Tài liệu Tổ chức giờ học lịch sử cho học sinh lớp 6- trung học cơ sở theo mô hình trường học mới (vnen)

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC LÊ THỊ THÚY MAI TỔ CHỨC GIỜ HỌC LỊCH SỬ CHO HỌC SINH LỚP 6 – TRUNG HỌC CƠ SỞ THEO MÔ HÌNH TRƢỜNG HỌC MỚI (VNEN) LUẬN VĂN THẠC SỸ SƢ PHẠM LỊCH SỬ HÀ NỘI – 2014 1 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC LÊ THỊ THÚY MAI TỔ CHỨC GIỜ HỌC LỊCH SỬ CHO HỌC SINH LỚP 6 – TRUNG HỌC CƠ SỞ THEO MÔ HÌNH TRƢỜNG HỌC MỚI (VNEN) LUẬN VĂN THẠC SỸ SƢ PHẠM LỊCH SỬ CHUYÊN NGÀNH LÝ LUẬN VÀ PHƢƠNG PHÁP DẠY HỌC LỊCH SỬ MÃ SỐ:60.14.10 Cán bộ hƣớng dẫn: TS. NGUYỄN VĂN NINH HÀ NỘI – 2014 2 LỜI CẢM ƠN Với tình cảm chân thành, em xin bày tỏ lòng biết ơn và sự kính trọng tới Ban Giám Hiệu, cùng các thầy, cô và cán bộ các Phòng - Ban Trƣờng Đại Học Giáo Dục - Đại học Quốc Gia Hà Nội đã nhiệt tình giảng dạy và tạo điều kiện cho em trong quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành đề tài nghiên cứu của mình. Đặc biệt, em xin gửi lời cảm ơn sâu sắc tới TS. Nguyễn Văn Ninh, ngƣời đã trực tiếp hƣớng dẫn khoa học và tận tình giúp đỡ em trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn. Em xin gửi lời cảm ơn chân thành tới Trƣờng Hanoi Academy, Trƣờng Đoàn Thị Điểm-Ecopack, Trƣờng tiểu học Tả Thanh Oai- Hà Nội, Trƣờng tiểu học Suối Hoa- Bắc Ninh, đã tạo điều kiện giúp đỡ em trong quá trình nghiên cứu. Em xin cảm ơn gia đình, bạn bè, đồng nghiệp đã tận tình giúp đỡ, động viên em hoàn thành khoá học và luận văn này. Mặc dù đã có nhiều cố gắng song luận văn không tránh khỏi thiếu sót, em mong nhận đƣợc sự đóng góp ý kiến từ các thầy, cô, các bạn đồng nghiệp và những ngƣời quan tâm để luận văn đƣợc hoàn thiện hơn. Xin chân thành cảm ơn! Hà Nội, tháng 3 năm 2014 Tác giả Lê Thị Thúy Mai 3 DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT Viết tắt Viết đầy đủ HS Học sinh GV Giáo viên GD Giáo dục THCS Trung học cơ sở PPDH Phƣơng pháp dạy học SGK Sách giáo khoa THPT Trung học phổ thông 4 MỤC LỤC Trang Lời cảm ơn ........................................................................................................... i Danh mục chữ viết tắt .......................................................................................... ii Mục lục............................................................................................................. iii Danh mục bảng, biểu............................................................................................ v MỞ ĐẦU ............................................................................................................. 1 Chƣơng 1: TỔ CHỨC GIỜ HỌC LỊCH SỬ CHO HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ THEO MÔ HÌNH TRƢỜNG HỌC MỚI: LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN ....................................................................................................... 9 1.1. Cơ sở lí luận .................................................................................................. 9 1.1.1. Một số khái niệm liên quan đến đề tài. ...................................................... 9 1.1.2. Cơ sở xuất phát điểm của vấn đề. ............................................................. 11 1.1.3. Kiểu giờ học theo mô hình trƣờng học mới (Vnen)................................... 21 1.2. Cơ sở thực tiễn………………………………………………………….. 38 1.2.1. Thực tiễn dạy học lịch sử ở trƣờng THCS……………………..………… 38 1.2.2.Thực tiễn dạy học lịch sử theo mô hình trƣờng học mới………………..… 45 Chƣơng 2: MỘT SỐ BIỆN PHÁP TỔ CHỨC GIỜ HỌC LỊCH SỬ CHO HỌC SINH LỚP 6- TRUNG HỌC CƠ SỞ THEO MÔ HÌNH TRƢỜNG HỌC MỚI ........................................................................................ 51 2.1. Mục tiêu, nội dung cơ bản của chƣơng trình lịch sử lớp 6-THCS……...………… 51 2.1.1 Mục tiêu cơ bản của chƣơng trình lịch sử lớp 6- THCS ............................. 51 2.1.2. Nội dung cơ bản của chƣơng trình lịch sử lớp 6- THCS( chƣơng trình chuẩn). ................................................................................................................................. 