêi
( n¨m 1965 ) ph¶i mÊt 35 n¨m, nhng ®Ó t¨ng d©n sè tõ 30 triÖu ngêi (n¨m 1960) lªn
60 triÖu ngêi ( n¨m 1985 ) chØ mÊt cã 25 n¨m . Víi tèc ®é t¨ng nh vËy, hµng n¨m níc ta cã thªm tõ 1,5 ®Õn 1,6 triÖu c«ng d©n míi, ®ßi hái ph¶i ®îc ch¨m sãc vµ b¶o
®¶m vÒ mäi mÆt tõ l¬ng thùc, thùc phÈm ®Õn c¸c dÞch vô x· héi kh¸c. Trong khi ®ã,
kh«ng ph¶i khi nµo nÒn s¶n xuÊt x· héi vµ tµi nguyªn thiªn nhiªn còng nh møc t¨ng
trëng cña nÒn kinh tÕ ®Òu cã thÓ lu«n lu«n t¹o ra ®ñ cña c¶i vËt chÊt ®Ó ®¸p øng ®îc
nhu cÇu nµy. §©y lµ th¸ch thøc kh«ng ph¶i cña riªng níc ta mµ lµ cña rÊt nhiÒu níc
®ang ph¸t triÓn kh¸c. Trong ®iÒu kiÖn ®ã, chóng ta ®· thùc hiÖn nhiÒu chÝnh s¸ch cô
thÓ, thiÕt thùc ®Ó n©ng cao mäi mÆt ®êi sèng cña nh©n d©n. Theo ®¸nh gi¸ cña
UNDP ( n¨m 1998 ) , ViÖt Nam vÉn duy tr× ®îc sù ph¸t triÓn con ngêi. XÕp h¹ng
c¸c níc theo chØ tiªu HDI ( chØ tiªu tæng hîp cña tuæi thä, häc vÊn vµ thu nhËp b×nh
qu©n ®Çu ngêi ), th× HDI cña ViÖt Nam cao h¬n 26 bËc so víi møc xÕp h¹ng vÒ gi¸
trÞ GDP b×nh qu©n ®Çu ngêi. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ, tuy møc thu nhËp cña níc ta cßn
thÊp, nhng chóng ta ®· quan t©m nhiÒu h¬n ®Õn viÖc ph¸t triÓn con ngêi mét c¸ch
toµn diÖn . UNDP thõa nhËn " ViÖt Nam ®· thµnh c«ng trong viÖc chuyÓn ho¸ thµnh
1
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
qu¶ cña sù t¨ng trëng kinh tÕ thµnh chÊt lîng cao h¬n t¬ng øng cho cuéc sèng cña
ngêi d©n ".
Môc ®Ých nghiªn cøu: Tõ nhËn ®Þnh trªn ®©y vÒ d©n sè ViÖt Nam trong nh÷ng
n¨m qua, chóng ta thÊy r»ng: t×nh h×nh d©n sè ngµy mét t¨ng lªn víi sè lîng kh«ng
ngõng ®· vµ ®ang lµ th¸ch thøc kh«ng chØ ®èi víi §¶ng, Nhµ níc mµ cßn ®èi víi
toµn x· héi. Mét x· héi cã ph¸t triÓn hay kh«ng còng cßn phô thuéc nhiÒu yÕu tè
t¸c ®éng ®Õn nã nhng yÕu tè quan träng nhÊt vÉn lµ lµm sao cã thÓ kiÓm so¸t ®îc
t×nh h×nh gia t¨ng d©n sè ®Ó tõ ®ã nªu ra nh÷ng biÖn ph¸p hµnh ®éng thÝch hîp ®Ó
n©ng cao chÊt lîng d©n sè. V× vËy, chóng ta vÉn lu«n ý thøc ®îc r»ng viÖc n©ng cao
chÊt lîng d©n sè lu«n ®îc coi lµ yÕu tè quan träng hµng ®Çu, lµ mét trong nh÷ng
chiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi, võa mang tÝnh cÊp b¸ch, võa cã tÝnh l©u dµi
thuéc lÜnh vùc d©n sè nh»m gãp phÇn thùc hiÖn chiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ –x· héi
2001-2010 vµ c¸c chiÕn lîc kh¸c.
ChÝnh v× vËy, viÖc nghiªn cøu ®Ò tµi: ChÊt lîng d©n sè ViÖt Nam sÏ gióp cho chóng
ta hiÓu thªm ®îc thùc tr¹ng d©n sè ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y vµ cã nh÷ng
biÖn ph¸p gi¶i quyÕt thiÕt thùc nhÊt nh»m n©ng cao chÊt lîng d©n sè gãp phÇn quan
träng nhÊt trong viÖc x©y dùng mét x· héi c«ng b»ng, d©n chñ, v¨n minh vµ ph¸t
triÓn vÒ mäi mÆt.
Ngoµi ra víi víi viÖc nghiªn cøu nh vËy sÏ gióp cho em ®îc tiÕp cËn m«n häc mét
c¸ch tèt nhÊt vµ hiÖu qu¶ nhÊt. Qua ®ã còng sÏ gióp cho em cã ®îc nh÷ng kiÕn thøc
bæ Ých vµ ®Æc biÖt lµ hiÓu ®îc b¶n chÊt cña m«n häc.
§èi tîng vµ ph¹m vi nghiªn cøu: V× thêi gian vµ ®iÒu kiÖn cã h¹n nªn trong
qu¸ tr×nh lµm ®Ò ¸n em chØ ®i s©u mét sè vÊn ®Ò vÒ cuéc sèng con ngêi vµ nh÷ng t¸c
®éng còng nh nh÷ng biÖn ph¸p ®Ó n©ng cao ®îc ®êi sèng cña ngêi d©n, cã thÓ cha
nªu ra vµ ph©n tÝch ®îc hÕt nh÷ng yÕu tè ¶nh hëng tíi chÊt lîng d©n sè ViÖt Nam
nhng phÇn nµo còng ®· ®Ò cËp ®îc ®Õn nh÷ng khÝa c¹nh vÒ viÖc lµm thÕ nµo ®Ó
n©ng cao ®îc cuéc sèng cña ngêi d©n h¬n n÷a, ®¶m b¶o ®îc chÊt lîng cuéc sèng.
Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu: §Ó thu thËp sè liÖu chÝnh x¸c vµ thùc tÕ cho bµi viÕt
cña m×nh em ®· tham kh¶o nh÷ng tµi liÖu míi nhÊt cã liªn quan, ®ång thêi tham
kh¶o nh÷ng ý kiÕn cña nh÷ng ngêi trong ngµnh ®Ó hoµn thµnh tèt ®Ò ¸n cña m×nh.
§Æc biÖt víi sù híng dÉn cña thÇy gi¸o §Æng Ngäc Sù ®· gióp ®ì vµ t¹o ®iÒu kiÖn
cho em trong qóa tr×nh h×nh thµnh vµ x©y dùng ®Ò ¸n còng nh ®· chØnh söa cho em
rÊt nhiÒu ®Ó em cã thÓ hoµn thµnh c«ng viÖc mét c¸ch nhanh nhÊt vµ hiÖu qu¶ nhÊt.
Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n thÇy.
2
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
KÕt cÊu bµi viÕt:
Néi dung chÝnh cña bµi viÕt chia thµnh c¸c phÇn chÝnh sau:
Lêi më ®Çu
PhÇn I: ChÊt lîng d©n sè ViÖt Nam
PhÇn II: N©ng cao chÊt lîng d©n sè
KÕt luËn
B/ Néi dung chÝnh
I/ ChÊt lîng d©n sè
1.Quan niÖm vÒ chÊt lîng d©n sè.
“ ChÊt lîng d©n sè lµ sù ph¶n ¸nh c¸c ®Æc trng vÒ thÓ chÊt, trÝ tuÖ vµ tinh thÇn cña
toµn bé d©n sè”
(Kho¶n 6 ®iÒu 3 PLDS)
Quan niÖm vÒ chÊt lîng d©n sè xuÊt hiÖn tõ thÕ kØ thø 18, nhng ®iÓn h×nh nhÊt
lµ thuyÕt chñng téc xuÊt hiÖn tõ cuèi thÕ kØ thø 19. ThuyÕt nµy cho r»ng, cã chñng
téc thîng ®¼ng vµ chñng téc h¹ ®¼ng do tÝnh di truyÒn cña gen vµ chñng téc thîng
®¼ng lµ ®Çu tµu, vµ chñng téc h¹ ®¼ng lµ hoµn toµn kh«ng cã kh¶ n¨ng hoÆc chØ cã
kh¶ n¨ng kh«ng ®¸ng kÓ. V× vËy, häc thuyÕt nµy kÕt luËn ph¶i gi÷ g×n sù thuÇn
chñng vµ t¨ng quy m« cña chñng téc thîng ®¼ng, nÕu chñng téc h¹ ®¼ng sinh ®Î
nhiÒu, chñng téc thîng ®¼ng sinh ®Î Ýt sÏ lµm xÊu ®i c¬ cÊu d©n sè vÒ mÆt chÊt lîng. Nhng qua kÕt qu¶ cña c¸c nghiªn cøu c¸c nhµ khoa häc ®· kh¼ng ®Þnh lµ
kh«ng t×m thÊy bÊt k× sù kh¸c nhau nµo trong bé n·o cña c¸c chñng téc. Kh¶ n¨ng
vµ tri thøc cña mçi con ngêi cã ®îc lµ nhê qu¸ tr×nh ch¨m sãc, gi¸o dôc vµ ho¹t
®éng cô thÓ.
¡ng-ghen cho r»ng, chÊt lîng d©n sè lµ kh¶ n¨ng cña con ngêi thùc hiÖn c¸c
ho¹t ®éng mét c¸ch cã hiÖu qu¶ nhÊt. Quan niÖm cña c¸c nhµ khoa häc Nga cho
3
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
r»ng chÊt lîng d©n sè lµ kh¸i niÖm trung t©m cña hÖ thèng tri thøc vÒ d©n sè vµ ®îc
ph¶n ¸nh bëi c¸c chØ tiªu vÒ tr×nh ®é gi¸o dôc, c¬ cÊu nghÒ nghiÖp, x· héi, tÝnh
n¨ng ho¹t ®éng x· héi vµ t×nh tr¹ng søc khoÎ.
Nh vËy chÊt lîng d©n sè h×nh thµnh nhê qu¸ tr×nh ch¨m sãc, gi¸o dôc vµ ®µo
t¹o còng nh kinh nghiÖm, kÜ n¨ng ®îc ®óc rót tõ c¸c ho¹t ®éng cô thÓ. ChÊt lîng
d©n sè t¬ng øng víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt va quan hÖ s¶n xuÊt.
Víi ý nghÜa ®ã, chÊt lîng d©n sè xÐt vÒ b¶n chÊt vµ néi dung cña kh¸i niÖm nµy ®·
ph¶n ¸nh ®óng møc ®é ®îc n©ng cao theo qu¸ tr×nh ph¸t triÓn vµ c¸c quan hÖ x·
héi.
