Tài liệu Tổ chức hoạt động trải nghiệm trong dạy học môn ngữ văn của trường thpt chuyên lê quý đôn, tỉnh ninh thuận theo định hướng chương trình giáo dục phổ thông mới

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC LƢU CÔNG LƢƠNG TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM TRONG DẠY HỌC MÔN NGỮ VĂN CỦA TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG CHUYÊN LÊ QUÝ ĐÔN, TỈNH NINH THUẬN THEO ĐỊNH HƢỚNG CHƢƠNG TRÌNH GIÁO DỤC PHỔ THÔNG MỚI LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ GIÁO DỤC HÀ NỘI - 2019 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC LƢU CÔNG LƢƠNG TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM TRONG DẠY HỌC MÔN NGỮ VĂN CỦA TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG CHUYÊN LÊ QUÝ ĐÔN, TỈNH NINH THUẬN THEO ĐỊNH HƢỚNG CHƢƠNG TRÌNH GIÁO DỤC PHỔ THÔNG MỚI LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ GIÁO DỤC Chuyên ngành: Quản lý giáo dục Mã số: 8.140114 Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. NGUYỄN TRỌNG HOÀN HÀ NỘI - 2019 LỜI CẢM ƠN Tác giả xin chân thành cảm ơn lãnh đạo Trường Đại học Giáo dục - Đại học Quốc gia Hà Nội, các thầy giáo, cô giáo đã giảng dạy và giúp đỡ tác giả trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu đề tài. Tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới TS. Nguyễn Trọng Hoàn đã trực tiếp hướng dẫn tác giả thực hiện luận văn này. Tác giả xin gửi lời cảm ơn tới Ban giám hiệu, TTCM tổ Ngữ văn, giáo viên và học sinh trường THPT Chuyên Lê Quý Đôn thành phố Phan Rang-Tháp Chàm, tỉnh Ninh Thuận đã nhiệt tình cộng tác và giúp đỡ để tác giả hoàn thành luận văn. Cuối cùng xin bày tỏ lòng biết ơn tới gia đình, bạn bè, đồng nghiệp đã động viên, quan tâm, chia sẻ và tạo điều kiện giúp tôi hoàn thành tốt luận văn. Trân trọng cảm ơn! Hà Nội, ngày 30 tháng 6 năm 2019 TÁC GIẢ Lƣu Công Lƣơng i DANH MỤC CÁC VIẾT TẮT BGH Ban giám hiệu CBQL Cán bộ quản lý CLB Câu lạc bộ CSVC Cơ sở vật chất GD Giáo dục GD&ĐT Giáo dục và Đào tạo GDPT Giáo dục phổ thông GV Giáo viên HĐDH Hoạt động dạy - học HĐGD Hoạt động giáo dục HĐGDNGLL Hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp HĐTN Hoạt động trải nghiệm HS Học sinh KTĐG Kiểm tra, đánh giá NCKH Nghiên cứu khoa học PPCT Phân phối chương trình PPDH Phương pháp dạy học QLGD Quản lý giáo dục QTGD Quá trình giáo dục SGK Sách giáo khoa SHCM Sinh hoạt chuyên môn TBDH Thiết bị dạy học THPT Trung học phổ thông THPT Trung học phổ thông TLDH Tài liệu dạy học TTCM Tổ trưởng chuyên môn ii MỤC LỤC Trang Lời cảm ơn ........................................................................................................... i Danh mục các viết tắt .......................................................................................... ii Danh mục các bảng ........................................................................................... vii MỞ ĐẦU ............................................................................................................ 1 CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM TRONG DẠY HỌC MÔN NGỮ VĂN CỦA TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG CHUYÊN THEO ĐỊNH HƢỚNG CHƢƠNG TRÌNH GIÁO DỤC PHỔ THÔNG MỚI ......................................................................................... 8 1.1. Tổng quan nghiên cứu về HĐTN ............................................................... 8 1.1.1. Tổng quan nghiên cứu về HĐTN trong chương trình giáo dục phổ thông ở một số nước ........................................................................................... 8 1.1.2. Tổng quan nghiên cứu về HĐTN trong chương trình giáo dục phổ thông ở nước ta .................................................................................................10 1.2. Một số khái niệm cơ bản của đề tài .......................................................... 11 1.2.1. Hoạt động ............................................................................................... 11 1.2.2. Hoạt động giáo dục, hoạt động dạy học .................................................11 1.2.3. Quá trình dạy học ................................................................................... 12 1.2.4. Khái niệm trải nghiệm ..................................................................... 12 1.2.5. Khái niệm HĐTN ............................................................................ 