Tài liệu Tổ chức hệ thống kế toán quản trị tại công ty cổ phần thủy sản 584 Nha Trang

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP.HỒ CHÍ MINH NGUYỄN THỊ BẢO NGỌC TỔ CHỨC HỆ THỐNG KẾ TOÁN QUẢN TRỊ TẠI CÔNG TY CỔ PHẦN THỦY SẢN 584 NHA TRANG LUẬN VĂN THẠC SỸ KINH TẾ TP.Hồ Chí Minh - Năm 2014 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP.HỒ CHÍ MINH NGUYỄN THỊ BẢO NGỌC TỔ CHỨC HỆ THỐNG KẾ TOÁN QUẢN TRỊ TẠI CÔNG TY CỔ PHẦN THỦY SẢN 584 NHA TRANG Chuyên ngành: Kế toán Mã số: 60340301 LUẬN VĂN THẠC SỸ KINH TẾ Người hướng dẫn khoa học: TS. Trần Anh Hoa TP.Hồ Chí Minh - Năm 2014 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn này là công trình nghiên cứu của cá nhân tôi. Các số liệu và kết quả nêu trong luận văn là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất kỳ một công trình nào. Nếu phát hiện có bất kỳ gian lận nào, tôi xin chịu toàn bộ trách nhiệm trước Hội đồng. TP Hồ Chí Minh, ngày 15 tháng 11 năm 2013 Tác giả luận văn Nguyễn Thị Bảo Ngọc MỤC LỤC TRANG PHỤ BÌA LỜI CAM ĐOAN MỤC LỤC DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT DANH MỤC SƠ ĐỒ LỜI MỞ ĐẦU .................................................................................................................1 1. Tính thiết thực của đề tài .......................................................................................1 2. Mục tiêu và phạm vi nghiên cứu ...........................................................................2 3. Phương pháp nghiên cứu.......................................................................................2 4. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài ..............................................................2 5. Nội dung và bố cục của luận văn ..........................................................................3 6. Tổng quan các công trình nghiên cứu ...................................................................3 CHƯƠNG I: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ KẾ TOÁN QUẢN TRỊ ........................................6 1.1. Khái quát về kế toán quản trị ................................................................................6 1.1.1. Quá trình hình thành và phát triển của kế toán quản trị .................................6 1.1.1.1. Trên thế giới.............................................................................................6 1.1.1.2. Ở Việt Nam..............................................................................................7 1.1.2. Khái niệm kế toán quản trị .............................................................................8 1.1.3. Vai trò của kế toán quản trị ............................................................................9 1.1.4. Mục tiêu của kế toán quản trị .........................................................................9 1.1.5. Yêu cầu tổ chức kế toán quản trị ..................................................................10 1.1.6. Các mô hình tổ chức bộ máy kế toán quản trị ..............................................10 1.1.6.1. Mô hình tổ chức bộ máy kế toán quản trị kết hợp với kế toán tài chính .......10 1.1.6.2. Mô hình tổ chức bộ máy kế toán quản trị độc lập với kế toán tài chính........11 1.1.6.3. Mô hình tổ chức bộ máy kế toán tài chính và kế toán quản trị theo kiểu hỗn hợp ........................................................................................................11 1.2. Phương pháp của kế toán quản trị .......................................................................11 1.2.1. Vận dụng các phương pháp kế toán trong kế toán quản trị ..........................11 1.2.1.1. Phương pháp chứng từ kế toán ..............................................................12 1.2.1.2. Phương pháp tài khoản kế toán..............................................................12 1.2.1.3. Phương pháp tính giá .............................................................................12 1.2.1.4. Phương pháp tổng hợp cân đối ..............................................................12 1.2.2. Các phương pháp kỹ thuật nghiệp vụ sử dụng trong kế toán quản trị..........12 1.2.2.1. Thiết kế thông tin thành dạng so sánh được ..........................................13 1.2.2.2. Phân loại chi phí ....................................................................................13 1.2.2.3. Trình bày mối quan hệ giữa các thông tin kế toán theo dạng phương trình ........................................................................................................16 1.2.2.4. Trình bày các thông tin dưới dạng đồ thị...............................................16 1.3. Nội dung kế toán quản trị ....................................................................................16 1.3.1. Tiếp cận theo chức năng quản trị..................................................................16 1.3.2. Xét theo nội dung các thông tin mà kế toán quản trị cung cấp ....................17 1.3.3. Tiếp cận theo quy trình thực hiện.................................................................17 1.4. Các công cụ cơ bản của kế toán quản trị .............................................................18 1.4.1. Lập dự toán ngân sách sản xuất, kinh doanh................................................18 1.4.1.1. Khái niệm...............................................................................................18 1.4.1.2. Mục đích của dự toán ngân sách............................................................18 1.4.1.3. Phân loại dự toán ngân sách ..................................................................18 1.4.1.4. Trình tự lập dự toán ngân sách ..............................................................19 1.4.1.5. Các bên tham gia vào quá trình lập dự toán ..........................................20 1.4.1.6. Hệ thống dự toán ngân sách...................................................................20 1.4.1.7. Sử dụng dự toán như một công cụ kiểm soát ........................................21 1.4.2. Hệ thống kế toán trách nhiệm.......................................................................22 1.4.2.1. Khái niệm kế toán trách nhiệm..............................................................22 1.4.2.2. Xác định các trung tâm trách nhiệm ......................................................22 1.4.3. Phân tích mối quan hệ giữa chi phí – khối lượng – lợi nhuận......................26 1.5. Cách thức xây dựng hệ thống kế toán quản trị....................................................26 KẾT LUẬN CHƯƠNG I...............................................................................................28 CHƯƠNG II: THỰC TRẠNG TỔ CHỨC KẾ TOÁN TẠI CÔNG TY CỔ PHẦN THỦY SẢN 584 NHA TRANG....................................................................................29 2.1. Giới thiệu chung về công ty cổ phần thủy sản 584 Nha Trang ...........................29 2.1.1. Lịch sử hình thành và phát triển của công ty................................................29 2.1.2. Chức năng – Nhiệm vụ .................................................................................30 2.1.2.1. Chức năng ..............................................................................................30 2.1.2.2. Nhiệm vụ................................................................................................30 2.1.3. Tình hình hoạt động sản xuất kinh doanh của công ty (từ 2006 - 2012)......31 2.1.4. Những khó khăn công ty đang gặp phải hiện nay ........................................32 2.1.5. Phương hướng phát triển của công ty trong thời gian tới.............................32 2.1.6. Tổ chức bộ máy quản lý của công ty............................................................33 2.1.7. Tổ chức sản xuất của công ty .......................................................................35 2.1.8. Đặc điểm và quy trình sản xuất sản phẩm....................................................36 2.1.8.1. Đặc điểm sản phẩm................................................................................36 2.1.8.2. Đặc điểm sản xuất..................................................................................36 2.1.8.3. Quy trình sản xuất nước mắm................................................................37 2.1.8.4. Quy trình sản xuất mắm chai .................................................................39 2.2. Khảo sát thực trạng công tác kế toán tại công ty cổ phần thủy sản 584 .............39 2.2.1. Mục đích cuộc khảo sát ................................................................................39 2.2.2. Quy trình khảo sát và xử lý thông tin ...........................................................40 2.2.2.1. Quy trình khảo sát..................................................................................40 2.2.2.2. Xử lý thông tin .......................................................................................40 2.2.3. Kết quả cuộc khảo sát...................................................................................40 2.3. Thực trạng tổ chức công tác kế toán tại công ty cổ phần thủy sản 584 Nha Trang......40 2.3.1. Tổ chức bộ máy kế toán ...............................................................................40 2.3.2. Tổ chức hệ thống thông tin kế toán tại công ty ............................................41 2.3.2.1. Tổ chức hệ thống chứng từ kế toán .......................................................41 2.3.2.2. Tổ chức hệ thống tài khoản kế toán.......................................................42 2.3.2.3. Tổ chức hệ thống sổ kế toán ..................................................................42 2.3.2.4. Tổ chức hệ thống báo cáo kế toán .........................................................43 2.4. Thực trạng tổ chức công tác kế toán quản trị tại công ty ....................................44 2.4.1. Lập dự toán tại công ty .................................................................................44 2.4.2. Các loại dự toán ngân sách được lập ............................................................44 2.4.3. Kế toán chi phí sản xuất và tính giá thành sản phẩm ...................................45 2.4.4. Kế toán trách nhiệm......................................................................................49 2.4.5. Thiết lập thông tin kế toán quản trị phục vụ cho việc ra quyết định ngắn hạn và dài hạn ................................................................................................49 2.5. Nhận xét chung về tổ chức công tác kế toán tại công ty.....................................50 2.5.1. Về công tác kế toán tài chính .......................................................................50 2.5.1.1. Ưu điểm .................................................................................................50 2.5.1.2. Nhược điểm ...........................................................................................51 2.5.2. Về công tác kế toán quản trị .........................................................................51 2.5.2.1. Ưu điểm .................................................................................................51 2.5.2.2. Nhược điểm ...........................................................................................52 2.6. Một số nguyên nhân ảnh hưởng đến việc chưa xây dựng công tác kế toán quản trị tại công ty......................................................................................................53 KẾT LUẬN CHƯƠNG II .............................................................................................54 CHƯƠNG III: TỔ CHỨC HỆ THỐNG KẾ TOÁN QUẢN TRỊ TẠI CÔNG TY CỔ PHẦN THỦY SẢN 584 NHA TRANG .................................................................55 3.1. Các quan điểm cho việc xác lập nội dung tổ chức công tác kế toán quản trị tại công ty...................................................................................................................55 3.2. Nhu cầu thông tin của nhà quản trị .....................................................................55 3.3. Tổ chức hệ thống kế toán quản trị tại công ty.....................................................56 3.3.1. Mô hình kế toán quản trị...............................................................................56 3.3.1.1. Chức năng, nhiệm vụ của từng bộ phận ................................................57 3.3.1.2. Quy trình xử lý thông tin kế toán...........................................................58 3.3.2. Nội dung kế toán quản trị nên thực hiện tại công ty ....................................59 3.3.2.1. Phân loại chi phí và phân tích biến động chi phí...................................59 3.3.2.2. Lập dự toán ngân sách ...........................................................................61 3.3.2.3. Xây dựng hệ thống kế toán trách nhiệm................................................74 3.3.2.4. Hoàn thiện phương pháp tập hợp chi phí và tính giá thành sản phẩm ..........82 3.3.2.5. Thông tin kế toán quản trị phục vụ việc ra quyết định ..........................84 3.3.3. Một số giải pháp khác nhằm hỗ trợ thực hiện tốt công tác kế toán quản trị tại công ty ...........................................................................................................89 3.3.3.1. Nguồn nhân lực......................................................................................89 3.3.3.2. Mối quan hệ giữa kế toán quản trị và các phòng ban khác....................89 3.3.3.3. Ứng dụng công nghệ thông tin trong công tác kế toán quản trị ............90 KẾT LUẬN CHƯƠNG III ............................................................................................92 KẾT LUẬN CHUNG ....................................................................................................93 TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT BHXH : bảo hiểm xã hội BHTN : bảo hiểm thất nghiệp KPCĐ : kinh phí công đoàn NVLTT : nguyên vật liệu trực tiếp NCTT : nhân công trực tiếp QLDN : quản lý doanh nghiệp SXC : sản xuất chung DANH MỤC SƠ ĐỒ Sơ đồ 1.1 Trình tự lập dự toán Sơ đồ 2.1 Sơ đồ tổ chức bộ máy quản lý công ty Sơ đồ 2.2 Sơ đồ tổ chức sản xuất tại công ty Sơ đồ 2.3 Quy trình sản xuất nước mắm Sơ đồ 2.4 Quy trình sản xuất mắm chai Sơ đồ 2.5 Sơ đồ tổ chức bộ máy kế toán tại công ty Sơ đồ 2.6 Quy trình hạch toán kế toán tại công ty Sơ đồ 3.1 Sơ đồ bộ máy kế toán áp dụng mô hình kết hợp giữa kế toán tài chính và kế toán quản trị Sơ đồ 3.2 Sơ đồ các trung tâm trách nhiệm Sơ đồ 3.3 Sơ đồ quy trình hoạt động của kế toán trách nhiệm 1 LỜI MỞ ĐẦU 1. Tính thiết thực của đề tài Trong thời buổi kinh tế thị trường như hiện nay, để có thể tồn tại và phát triển đòi hỏi các doanh nghiệp phải sử dụng các công cụ khác nhau để quản lý và điều hành hoạt động sản xuất kinh doanh sao cho hiệu quả nhất. Kế toán quản trị là một bộ phận quan trọng, không thể tách rời của quản trị doanh nghiệp, giữ vai trò tích cực trong việc điều hành và kiểm soát hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp. Thông tin do kế toán quản trị cung cấp chủ yếu phục vụ trong nội bộ doanh nghiệp, thỏa mãn yêu cầu thông tin của chủ doanh nghiệp. Tổ chức được một hệ thống kế toán quản trị khoa học sẽ giúp ích rất nhiều cho nhà quản trị không những trong quá trình ra quyết định kinh doanh, quyết định đầu tư và sử dụng các nguồn lực mà còn phục vụ hiệu quả việc kiểm soát và đánh giá kết quả hoạt động của doanh nghiệp. Công ty cổ phần Thủy sản 584 Nha Trang với sản phẩm nước mắm 584 – một trong những thương hiệu nước mắm danh tiếng tại Việt Nam. Với chủ trương xây dựng thương hiệu nước mắm 584 Nha Trang theo hướng lấy chất lượng, giá trị truyền thống làm cốt lõi, sự thỏa mãn, quyền lợi của khách hàng là thước đo cho sự thành công, cho vị thế của thương hiệu; không vì chạy theo lợi nhuận, giá trị trước mắt mà tự mình hủy hoại thương hiệu và không thể phát triển một cách bền vững, công ty đã ngày càng khẳng định được vị thế của mình trong ngành sản xuất nước mắm. Tuy nhiên, hiện nay trên thị trường xuất hiện hàng trăm nhãn hiệu nước mắm khác nhau. Bên cạnh rất nhiều những thương hiệu đã nổi tiếng từ bao đời nay như nước mắm Phú Quốc, nước mắm Phan Thiết,…, công ty 584 đang phải đối mặt với sự cạnh tranh ngày càng gay gắt từ những hãng nước mắm công nghiệp như Chinsu, Nam Ngư, Đệ Nhất,…Để có thể đứng vững được trong tình hình kinh doanh khó khăn như hiện nay, ban lãnh đạo của công ty cần phải có những chủ trương, quyết sách đúng đắn, phù hợp cho từng thời điểm. Nhưng trên thực tế, các quyết định quản trị của công ty hiện nay được ban hành chủ yếu dựa vào nguồn thông tin ở quá khứ do kế toán tài chính cung cấp, chưa có được những nguồn thông tin hữu ích để làm căn cứ định hướng cho các hoạt động ở tương lai. Cho nên nhiều lúc các quyết định ban lãnh đạo đưa ra không phù hợp do số liệu mà kế toán tài chính cung cấp chưa kịp thời, chưa chính xác hoặc chưa thỏa mãn được nhu cầu thông tin của nhà quản trị. 2 Chính vì vậy, điều cần thiết bây giờ là công ty phải tổ chức được một hệ thống kế toán quản trị khoa học, nhằm phục vụ tốt hơn cho công tác quản lý. Và điều quan trọng hơn hết là ngày càng gia tăng giá trị của doanh nghiệp. Đây cũng là lý do chính để tác giả đi đến chọn đề tài: “Tổ chức hệ thống kế toán quản trị tại công ty cổ phần Thủy sản 584 Nha Trang” 2. Mục tiêu và phạm vi nghiên cứu 2.1. Mục tiêu - Hệ thống hóa lý luận chung về Kế toán quản trị. - Đánh giá thực trạng tổ chức hệ thống thông tin kế toán tại công ty cổ phần Thủy sản 584 Nha Trang. - Tổ chức hệ thống kế toán quản trị tại công ty cổ phần Thủy sản 584 Nha Trang. 2.2. Phạm vi nghiên cứu Luận văn tập trung vào việc xây dựng hệ thống dự toán ngân sách, kế toán trách nhiệm, hoàn thiện công tác kế toán chi phí và tính giá thành sản phẩm, hệ thống thông tin phục vụ cho việc ra quyết định tại công ty cổ phần thủy sản 584 Nha Trang. 3. Phương pháp nghiên cứu Nghiên cứu tài liệu: bằng cách đọc tài liệu để thu thập thông tin về vấn đề nghiên cứu như cơ sở lý thuyết liên quan đến vấn đề nghiên cứu, các công trình nghiên cứu có liên quan, các chủ trương, chính sách, các kinh nghiệm thực tiễn….. Thu thập số liệu: được thu thập bằng cách phỏng vấn các nhà quản lý và những người đang làm công tác kế toán và các phòng ban khác tại công ty Cổ phần thủy sản 584 Nha Trang. Ngoài ra số liệu còn được thu thập từ sách báo, tạp chí và các website. Phân tích, tổng hợp, phân loại: căn cứ vào thông tin, dữ liệu đã thu thập để tiến hành phân loại và tổng hợp theo các tiêu chí nhất định. Sau đó tiến hành phân tích các thông tin liên quan đến nội dung của luận văn. 4. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài Về mặt cơ sở lý luận: luận văn đã góp phần làm rõ bản chất của kế toán quản trị, khẳng định được vai trò và ý nghĩa của kế toán quản trị trong quá trình điều hành hoạt động sản xuất kinh doanh. Về ý nghĩa thực tiễn: luận văn đã làm rõ thực trạng công tác kế toán tại công ty Cổ phần Thủy sản 584 Nha Trang và đề xuất các nội dung kế toán quản trị có thể vận dụng tại công ty. 3 5. Nội dung và bố cục của luận văn Chương I: Cơ sở lý luận về kế toán quản trị Chương II: Thực trạng tổ chức kế toán tại công ty Cổ phần Thủy sản 584 Nha Trang Chương III: Tổ chức hệ thống kế toán quản trị tại công ty Cổ phần Thủy sản 584 Nha Trang 6. Tổng quan các công trình nghiên cứu Kế toán quản trị được các nhà nghiên cứu Việt Nam đề cập đến từ những năm 1990. Với nhiều cách tiếp cận và giải quyết vấn để khác nhau, các tác giả đã dần dần định hướng cho các doanh nghiệp Việt Nam cách thức vận dụng kế toán quản trị vào đơn vị mình. Các nghiên cứu về phương hướng chung để xây dựng mô hình kế toán quản trị trong doanh nghiệp Tác giả Phạm Văn Dược (1997) với luận án “Phương hướng xây dựng nội dung và tổ chức vận dụng kế toán quản trị trong các doanh nghiệp Việt Nam”, thông qua việc nghiên cứu thực trạng hệ thống kế toán doanh nghiệp và thực tế vận dụng kế toán quản trị ở Việt Nam, tác giả đã đề xuất các nội dung và tổ chức vận dụng kế toán quản trị vào thực tiễn các doanh nghiệp Việt Nam. Tác giả Ngô Thị Thu Hồng (2010) với bài viết “Kế toán quản trị ở doanh nghiệp nhỏ và vừa Việt Nam”. Tác giả cho rằng, kế toán quản trị là một trong những công cụ hữu hiệu và đắc lực nhất giúp nhà quản lý điều hành và đưa ra quyết định đúng đắn và hiệu quả. Tuy nhiên, các doanh nghiệp nhỏ và vừa lại chưa chú ý đến vai trò của kế toán quản trị, mà hầu như chỉ vận dụng kế toán tài chính để phục vụ cho việc lập báo cáo tài chính và cung cấp thông tin cho các đối tượng sử dụng ở bên ngoài doanh nghiệp. qua bài viết, tác giả đã định hướng cho các doanh nghiệp nhỏ và vừa các bước cần thiết để tổ chức hệ thống kế toán quản trị sao cho phù hợp với quy mô, đặc điểm tổ chức, quản lý sản xuất kinh doanh, trình độ, khả năng của đội ngũ kế toán, yêu cầu quản trị…. Tác giả Bùi Công Khánh (2013) với bài viết “Mô hình kế toán quản trị tại các doanh nghiệp Việt Nam và những điều cần thiết”, tác giả đã đánh giá thực trạng vận dụng kế toán quản trị ở các doanh nghiệp Việt Nam hiện nay, từ đó đề xuất xây dựng mô hình kế toán quản trị cho các doanh nghiệp Việt Nam cũng như đưa ra các điều kiện cần và cơ sở cần thiết để triển khai, ứng dụng kế toán quản trị tại các doanh nghiệp Việt Nam. 4 Tuy nhiên những nghiên cứu này mang tính chất áp dụng chung cho các loại hình doanh nghiệp, trong khi tính linh hoạt của kế toán quản trị rất cao, phụ thuộc nhiều vào đặc điểm sản xuất kinh doanh của từng doanh nghiệp. Các nghiên cứu áp dụng kế toán quản trị trong các loại hình doanh nghiệp: Trong những năm gần đây, đã có nhiều nghiên cứu về nội dung áp dụng kế toán quản trị trong các loại hình cụ thể như doanh nghiệp kinh doanh, doanh nghiệp sản xuất, doanh nghiệp xây lắp… Tác giả Trần Văn Dung (2002), với đề tài “Tổ chức kế toán quản trị và giá thành trong doanh nghiệp sản xuất ở Việt Nam”. Tác giả Nguyễn Bích Hương Thảo (2005) với nghiên cứu “Xây dựng hệ thống kế toán quản trị trong các doanh nghiệp chế biến thủy sản Khánh Hòa “.Tác giả Nguyễn Bích Liên (2007) với đề tài “Hoàn thiện công tác kế toán quản trị tại công ty phân bón miền Nam”. Tác giả Hoàng Văn Tưởng (2011) với nghiên cứu “Tổ chức kế toán quản trị với việc tăng cường quản lý hoạt động kinh doanh trong các doanh nghiệp xây lắp Việt Nam”. Đề tài “Tổ chức kế toán quản trị chi phí trong các doanh nghiệp sản xuất bánh kẹo ở Việt Nam” của tác giả Nguyễn Hoản(2012). Luận văn “Vận dụng kế toán quản trị trong các doanh nghiệp sản xuất gạch ngói tỉnh Bình Dương” của tác giả Hồ Nam Phương (2012). Các nghiên cứu này đã nghiên cứu những nội dung cơ bản của kế toán quản trị, thiết lập quy trình và giải quyết các vấn đề liên quan đến xây dựng và áp dụng hệ thống kế toán quản trị trong các doanh nghiệp ở từng ngành nghề cụ thể. Các công trình nghiên cứu trên tuy đã đi sâu vào tìm hiểu việc ứng dụng kế toán quản trị cho từng lĩnh vực, nghành nghề cụ thể nhưng cũng chỉ mang tính chất hướng dẫn chung cho việc áp dụng kế toán quản trị ở mỗi lĩnh vực. Trong khi, kế toán quản trị là công việc nội bộ của mỗi doanh nghiệp, mà mỗi doanh nghiệp lại có một đặc điểm sản xuất kinh doanh khác nhau. Chính vì thế, với những hướng dẫn mang tính khái quát như trên, doanh nghiệp vẫn chưa thể nắm rõ cách thức vận dụng kế toán quản trị vào doanh nghiệp mình như thế nào. Cụ thể như trong lĩnh vực chế biến thủy sản thì đặc điểm sản xuất của nghề chế biến thủy sản hoàn toàn khác với nghề sản xuất nước mắm. Cho nên, các doanh nghiệp sản xuất nước mắm không thể áp dụng hoàn toàn cách thức tổ chức bộ máy kế toán quản trị như các doanh nghiệp chế biến thủy sản nói chung. 