§Ó x¸c ®Þnh b¶n chÊt cña quan niÖm vÒ chÊt lîng d©n sè vµ c¸c chØ sè x¸c minh
chÊt lîng d©n sè, tõ ®iÓn b¸ch khoa ViÖt Nam ®· ®Þnh nghÜa:
“ChÊt lîng lµ mét ph¹m trï triÕt häc biÓu thÞ nh÷ng thuéc tÝnh b¶n chÊt cña sù
vËt, chØ râ nã lµ c¸i g×, tÝnh æn ®Þnh t¬ng ®èi cña sù vËt ph©n biÖt nã víi c¸c sù vËt
kh¸c”.
KÕt hîp víi ®Þnh nghÜa:
“D©n sè lµ tËp hîp ngêi sèng trong mét vïng l·nh thæ nhÊt ®Þnh” th× b¶n chÊt
cña chÊt lîng d©n sè lµ võa thÓ hiÖn ë tÝnh hîp lÝ cña quy m«, tÝnh c©n ®èi cña c¬
cÊu theo tuæi, giíi tÝnh vµ kh¶ n¨ng ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ cña mét tËp hîp ngêi
sèng trong mét vïng l·nh thæ vµ cña tõng c¸ nh©n mçi ngêi.
Víi ý nghÜa ®ã, chÊt lîng d©n sè lµ c¸c ®Æc trng vÒ thÓ chÊt, trÝ tuÖ vµ tinh thÇn
cña toµn bé d©n sè. Cã rÊt nhiÒu ®Æc trng ph¶n ¸nh tr¹ng th¸i vÒ thÓ chÊt trÝ tuÖ vµ
tinh thÇn nªn viÖc ®o lêng, ®¸nh gi¸ chÊt lîng d©n sè lµ rÊt phong phó ®a d¹ng vµ
phøc t¹p. Cã thÓ gép c¸c ®Æc trng thanh 5 nhãm:
+) Thu nhËp vµ phóc lîi
+) Søc khoÎ vµ dinh dìng
+) Gi¸o dôc vµ ph¸t triÓn trÝ tuÖ
+) Gi¶i trÝ v¨n ho¸ vµ tinh thÇn
+) M«i trêng sèng.
2.ChØ tiªu ph¶n ¸nh chÊt lîng d©n sè.
Theo quan niÖm vÒ chÊt lîng d©n sè, c¸c chØ tiªu ph¶n ¸nh chÊt lîng d©n sè vÒ
mÆt thÓ chÊt, trÝ tuÖ vµ tinh thÇn kh«ng chØ ph¶n ¸nh chÊt lîng cña mét con ngêi mµ
ph¶n ¸nh chÊt lîng cña toµn bé con ngêi. Ph©n tÝch c¸c chØ tiªu ph¶n ¸nh chÊt lîng
cho thÊy, c¸c chØ tªu nµy chÞu sù t¸c ®éng cña qu¸ tr×nh d©n sè (sinh, chÕt, di d©n)
vµ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn (ph¸t triÓn kinh tÕ –x· héi vµ b¶o ®¶m an toµn x· héi). Sù
4
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
t¸c ®éng cña c¸c nh©n tè nµy ®Õn tõng c¸ nh©n con ngêi vµ ®Õn c¶ céng ®ång d©n
sè.
C¸c yÕu tè biÓu thÞ vÒ mÆt thÓ lùc bao gåm: søc khoÎ thÓ chÊt; søc khoÎ t©m
trÝ; bÖnh tËt; mèi quan hÖ gi÷a con ngêi víi nh÷ng ®iÒu kiÖn m«i trêng tù nhiªn, x·
héi vµ nh÷ng hÖ qña cña nã. C¸c yÕu tè nµy ®îc thùc thiÖn theo ngµnh däc vÒ sù
ph¸t triÓn kinh tÕ- x· héi cña ngµnh y tÕ vµ c¸c ngµnh cã liªn quan.
C¸c yÕu tè biÓu thÞ vÒ mÆt trÝ lùc bao gåm: tr×nh ®é häc vÊn; tr×nh ®é chuyªn
m«n kÜ thuËt; c¬ cÊu ngµnh nghÒ; ph¸t triÓn tµi n¨ng; ph¸t huy n¨ng lùc s¸ng t¹o vµ
møc hëng thô v¨n ho¸, nghÖ thuËt. C¸c yÕu tè nµy ®îc thùc hiÖn theo ngµnh däc vÒ
sù ph¸t triÓn kinh tÕ –x· héi cña ngµnh gi¸o dôc vµ ®µo t¹o, v¨n ho¸ th«ng tin vµ
c¸c ngµnh cã liªn quan.
C¸c yÕu tè biÓu hiÖn vÒ mÆt n¨ng lùc x· héi cña d©n sè bao gåm: tÝnh hîp lÝ
vÒ quy m«, ph©n bè vµ tèc ®é ph¸t triÓn; tÝnh hîp lÝ vÒ c¬ cÊu chia theo tuæi, giíi
tÝnh, viÖc lµm, tr×nh ®é häc vÊn, chuyªn m«n kÜ thuËt, thµnh phÇn x· héi vµ c¸c yÕu
tè b¶o ®¶m sù thÝch øng cña d©n sè tríc biÕn ®éng bªn ngoµi. C¸c yÕu tè nµy ®îc
thùc hiÖn võa theo ngµnh däc võa theo chiÒu ngang vÒ sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi
cña c¸c khu vùc, vïng ®Þa lÝ vµ ®¬n vÞ hµnh chÝnh.
Víi c¸c chØ tiªu ph¶n ¸nh vÒ mÆt thÓ lùc, trÝ lùc vµ n¨ng lùc x· héi nªu trªn ®·
b¶o ®¶m yªu cÇu më réng c¬ héi lùa chän vµ t¨ng cêng n¨ng lùc lùa chän cña con
ngêi trong c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi, v¨n ho¸. Song chØ khi n¨ng lùc
biÓu hiÖn qua kÜ n¨ng, kiÕn thøc ®îc sö dông hoÆc ®îc sö dông mét c¸ch cã hiÖu
qu¶ th× chÊt lîng d©n sè míi thùc sù ®îc n©ng cao vµ nã ®îc ph¶n ¸nh th«ng qua
hiÖu qu¶ cña nÒn s¶n xuÊt x· héi. Sù thÝch øng ®ã cña mét tËp hîp d©n sè kh«ng thÓ
chØ ®¸nh gi¸ b»ng kÜ n¨ng, kiÕn thøc hay th«ng qua mét c¸ nh©n mµ thêng ®îc ph¶n
¸nh th«ng qua c¸c chØ sè tæng hîp theo lÜnh vùc. Trªn thùc tÕ, c¸c chØ tiªu tæng hîp
thêng ®îc sö dông ®Ó ph¶n ¸nh chÊt lîng d©n sè lµ:
+) ChØ sè ph¸t triÓn con ngêi (HDI) ph¶n ¸nh chÊt lîng d©n sè mét c¸ch tæng
qu¸t
+) ChØ sè khèi lîng c¬ thÓ (BMI) ph¶n ¸nh chÊt lîng con ngêi vÒ mÆt h×nh
thÓ
+) ChØ sè ph¸t triÓn giíi (GDI) ph¶n ¸nh møc ®é ph¸t triÓn gi÷a nam vµ n÷
+) ChØ sè nghÌo khæ cña con ngêi (HPI) ph¶n ¸nh tuæi thä, kiÕn thøc, møc
sèng tö tÕ vµ sù tham gia ho¹t ®éng x· héi.
§¸ng chó ý ë ®©y lµ chØ sè ph¸t triÓn con ngêi
5
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
“ChØ sè ph¸t triÓn con ngêi (HDI) lµ sè liÖu tæng hîp ®Ó ®¸nh gi¸ møc ®é
ph¸t triÓn con ngêi, ®îc x¸c ®Þnh qua tuæi thä trung b×nh, tr×nh ®é gi¸o dôc vµ thu
nhËp b×nh qu©n ®Çu ngêi”
(Kho¶n 11 ®iÒu 3 PLDS)
§Ó ®o lêng kÕt qu¶ vµ ®¸nh gi¸ thµnh tùu ph¸t triÓn con ngêi, b¸o c¸o ph¸t
triÓn con ngêi n¨m 1990 vµ c¸c b¸o c¸o tiÕp theo cña ch¬ng tr×nh ph¸t triÓn Liªn
HiÖp quèc (UNDP) ®· ®a ra mét lo¹t chØ sè. ChØ sè tæng hîp nhÊt ®îc ®a ra tõ n¨m
1990 vµ ®îc hiÖu chØnh l¹i n¨m 1999 lµ chØ sè ph¸t triÓn con ngêi (Human
Developmennt Index-HDI). HDI lµ gi¸ trÞ trung b×nh cña 3 chØ tiªu: kh¶ n¨ng sèng
l©u, ®o lêng b»ng tuæi thä tÝnh tõ khi sinh ra; tr×nh ®é gi¸o dôc, tÝnh tæng hîp theo tØ
lÖ biÕt ch÷ cña ngêi lín vµ c¸c tØ lÖ ®i häc tiÓu häc, trung häc vµ ®¹i häc; møc sèng,
®o b»ng gi¸ trÞ GDP tÝnh b×nh qu©n ®Çu ngêi thùc tÕ theo søc mua t¬ng ®¬ng(PPP).
HDI lµ mét thíc ®o t¬ng ®èi tæng hîp, vît ra khái khÝa c¹nh kinh tÕ thuÇn tuý
vÒ sù ph¸t triÓn, bæ sung cho thíc ®o GDP. Víi HDI, viÖc ®¸nh gi¸ vÒ thµnh tùu
ph¸t triÓn trë nªn toµn diÖn h¬n vµ ph¶n ¸nh ch©n thùc h¬n tÝnh môc tiªu cña nã.
Tuy nhiªn, HDI lµ mét chØ sè cßn t¬ng ®èi ®¬n gi¶n, kh«ng bao qu¸t hÕt tÝnh phong
phó, nhiÒu mÆt cña sù ph¸t triÓn con ngêi. Nã chØ ph¶n ¸nh gi¸n tiÕp do ®ã cha ®Çy
®ñ vµ cßn bá qua mét sè khÝa c¹nh cã liªn quan ®Õn chÊt lîng cuéc sèng cña con
ngêi nh chÝnh trÞ, v¨n ho¸, m«i trêng hay møc ®é tham gia cña ngêi d©n hoÆc kh«ng
lµm næi bËt ®îc nh÷ng th¸ch thøc cÇn ®îc u tiªn gi¶i quyÕt cña mét quèc gia trong
tiÕn tr×nh ph¸t triÓn. Cho ®Õn nay, HDI vÉn lµ mét chØ sè tèt nhÊt dïng ®Ó ®¸nh gi¸
sù ph¸t triÓn con ngêi cña mét quèc gia. §Ó xem xÐt mét c¸ch toµn diÖn th× cÇn sö
dông nhiÒu thíc ®o bæ sung kh¸c nh»m chØ râ sù kh¸c biÖt vÒ tr×nh ®é ph¸t triÓn con
ngêi gi÷a c¸c vïng, c¸c nhãm x· héi, cÇn x©y dùng HDI chi tiÕt cho tõng ®Þa ph¬ng
vµ tõng nhãm ®èi tîng d©n c.