52 2.2. Các chủ đề lịch sử lớp 6 theo mô hình trƣờng học mới (Vnen).................... 55 2.3.Một số biện pháp tổ chức giờ học lịch sử cho học sinh lớp 6 –THCS theo mô hình trƣờng học mới (Vnen)…………………………….………….. 59 2.3.1. Tổ chức hoạt động khởi động……………………………………....…….. 59 2.3.2. Tổ chức hoạt động tìm hiểu kiến thức mới ……….. ........................................... 64 2.3.3.Tổ chức hoạt động thực hành . .................................. …………………….. 70 2.3.4.Tổ chức hoạt động ứng dụng....................................................................... 73 5 2.3.5. Tổ chức hoạt động bổ sung … ................................................................... 75 2.4. Thực nghiệm sƣ phạm………………...……………………………….... 77 2.4.1. Mục đích thực nghiệm .................................................................. ………. 77 2.4.2. Nội dung thực nghiệm. .............................................................................. 77 2.4.3. Phƣơng pháp tiến hành thực nghiệm.......................................................... 78 2.4.4. Tổ chức tiến hành thực nghiệm .................................................................. 79 2.4.5. Kết quả thực nghiệm. ................................................................................ 84 KẾT LUẬN ......................................................................................................... 113 TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................. 116 PHỤ LỤC ............................................................................................................ 118 6 DANH MỤC BẢNG, BIỂU Trang Bảng 1.1. Số lƣợng học sinh và giáo viên đƣợc điều tra, khảo sát…… .............. 39 Bảng 1.2. Tình hình dạy học ............................................................................... 39 Bảng 1.3. Cách thức triển khai giờ học ................................................................ 40 Bảng 1.4. Mức độ tiến hành đổi mới phƣơng pháp dạy học của giáo viên khi giảng dạy.................................................................................. 41 Bảng 1.5. Bảng khảo sát về hình thức học của học sinh ............................................... 43 Bảng 1.6. Kết quả điều tra về nhận thức, thái độ, hành vi của Học sinh trong học tập môn lịch sử. .............................................................................................. 43 Bảng 1.7. Kết quả quá trình tiến hành dạy học lịch sử theo mô hình trƣờng học mới ................................................................................................................. 46 Bảng 1.8. Mức độ tiến hành giảng dạy lịch sử theo mô hình trƣờng học mới của Giáo viên……………..………………………………………………………… 46 Bảng 1.9: Kết quả điều tra về nhận thức, thái độ, hành vi của học sinh khi học theo mô hình trƣờng học mới (vnen)…………………………...…….... 48 Bảng 2.1. Bảng điểm kiểm tra kết quả thực nghiệm của học sinh lớp 6 …... 84 Bảng 2.2. Bảng điểm kiểm tra đã xử lí kết quả thực nghiệm của học sinh lớp 6 ……………………………....... ........................................... ……………. 84 Bảng 2.3. Thống kê ý kiến của học sinh về mức độ hứng thú với cách học lịch sử theo mô hình trƣờng học mới……..… ....................... .…………………. 86 Biểu đồ 2.1. Biểu đồ điểm trung bình của lớp thực nghiệm và đối chứng .......... 85 7 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài 1.1. Vấn đề tổ chức giờ học nhằm phát huy tính tích cực hoạt động của học sinh trong hoạt động dạy học đã trở thành nguyên lí của dạy học hiện đại và đƣợc vận dụng vào tất cả các môn học trong đó có môn lịch sử. Nhà trƣờng là nơi giúp cho mỗi công dân thay đổi quan niệm sống và hoạt động học tập phù hợp với yêu cầu của thời đại ngày nay, thời đại mà mỗi con ngƣời phải năng động, tích cực và sáng tạo. Muốn học tập năng động, tích cực và sáng tạo thì ngƣời học phải biết phát huy cao độ tiềm năng của bản thân. Vì vậy, tích cực hóa hoạt động của ngƣời học là vấn đề cốt lõi thuộc mục tiêu của giáo dục hiện đại. Nó đã trở thành nguyên lí của dạy học hiện đại và đƣợc vận dụng vào tất cả các bộ môn nói chung, bộ môn lịch sử nói riêng. 