13 1.2.6. Học qua trải nghiệm ........................................................................ 15 1.2.7. Quản lý HĐTN ....................................................................................... 16 1.3. Những vấn đề cơ bản của HĐTN môn Ngữ văn theo định hƣớng chƣơng trình GDPT mới ................................................................................. 17 1.3.1. Mục tiêu chương trình GDPT mới ......................................................... 17 1.3.2. Mục tiêu môn Ngữ văn trong chương trình GDPT mới ......................... 18 1.3.3. Sự cần thiết HĐTN trong dạy học môn Ngữ văn ở trường THPT theo định hướng chương GDPT mới ................................................................ 20 1.4. Các yếu tố ảnh hƣởng đến tổ chức HĐTN trong dạy học môn Ngữ văn của trƣờng THPT Chuyên Lê Quý Đôn, tỉnh Ninh Thuận theo định hƣớng chƣơng trình GDPT mới ...................................................................... 21 1.4.1. Yếu tố chủ quan ...................................................................................... 21 1.4.2. Yếu tố khách quan ..................................................................................23 Tiểu kết Chƣơng 1 ........................................................................................... 26 iii CHƢƠNG 2: THỰC TRẠNG TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM TRONG DẠY HỌC MÔN NGỮ VĂN CỦA TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG CHUYÊN LÊ QUÝ ĐÔN, TỈNH NINH THUẬN THEO ĐỊNH HƢỚNG CHƢƠNG TRÌNH GIÁO DỤC PHỔ THÔNG MỚI ..............................27 2.1. Khái quát về trƣờng THPT chuyên Lê Quý Đôn, tỉnh Ninh Thuận....... 27 2.1.1. Giới thiệu về trường THPT chuyên Lê Quý Đôn, tỉnh Ninh Thuận ......27 2.1.2. Tổ chức nhà trường và đội ngũ cán bộ, giáo viên ..................................27 2.1.3. Chất lượng giáo dục của nhà trường ...................................................... 29 2.1.4. Điều kiện cơ sở vật chất .................................................................. 30 2.1.5. Khái quát về tổ Ngữ văn trường THPT chuyên Lê Quý Đôn, tỉnh Ninh Thuận .......................................................................................................30 2.2. Giới thiệu cách thức khảo sát thực trạng ................................................ 31 2.2.1. Mục đích khảo sát................................................................................... 31 2.2.2. Đối tượng khảo sát .................................................................................32 2.2.3. Nội dung khảo sát ................................................................................... 32 2.2.4. Phương pháp khảo sát ............................................................................32 2.3. Thực trạng nhận thức HĐTN trong dạy học môn Ngữ văn của trƣờng THPT chuyên Lê Quý Đôn, tỉnh Ninh Thuận ................................................ 33 2.3.1. Nhận thức về tầm quan trọng HĐTN trong dạy học môn Ngữ văn của trường THPT Chuyên Lê Quý Đôn ........................................................... 33 2.3.2. Nhận thức về nội dung, hình thức và phương pháp tổ chức HĐTN trong dạy học môn Ngữ văn của trường THPT Chuyên Lê Quý Đôn .............34 2.4. Thực trạng tổ chức HĐTN trong dạy học môn Ngữ văn của trƣờng THPT chuyên Lê Quý Đôn, tỉnh Ninh Thuận ................................................ 37 2.4.1. Các yếu tố liên quan đến HĐTN trong dạy học môn Ngữ văn của trường THPT Chuyên Lê Quý Đôn, tỉnh Ninh Thuận theo định hướng chương trình GDPT mới ................................................................................... 37 1.4.2. Tổ chức HĐTN trong dạy học môn Ngữ văn của trường THPT Chuyên Lê Quý Đôn, tỉnh Ninh Thuận định hướng chương trình GDPT mới ....38 2.4.3. Mức độ và hiệu quả tổ chức HĐTN trong dạy học môn Ngữ văn của trường THPT chuyên Lê Quý Đôn, tỉnh Ninh Thuận................................ 38 2.4.4. Thực trạng thực hiện nội dung, hình thức và phương pháp các HĐTN trong dạy học môn Ngữ văn của trường THPT chuyên Lê Quý Đôn, tỉnh Ninh Thuận .......................................................................................................40 iv 2.4.5. Thực trạng quản lý việc sử dụng cơ sở vật chất, thiết bị phục vụ cho HĐTN trong dạy học môn Ngữ văn của trường THPT Chuyên Lê Quý Đôn ...........................................................................................................44 2.4.6. Thực trạng quản lý HĐTN trong dạy học môn Ngữ văn của trường THPT Chuyên Lê Quý Đôn..............................................................................46 2.5. Thiết kế và tổ chức triển khai HĐTN trong dạy học môn Ngữ văn của trƣờng THPT Chuyên Lê Quý Đôn, tỉnh Ninh Thuận ............................ 