Mçi chØ sè chØ ph¶n ¸nh mét khÝa c¹nh, mét yÕu tè c¬ b¶n cña sù ph¸t triÓn
con ngêi nh chØ sè ph¸t triÓn giíi tÝnh (GDI), chØ sè ®o quyÒn lùc theo giíi tÝnh
(GEM), chØ sè nghÌo khæ tæng hîp(HPI), vµ c¸c chØ tiªu ®¸nh gi¸ tõng lÜnh vùc hay
khÝa c¹nh cô thÓ cña ®êi sèng x· héi nh : y tÕ, gi¸o dôc, dinh dìng, níc s¹ch, d©n
sè, m«i trêng, v¨n ho¸, téi ph¹m…Mét chØ tiªu riªng rÏ thêng Ýt cã ý nghÜa nªn cÇn
phèi hîp c¸c chØ tiªu ®Ó cïng víi chØ sè HDI ph¶n ¸nh sù ph¸t triÓn con ngêi.
3.Thùc tr¹ng vµ nh÷ng thµnh tùu ®¹t ®îc.
a.T×nh h×nh thùc hiÖn n©ng chØ sè ph¸t triÓn con ngêi
6
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
“Nhµ níc thùc hiÖn chÝnh s¸ch n©ng cao chÊt lîng d©n sè vÒ thÓ chÊt, trÝ tuÖ
vµ tinh thÇn nh»m n©ng cao chØ sè ph¸t triÓn con ngêi cña ViÖt Nam lªn møc tiªn
tiÕn cña thÕ giíi, ®¸p øng yªu cÇu c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc”
( Kho¶n 2 ®iÒu 20 PLDS)
Trong nh÷ng n¨m cuèi cña thËp kØ 90, chØ sè ph¸t triÓn con ngêi cña níc ta ®·
®îc n©ng lªn ®¸ng kÓ, tõ 0,582 n¨m 1985, ®¹t 0,603 n¨m 1990, ®¹t 0,646 n¨m
1995, ®¹t 0.664 vµ xÕp 110/174 n¨m1997, ®¹t 0,671 vµ xÕp 108/174 n¨m 1998, ®¹t
0,688 vµ xÕp 109/175 n¨m 2001. Theo “B¸o c¸o ph¸t triÓn con ngêi n¨m 2003” cña
Ch¬ng tr×nh ph¸t triÓn Liªn HiÖp quèc (UNDP) th× ViÖt Nam ®· ®¹t ®îc tiÕn bé râ
rÖt trong ph¸t triÓn con ngêi, víi chØ sè ph¸t triÓn con ngêi t¨ng liªn tôc.ChØ sè ph¸t
triÓn con ngêi cña ViÖt Nam xÕp trªn nhiÒu níc trong khu vùc nh Ên §é, Pakistan,
Myanmar, Bangladesh. Tuy nhiªn chØ sè nµy vÉn ë møc trung b×nh thÊp so víi khu
vùc vµ trªn thÕ giíi. Theo B¸o c¸o ph¸t triÓn con ngêi ViÖt Nam n¨m 2000, chØ cã
12 tØnh cã tr×nh ®é ph¸t triÓn cao (HDI tõ 0,7 trë lªn) cã tíi 41 tØnh cã tr×nh ®é ph¸t
triÓn trung b×nh (HDI tõ 0,6 ®Õn díi 0,7) vµ 8 tØnh cßn l¹i cã tr×nh ®é ph¸t triÓn thÊp
(HDI díi 0,6).
Tuæi thä b×nh qu©n cña níc ta kh¸ cao so víi møc thu nhËp cña nÒn kinh tÕ vµ
tiÕp tôc t¨ng tõ 66 tuæi n¨m 1989 lªn 68 tuæi n¨m 1999 vµ 71 tuæi n¨m 2002. Tuæi
thä b×nh qu©n cña nam thêng thÊp h¬n n÷ 4 tuæi, trong khi møc chªnh lÖch tuæi thä
gi÷a nam vµ n÷ ë NhËt B¶n lµ 6 tuæi, ë c¸c níc Ch©u ¢u tíi 8 tuæi. Liªn HiÖp quèc
®¸nh gi¸, ViÖt Nam lµ mét trong sè 10 níc cã tuæi thä t¨ng nhanh nhÊt trong thêi k×
1950-2000. Tuy nhiªn, tuæi thä b×nh qu©n khoÎ m¹nh cña níc ta l¹i thÊp ®i rÊt
nhiÒu chØ lµ 58,2 tuæi vµ xÕp thø 116 so víi 174 níc trªn thÕ giíi.
C¸c tè chÊt vÒ thÓ lùc cña ngêi ViÖt Nam cßn nhiÒu h¹n chÕ, ®Æc biÖt lµ chiÒu
cao, c©n nÆng vµ søc bÒn. TØ lÖ thanh niªn tõ 18-22 tuæi ®¹t tiªu chuÈn 165cm trë
lªn(®èi víi nam) lµ 31,9% vµ 155cm(®èi víi n÷) lµ 31,9%; 1,5% d©n sè bÞ thiÓu
n¨ng vÒ thÓ lùc vµ trÝ lùc; tÇn suÊt dÞ tËt bÈm sinh ë trÎ sinh ra sèng lµ 3%. TØ lÖ trÎ
s¬ sinh nÆng díi 2500g chiÕm 8% n¨m1998. TØ lÖ trÎ em díi 5 tuæi suy dinh dìng
®· gi¶m, song theo ph©n lo¹i cña tæ chøc Y tª thÕ giíi(WHO) tØ lÖ nµy vÉn cßn ë
møc cao, chiÕm 36.7% n¨m 1999; 33.8% n¨m 2000; 30,1% n¨m 2002 vµ 28% n¨m
2003.ChØ cã 2 thµnh phè lín lµ Hµ Néi vµ TP.Hå ChÝ Minh cã tØ lÖ suy dinh dìng ë
møc trung b×nh(10%-19%) cã 24 tØnh cã tØ lÖ dinh dìng ë lo¹i cao (20%-30%) vµ
cã tíi 35 tØnh cßn l¹i cã tØ lÖ suy dinh dìng ë lo¹i rÊt cao(trªn 30%). Trong khi viÖc
7
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
phßng chèng suy dinh dìng cha xong th× ®· xuÊt hiÖn t×nh tr¹ng bÖnh tËt do thõa
dinh dìng g©y ra.
TÝnh ®Õn thêi ®iÓm 1/4/1999 c¶ níc vÉn cßn 6,8 triÖu ngêi tõ 10 tuæi trë lªn
cha bao giê ®Õn trêng, trong ®ã 5,3 triÖu ngêi hoµn toµn kh«ng biÕt ch÷. TØ lÖ sè ngêi ®· qua ®µo t¹o nghÒ nghiÖp vµ chuyªn m«n kÜ thuËt chiÕm 7,6% d©n sè tõ 13 tuæi
trë lªn, trong ®ã 2,3% lµ c«ng nh©n kÜ thuËt vµ nh©n viªn nghiÖp vô cã b»ng cÊp,
2,8% cã tr×nh ®é trung häc chuyªn nghiÖp, 0,7% cao ®¼ng, 1,7% ®¹i häc vµ 0,1%
cã tr×nh ®é trªn ®¹i häc. C¬ cÊu ®µo t¹o bÊt hîp lÝ, quan hÖ tØ lÖ ®µo t¹o gi÷a 3 lo¹i
tr×nh ®é chuyªn m«n kÜ thuËt theo tiªu chuÈn quèc tÕ lµ: ®¹i häc vµ trªn ®¹i häc 1;
trung häc chuyªn nghiÖp 4; c«ng nh©n kÜ thuËt 10 (1-4-10), th× ë níc ta t¹i thêi
®iÓm 1/4/1999 lµ 1- 1,13- 0,92.
§Ó tr¸nh nguy c¬ tôt hËu, cïng víi viÖc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò quy m« d©n sè ®ßi
hái chóng ta ph¶i x©y dùng vµ thùc thi mét chiÕn lîc dµi h¹n nh»m thùc hiÖn ®ång
bé, tõng bíc, cã träng ®iÓm viÖc ®iÒu hoµ quan hÖ gi÷a sè lîng vµ chÊt lîng d©n sè,
gi÷a ph¸t triÓn d©n sè vµ nguån lùc ®Ó n©ng cao chÊt lîng d©n sè ViÖt Nam c¶ vÒ
thÓ lùc vµ trÝ lùc.
b.ChÊt lîng nguån nh©n lùc.
Tríc C¸ch m¹ng Th¸ng T¸m (n¨m 1945) cã 95% d©n sè kh«ng biÕt ch÷. Sau
C¸ch m¹ng, §¶ng vµ nhµ níc ta tËp trung mäi nguån lùc ®Ó ph¸t triÓn gi¸o dôc
n©ng cao d©n trÝ, hiÖn nay 90% d©n sè biÕt ch÷, phÇn ®«ng lùc lîng lao ®éng ®îc
gi¸o dôc phæ th«ng. Tuy nhiªn chóng ta ®ang ®øng tríc nh÷ng thö th¸ch míi, tr×nh
®é tay nghÒ, kü thuËt cña lao ®éng ViÖt Nam cßn thÊp so víi yªu cÇu ph¸t triÓn cña
®Êt níc, so víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña c¸c níc tiªn tiÕn.
HiÖn nay ViÖt Nam thuéc nhãm c¸c níc cã c¬ cÊu d©n sè trÎ. §©y lµ mét thÕ m¹nh
trong viÖc bæ sung nguån nh©n lùc míi cho ph¸t triÓn. Song sù ph¸t triÓn cã bÒn
v÷ng hay kh«ng cßn tuú thuéc vµo chÊt lîng lao ®éng. Lùc lîng lao ®éng trÎ nµy
ph¶i khoÎ m¹nh vÒ thÓ chÊt, ®îc gi¸o dôc vµ ®µo t¹o c¬ b¶n, cã hÖ thèng ngay tõ
khi c¾p s¸ch tíi trêng cho tíi khi thµnh ngêi lao ®éng cã häc vÊn cao, kÜ n¨ng
chuyªn m«n phï hîp víi nhu cÇu ph¸t triÓn x· héi. NÕu nh×n vµo hÖ thèng trêng së,
c¬ së vËt chÊt cho gi¸o dôc, ®éi ngò c¸n bé khoa häc , c¸n bé gi¶ng d¹y vµ nghiªn
cøu th× chóng ta ®· ®¹t bíc tiÕn lín trong lÞch sö gi¸o dôc ViÖt Nam. Cha bao giê níc ta cã mét hÖ thèng trêng së víi nh÷ng ph¬ng tiÖn gi¸o dôc vµ ®µo t¹o lín vµ hiÖn
®¹i nh ngµy nay. Nhng nÕu nh×n vµo nhu cÇu cña sù ph¸t triÓn kinh tÕ- x· héi ®èi
víi chÊt lîng nguån nh©n lùc th× hÖ thèng gi¸o dôc ®µo t¹o thÓ hiÖn nh÷ng h¹n chÕ
8
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
vµ cßn nhiÒu ®iÒu bÊt cËp. TØ lÖ trÎ em bá häc cßn nhiÒu, kiÕn thøc vµ kÜ n¨ng
chuyªn m«n cña ngêi lao ®éng thÊp h¬n c¸c níc tiªn tiÕn kh¸c.
c.ChÊt lîng cuéc sèng.