5 Cho đến nay, chưa có công trình nào nghiên cứu sâu về việc tổ chức kế toán quản trị trong các doanh nghiệp sản xuất nước mắm. Chính vì vây, tác giả đã lựa chọn đề tài “Tổ chức hệ thống kế toán quản trị tại công ty cổ phần Thủy sản 584 Nha Trang”. Đây là một doanh nghiệp điển hình về sản xuất và kinh doanh nước mắm tại địa bàn tỉnh Khánh Hòa. 6 CHƯƠNG I: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ KẾ TOÁN QUẢN TRỊ 1.1. Khái quát về kế toán quản trị: 1.1.1. Quá trình hình thành và phát triển của kế toán quản trị: 1.1.1.1. Trên thế giới: Kế toán quản trị bắt nguồn từ kế toán chi phí, ra đời từ cuộc cách mạng công nghiệp diễn ra vào cuối thế kỷ 18, đầu thế kỷ 19. Trong thời kỳ này, nền kinh tế giản đơn, quy mô nhỏ, dựa trên lao động chân tay được thay thế bằng công nghiệp và chế tạo máy móc quy mô lớn. Thương mại mở rộng tạo điều kiện cho sự phát triển mạnh mẽ cả về quy mô và pham vi hoạt động của các doanh nghiệp trong giai đoạn này. Yêu cầu cấp bách được đặt ra đối với nhà quản trị là làm sao có thể kiểm soát và đánh giá được những hoạt động đã diễn ra trong doanh nghiệp. Lúc này, nhiệm vụ chính của kế toán chi phí là cung cấp thông tin về tình hình chi phí để phục vụ cho việc kiểm soát tình hình tài chính của doanh nghiệp. Một số các ngành nghề như dệt, đường sắt, luyện kim, dầu khí là những lĩnh vực ứng dụng kế toán chi phí sớm nhất. Sau đó, kế toán chi phí ngày càng trở nên quan trọng hơn cùng với sự phát triển mạnh mẽ của kinh tế thế giới. Kế toán chi phí tiếp tục phát triển mạnh mẽ vào những năm đầu của thế kỷ 20, gắn liền với tên tuổi của Donaldson Brown và Alfred Sloan, là giám đốc hai công ty nổi tiếng là Dupont và General Motor, những người đi tiên phong cho việc ứng dụng kế toán quản trị vào quá trình quản lý doanh nghiệp. Cả hai vị giám đốc đều cùng chung một ý tưởng là:”phân quyền trách nhiệm để kiểm soát tập trung”, thay đổi cấu trúc công ty từ mô hình tập trung sang mô hình quản trị phân quyền, chuyển hoạt động xuống các đơn vị con và đơn vị trung tâm nắm quyền kiểm soát chung. Sáng kiến của họ đã góp phần giải quyết nhiều vấn đề phức tạp trong quản trị công ty. Giai đoạn từ năm 1956 đến cuối năm 1980, kế toán quản trị đã bắt đầu hỗ trợ cho nhà quản lý trong quá trình lập kế hoạch, kiểm soát và ra quyết định. Kỹ thuật chủ yếu được sử dụng trong giai đoạn này là kỹ thuật phân tích quyết định và kế toán trách nhiệm. Khoảng thời gian từ năm 1980 đến năm 1995 là giai đoạn phát triển vượt bậc của kế toán quản trị. Vai trò của kế toán quản trị lúc bấy giờ không chỉ là hỗ trợ cho nhà quản trị mà đã trở thành hoạt động không thể tách rời trong quá trình quản trị doanh nghiệp. Mục tiêu chủ yếu của kế toán quản trị trong giai đoạn này là giảm hao phí nguồn lực trong quá trình hoạt động sản xuất kinh doanh thông qua việc vận dụng kỹ thuật phân tích quá trình và quản trị chi phí. 7 Từ năm 1995 đến nay, kế toán quản trị tiếp tục phát triển với mục tiêu chính là tạo giá trị bằng cách sử dụng hiệu quả các nguồn lực. Kỹ thuật được sử dụng ở đây là đánh giá các yếu tố tạo nên giá trị cho khách hàng, giá trị cho cổ đông, sự thay đổi trong quá trình hoạt động kinh doanh nội bộ, học hỏi và phát triển (Đoàn Ngọc Quế và cộng sự, 2011). Như vậy, kế toán quản trị đã trải qua nhiều giai đoạn phát triển, thay đổi các hình thái để dần dần trở thành một công cụ hỗ trợ đắc lực cho các nhà quản lý trong thời đại ngày nay. 1.1.1.2. Ở Việt Nam: Kế toán quản trị vào Việt Nam ban đầu với hình thái hệ thống lập kế hoạch (dự toán ngân sách) và quản trị chi phí phát triển gắn liền chính sách, chế độ kế toán áp dụng ở các doanh nghiệp. Tuy nhiên, kế toán quản trị chỉ thực sự được tìm hiều vào đầu những năm 1990 trở về đây và trở thành yêu cầu cấp bách trong xây dựng hệ thống thông tin kế toán. Về mặt luật pháp, thuật ngữ kế toán quản trị cũng chỉ vừa được ghi nhận chính thức trong luật kế toán Việt Nam ban hành ngày 17/06/2003 có hiệu lực từ ngày 01/01/2004. Tuy nhiên thông tư này chỉ mới dừng lại ở góc độ nhìn nhận và xem xét, chưa có một quyết định cụ thể hay hướng dẫn thi hành mang tính tổng quát. Đến ngày 12/6/2006, thông tư số 53/2006/TT-BTC của Bộ Tài Chính về hướng dẫn áp dụng kế toán quản trị trong doanh nghiệp chính thức được ra đời nhằm hướng dẫn cho các doanh nghiệp thực hiện kế toán quản trị. Từ khi ra đời cho đến nay, kế toán quản trị vẫn còn khá xa vời đối với các doanh nghiệp Việt Nam cả về mặt lý luận lẫn vận hành. Nguyên nhân chủ yếu của thực trạng này là do: - Mới chuyển sang vận hành theo cơ chế kinh tế mới nên kiến thức về tổ chức và quản lý theo cơ chế thị trường của các doanh nghiệp còn