52 2.6. Đánh giá kết quả nghiên cứu thực trạng tổ chức HĐTN môn Ngữ văn của trƣờng chuyên Lê Quý Đôn, Ninh Thuận ......................................... 74 2.6.1. Ưu điểm ..................................................................................................74 2.6.2. Hạn chế ...................................................................................................75 2.6.3. Nguyên nhân ........................................................................................... 76 Tiểu kết Chƣơng 2 ........................................................................................... 77 CHƢƠNG 3: BIỆN PHÁP TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM TRONG DẠY HỌC MÔN NGỮ VĂN CỦA TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG CHUYÊN LÊ QUÝ ĐÔN, TỈNH NINH THUẬN THEO ĐỊNH HƢỚNG CHƢƠNG TRÌNH GIÁO DỤC PHỔ THÔNG MỚI .......... 78 3.1. Các nguyên tắc đề xuất biện pháp tổ chức HĐTN .................................. 78 3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính hệ thống, đồng bộ ..........................................78 3.1.2. Nguyên tắc đảm bảo tính thực tiễn ......................................................... 78 3.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính kế thừa và định hướng ...................................78 3.1.4. Nguyên tắc đảm bảo tính khả thi và phổ biến có hiệu quả..................... 79 3.2. Biện pháp quản lý HĐTN trong dạy học môn Ngữ văn của trƣờng chuyên Lê Quý Đôn ......................................................................................... 79 3.2.1. Biện pháp 1: Nâng cao nhận thức về vai trò của HĐTN trong dạy học môn Ngữ văn cho giáo viên Ngữ văn theo định hướng chương trình GDPT mới ........................................................................................................79 3.2.2. Biện pháp 2: Xây dựng nội chương trình HĐTN trong dạy học môn Ngữ văn theo hướng phát triển năng lực của học sinh theo định hướng chương trình GDPT mới .......................................................................82 3.2.3. Biện pháp 3: Bồi dưỡng chuyên môn, nghiệp vụ, năng lực tổ chức HĐTN cho GV Ngữ văn theo định hướng chương trình GDPT mới ...............84 3.2.4. Biện pháp 4: Xây dựng kế hoạch tổ chức HĐTN trong dạy học môn Ngữ văn theo định hướng chương trình GDPT mới ................................ 87 v 3.2.5. Biện pháp 5. Đa dạng hóa nội dung và hình thức tổ chức HĐTN trong dạy học môn Ngữ văn theo định hướng chương trình phổ thông mới ........89 3.2.6. Biện pháp 6: Tăng cường kiểm tra, đánh giá công tác tổ chức HĐTN trong dạy học môn Ngữ văn theo định hướng chương trình phổ thông mới ..........................................................................................................90 3.3. Khảo sát tính khả thi và tính cần thiết của các biện pháp tổ chức HĐTN trong dạy học môn Ngữ văn ở trƣờng trung học phổ thông chuyên Lê Quý Đôn, tỉnh Ninh thuận theo định hƣớng chƣơng trình GDPT mới ........................................................................................................ 92 3.3.1. Khảo sát sự cần thiết của 6 biện pháp đề xuất .......................................92 3.3.2. Khảo sát tính khả thi của 6 biện pháp đề xuất ........................................94 Tiểu kết Chƣơng 3 ........................................................................................... 97 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ................................................................... 98 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................. 101 PHỤ LỤC vi DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1: Thống kê đội ngũ GV, NV năm học 2018-2019 ............................. 28 Bảng 2.2: Thống kê tình hình GV trong năm học 2018-2019 ......................... 28 Bảng 2.3: Thống kê kết quả học sinh giỏi môn Ngữ văn qua các năm ........... 31 Bảng 2.4: Nhận thức của CBQL,GV và HS về mức độ cần thiết của HĐTN trong dạy học môn Ngữ văn ............................................... 34 Bảng 2.5: Nhận thức của CBQL và GV về nội dung, phương pháp và hình thức tổ chức của HĐTN trong dạy học môn Ngữ văn ............ 34 Bảng 2.6: Mức độ và hiệu quả tổ chức HĐTN trong dạy học môn Ngữ văn ...... 39 Bảng 2.7: Thực trạng thực hiện nội dung, hình thức và phương pháp các HĐTN trong dạy học môn Ngữ văn ............................................... 40 Bảng 2.8: Đánh giá của CBQL và GV về hiệu quả quản lý cơ sở vật chất và địa điểm để tổ chức HĐTN trong dạy học môn Ngữ văn. .......... 44 Bảng 2.9: Thực trạng quản lý HĐTN trong dạy học môn Ngữ văn ................ 46 Bảng 2.10: Thực trạng xây dựng kế hoạch HĐTN trong dạy học môn Ngữ văn ..... 47 Bảng 2.11: Thực trạng tổ chức HĐTN trong dạy học môn Ngữ văn ................ 48 Bảng 2.12: Thực trạng chỉ đạo HĐTN trong dạy học môn Ngữ văn................. 50 Bảng 2.13: Thực trạng kiểm tra đánh HĐTN trong dạy học môn Ngữ văn ............. 51 Bảng 3.1: Đánh giá mức độ cần thiết của 6 biện pháp tổ chức HĐTN trong dạy học môn Ngữ văn .......................................................... 93 Bảng 3.2: Đánh giá mức độ khả thi của 6 biện pháp tổ chức HĐTN trong dạy học môn Ngữ văn .................................................................... 95 vii DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 2.1: Thực trạng quản lý HĐTN trong dạy học môn Ngữ văn .......... 46 Biểu đồ 3.1: Đánh giá mức độ cần thiết của 6 biện pháp tổ chức HĐTN trong dạy học môn Ngữ văn .................................................... 93 Biểu đồ 3.2: Đánh giá mức độ khả thi của 6 biện pháp tổ chức HĐTN trong dạy học môn Ngữ văn .................................................. 104 viii MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Văn kiện Đại hội XII của Đảng về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo nhấn mạnh: “Đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục, đào tạo theo hướng mở, hội nhập, xây dựng xã hội học tập, phát triển toàn diện năng lực, thể chất, nhân cách, đạo đức, lối sống, ý thức tôn trọng pháp luật và trách nhiệm công dân...”; “Đổi mới khung chương trình, quan tâm hơn đến yêu cầu tăng cường kỹ năng sống, giảm tải nội dung trong các bậc học phổ thông”; “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ và đồng bộ các yếu tố cơ bản của giáo dục, đào tạo theo hướng coi trọng phát triển phẩm chất, năng lực của người học” [9]. Nghị quyết Hội nghị số 29-NQ/TW ngày 04 tháng 11 năm 2013 của Trung ương 8 khóa XI của Đảng về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo đã nêu: “Giáo dục và đào tạo là quốc sách hàng đầu, là sự nghiệp của Đảng, Nhà nước và của toàn dân. Đầu tư cho giáo dục là đầu tư phát triển, được ưu tiên đi trước trong các chương trình, kế hoạch phát triển kinh tế-xã hội”, “Đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo là đổi mới những vấn đề lớn, cốt lõi, cấp thiết, từ quan điểm, tư tưởng chỉ đạo đến mục tiêu, nội dung, phương pháp, cơ chế, chính sách, điều kiện bảo đảm thực hiện; đổi mới từ sự lãnh đạo của Đảng, sự quản lý của Nhà nước đến hoạt động quản trị của các cơ sở giáo dục-đào tạo và việc tham gia của gia đình, cộng đồng, xã hội và bản thân người học; đổi mới ở tất cả các bậc học, ngành học” và “Phát triển giáo dục và đào tạo là nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài. Chuyển mạnh quá trình giáo dục từ chủ yếu trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học. Học đi đôi với hành; lý luận gắn với thực tiễn; giáo dục nhà trường kết hợp với giáo dục gia đình và giáo dục xã hội” [9]. Nghị quyết số 88/2014/QH13 ngày 28/11/2014 của Quốc hội về đổi mới chương trình, sách giáo khoa giáo dục phổ thông đã đề cập: “Mục tiêu giáo dục phổ thông là tập trung phát triển trí tuệ, thể chất, hình thành phẩm chất, năng lực công dân, phát hiện và bồi dưỡng năng khiếu, định hướng nghề nghiệp cho học sinh. Nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, chú trọng giáo dục lý tưởng, truyền thống 1 văn hóa, lịch sử, đạo đức, lối sống, ngoại ngữ, tin học, năng lực và kỹ năng thực hành, vận dụng kiến thức vào thực tiễn. Phát triển khả năng sáng tạo, tự học, khuyến khích học tập suốt đời”; “Tiếp tục đổi mới phương pháp giáo dục theo hướng: phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học; phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo, bồi dưỡng phương pháp tự học, hứng thú học tập, kỹ năng hợp tác, làm việc nhóm và khả năng tư duy độc lập: đa dạng hóa hình thức