Khi nãi ®Õn chÊt lîng cuéc sèng kh«ng chØ nhÊn m¹nh ®Õn ®êi sèng vËt
chÊt, tinh thÇn, thÓ lùc, trÝ tuÖ mµ cßn nãi ®Õn m«i trêng, kh¶ n¨ng vµ ®iÒu kiÖn x·
héi cho c¸c thµnh viªn x· héi cã nh÷ng c¬ héi ph¸t triÓn ®¹t ®îc nh÷ng vÞ thÕ x· héi
míi. Møc sèng vËt chÊt, tinh thÇn cña nh©n d©n tõng bíc ®îc c¶i thiÖn, hÖ thèng y
tÕ dîc x©y dùng ®Õn tËn lµng b¶n, hÖ thèng ch¨m sãc søc khoÎ ®îc x©y dùng vµ
kiÖn toµn, lo¹i trõ mét sè c¨n bÖnh x· héi ra khái ®êi sèng x· héi, tuæi thä trung
b×nh ®îc n©ng cao. HÖ thèng gi¸o dôc ®îc x©y dùng vµ ph¸t triÓn, hÇu hÕt c¸c x· ®·
cã trêng tiÓu häc vµ phæ th«ng c¬ së, huyÖn cã Ýt nhÊt mét trêng phæ th«ng trung
häc.
VÒ chÊt lîng d©n sè, mét vÊn ®Ò ®îc x· héi rÊt quan t©m lµ trong nh÷ng n¨m gÇn
®©y díi t¸c ®éng cña mÆt tr¸i kinh tÕ thÞ trêng, sù ph©n ho¸ x· héi, ph©n ho¸ giµu
nghÌo cã chiÒu híng gia t¨ng.NghÌo ®ãi lµ t×nh tr¹ng cña mét bé phËn d©n c kh«ng
cã kh¶ n¨ng tho¶ m·n nh÷ng nhu cÇu tèi thiÓu ®Ó duy tr× cuéc sèng hµng ngµy.
Nh÷ng nhu cÇu tèi thiÓu cña cuéc sèng con ngêi nh ¨n, ë, mÆc, c¸c nhu cÇu vÒ gi¸o
dôc, ch¨m sãc søc khoÎ…kh«ng ®îc ®¶m b¶o. BiÓu hiÖn cña t×nh tr¹ng nµy lµ suy
dinh dìng, thiÕu thèn nh÷ng ®iÒu kiÖn sinh ho¹t hµng ngµy, kh«ng cã kh¶ n¨ng ®Çu
t cho con ¨n häc. HiÖn nay nhãm nghÌo ®ãi gi¶m xuèng c¶ vÒ sè lîng tuyÖt ®èi vµ
c¶ vÒ tØ träng trong toµn bé d©n c. NghÌo cßn ®îc xem xÐt nh lµ mét bé phËn d©n c
cã møc sèng díi møc trung b×nh cña céng ®ång x· héi t¹i mét ®Þa ph¬ng vµ trong
thêi ®iÓm nhÊt ®Þnh. XÐt theo ý nghÜa ®ã hiÖn nay, kho¶ng 50% d©n sè thuéc diÖn
nghÌo, trong ®ã cã h¬n 1.700 x· träng ®iÓm cÇn cã sùc trî gióp tÝch cùc cña x· héi.
II/ N©ng cao chÊt lîng d©n sè
1.Môc ®Ých n©ng cao chÊt lîng d©n sè.
Trong nhiÒu thÕ kØ, loµi ngêi lu«n bÞ ¸m ¶nh bëi môc tiªu tho¸t khái ®ãi
nghÌo, ngµy cµng cã ®îc mét cuéc sèng ®Çy ®ñ, sung tóc h¬n cho tÊt c¶ mäi ngêi.
9
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
Do ®ã, viÖc tËp trung më réng n¨ng lùc s¶n xuÊt, thóc ®Èy t¨ng trëng kinh tÕ dÇn
dÇn trë thµnh môc tiªu träng yÕu cña mçi quèc gia. ChÝnh v× vËy, con ngêi víi t
c¸ch lµ môc tiªu ®Ých thùc cña sù ph¸t triÓn ®· nhiÒu khi bÞ xem nhÑ.
C¸ch tiÕp cËn cã tÝnh hÖ thèng, mang tÝnh nh©n v¨n coi con ngêi lµ trung t©m,
lµ môc ®Ých tèi thîng cña sù ph¸t triÓn vµ coi ph¸t triÓn lµ sù më réng ph¹m vi lùa
chän cña con ngêi ®Ó ®¹t ®Õn mét cuéc sèng trêng thä, khoÎ m¹nh, cã ý nghÜa vµ
xøng ®¸ng víi con ngêi. Quan ®iÓm nµy bao hµm hai khÝa c¹nh chÝnh lµ më réng
c¸c c¬ héi lùa chän vµ n©ng cao n¨ng lùc lùa chän cña con ngêi nh»m hëng thô mét
cuéc sèng h¹nh phóc, bÒn v÷ng.
Më réng c¬ héi lùa chän bao gåm: t¨ng thu nhËp, ®îc tiÕp cËn c¸c dÞch vô y
tÕ, gi¸o dôc tèt h¬n, cã chç ë tèt h¬n, viÖc lµm cã ý nghÜa h¬n, tham gia ®Çy ®ñ tÝch
cùc h¬n vµo c¸c ho¹t ®éng x· héi céng ®ång. Ph¸t triÓn v× con ngêi ph¶i nhÊn m¹nh
tíi viÖc më réng kh«ng gian lùa chän cho con ngêi ®Ó mçi ngêi cã thÓ ®¹t ®îc cuéc
sèng cã ý nghÜa nhÊt. ViÖc më réng c¸c quyÒn lùa chän cña c¸c c¸ nh©n trong mäi
lÜnh vùc lµ ®iÒu kiÖn thiÕt yÕu vµ quan träng nhÊt cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn.
T¨ng cêng n¨ng lùc lùa chän lµ ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt ®Ó biÕn c¸c c¬ héi s½n cã
thµnh hiÖn thùc. T¨ng cêng n¨ng lùc con ngêi tríc hÕt lµ trau dåi kÜ n¨ng, kiÕn thøc,
kinh nghiÖm cña hä. Tuy nhiªn kÜ n¨ng, kiÕn thøc cã thÓ bÞ mai mét, xãi mßn nÕu
chóng kh«ng ®îc sö dông hoÆc ®îc sö dông mét c¸ch kh«ng hiÖu qu¶. V× thÕ, t¨ng
cêng n¨ng lùc bÒn v÷ng hµm ý c¶ viÖc sö dông n¨ng lùc mét c¸ch cã hiÖu qu¶
Trong cuéc sèng, con ngêi cÇn ®Õn nhiÒu lo¹i n¨ng lùc: n¨ng lùc tham gia,
n¨ng lùc tæ chøc thùc hiÖn c¸c c«ng viÖc vµ n¨ng lùc hëng thô c¸c kÕt qu¶ trong c¸c
lÜnh vùc kh¸c nhau cña ®êi sèng. Tuy nhiªn, cã nh÷ng n¨ng lùc c¬ b¶n mµ thiÕu
chóng c¸c n¨ng lùc kh¸c khã cã kh¶ n¨ng ph¸t triÓn. §Ó ph¸t triÓn ®îc con ngêi cÇn
cã thÓ lùc, trÝ lùc ë møc tèi thiÓu, cÇn thiÕt. C¸c ho¹t ®éng ch¨m sãc søc khoÎ c¬
b¶n, gi¸o dôc c¬ së ë c¶ ph¹m vi gia ®×nh vµ x· héi cã vai trß quan träng trong viÖc
h×nh thµnh c¸c n¨ng lùc nµy.
Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ- x· héi cña níc ta trong nhiÒu thËp kØ qua, ®Æc
biÖt lµ qu¸ tr×nh ®æi míi, ®ã lµ qu¸ tr×nh më réng c¬ héi lùa chän vµ n©ng cao n¨ng
lùc cña mçi ngêi d©n trong c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi, v¨n ho¸ ®a d¹ng
nh»m ®¹t ®îc mét cuéc sèng Êm no, ®Çy ®ñ h¬n, m¹nh khoÎ, tù do vµ giµu trÝ thøc
h¬n ®Ó thùc hiÖn môc tiªu d©n giµu, níc m¹nh, x· héi c«ng b»ng, d©n chñ, v¨n
minh.
10
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
V× vËy, PLDS quy ®Þnh: “ N©ng cao chÊt lîng d©n sè lµ chÝnh s¸ch c¬ b¶n cña
Nhµ níc trong sù nghiÖp ph¸t triÓn ®Êt níc”.
Quy ®Þnh nµy võa kÕ thõa chÝnh s¸ch cña §¶ng vµ Nhµ níc ta trong sù nghiÖp
ph¸t triÓn ®Êt níc trong nhiÒu thËp kØ qua, võa nhÊn m¹nh ®Æc ®iÓm næi bËt cña chÊt
lîng d©n sè níc ta thÊp nh»m gi¶i quyÕt nh÷ng th¸ch thøc gay g¾t mµ ViÖt Nam
ph¶i ®èi mÆt trong sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸, chñ ®éng héi nhËp
quèc tÕ. Quy ®Þnh nµy còng kh¼ng ®Þnh quan ®iÓm coi con ngêi võa lµ môc tiªu,
võa lµ ®éng lùc cña sù ph¸t triÓn th× viÖc n©ng cao chÊt lîng d©n sè lµ môc ®Ých c¬
b¶n cña sù ph¸t triÓn kinh tÕ- x· héi cña ®Êt níc.
Môc tiªu cña chiÕn lîc d©n sè ViÖt Nam giai ®o¹n 2001- 2010 ®îc Thñ tíng
ChÝnh phñ phª duyÖt t¹i quyÕt ®Þnh sè 147/2000/Q§-TTg lµ: “N©ng cao chÊt lîng
d©n sè vÒ thÓ chÊt, trÝ tuÖ vµ tinh thÇn. PhÊn ®Êu chØ sè ph¸t triÓn con ngêi(HDI) ë
møc trung b×nh tiªn tiÕn cña thÕ giíi vµo n¨m 2010”.