hạn chế, chưa nhiều và chưa đầy đủ, trong khi đó thói quen điều hành quản lý kinh doanh thời tập trung bao cấp chưa loại bỏ được nên tạo khó khăn cho việc quản lý theo cơ chế mới. Điều này ảnh hưởng đến tâm lý trong việc tổ chức bộ máy KTQT trong các DN. - Mô hình tổ chức bộ máy KTQT áp dụng tại Việt Nam là mô hình kết hợp tuân theo chế độ hướng dẫn của Nhà nước, của Bộ Tài chính cũng chỉ mới chú trọng đến hệ thống tài chính, còn vấn đề hướng dẫn về nội dung KTQT, tổ chức công tác quản lý ở các doanh nghiệp thì chưa có những hướng dẫn cụ thể. Do đó phần hành KTTC vẫn 8 đảm nhiệm chức năng cung cấp thông tin sát thực tế kinh doanh của doanh nghiệp để ra quyết định quản trị. 1.1.2. Khái niệm kế toán quản trị: Kế toán quản trị là một bộ phận trong hệ thống thông tin của một tổ chức. Các nhà quản lý dựa vào thông tin kế toán quản trị để hoạch định và kiểm soát hoạt động của tổ chức (Hilton, 1991). Theo Viện kế toán quản trị Mỹ: “Kế toán quản trị là quá trình nhận diện, đo lường, tổng hợp, phân tích, soạn thảo, diễn giải và cung cấp thông tin tài chính cho nhà quản trị để lập kế hoạch, đánh giá và kiểm soát hoạt động trong tổ chức nhằm sử dụng có hiệu quả và có trách nhiệm các nguồn lực của tổ chức” Viện kế toán quản trị Anh đưa ra định nghĩa về kế toán quản trị như sau:”Kế toán quản trị là một bộ phận không thể tách rời của công tác quản trị. Nó bao gồm việc xác định, trình bày, và giải thích thông tin nhằm sử dụng cho việc: - Đề ra chiến lược. - Hoạch định và kiểm soát các hoạt động. - Ra quyết định. - Sử dụng tối ưu các nguồn lực. - Cung cấp thông tin cho các cổ đông, người lao động và những đối tượng khác trong doanh nghiệp. - Bảo đảm an toàn tài sản của doanh nghiệp” Theo Robert S.Kaplan và Anthony A.Atkinson, tác giả cuốn Advanced Management Accounting, thì kế toán quản trị được định nghĩa là:”hệ thống kế toán cung cấp thông tin cho nhà quản trị trong việc hoạch định và kiểm soát hoạt động doanh nghiệp”. Theo luật kế toán Việt Nam, kế toán quản trị được định nghĩa là “việc thu thập, xử lý, phân tích và cung cấp thông tin kinh tế, tài chính theo yêu cầu quản trị và quyết định kinh tế, tài chính trong nội bộ đơn vị kế toán (Luật kế toán, khoản 3, điều 4). Cũng như kế toán tài chính, kế toán quản trị ghi nhận các thông tin về các hoạt động đã diễn ra. Song điều quan trọng là từ các thông tin đó, có thể thiết lập các mô hình dự báo và mô phỏng kết quả của các quyết định chuẩn bị đưa ra nhờ được ghi chép rõ ràng bằng hệ thống kế toán quản trị. Khả năng này làm cho thông tin kế toán quản trị trở nên rất cần thiết cho công tác dự báo và hoạch định tài chính doanh nghiệp. 9 Như vậy, có rất nhiều quan điểm khác nhau về kế toán quản trị, các quan điểm thể hiện cách nhìn của mỗi tác giả ở các góc độ khác nhau. Nhìn chung thì: hệ thống kế toán quản trị hình thành và phát triển xuất phát từ nhu cầu thông tin quản trị doanh nghiệp, là quá trình thu nhận, xử lý và cung cấp thông tin dưới hình thức giá trị, hiện vật và thời gian lao động một cách chi tiết theo quá trình chuyển hóa nguồn lực thành kết quả theo cấu trúc hoạt động của doanh nghiệp. Do đặc điểm này mà hệ thống kế toán quản trị cho phép nhà quản trị doanh nghiệp thấy rõ hơn mối quan hệ nhân quả tương ứng với quyết định đưa ra. 1.1.3. Vai trò của kế toán quản trị: Hệ thống kế toán quản trị đóng vai trò quan trọng trong quá trình điều hành của mỗi nhà quản trị. Vai trò này được thể hiện tương ứng với từng chức năng của nhà quản trị, cụ thể như sau: - Kế toán quản trị có vai trò cung cấp thông tin cho quá trình lập kế hoạch. Đó là cung cấp thông tin về tình hình hoạt động kinh doanh, tình hình tài chính của đơn vị hay của đối thủ cạnh tranh, là cơ sở để đánh giá kết quả hoạt động của các bộ phận trong doanh nghiệp. - Kế toán quản trị cung cấp thông tin cho quá trình tổ chức, điều hành hoạt động của doanh nghiệp. Những thông tin này giúp ích cho nhà quản trị xây dựng và phát triển một cơ cấu nguồn lực hợp lý, cũng như kiểm soát được các hoạt động diễn ra hàng ngày tại doanh nghiệp, đảm bảo các hoạt động trong doanh nghiệp đươc thực hiện một cách nhịp nhàng và hiệu quả nhất. - Vai trò cung cấp thông tin cho quá trình kiểm soát, đó là giúp nhà quản trị kiểm soát được việc thực hiện các chỉ tiêu dự toán so với thực tế hoạt động của doanh nghiệp, nhằm đưa ra các biện pháp đảm bảo cho mọi hoạt động trong tổ chức đi đúng mục tiêu . - Đối với vai trò cung cấp thông tin cho quá trình ra quyết định, thông tin kế toán quản trị càng thể hiện rõ được tầm quan trọng của mình. Đó là giúp nhà quản trị lựa chọn phương án thích hợp nhất. Có thể nói, các thông tin mà kế toán quản trị cung cấp xuyên suốt từ đầu đã hỗ trợ đắc lực cho nhà quản trị thực hiện được