tổ chức học tập, tăng cường hiệu quả sử dụng các phương tiện dạy học, đặc biệt là công nghệ thông tin và truyền thông; giáo dục ở nhà trường kết hợp với giáo dục gia đình và xã hội” [10]. Tri thức của nhân loại ngày càng cao, chúng ta dễ dàng tiếp nhận tri thức qua nhiều hình thức khác nhau. Vì vậy, xu hướng của giáo dục thay đổi từ cách tiếp cận nội dung sang tiếp cận năng lực cho người học là một trong những yếu tố quan trọng góp phần nâng cao chất lượng đào tạo một cách bền vững. Theo đó, dạy học không chỉ hình thành tri thức cho học sinh mà mà còn dạy cho các em biết cách đưa kiến thức đó vào ứng dụng trong thực tiễn. Thông qua hoạt động học tập hình thành cho HS các năng lực, giúp các em có thể phát huy hết khả năng tư duy của mình, biến quá trình học thành quá trình phát triển tư duy sáng tạo. Một trong những giải pháp giáo dục hiện đại giúp định hướng và phát huy tối đa năng lực người học là tổ chức các HĐTN nhằm gắn đào tạo với việc giải quyết các nhiệm vụ thực tiễn. Bên cạnh đó, tổ chức các HĐTN bảo đảm xu hướng dân chủ hóa nhà trường, đây là xu thế chung của giáo dục thế giới hiện đại. HĐTN là hoạt động giáo dục, trong đó dưới sự hướng dẫn và tổ chức của nhà giáo dục, HS được tham gia trực tiếp vào các hoạt động thực tiễn khác nhau, qua đó phát triển năng lực, rèn luyện phẩm chất nhân cách và phát huy tiềm năng sáng tạo của cá nhân. HĐTN giúp người học trang bị cho mình kiến thức, thái độ, kĩ năng nhất định. HĐTN là một loại hình hoạt động dạy học có mục đích, có tổ chức được thực hiện trong hoặc ngoài nhà trường; HS được tham gia, thiết kế, trải nghiệm và đánh giá kết quả. HS được trình bày ý tưởng, quan điểm của mình. Từ thực tế năng lực được hình thành. 2 HĐTN trong dạy học môn Ngữ văn rất đa dạng, ngoài kiến thức Ngữ văn còn có kiến thức liên môn như: lịch sử, địa lý, văn hóa, kỹ năng sống, môi trường, tư tưởng Hồ Chí Minh…HĐTN trong dạy học môn Ngữ văn được tổ chức nhiều nơi trong và ngoài nhà trường, trong và ngoài tỉnh. Có thể tổ chức tại một địa điểm, một làng nghề… tùy vào từng nội dung cụ thể. HĐTN trong dạy học môn Ngữ văn luôn đa dạng về hình như: trải nghiệm trước và sau bài học, trải nghiệm qua sinh hoạt CLB Ngữ văn, tổ chức các cuộc thi, các trò chơi, sân khấu hóa thể loại văn học… HĐTN trong dạy học môn Ngữ văn giúp học sinh hình thành và phát triển năng lực giao tiếp, năng lực tư duy sáng tạo, năng lực thẩm mỹ, năng lực cảm thụ văn học và những phẩm chất tốt đẹp, những quan niệm sống, phép ứng xử nhân văn; tạo cơ hội để học sinh được trau dồi bổ sung kiến thức thực tế, từ đó các em tự điều chỉnh về hành vi, thái độ, đạo đức, lối sống của bản thân nhằm hướng tới hoàn thiện và phát triển nhân cách, nâng cao nhận thức về các lĩnh vực học tập. HĐTN trong dạy học môn Ngữ văn còn giúp học sinh biết giữ gìn, phát huy giá trị các di sản văn hoá của quê hương, đất nước và chủ động, tích cực tham gia vận động người khác tham gia giữ gìn, phát huy giá trị các di sản văn hoá của quê hương, đất nước. Khi tham gia HĐTN mỗi HS là những người thiết kế, tổ chức khám phá cuộc sống xung quanh để điều chỉnh hành vi. Từ các HĐTN trong dạy học môn Ngữ văn các em đã nhận biết được những năng lực, những sở trường của mình và đưa năng lực đó vào trong thực tế. Trong 10 năm qua, được sự quan tâm của lãnh đạo, các cấp quản lý giáo dục và chính quyền địa phương cùng với sự nỗ lực của đội ngũ giáo viên, tổ Ngữ văn đã tổ chức và duy trì được các hoạt động dạy - học thành nề nếp, góp phần nâng cao chất lượng dạy và học của nhà trường. Tuy nhiên, tổ Ngữ văn trường THPT chuyên Lê Quý Đôn - tỉnh Ninh Thuận còn gặp nhiều khó khăn về cả đội ngũ giáo viên và cơ sở vật chất nên kết quả dạy học trong những năm qua tuy ổn định nhưng chưa khai thác, phát huy được hết tiềm năng của tổ. Tổ chức các HĐTN vẫn còn nhiều hạn chế: TTCM lúng túng trong việc quản lý các HĐTN; GV hướng dẫn HS tham gia các HĐTN và dạy học theo chủ đề tích hợp, dạy học theo hướng phát triển năng 3 lực và phẩm chất người học có triển khai nhưng thực hiện chưa đồng bộ; còn hạn chế kĩ năng thực hành, vận dụng kiến thức vào thực tiễn..., chưa thực sự phát huy tối đa sự năng động, sáng tạo trong giảng dạy của giáo viên và học tập của học sinh trường chuyên … Xác định HĐTN trong dạy học môn Ngữ văn là một hoạt động giữ vai trò rất quan trọng trong chương trình môn Ngữ văn theo định hướng giáo dục phổ thông mới, nhằm đáp ứng được yêu cầu của việc đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục, đào tạo. Xuất phát việc học tập, nghiên cứu lý luận về khoa học quản lý giáo dục, lý luận dạy học, từ yêu cầu đổi mới giáo dục – đào tạo, từ thực tiễn công tác, tôi thấy sự cần thiết của việc nghiên cứu thực trạng công tác tổ chức các HĐTN trong dạy học môn Ngữ văn của trường THPT chuyên Lê Quý Đôn tỉnh Ninh Thuận theo định hướng chương trình giáo dục phổ thông mới nhằm đề ra những biện pháp tổ chức HĐTN có tính khả thi cao, vừa phù hợp với trường THPT chuyên trong bối cảnh đổi mới giáo dục phổ thông hiện nay, vừa đáp ứng được mục tiêu nâng cao chất lượng giáo dục - đào tạo mà tỉnh, ngành đặt ra đối với tổ Ngữ văn và nhà trường. Với những lý do trên, tôi chọn đề tài: "Tổ chức hoạt động trải nghiệm trong dạy học môn Ngữ văn của trƣờng THPT Chuyên Lê Quý Đôn, tỉnh Ninh Thuận theo định hƣớng chƣơng trình giáo dục phổ thông mới". 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực trạng các HĐTN, kết hợp với thực tiễn công tác quản lý tổ Ngữ văn, đề xuất các hình thức tổ chức HĐTN trong dạy học môn Ngữ văn của trường THPT Chuyên Lê Quý Đôn, tỉnh Ninh Thuận theo định hướng chương trình giáo dục phổ thông mới. 3. Đối tƣợng và khách thể nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu HĐTN trong dạy học môn Ngữ văn của trường THPT Chuyên Lê Quý Đôn, tỉnh Ninh Thuận theo định hướng chương trình giáo dục phổ thông mới. 3.2. Đối tượng nghiên cứu Tổ chức hoạt động trải nghiệm trong dạy học môn Ngữ văn của trường THPT Chuyên Lê Quý Đôn, tỉnh Ninh Thuận. 4 4. Câu hỏi nghiên cứu - Giáo viên nhà trường đã tổ chức HĐTN trong dạy học môn Ngữ văn theo định hướng chương trình giáo dục phổ thông mới như thế nào? - HĐTN trong dạy học môn Ngữ văn đã đáp ứng được yêu cầu thiết thực cho việc triển khai thực hiện Chương trình giáo dục phổ thông chưa? - HĐTN trong dạy học môn Ngữ văn ở trường trung học phổ thông chuyên Lê Quý Đôn, tỉnh Ninh Thuận cần đổi mới, bổ sung những vấn đề gì để đáp ứng được chương trình giáo dục phổ thông mới? 5. Giả thuyết khoa học - HĐTN môn Ngữ văn của trường THPT chuyên Lê Quý Đôn, tỉnh Ninh Thuận được nhà trường rất quan tâm và đã đạt được những kết quả đáng kể. Song đứng trước yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông, do những nguyên nhân khác nhau nên chất lượng các HĐTN chưa cao, chưa tương xứng với tiềm năng của nhà trường. HĐTN chưa thực sự đáp ứng yêu cầu mục tiêu hình thành năng lực, phẩm chất cho từng học sinh và chưa thực sự cho học sinh trải nghiệm. - Nếu đánh giá đúng thực trạng HĐTN, có hình thức tổ chức HĐTN đồng bộ, huy động được sức mạnh của toàn thể giáo viên, cha mẹ học sinh, các tổ chức xã hội… thì sẽ góp phần giáo dục toàn diện cho học sinh, giúp các em hình thành và phát triển những phẩm chất năng lực của HS, sẽ nâng cao được chất lượng dạy học nói riêng và chất lượng giáo dục nói chung của trường THPT chuyên Lê Quý Đôn, tỉnh Ninh Thuận theo định hướng chương trình giáo dục phổ thông mới. 6. Nhiệm vụ nghiên cứu 6.1. Nghiên cứu cơ sở lý luận về tổ chức HĐTN môn Ngữ văn của trường THPT chuyên Lê Quý Đôn, tỉnh Ninh Thuận nhằm đáp ứng theo định hướng chương trình giáo dục phổ thông mới 6.2. Khảo sát và đánh giá thực trạng HĐTN môn Ngữ văn và quản lý HĐTN môn Ngữ văn của trường THPT chuyên Lê Quý Đôn, tỉnh Ninh Thuận theo định hướng chương trình giáo dục phổ thông mới 6.3. Đề xuất các hình thức tổ chức HĐTN nhằm nâng cao chất lượng môn Ngữ văn của trường THPT chuyên Lê Quý Đôn, tỉnh Ninh Thuận theo định hướng chương trình giáo dục phổ thông mới 5 7. Giới hạn phạm vi nghiên cứu Đề tài nghiên cứu thực tiễn HĐTN môn Ngữ văn và hình thức tổ chức HĐTN môn Ngữ văn của trường trung học phổ thông chuyên Lê Quý Đôn, tỉnh Ninh Thuận từ năm học 2016-2017 đến năm học 2018-2019. 8. Phƣơng pháp nghiên cứu 8.1. Phương pháp nghiên cứu lý luận Phương pháp này được sử dụng nhằm phân tích, tổng hợp, hệ thống hóa và khái quát hóa các vấn đề lý luận từ các nhà nghiên cứu trong và ngoài nước, các văn kiện, văn bản, tài liệu, Nghị quyết của Đảng, Chính phủ, Bộ Giáo dục và Đào tạo, Sở Giáo dục và Đào tạo Ninh Thuận về quản lý HĐTN. 8.2. Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn - Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi: Xây dựng hệ thống câu hỏi điều tra trên đối tượng cán bộ quản lý, tổ trưởng chuyên môn, giáo viên, học sinh với mục đích chủ yếu là thu thập các số liệu nhằm xác định thực trạng các hình thức tổ chức HĐTN môn Ngữ văn, phân tích các nguyên nhân thành công và hạn chế của thực trạng này. - Phương pháp phỏng vấn: Tiến hành trao đổi trực tiếp với cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh nhà trường nhằm tìm hiểu kỹ hơn về thực trạng HĐTN môn Ngữ văn trong nhà trường, lý giải nguyên nhân của vấn đề. - Phương pháp quan sát: Thu thập thông tin quan sát được thông qua các HĐTN môn Ngữ văn; HĐTN tại nhiều địa điểm khác nhau ở trong hoặc ngoài nhà trường (lớp học, thư viện, phòng đa năng, phòng truyền thống, sân trường, vườn trường, công viên, vườn hoa, viện bảo tàng, các di tích lịch sử và văn hóa, các danh lam thắng cảnh, các công trình công cộng, nhà các nghệ nhân, các làng nghề, cơ sở sản xuất,...); HĐTN được tổ chức qua các hình thức khác nhau (hoạt động câu lạc bộ, tổ chức trò chơi, diễn đàn, sân khấu tương tác, tham quan dã ngoại, các hội thi, hoạt động giao lưu, hoạt động tình nguyện, hoạt động cộng đồng, lao động công ích, sân khấu hóa, tổ chức các ngày hội,...). 6 - Phương pháp thử nghiệm: Sau khi đề xuất các hình thức tổ chức HĐTN trong dạy học môn Ngữ văn, sẽ đưa vào ứng dụng thực tiễn trong hoạt động quản lý của nhà trường, lấy ý kiến đánh giá của chuyên gia, các nhà quản lý giáo dục và giáo viên về hiệu quả của các hình thức này. - Phương pháp xử lý số liệu bằng thống kê toán học: Bằng một số thuật toán của toán học thống kê áp dụng trong nghiên cứu giáo dục, phương pháp này được sử dụng với mục đích xử lý các kết quả điều tra, phân tích kết quả nghiên cứu, đồng thời để đánh giá mức độ tin cậy của phương pháp điều tra. 9. Những đóng góp của đề tài - Về mặt lý luận: hệ thống hóa được các cơ sở lý luận về HĐTN chỉ ra những thành công và mặt hạn chế, xác lập cơ sở lí luận cho các biện pháp quản lý hoạt động này. - Về mặt thực tiễn: đưa ra các hình thức tổ chức HĐTN góp phần quyết định đến chất lượng dạy học và giáo dục của trường chuyên trong bối cảnh đổi mới giáo dục phổ thông hiện nay. Kết quả nghiên cứu có thể áp dụng cho quản lý cũng như dạy học môn Ngữ văn tại các trường THPT tại Ninh Thuận. 10. Cấu trúc luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và khuyến nghị, tài liệu tham khảo, phụ lục, nội dung chính của luận văn được trình bày trong 3 chương: Chƣơng 1: Cơ sở lý luận về tổ chức hoạt động trải nghiệm trong dạy học môn Ngữ văn của trường trung học phổ thông chuyên theo định hướng chương trình giáo dục phổ thông mới. Chƣơng 2: Thực trạng tổ chức hoạt động trải nghiệm trong dạy học môn Ngữ văn của trường trung học phổ thông chuyên Lê Quý Đôn, tỉnh Ninh Thuận theo định hướng chương trình giáo dục phổ thông mới. Chƣơng 3: Biện pháp tổ chức hoạt động trải nghiệm trong dạy học môn Ngữ văn của trường trung học phổ thông chuyên Lê Quý Đôn, tỉnh Ninh Thuận theo định hướng chương trình giáo dục phổ thông mới. 7 CHƢƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM TRONG DẠY HỌC MÔN NGỮ VĂN CỦA TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG CHUYÊN THEO ĐỊNH HƢỚNG CHƢƠNG TRÌNH GIÁO DỤC PHỔ THÔNG MỚI 1.1. Tổng quan nghiên cứu về HĐTN 1.1.1. Tổng quan nghiên cứu về HĐTN trong chương trình giáo dục phổ thông ở một số nước - Nhiều quốc gia trên thế giới đã áp dụng việc học qua trải nghiệm thực tế, cụ thể như: + Tại Hàn Quốc: Mục tiêu chính của hoạt động trải nghiệm là hướng đến con người được giáo dục, có sức khỏe, độc lập và sáng tạo. Có sự phân hóa rõ, cấp Tiểu học và cấp Trung học cơ sở hình thành cảm xúc và ý tưởng sáng tạo, cấp Trung học phổ thông phát triển công dân có suy nghĩ sáng tạo. HĐTN tại Hàn Quốc luôn bổ trợ, tương tác với các môn học trong nhà trường. HĐTN luôn gắn liền với thực tiễn đời sống. + Tại Singapore: Là quốc gia có nền giáo dục tiên tiến trên thế giới và đứng đầu tại châu Á. Hoạt động trải nghiệm thể hiện trong hoạt động của các tổ chức giáo dục như: Hội đồng nghệ thuật quốc gia có chương trình giáo dục nghệ thuật, cung cấp, tài trợ cho nhà trường phổ thông toàn bộ chương trình của các nhóm nghệ thuật, những kinh nghiệm sáng tạo nghệ thuật… + Tại Hà Lan: Rất coi trọng tới hoạt động trải nghiệm khoa học của học sinh cụ thể đã thiết lập các trang mạng nhằm trợ giúp học sinh có những trải nghiệm làm quen với nghề nghiệp từ cấp học THCS. + Tại Vương quốc Anh: Là một quốc gia có nền giáo dục chất lượng hàng đầu trên thế giới, giáo dục Vương Quốc Anh luôn chú trọng phát triển khả năng làm việc độc lập và khả năng tự sáng