Víi quy ®Þnh cña PLDS, ®©y lµ lÇn ®Çu tiªn vÊn ®Ò chÊt lîng d©n sè ®îc ®a vµo v¨n
b¶n quy ph¹m ph¸p luËt cã gi¸ trÞ ph¸p lÝ cao, gi¶i quyÕt ®Çy ®ñ vµ ®ång bé, c©n ®èi
c¸c lÜnh vùc cña c«ng t¸c d©n sè vµ còng chÝnh lµ ®ßi hái, th¸ch thøc cña c«ng t¸c
DS – KHHG§ mµ NghÞ quyÕt §¹i héi §¶ng lÇn thø IX chØ râ: “ChÝnh s¸ch d©n sè
nh»m chñ ®éng kiÓm so¸t quy m« vµ t¨ng chÊt lîng d©n sè phï hîp víi nh÷ng yªu
cÇu ph¸t triÓn kinh tÕ- x· héi. N©ng cao chÊt lîng c¸c dÞch vô ch¨m sãc søc khoÎ
sinh s¶n- kÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh; gi¶i quyÕt t«t mèi quan hÖ gi÷a ph©n bè d©n c hîp
lÝ víi qu¶n lÝ d©n sè vµ ph¸t triÓn nguån nh©n lùc”.
2.C¸c biÖn ph¸p n©ng cao chÊt lîng d©n sè.
2.1.Tr¸ch nhiÖm n©ng cao chÊt lîng d©n sè.
PLDS quy ®Þnh vÒ tr¸ch nhiÖm n©ng cao chÊt lîng d©n sè cña Nhµ níc, c¬
quan qu¶n lÝ nhµ níc vµ c¸c c¬ quan, tæ chøc c¸ nh©n nh sau:
“1.Nhµ níc khuyÕn khÝch vµ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó tæ chøc, c¸ nh©n thùc
hiÖn c¸c biÖn ph¸p n©ng cao chÊt lîng d©n sè th«ng qua c¸c ch¬ng tr×nh dù ¸n ph¸t
triÓn kinh tÕ x· héi, ®Çu t c¬ së h¹ tÇng kÜ thuËt, x©y dùng hÖ thèng an sinh x· héi
vµ b¶o vÖ m«i trêng sinh th¸i.
2.C¬ quan, tæ chøc, c¸ nh©n cã tr¸ch nhiÖm thùc hiÖn c«ng t¸c b¶o vÖ søc
khoÎ vµ rÌn luyÖn th©n thÓ, n©ng cao tr×nh ®é gi¸o dôc vµ ph¸t triÓn trÝ tuÖ, ph¸t
triÓn kinh tÕ vµ n©ng cao phóc lîi x· héi, gi÷ g×n gi¸ trÞ v¨n ho¸, tinh thÇn vµ b¶o vÖ
m«i trêng sinh th¸i.
11
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
3.C¬ quan qu¶n lÝ nhµ níc vÒ d©n sè cã tr¸ch nhiÖm phèi hîp víi c¸c c¬
quan, tæ chøc h÷u quan x©y dùng vµ triÓn khai thùc hiÖn m« h×nh n©ng cao chÊt lîng d©n sè víi ph¸t triÓn gia ®×nh bÒn v÷ng, m« h×nh t¸c ®éng n©ng cao chÊt lîng
d©n sè céng ®ång; cung cÊp th«ng tin, tuyªn truyÒn, t vÊn vµ gióp ®ì gia ®×nh, c¸
nh©n thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p n©ng cao chÊt lîng d©n sè.
4.C¬ quan, tæ chøc, c¸ nh©n ®îc cung cÊp th«ng tin, híng dÉn, gióp ®ì vµ tù
nguyÖn thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p n©ng cao chÊt lîng d©n sè.
(§iÒu 22 PLDS)
Theo quan niÖm nµy, tr¸ch nhiÖm n©ng cao chÊt lîng d©n sè thuéc vÒ bèn
chñ thÓ lµ Nhµ níc, c¬ quan nhµ níc, c¸c c¬ quan, tæ chøc, ®oµn thÓ vµ mäi c«ng
d©n. Nhµ níc th«ng qua chÝnh s¸ch vµ c¸c ch¬ng tr×nh, dù ¸n ph¸t triÓn kinh tÕ x·
héi lÊy môc tiªu tèi cao cña sù ph¸t triÓn lµ v× con ngêi, ph¸t triÓn con ngêi nh»m
n©ng cao ®iÒu kiÖn sèng cña con ngêi vµ ph¸t triÓn c¸c n¨ng lùc cña hä trªn tÊt c¶
c¸c khÝa c¹nh cña ®êi sèng x· héi chø kh«ng chØ giíi h¹n trong ph¹m vi kinh tÕ.
C¸c c¬ quan, tæ chøc, c¸ nh©n cã tr¸ch nhiÖm dµnh lîi Ých cña sù ph¸t triÓn cho tÊt
c¶ mäi ngêi nh»m b¶o ®¶m c¸c nhu cÇu c¬ b¶n vÒ ¨n, mÆc, häc tËp, ch¨m sãc søc
khoÎ, phæ cËp gi¸o dôc, t¹o ®iÒu kiÖn cho mäi trÎ em ®îc ®Õn trêng, h×nh thµnh
m¹ng líi y tÕ c¬ së mét c¸ch réng kh¾p, triÓn khai c«ng t¸c phßng bÖnh, b¶o vÖ
quyÒn lîi cña phô n÷, trÎ em, ngêi giµ, ngêi d©n téc thiÓu sè vµ nh÷ng ngêi cã hoµn
c¶nh khã kh¨n. N©ng cao chÊt lîng con ngêi lµ nhu cÇu, môc ®Ých vµ tr¸ch nhiÖm
cña mçi c¸ nh©n, gia ®×nh, khuyÕn khÝch nh©n d©n tham gia tÝch cùc vµ s¸ng t¹o vµo
mäi mÆt ®êi sèng kinh tÕ x· héi. Nãi c¸ch kh¸c con ngêi ®îc ®Æt ®óng nghÜa trªn
thùc tÕ ë vÞ trÝ trung t©m cña sù ph¸t triÓn trªn c¬ së ®îc Nhµ níc, c¬ quan, tæ chøc
më réng sù lùa chän, t¹o sù b×nh ®¼ng ®èi víi mäi thµnh viªn trong x· héi.
Trong chiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi ë níc ta, ch¨m sãc søc khoÎ nh©n
d©n, n©ng cao chÊt lîng cuéc sèng lu«n ®îc x¸c ®Þnh lµ mét trong nh÷ng nhiÖm vô
hµng ®Çu. Trong tiÕn tr×nh më cöa, c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc cÇn quan
t©m ®Õn vÞ thµnh niªn- nhãm x· héi ®Æc biÖt nh»m trong giai ®o¹n chuyÓn tiÕp gi÷a
tuæi Êu th¬ vµ tuæi trëng thµnh. §Æc trng quan träng nhÊt cña nhãm x· héi nµy lµ
t¨ng trëng nhanh vÒ mÆt thÓ chÊt víi viÖc hoµn thiÖn bé m¸y sinh s¶n vµ trëng
thµnh vÒ mÆt x· héi víi viÖc h×nh thµnh nh÷ng ®Æc tÝnh c¬ b¶n vÒ nh©n c¸ch. §©y lµ
nhãm x· héi ®ang trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn ®Æc biÖt, dÔ thay ®æi, chÞu t¸c ®éng
nhiÒu chiÒu ë c¶ gia ®×nh, nhµ trêng vµ x· héi. B¶o vÖ, gi¸o dôc vµ ch¨m sãc søc
khoÎ cho vÞ thµnh niªn râ rµng lµ mét trong nh÷ng nhiÖm vô x· héi cÊp b¸ch cña n12
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
íc ta hiÖn nay ®Ó ®¶m b¶o sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng cña ®Êt níc, n©ng cao chÊt lîng
cuéc sèng cho thÕ hÖ t¬ng lai. X· héi, gia ®×nh vµ céng ®ång ph¶i quan t©m b¶o vÖ,
gi¸o dôc, ch¨m sãc b¶o vÖ søc khoÎ cho hä, ®ång thêi gióp hä cã thÓ tù m×nh ®a ra
nh÷ng quyÕt ®Þnh ®óng vÒ mÆt ch¨m sãc søc khoÎ cho b¶n th©n, h¹n chÕ nh÷ng ¶nh
hëng xÊu ®Õn cuéc sèng t¬ng lai cña c¸c em vµ t¬ng lai cña gièng nßi.
2.2.BiÖn ph¸p n©ng cao chÊt lîng d©n sè.
“1.B¶o ®¶m quyÒn c¬ b¶n cña con ngêi; quyÒn ph¸t triÓn ®Çy ®ñ, b×nh ®¼ng vÒ
thÓ chÊt, trÝ tuÖ, tinh thÇn; hç trî n©ng cao nh÷ng chØ sè c¬ b¶n vÒ chiÒu cao, c©n
nÆng, søc bÒn; t¨ng tuæi thä b×nh qu©n; n©ng cao tr×nh ®é häc vÊn vµ t¨ng thu nhËp
b×nh qu©n ®Çu ngêi;
2.Tuyªn truyÒn, t vÊn vµ gióp ®ì nh©n d©n hiÓu vµ chñ ®éng, tù nguyÖn thùc
hiÖn c¸c biÖn ph¸p n©ng cao chÊt lîng d©n sè;
3.§a d¹ng ho¸ c¸c lo¹i h×nh cung cÊp hµng ho¸ vµ dÞch vô c«ng céng, ®Æc
biÖt vÒ gi¸o dôc, y tÕ ®Ó c¶i thiÖn chÊt lîng sèng vµ n©ng cao chÊt lîng d©n sè;
4.Thùc hiÖn chÝnh s¸ch vµ biÖn ph¸p hç trî ®èi víi vïng cã ®iÒu kiÖn kinh tÕ
x· héi ®Æc biÖt khã kh¨n, vïng cã ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi khã kh¨n, ngêi nghÌo,
ngêi cã hoµn c¶nh khã kh¨n ®Ó n©ng cao chÊt lîng d©n sè.”
(§iÒu 21 PLDS)
C¸c quy ®Þnh vÒ nh÷ng biÖn ph¸p n©ng cao chÊt lîng d©n sè ®· ®Þnh híng c¬
b¶n, toµn diÖn tõ viÖc b¶o ®¶m quyÒn c¬ b¶n cña con ngêi, quyÒn ®îc ph¸t triÓn ®Çy
®ñ, b×nh ®¼ng vÒ thÓ chÊt, trÝ tuÖ, tinh thÇn, ®Õn viÖc ®Þnh híng trong tuyªn truyÒn,
t vÊn vµ gióp ®ì nh©n d©n hiÓu vµ chñ ®éng, tù nguyÖn thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p
n©ng cao chÊt lîng d©n sè, ®a d¹ng ho¸ c¸c lo¹i h×nh cung cÊp hµng ho¸ vµ dÞch vô
c«ng céng, gi¸o dôc vµ y tÕ.
C¸c biÖn ph¸p n©ng cao chÊt lîng d©n sè nªu trªn ®îc xuÊt ph¸t tõ môc tiªu
ph¸t triÓn con ngêi vµ c¸c mèi quan hÖ cña con ngêi vÒ mÆt sinh häc, tù nhiªn vµ x·
héi.