nội dung cơ bản nhất của hoạt động quản trị là vấn đề ra quyết định. 1.1.4. Mục tiêu của kế toán quản trị: Mục tiêu cuối cùng của kế toán quản trị đó là cung cấp thông tin hữu ích, giúp 10 nhà quản trị thực hiện được mục tiêu chiến lược của doanh nghiệp. Cụ thể như sau: - Cung cấp thông tin cho nhà quản lý để lập kế hoạch và ra quyết định - Trợ giúp nhà quản lý trong việc điều hành và kiểm soát hoạt động của tổ chức - Thúc đẩy các nhà quản lý đạt được các mục tiêu của tổ chức. - Đo lường hiệu quả hoạt động của các nhà quản lý và các bộ phận, đơn vị trực thuộc trong tổ chức. 1.1.5. Yêu cầu tổ chức kế toán quản trị: Khi xây dựng hệ thống kế toán quản trị tại công ty phải đảm bảo các yêu cầu sau: - Hệ thống kế toán quản trị phải đáp ứng được việc ghi nhận, xử lý và cung cấp thông tin phù hợp cho từng đối tuợng sử dụng thông tin và phải đảm bảo tính liên thông với hệ thống kế toán tài chính. - Công tác kế toán quản trị phải đáp ứng được yêu cầu quản lý của công ty. Cụ thể là phải đáp ứng được yêu cầu lập kế hoạch, tổ chức điều hành, kiểm tra và ra quyết định của nhà quản lý. - Công tác kế toán quản trị phải phù hợp với đặc thù hoạt động kinh doanh của công ty ở hiện tại cũng như trong tương lai. - Tổ chức hệ thống kế toán quản trị phải đảm bảo tính hiệu quả về mặt thời gian cũng như về mặt chi phí. - Phải ứng dụng được công nghệ thông tin trong công tác kế toán quản trị tại công ty. 1.1.6. Các mô hình tổ chức bộ máy kế toán quản trị 1.1.6.1. Mô hình tổ chức bộ máy kế toán quản trị kết hợp với kế toán tài chính Theo mô hình này thì kế toán quản trị và kế toán tài chính cùng nằm trong một bộ máy kế toán, nghĩa là không có sự phân chia kế toán quản trị và kế toán tài chính thành 2 bộ phận riêng biệt. Các nhân viên thực hiện kế toán tài chính vẫn làm đúng phần hành đã phân công nhưng có kết hợp thực hiện thêm công việc của kế toán quản trị trong phạm vi nhiệm vụ của mình. Mô hình này thường được vận dụng trong các doanh nghiệp có quy mô vừa và nhỏ, số lượng nghiệp vụ kinh tế phát sinh không nhiều. Ưu điểm của mô hình này là gọn nhẹ, dễ điều hành. Tuy nhiên, công việc này đòi hỏi người làm kế toán phải hiểu biết sâu về cả 2 lĩnh vực kế toán tài chính và kế toán quản trị. Người điều hành phải hiểu được trình độ, năng lực cụ thể của từng nhân viên kế toán để giao việc cho phù hợp. 11 1.1.6.2. Mô hình tổ chức bộ máy kế toán quản trị độc lập với kế toán tài chính Đây là mô hình tổ chức bộ máy kế toán thành 2 bộ phận riêng biệt là bộ phận kế toán tài chính và bộ phận kế toán quản trị. Doanh nghiệp tự thiết kế, bố trí nhân sự sao cho hai hệ thống kế toán này hoàn toàn độc lập với nhau. Mô hình này thường được áp dụng tại các doanh nghiệp có quy mô lớn. Nhiệm vụ cụ thể của 2 bộ phận này như sau: Bộ phận kế toán tài chính: có chức năng thu thập, xử lý, kiểm tra, phân tích, ghi chép vào tài khoản, sổ sách kế toán và cung cấp thông tin thông qua các báo cáo tài chính Bộ phận kế toán quản trị: có chức năng thu thập, xử lý, phân tích và cung cấp thông tin theo yêu cầu của nhà quản trị. Lập các dự toán chi tiết, tổ chức phân tích, xử lý thông tin và cung cấp các báo cáo kế toán quản trị theo yêu cầu, giúp nhà quản trị có căn cứ để ra các quyết định kinh doanh kịp thời và phù hợp. Mô hình này có ưu điểm là công việc được phân chia rõ ràng giữa 2 bộ phận, mang tính chuyên môn hóa cao, giúp cho từng bộ phận có điều kiện nâng cao trình độ chuyên môn nghiệp vụ. Tuy nhiên, mô hình này chỉ nên áp dụng tại những doanh nghiệp có quy mô lớn, số lượng nghiệp vụ nhiều. Vì để tổ chức và điều hành 2 bộ phận này đòi hỏi tốn kém chi phí, nhân sự, và công việc tổng hợp thông tin từ 2 bộ phận sao cho có hiệu quả cần một đội ngũ nhân viên có kinh nghiệm và trình độ cao. 1.1.6.3. Mô hình tổ chức bộ máy kế toán tài chính và kế toán quản trị theo kiểu hỗn hợp Theo quan điểm của mô hình này thì một số bộ phận của kế toán quản trị sẽ được tổ chức độc lập với kế toán tài chính, các bộ phận còn lại được tổ chức kết hợp. cụ thể là kế toán quản tri chi phí sẽ được tổ chức độc lập với kế toán tài chính. Ưu điểm của mô hình này là làm bước đệm cho những công ty muốn tiến thẳng lên mô hình kế toán tài chính độc lập với kế toán quản trị nhưng chưa đủ điều kiện cũng như trình độ quản lý để tổ chức ngay mô hình độc lập. 1.2. Phương pháp của kế toán quản trị 1.2.1. Vận dụng các phương pháp kế toán trong kế toán quản trị Là một bộ phận của kế toán doanh nghiệp, kế toán quản trị cũng áp dụng các phương pháp của kế toán nói chung đó là phương pháp chứng từ kế toán, phương pháp tài khoản kế toán, phương pháp tính giá và phương pháp tổng hợp cân đối. Tuy nhiên, việc vận dụng những phương pháp này cần phù hợp với mục tiêu của kế toán quản trị.