tạo của mỗi học sinh. Phương pháp học tập ở Vương Quốc Anh không chỉ là quá trình thu nhận thông tin một chiều mà bạn luôn được khuyến khích cung cấp hàng loạt tình huống, bối cảnh đa dạng và đòi hỏi phát 8 triển, ứng dụng nhiều tri thức, kĩ năng trong chương trình, cho phép học sinh sáng tạo và suy nghĩ; giải quyết vấn đề làm theo các cách thức khác nhau nhằm đạt kết quả tốt nhất; cung cấp cho học sinh cơ hội sáng tạo, đổi mới … - Một số mô hình dạy học trải nghiệm thiết thực trên thế giới: Mô hình của D.Kolb (1984) [22] Mô hình dạy học trải nghiệm của Kolb tập trung các quy trình sau: + Kinh nghiệm cụ thể: từ những tài liệu đã đọc, đã học và tham khảo trên các phương tiện thông tin đại chúng sẽ tạo ra kinh nghiệm HS. Đó là giai đoạn đầu của quá trình học tập. Từ các giác quan sẽ tạo ra những kinh nghiệm quan trọng nhất. + Quan sát, phản hồi: Người học tự mình quan sát và suy tưởng về các kinh nghiệm đó, xem mình cảm thấy thế nào, có hiểu được hay không, có thấy nó hợp lý hay không, có thấy nó đúng hay cảm thấy nó “có gì đó không ổn”, có quan điểm hay thực tế nào đi ngược lại với các kinh nghiệm mình vừa trải qua hay không, v.v. Đối với việc học, việc suy tưởng hàm ý sâu sắc rằng ta phải luôn tự hỏi và tự trả lời “việc học có tiến triển tốt đẹp hay không?”, và thuần túy sử dụng trực giác để trả lời câu hỏi đó. + Khái quát hóa, tổng hợp: Từ quan sát đến suy tưởng, từ suy tưởng hình thành những kinh nghiệm, từ kinh nghiệm hình thành các khái niệm và những lý thuyết mới. + Chủ động áp dụng kinh nghiệm: Khi lý thuyết mới hình thành với những kết luận rõ ràng thì ta đưa nó vào thực tiễn để kiểm định để hình thành nên các tri thức mới. Mô hình dạy học trải nghiệm (Betts, S.C. & Dalla, R.L., 1996) phát triển dựa trên mô hình của D.Kolb (1984) [22] được mô tả cụ thể như sau: + Làm/ Trải nghiệm: Người học làm, thực hiện một hoạt động tuân theo các hướng dẫn cơ bản về an toàn, tổ chức hoặc quy định về thời gian, người học làm trước khi được chỉ dẫn cụ thể về cách làm. + Chia sẻ: Người học chia sẻ lại các kết quả, các chú ý và những điều quan sát, cảm nhận được trong phần hoạt động đã thực hiện của mình. Người học cách diễn đạt và mô tả lại rõ ràng nhất các kết quả của trải nghiệm và mối tương quan của chúng. 9 + Triển khai: Người học cùng thảo luận, nhìn lại cả quá trình trải nghiệm, phân tích và phản ánh lại. Người học sẽ liên hệ trải nghiệm với chủ đề của hoạt động và các kỹ năng sống học được. + Khái quát hóa: Liên hệ những kết quả và điều học được từ trải nghiệm với các ví dụ trong cuộc sống thực tế. Bước này thúc đẩy người học suy nghĩ về việc có thể áp dụng những điều học được vào các tình huống khác như thế nào. + Ứng dụng: Người học sử dụng những kỹ năng, hiểu biết mới vào cuộc sống thực tế của mình. Người học trực tiếp áp dụng những điều học được vào tình huống tương tự hoặc các tình huống khác - thực hành. 1.1.2. Tổng quan nghiên cứu về HĐTN trong chương trình giáo dục phổ thông ở nước ta - Nghị quyết số 29-NQ/TW của Ban Chấp hành Trung ương về “đổi mới căn bản, toàn diện GD-ĐT đáp ứng yêu cầu CNH, HĐH trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế” [9]; Nghị quyết số 88/2014/QH13 của Quốc hội về “đổi mới chương trình, sách giáo khoa giáo dục phổ thông, góp phần đổi mới căn bản, toàn diện GD-ĐT” [10]; Quyết định số 404/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ về phê duyệt “Đề án đổi mới chương trình, sách giáo khoa giáo dục phổ thông” [20]; Bộ GD-ĐT đã triển khai và công bố xin ý kiến dự thảo Chương trình giáo dục phổ thông mới năm 2019 [4]… Đây được coi là một sự thay đổi lớn trong ngành Giáo dục khi chương trình và sách giáo khoa giáo dục phổ thông chuyển từ cách tiếp cận nội dung sang tiếp cận năng lực của người học, nghĩa là từ chỗ quan tâm đến việc học sinh học được cái gì đến chỗ quan tâm học sinh làm được cái gì qua việc học. Cách tiếp cận này là phù hợp với bối cảnh trong nước và quốc tế. - Theo chương trình giáo dục phổ thông mới "HĐTN là các HĐGD thực tiễn được tiến hành song song với hoạt động dạy học trong nhà trường phổ thông hoặc trong xã hội dưới sự hướng dẫn và tổ chức của nhà giáo dục, qua đó phát triển tình cảm, đạo đức, các kỹ năng và tích luỹ kinh nghiệm riêng của cá nhân” [4]. Đã có nhiều nghiên cứu trong nước đề cập đến HĐTN như: “Kỷ yếu hội thảo tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo cho học sinh phổ thông” [1] của Bộ Giáo dục và Đào 10