BiÖn ph¸p 1 nh»m b¶o ®¶m yªu cÇu më réng c¬ héi lùa chän cña con ngêi, t¹o cho
con ngêi thùc hiÖn c¸c quyÒn c¬ b¶n, quyÒn ph¸t triÓn ®Çy ®ñ, ®îc tiÕp cËn y tÕ,
gi¸o dôc, ph¸t triÓn n¨ng khiÕu, hëng thô v¨n ho¸ nghÖ thuËt, vui ch¬i, gi¶i trÝ. BiÖn
ph¸p 2 vµ 3 nh»m t¨ng cêng n¨ng lùc lùa chän cña con ngêi vµ chØ trªn c¬ së mçi
ngêi cã kiÕn thøc, kÜ n¨ng vµ c¸c c¬ héi s½n cã th× con ngêi míi cã kh¶ n¨ng lùa
chon vµ thùc hiÖn. Trªn thùc tÕ vïng cã ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi khã kh¨n vµ ®Æc
biÖt khã kh¨n thêng cha b¶o ®¶m ®îc c¸c c¬ héi cÇn thiÕt ®Ó con ngêi thùc hiÖn
13
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
quyÒn cña m×nh. §ång thêi, nh©n d©n sinh sèng ë c¸c vïng nµy vµ nh÷ng ngêi
nghÌo, ngêi bÞ thiÖt thßi trong cuéc sèng l¹i thiÕu n¨ng lùc lùa chän c¬ héi cho
m×nh.
V× vËy, biÖn ph¸p 4 ®· quy ®Þnh chÝnh s¸ch vµ ®Þnh híng viÖc thùc hiÖn c¸c biÖn
ph¸p u tiªn ®èi víi nh÷ng vïng nµy.
Râ rµng, viÖc tæ chøc thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p n©ng cao chÊt lîng d©n sè cã
ph¹m vi réng thuéc mäi ngµnh, mäi lÜnh vùc trong nÒn kinh tÕ vµ thùc tÕ c¸c ngµnh
c¸c cÊp ®ang tæ chøc thùc hiÖn. Song, ®Ó nh©n d©n quyÕt ®Þnh thùc hiÖn tèt c¸c biÖn
ph¸p n©ng cao chÊt lîng d©n sè th× cÇn tæ chøc, híng dÉn thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng
nh»m n©ng cao kÜ n¨ng lùa chän vµ thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶, ®ßi hái
viÖc tæ chøc ph¶i ®îc diÔn ra t¹i céng ®ång theo chiÒu ngang vµ b¶o ®¶m cho mäi
ngêi d©n, mäi gia ®×nh cã ®ñ kÜ n¨ng trong viÖc thùc hiÖn ®Ó trë thµnh n¨ng lùc thùc
tÕ.
a.BiÖn ph¸p vÒ søc khoÎ sinh s¶n.
+)KiÓm tra søc khoÎ tríc ®¨ng kÝ kÕt h«n.
“Nhµ níc khuyÕn khÝch vµ t¹o ®iÒu kiÖn cho nam, n÷ kiÓm tra søc khoÎ tríc khi
®¨ng kÝ kÕt h«n, xÐt nghiÖm gen ®èi víi ngêi cã nguy c¬ bÞ khuyÕt tËt vÒ gen,
nhiÔm chÊt ®éc ho¸ häc; t vÊn vÒ gen di truyÒn; gióp ®ì vÒ vËt chÊt vµ tinh thÇn ®èi
víi ngêi bÞ khuyÕt tËt vÒ gen, nhiÔm chÊt ®éc ho¸ häc, nhiÔm HIV/ AIDS”.
(Kho¶n 1 ®iÒu 23 PLDS)
“1.KhuyÕn khÝch nam, n÷ kiÓm tra søc khoÎ tríc khi ®¨ng kÝ kÕt h«n bao gåm
nh÷ng néi dung liªn quan ®Õn bÖnh di truyÒn; bÖnh l©y truyÒn qua ®êng t×nh dôc,
nhiÔm HIV/ AIDS.
2.C¬ së thùc hiÖn kiÓm tra søc khoÎ th«ng b¸o kÕt qu¶ kiÓm tra vµ t vÊn vÒ ¶nh
hëng cña bÖnh tËt ®èi víi søc khoÎ cña c¶ hai bªn nam, n÷; b¶o ®¶m bÝ mËt cña kÕt
qu¶ kiÓm tra søc khoÎ theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt”.
(§iÒu 25 N§ 104)
+)KiÓm tra søc khoÎ di truyÒn.
“1.Nh÷ng ngêi cã tiÒn sö gia ®×nh cã ngêi m¾c bÖnh t©m thÇn, bÖnh di truyÒn, ngêi cã nguy c¬ khuyÕt tËt vÒ gen; ngêi bÞ nhiÔm chÊt ®éc ho¸ häc; ngêi thêng xuyªn
tiÕp xóc víi ho¸ chÊt ®éc h¹i vµ c¸c bÖnh l©y nhiÔm cÇn ®îc vËn ®éng ®i kiÓm tra
søc khoÎ tríc khi cã ý ®Þnh sinh con.
14
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
2.C¬ quan d©n sè, Gia ®×nh vµ TrÎ em cÊp x·, phêng cã tr¸ch nhiÖm tuyªn
truyÒn, vËn ®éng vµ t¹o ®iÒu kiÖn cho nh÷ng ngêi cã nguy c¬ cao vÒ bÖnh di truyÒn
®i kiÓm tra bÖnh di truyÒn.
3.C¬ së thùc hiÖn kiÓm tra søc khoÎ vµ bÖnh di truyÒn cã tr¸ch nhiÖm th«ng b¸o
kÕt qu¶ kiÓm tra, t vÊn cho ngêi ®îc kiÓm tra hoÆc ngêi trong gia ®×nh cña ngêi ®îc
kiÓm tra vÒ ¶nh hëng cña bÖnh tËt ®èi víi viÖc sinh con, nu«i con vµ b¶o ®¶m bÝ mËt
kÕt qu¶ kiÓm tra theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt.”
(§iÒu 26 N§104)
HiÖn nay t×nh tr¹ng trÎ em bÞ dÞ tËt bÈm sinh lµ kh«ng nhá. MÆt kh¸c céng víi
sù thiÕu hiÓu biÕt vÒ kiÕn thøc sinh s¶n, nhiÒu gia ®×nh ®· sinh con bÞ dÞ tËt vÉn hi
väng ®øa con thø hai, thø ba… cña hä sÏ kh«ng bÞ hËu qu¶ nh vËy ®· dÉn ®Õn nhiÒu
gia ®×nh cã tíi ba, bèn ngêi con bÞ dÞ tËt g©y ®au khæ, khã kh¨n cho gia ®×nh vµ x·
héi. DÞ tËt bÈm sinh rÊt khã ®iÒu trÞ, tØ lÖ tö vong cao vµ thêng kÐo dµi suèt cuéc ®êi
cña ngêi dÞ tËt. T×nh tr¹ng sèng cña ngêi dÞ tËt bÈm sinh rÊt th¬ng t©m, c¸c thµnh
viªn cña gia ®×nh còng rÊt khæ së, vÊt v¶ vµ còng lµ g¸nh nÆng cña x· héi. TØ lÖ dÞ
tËt bÈm sinh ë níc ta vµo kho¶ng 1,5- 3%.
Môc tiªu lµ gi¶m tØ lÖ sè ngêi bÞ dÞ tËt bÈm sinh nhng kh«ng lµm ¶nh hëng ®Õn
quyÒn sinh s¶n cña hä, v× vËy PLDS quy ®Þnh khuyÕn khÝch vµ t¹o ®iÒu kiÖn cho
nam n÷ kiÓm tra søc khoÎ tríc khi ®¨ng kÝ kÕt h«n, xÐt nghiÖm gen ®èi víi ngêi cã
nguy c¬ khuyÕt tËt vÒ gen, nhiÔm chÊt ®éc ho¸ häc vµ hç trî ®Çu t x©y dùng c¬ së
vËt chÊt kÜ thuËt phôc vô c«ng nghÖ hç trî sinh s¶n nh»m gi¶m tØ lÖ d©n sè thiÓu
n¨ng trÝ tuÖ, dÞ tËt, v« sinh; phßng chèng bÖnh l©y nhiÔm qua ®êng sinh s¶n, HIV/
AIDS.
+)Hç trî sinh s¶n.
“Nhµ níc ®Çu t vµ khuyÕn khÝch tæ chøc, c¸ nh©n ®Çu t x©y dùng c¬ së vËt chÊt
kÜ thuËt phôc vô c«ng nghÖ hç trî sinh s¶n nh»m gióp ®ì ngêi v« sinh, ngêi triÖt s¶n
vµ nh÷ng ngêi cã nhu cÇu theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt.”
(Kho¶n 2 ®iÒu 23 PLDS)
Theo mét sè ®Ò tµi nghiªn cøu, tØ lÖ v« sinh ë níc ta kho¶ng 1,8- 3,1%, trong
®ã v« sinh nam lµ 40,8%, v« sinh n÷ lµ 37,4%, v« sinh c¶ hai lµ 10,3% vµ kh«ng râ
nguyªn nh©n lµ 11,5%. Bªn c¹nh ®ã lµ t×nh tr¹ng quan hÖ t×nh dôc tríc h«n nh©n
®ang gia t¨ng v× do thiÕu kiÕn thøc vÒ sinh s¶n, t×nh dôc ®· lµm cho líp trÎ dÔ bÞ r¬i
vµo t×nh tr¹ng cã thai ngoµi ý muèn vµ thêng ph¸ thai vµ ph¸ thai kh«ng an toµn l¹i
trë thµnh nguyªn nh©n cña v« sinh. CÆp vî chång v« sinh lµ cÆp vî chång sèng gÇn
15
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
nhau liªn tôc, kh«ng ¸p dông biÖn ph¸p tr¸nh thai mµ kh«ng cã con sau 1 n¨m.
Nh©n tè ¶nh hëng ®Õn v« sinh nam lµ sãng ®iÖn tõ, thuèc trõ s©u, ho¸ chÊt, viªm
thËn m·n, quai bÞ, nghiÖn rîu, nghiÖn thuèc l¸ lµm ¶nh hëng ®Õn sè lîng vµ chÊt lîng tinh trïng.
Ph¬ng ph¸p ®iÒu trÞ v« sinh tríc hÕt lµ sù ®Ò phßng b»ng c¸ch ®Èy m¹nh tuyªn
truyÒn, vËn ®éng ®èi víi nam giíi phßng tr¸nh c¸c nh©n tè g©y ra, c¨n cø nguyªn
nh©n ®Ó ®iÒu trÞ. §Ó h¹n chÕ t×nh tr¹ng trªn, b»ng khoa häc y häc (thÕ giíi hiÖn nay
®· ®¹t ®îc nh÷ng thµnh tùu to lín vÒ c«ng nghÖ sinh häc), ViÖt Nam ta còng ®ang
tõng bíc xóc tiÕn vµ triÓn khai nghiªn cøu, øng dông khoa häc vÒ sµng läc, röa, lu
tr÷ tinh trïng, b¬m tinh trïng vµo buång trøng, thô tinh trong èng nghiÖm, sö dông
ph¬ng ph¸p lÊy tinh trïng tõ mµo tinh, èng sinh tinh vµ c¸cb biÖn ph¸p nhËn tinh
trïng vµ no·n phôc vô cho ®iÒu trÞ v« sinh.
Nh vËy, chÝnh s¸ch KHHG§ kh«ng chØ xÐt theo mét phÝa trong viÖc tù
nguyÖn quyÕt ®Þnh thêi gian sinh con, sè con vµ kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c lÇn sinh phï
hîp víi chuÈn mùc x· héi vµ ®iÒu kiÖn sèng cña gia ®×nh, mµ cßn lµ nhiÖm vô quan
träng lµ ®em l¹i h¹nh phóc cho c¸c cÆp vî chång v« sinh ®îc ch÷a trÞ ®Ó sinh con.
Nhµ níc ®· ban hµnh chÝnh s¸ch hç trî c¸c cÆp vî chång v« sinh ®îc sinh con theo
ph¬ng ph¸p khoa häc, ®ång thêi hç trî ng©n s¸ch ®Ó ®Çu t x©y dùng c¬ së vËt chÊt,
trang thiÕt bÞ, ®µo t¹o c¸n bé y tÕ ®Ó thùc hiÖn c¸c dÞch vô kÜ thuËt hç trî sinh s¶n.
+) §iÒu kiÖn, thñ tôc hç trî sinh s¶n.
Nguyªn t¾c ¸p dông kÜ thuËt sinh s¶n bao gåm: c¸c cÆp vî chång v« sinh vµ
phô n÷ sèng ®éc th©n cã quyÒn sinh con b»ng kÜ thuËt hç trî sinh s¶n theo chØ ®Þnh
cña b¸c sÜ chuyªn khoa; viÖc thùc hiÖn c¸c kÜ thuËt hç trî sinh s¶n ph¶i theo ®óng
quy tr×nh kÜ thuËt do Bé Y tÕ ban hµnh; viÖc thùc hiÖn c¸c kÜ thuËt hç trî sinh s¶n,
cho no·n, nhËn no·n, cho tinh trïng, nhËn tinh trïng, cho ph«i, nhËn ph«i ph¶i ®îc
tiÕn hµnh trªn nguyªn t¾c tù nguyÖn vµ bÝ mËt.
NghÞ ®Þnh sè 12/2003/N§- CP, ngµy 12/2/2003 cña chÝnh phñ quy ®Þnh ngêi
cho tinh trïng ph¶i tõ ®ñ 20 tuæi ®Õn 55 tuæi; ngêi cho no·n ph¶i tõ ®ñ 18 tuæi ®Õn
35 tuæi; ngêi nhËn tinh trïng, nhËn no·n, nhËn ph«i ph¶i tõ ®ñ 20 tuæi dÕn 45 tuæi;
c¶ ngêi cho vµ ngêi nhËn ph¶i cã ®ñ søc khoÎ, kh«ng m¾c c¸c bÖnh l©y truyÒn qua
®êng t×nh dôc, HIV/ AIDS, bÖnh t©m thÇn, bÖnh truyÒn nhiÔm hay c¸c bÖnh di
truyÒn kh¸c; tù nguyÖn cho vµ kh«ng t×m hiÓu vÒ tªn, tuæi, ®Þa chØ vµ h×nh ¶nh cña
ngêi nhËn, ngêi cho. Tinh trïng cña ngêi cho chØ ®îc sö dông cho mét ngêi, no·n
cña ngêi cho chØ ®îc sö dông cho mét ngêi vµ ph«i cña ngêi cho chØ cã thÓ ®îc sö
16
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
dông cho mét ngêi lµ ®iÒu kiÖn, yªu cÇu vµ nguyªn t¾c trong viÖc thùc hiÖn kÜ thuËt
hç trî sinh s¶n.
CÆp vî chång v« sinh, phô n÷ sèng ®éc th©n cã nhu cÇu ph¶i cã hå s¬ ®Ò nghÞ
thùc hiÖn kÜ thuËt hç trî sinh s¶n göi vÒ c¸c c¬ së y tÕ ®îc c«ng nhËn thùc hiÖn c¸c
kÜ thuËt nµy, gåm cã: ®¬n ®Ò nghÞ ®îc thùc hiÖn hç trî sinh s¶n, hå s¬ kh¸m x¸c
®Þnh v« sinh cña cÆp vî chång ®øng tªn trong ®¬n ®Ò nghÞ ®îc thùc hiÖn kÜ thuËt hç
trî sinh s¶n. Trong trêng hîp kh«ng thÓ thùc hiÖn ®îc b»ng kÜ thuËt hç trî sinh s¶n
th× c¬ së y tÕ ph¶i tr¶ lêi ®¬ng sù b¨ng v¨n b¶n, ®ång thêi nªu râ lÝ do kh«ng thùc
hiÖn ®îc. Kinh phÝ ®Ó thùc hiÖn c¸c kÜ thuËt hç trî sinh s¶n theo sù tho¶ thuËn gi÷a
cÆp vî chång v« sinh víi c¬ së y tÕ trªn nguyªn t¾c b¶o ®¶m ®ñ chi phÝ cho viÖc
thùc hiÖn c¸c kÜ thuËt trªn theo híng dÉn cña Bé Y tÕ. Trêng hîp ngêi thùc hiÖn kÜ
thuËt hç trî sinh s¶n ®Æc biÖt khã kh¨n th× cã thÓ ®îc xem xÐt miÔn gi¶m kinh phÝ
thùc hiÖn kÜ thuËt hç trî sinh s¶n. ViÖc miÔn gi¶m kinh phÝ thùc hiÖn kÜ thuËt hç trî
sinh s¶n ®îc trÝch tõ tiÒn thu mét phÇn viÖn phÝ vµ tõ c¸c nguån tµi trî nh©n ®¹o
kh¸c (nÕu cã).
TrÎ ra ®êi do thùc hiÖn kÜ thuËt hç trî sinh s¶n ph¶i ®îc sinh ra tõ ngêi mÑ trong cÆp
vî chång v« sinh hoÆc ngêi phô n÷ sèng ®éc th©n vµ hä ®îc x¸c ®Þnh lµ cha mÑ do
thùc hiÖn kÜ thuËt hç trî sinh s¶n.
+)X©y dùng gia ®×nh no Êm, b×nh ®¼ng, tiÕn bé, h¹nh phóc.
PLDS quy ®Þnh vÒ x©y dùng gia ®×nh no Êm, b×nh ®¼ng, tiÕn bé, h¹nh phóc vµ
bÒn v÷ng nh sau: “Nhµ níc cã chÝnh s¸ch vµ biÖn ph¸p nh»m lo¹i trõ mäi h×nh thøc
ph©n biÖt giíi, ph©n biÖt ®èi xö gi÷a con trai vµ con g¸i, b¶o ®¶m phô n÷ vµ nam
giíi cã quyÒn lîi, nghÜa vô nh nhau trong viÖc x©y dùng gia ®×nh no Êm, b×nh ®¼ng,
tiÕn bé, h¹nh phóc vµ bÒn v÷ng”.
(Kho¶n 1 ®iÒu 24 PLDS)
§ång thêi PLDS quy ®Þnh vÒ tr¸ch nhiÖm cña c¸c thµnh viªn trong gia ®×nh trong
viÖc x©y dùng gia ®×nh no Êm, b×nh ®¼ng, tiÕn bé, h¹nh phóc vµ bÒn v÷ng:
“C¸c thµnh viªn trong gia ®×nh cã tr¸ch nhiÖm hç trî nhau trong viÖc thùc hiÖn
c¸c biÖn ph¸p ch¨m sãc søc khoÎ, søc khoÎ sinh s¶n, kÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh, n©ng
cao ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn cho tõng thµnh viªn” (Kho¶n 4 ®iÒu 24 PLDS).
Mét trong nh÷ng biÓu hiÖn cña môc tiªu x©y dùng gia ®×nh lµ c¸c thµnh viªn
trong gia ®×nh ®Òu cã nghÜa vô quan t©m, gióp ®ì nhau, cïng nhau ch¨m lo ®êi sèng
chung cña gia ®×nh, ®ãng gãp c«ng søc, tiÒn vµ tµi s¶n ®Ó duy tr× ®êi sèng phï hîp
víi thu nhËp, kh¶ n¨ng thùc tÕ cña m×nh. §ång thêi c¸c thµnh viªn gia ®×nh ®îc h17
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
ëng sù ch¨m sãc gióp ®ì nhau trong sinh ho¹t, häc tËp, lao ®éng, c«ng t¸c vµ ph¸t
triÓn toµn diÖn kh¶ n¨ng cña mçi thµnh viªn gia ®×nh.
+)KhuyÕn khÝch duy tr× gia ®×nh nhiÒu thÕ hÖ.
“Nhµ níc cã chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch duy tr× gia ®×nh nhiÒu thÕ hÖ; më réng c¸c
dÞch vô x· héi phï hîp víi c¸c h×nh th¸i gia ®×nh, b¶o ®¶m cho mäi thµnh viªn
trong gia ®×nh ®îc hëng c¸c quyÒn lîi vµ thùc hiÖn ®Çy ®ñ c¸c nghÜa vô”.
(Kho¶n 2 ®iÒu 24 PLDS)
Gia ®×nh nhiÒu thÕ hÖ bao gåm «ng bµ, bè mÑ, con ch¸u lµ truyÒn thèng tèt
®Ñp cña gia ®×nh ViÖt Nam, c¸c thÕ hÖ trong gia ®×nh ®· ch¨m sãc, gióp ®ì nhau
trong cuéc sèng. HiÖn t¹i vµ t¬ng lai, gia ®×nh nhiÒu thÕ hÖ võa thÓ hiÖn nghÜa vô vµ
tr¸ch nhiÖm cña mçi thµnh viªn gia ®×nh võa thÓ hiÖn ®¹o ®øc tèt ®Ñp cña ngêi ViÖt
Nam.
Kinh nghiÖm c¸c níc trªn thÕ giíi ®· chØ ra r»ng, nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®· dÉn
tíi xu híng cña gia ®×nh h¹t nh©n vµ nh÷ng ngêi giµ trë nªn sèng ®éc lËp hoÆc sèng
tËp trung n¬i dìng l·o. §èi víi níc ta nÕu xu híng nµy diÔn ra th× sÏ kh«ng thuËn
lîi, bëi v× ®a sè ngêi giµ níc ta cha cã b¶o hiÓm x· héi, ®iÒu kiÖn sèng, sinh ho¹t
cßn rÊt khã kh¨n vµ chñ yÕu vÉn dùa vµo con; bëi v× níc ta cha ®ñ nhµ trÎ, líp mÉu
gi¸o cho trÎ em ®Ó vui ch¬i, häc tËp c¶ ngµy; bëi v× truyÒn thèng ®¹o ®øc tèt ®Ñp
cña d©n téc ta trong viÖc th¬ng yªu, ®ïm bäc vµ gióp ®ì nhau.
V× vËy nhµ níc khuyÕn khÝch vµ t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó duy tr× gia ®×nh nhiÒu thÕ hÖ, ®Ó
c¸c thÕ hÖ trong gia ®×nh ch¨m sãc, gióp ®ì nhau vÒ mäi mÆt, t¹o ®iÒu kiÖn cho gia
®×nh vµ c¸c thµnh viªn trong gia ®×nh thùc hiÖn tèt chøc n¨ng vµ x©y dùng gia ®×nh
Êm no, b×nh ®¼ng, tiÕn bé, h¹nh phóc vµ bÒn v÷ng.
+)Tuyªn truyÒn, híng dÉn n©ng cao ®êi sèng gia ®×nh.
“C¬ quan, tæ chøc, c¸ nh©n cã tr¸ch nhiÖm tuyªn truyÒn, t vÊn, gióp ®ì gia ®×nh
n©ng cao ®êi sèng vËt chÊt, tinh thÇn vµ x©y dùng cuéc sèng no Êm, b×nh ®¼ng, tiÕn
bé, h¹nh phóc vµ bÒn v÷ng”. (Kho¶n 3 ®iÒu 24 PLDS).
N§104 quy ®Þnh chi tiÕt viÖc tuyªn truyÒn, híng dÉn gia ®×nh thùc hiÖn c¸c
biÖn ph¸p n©ng cao chÊt lîng d©n sè nh sau:
“1. Tuyªn truyÒn, híng dÉn, vËn ®éng, gióp ®ì c¸ nh©n, c¸c thµnh viªn gia ®×nh
vÒ kiÕn thøc, biÖn ph¸p vµ ph¬ng ph¸p n©ng cao chÊt lîng d©n sè. §èi víi nh÷ng
biÖn ph¸p míi, ph¶i tuyªn truyÒn, hç trî vËt chÊt, tinh thÇn, tæ chøc thö nghiÖm ®Ó
c¸ nh©n, c¸c thµnh gia ®×nh hëng øng vµ tham gia thùc hiÖn.
18
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
2. T¨ng cêng tr¸ch nhiÖm cña c¬ quan, tæ chøc trong c¸c ho¹t ®éng lång ghÐp
ch¬ng tr×nh d©n sè, kÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh víi c¸c ch¬ng tr×nh n©ng cao phóc lîi gia
®×nh, hç trî c¸ nh©n, c¸c thµnh viªn gia ®×nh tham gia dù ¸n c¶i thiÖn ®êi sèng vµ
tiÕp cËn c¸c dÞch vô x· héi c¬ b¶n. X©y dùng vµ hoµn thiÖn m« h×nh lång ghÐp ho¹t
®éng d©n sè víi ph¸t triÓn gia ®×nh bÒn v÷ng.”
(§iÒu 27 N§104)
+)N©ng cao chÊt lîng d©n sè céng ®ång.
PLDS quy ®Þnh tr¸ch nhiÖm n©ng cao chÊt lîng d©n sè céng ®ång:
“Uû ban nh©n d©n c¸c cÊp cã tr¸ch nhiÖm chØ ®¹o, tæ chøc thùc hiÖn c¸c biÖn
ph¸p ph¸t triÓn kinh tÕ, c¸c dÞch vô x· héi, b¶o ®¶m an sinh x· héi nh»m n©ng cao
chÊt lîng d©n sè cña céng ®ång trong ph¹m vi ®Þa ph¬ng.”
(§iÒu 25 PLDS)
N§104 quy ®Þnh chi tiÕt vÒ n©ng cao chÊt lîng d©n sè cña céng ®ång nh sau:
“X©y dùng, tæ chøc thùc hiÖn c¸c kÕ ho¹ch, ch¬ng tr×nh, dù ¸n vÒ søc kháe, dinh
dìng, níc s¹ch, vÖ sinh m«i trêng, trËt tù x· héi, x©y dùng nÕp sèng v¨n minh, gia
®×nh v¨n ho¸, t¨ng thu nhËp vµ c¸c vÊn ®Ò kh¸c, gãp phÇn n©ng cao chÊt lîng d©n sè
cña céng ®ång, phï hîp víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi trong tõng thêi k×.”
(§iÒu 28 N§104)
ChÊt lîng d©n sè cña céng ®ång ®îc ph¶n ¸nh vÒ søc khoÎ, dinh dìng, níc
s¹ch, vÖ sinh, m«i trêng, gi¸o dôc trËt tù x· héi, gia ®×nh v¨n ho¸, tØ lÖ sinh vµ thu
nhËp cña céng ®ång mµ céng ®ång ®ã cã kh¶ n¨ng thÝch øng víi sù ph¸t triÓn vµ
m«i trêng x· héi. ViÖc tæ chøc thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p n©ng cao chÊt lîng d©n sè
céng ®ång ®îc th«ng qua sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi, nhng ph¶i ®îc tæ chøc thùc
hiÖn t¹i ®Þa bµn cña mçi céng ®ång, tæ chøc ®Ó nh©n d©n ¸p dông c¸c ph¬ng ph¸p
khoa häc trong ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi, c¸c dÞch vô x· héi c¬ b¶n; t¹o phong trµo
thi ®ua x©y dùng nÕp sèng míi; thêng xuyªn kiÓm tra, ®¸nh gi¸ viÖc thùc hiÖn.
b. Ch¨m sãc søc khoÎ nh©n d©n.
+) T¨ng cêng kh¶ n¨ng vµ c¬ héi tiÕp cËn víi dÞch vô y tÕ
M¹ng líi y tÕ ®îc tæ chøc réng kh¾p tõ trung ¬ng ®Õn ®Þa ph¬ng, c¬ së x·, phêng, th«n b¶n. Cho phÐp ph¸t triÓn c¸c c¬ së y tÕ ngoµi nhµ níc®Ó b¶o ®¶m ngêi
d©n khi cã nhu cÇu ch¨m sãc søc khoÎ ®Òu cã thÓ ®Õn ®îc víi c¸c c¬ së y tÕ. Mét hÖ
thèng y tÕ ®îc thiÕt lËp bao gåm c¶ phßng bÖnh, ®iÒu dìng, phôc håi, chøc n¨ng,
s¶n xuÊt vµ cung øng dîc phÈm, dông cô y tÕ. Sè lîng c¸n bé y tÕ ®îc t¨ng cêng, hÖ
thèng c¬ së y tÕ c«ng céng ph¶i ®¶m b¶o cung cÊp dÞch vô y tÕ ë tÊt c¶ c¸c tuyÕn.
19
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
+) B¶o ®¶m c«ng b»ng x· héi trong ch¨m sãc søc khoÎ
Cã chÝnh s¸ch hç trî kh¶ n¨ng chi tr¶ cña ngêi d©n ®Ó b¶o ®¶m sù tiÕp cËn
cña ngêi d©n víi dÞch vô y tÕ, triÓn khai c¸c ch¬ng tr×nh y tÕ c«ng céng vµ thiÕt lËp
chÝnh s¸ch kinh tÕ nh hç trî hoÆc trî cÊp kh«ng thu tiÒn thuèc phßng chèng dÞch,
thuèc ch÷a c¸c bÖnh x· héi, c¸c v¾cxin phôc vô tiªm chñng më réng, hç trî phÝ vËn
chuyÓn muèi ièt, thuèc tíi vïng nói, vïng s©u, vïng xa vµ cã chÝnh s¸ch cÊp thuèc
miÔn phÝ cho ®ång bµo vïng cao, vïng s©u, vïng xa. CÇn ®Èy m¹nh ch¨m sãc søc
khoÎ thiÕt yÕu víi c¸c ch¬ng tr×nh phßng bÖnh, gi¸o dôc truyÒn th«ng…
+) Cung cÊp, b¶o ®¶m chÊt lîng vµ sè lîng dÞch vô.
C¸c ch¬ng tr×nh y tÕ céng ®ång ®îc triÓn khai nh ch¬ng tr×nh tiªm chñng më
réng, cung cÊp thuèc thiÕt yÕu, c¸c ch¬ng tr×nh søc khoÎ sinh s¶n, phßng chèng sèt
rÐt, bíu cæ, phong, lao, mï, loµ…vµ c¸c chuyªn ngµnh dÞch vô nh kh¸m ch÷a bÖnh,
phßng bÖnh, phôc håi chøc n¨ng. NhiÖm vô cña c¸c tuyÕn y tÕ ®îc ph©n ®Þnh phï
hîp víi yªu cÇu ch¨m sãc søc khoÎ cña nh©n d©n, trong ®ã tuyÕn huyÖn, x·, th«n
b¶n cã nhiÖm vô chñ yÕu lµ thùc hiÖn c«ng t¸c ch¨m sãc søc khoÎ ban ®Çu, tuyÕn
tØnh lµ tuyÕn ch¨m sãc c¨n b¶n vµ tuyÕn trung ¬ng lµ tuyÕn chuyªn khoa s©u. Bªn
c¹nh ®ã Nhµ níc nªn ®Çu t vµ kªu gäi trî gióp quèc tÕ ®Ó n©ng cao chÊt lîng ch¨m
sãc y tÕ, c¶i thiÖn t×nh tr¹ng xuèng cÊp vµ l¹c hËu vÒ trang bÞ cho c¸c c¬ së y tÕ.
§ång thêi Bé y tÕ cÇn chó träng chÊn chØnh tinh thÇn, th¸i ®é phôc vô vµ quy chÕ
chuyªn m«n t¹i c¸c c¬ së y tÕ.
+) LuËt ph¸p ho¸, thanh tra, kiÓm tra viÖc thùc hiÖn c¸c quy ph¹m ph¸p
luËt
ViÖc b¶o ®¶m c«ng b»ng trong ch¨m sãc søc khoÎ cÇn ®îc thÓ chÕ ho¸ thµnh
c¸c v¨n b¶n luËt vµ díi luËt. §iÒu nµy sÏ gãp phÇn t¨ng cêng ph¸p chÕ y tÕ, thùc
hiÖn luËt b¶o vÖ søc khoÎ nh©n d©n. C«ng t¸c thanh tra xÐt khiÕu tè, thanh tra
chuyªn ngµnh ®èi víi c¸c khu vùc c«ng vµ hÖ thèng t nh©n ®· gãp phÇn chÊn chØnh
c¸c ho¹t ®éng ch¨m sãc søc khoÎ, b¶o ®¶m quyÒn lîi ngêi d©n. C«ng t¸c thanh tra,
kiÓm tra thùc hiÖn chÝnh s¸ch ch¨m sãc søc khoÎ cña nh©n d©n sÏ gãp phÇn thiÕt
thùc trong viÖc ®Èy lïi, h¹n chÕ c¸c hiÖn tîng tiªu cùc, híng vµo phôc vô nh©n d©n,
n©ng cao chÊt lîng d©n sè ngµy mét tèt h¬n.
C¸c chÝnh s¸ch ®Ó ch¨m sãc søc khoÎ, n©ng cao chÊt lîng d©n sè nh»m vµo 3
môc tiªu:
Thø nhÊt, gi¶i quyÕt nh÷ng nguyªn nh©n c¨n b¶n g©y ¶nh hëng ®Õn søc khoÎ,
chÊt lîng d©n sè, b»ng c¸ch lµm gi¶m møc ®é cña c¸c yÕu tè nguy c¬ g©y h¹i cho
20