1.2. Đổi mới về Phƣơng pháp dạy học ở Trƣờng phổ thông nói chung, ở cấp THCS nói riêng đã đƣợc tiến hành trong nhiều năm nay song việc đổi mới PP giảng dạy môn lịch sử vẫn chƣa thật sự đƣợc quan tâm nhiều. Vấn đề phát huy tính tích cực họat động của học sinh đã đƣợc đặt ra trong ngành giáo dục nƣớc ta từ những năm 1960. Cũng ở thời điểm đó, trong các trƣờng sƣ phạm đã có khẩu hiệu: “Biến quá trình đào tạo thành quá trình tự đào tạo”. Trong cải cách giáo dục lần hai, năm 1980, phát huy tính tích cực đã là một trong những phƣơng hƣớng cải cách, nhằm đào tạo những con ngƣời lao động sáng tạo làm chủ đất nƣớc. Dạy lịch sử với mục đích làm thế nào để học sinh không thờ ơ với bài giảng, hứng thú say mê tìm hiểu và phát huy đƣợc tính sáng tạo? Làm thế nào để rèn luyện năng lực tự nghiên cứu, tự hoạt động trên chính tài liệu SGK của học sinh? Vì vậy cách thức tổ chức những hình thức hoạt động của học sinh trong giờ học lịch sử ở trƣờng trung học cơ sở giúp các em hình thành năng lực tự nghiên cứu, tự hoạt động trên văn bản là việc làm cần thiết, sát thực. 8 1.3. Tình trạng quá tải học đƣờng gần đây trở thành vấn đề rất bức xúc trong xã hội. Giờ học lịch sử là giờ học có nhiều nhân tố làm cho việc quá tải càng nặng nề hơn nên cần có một sự đổi mới. Các bài lịch sử thƣờng có lƣợng kiến thức nhiều, khó và mới. Đó là những bài dạy về các giai đoạn lịch sử, về các cuộc đấu tranh, về các thành tựu văn hóa, ..... Nhƣng vì yêu cầu bộ môn nên những bài học này không thể loại bỏ khỏi chƣơng trình SGK. Vấn đề đặt ra không phải ở việc cắt giảm nội dung kiến thức mà là ngƣời dạy phải có biện pháp vừa đảm bảo đƣợc mục tiêu bài dạy học, vừa giúp học sinh giảm bớt cảm giác nặng nề, thụ động trong mỗi giờ học lịch sử, để các em có thể tích cực, chủ động, sáng tạo trong học tập, tự tìm tòi, khám phá kiến thức... Là giáo viên tham gia trực tiếp công tác giảng dạy môn lịch sử ở nhà trƣờng trung học cơ sở và trung học phổ thông, tôi luôn trăn trở làm thế nào để nâng cao chất lƣợng và hiệu quả dạy học môn lịch sử. Bởi vậy, việc đề ra những định hƣớng và biện pháp tổ chức hoạt động của học sinh trong giờ học lịch sử là một việc làm góp phần đổi mới phƣơng pháp dạy học nói chung, phƣơng pháp dạy học lịch sử nói riêng. Trên cơ sở đó phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh trong học tập, đồng thời rèn luyện và hình thành ý chí cao đẹp của mỗi con ngƣời trên đƣờng lập nghiệp. 1.4. Toàn cầu hóa về phát triển kinh tế đòi hỏi những năng lực khác của học sinh nhƣ tính sáng tạo, tƣ duy logic cũng nhƣ kỹ năng giải quyết vấn đề và tự học. Giáo dục theo phƣơng pháp truyền thống ở Việt Nam chƣa đủ cung cấp những kỹ năng này cho học sinh. Trẻ em cần đƣợc làm quen với phƣơng pháp học tập đổi mới ngay từ bé, để có thể sẵn sang học theo phƣơng pháp mới và đạt đƣợc thành công trong tƣơng lai. Dự án GPE- Vnen( global partnership for education- Viet Nam esenela nuevl), mô hình trƣờng học mới đã chú trọng vào tính sáng tạo và kỹ năng tƣ duy của học sinh, làm thay đổi nhận thức của mọi ngƣời trong hệ thống giáo dục. Tính đổi mới này đòi hỏi 9 sự đánh giá căn bản về những thành tích tốt trong hệ thống giáo dục Việt Nam, những mặt cần tăng cƣờng và cải thiện. Chúng tôi nhận thấy rằng, tổ chức giờ học cho học sinh theo mô hình trƣờng học mới rất thích hợp và mang lại hiệu quả khi vận dụng vào dạy học môn lịch sử . Trên cơ sở đó, chúng tôi lựa chọn đề tài nghiên cứu: “Tổ chức giờ học lịch sử cho học sinh lớp 6- THCS theo mô hình trƣờng học mới (Vnen)”. Chúng tôi hi vọng tìm đƣợc một hƣớng đi tích cực trong quá trình đổi mới phƣơng pháp dạy học của bản thân, đồng thời đánh giá những ƣuhạn chế của mmo hình này để giúp cho giáo viên giảng dạy lịch sử quan tâm hơn đến mô hình và áp dụng vào quá trình dạy học nhằm nâng cao chất lƣợng dạy và học bộ môn lịch sử. 2. Lịch sử vấn đề Những công trình liên quan gián tiếp đến đề tài Với một đề tài nghiên cứu liên quan nhiều đến vấn đề dạy và học lịch sử nhất là giáo dục học sinh, rèn luyện học sinh phát triển toàn diện về đức, trí, thể, mĩ thì không thể không kể đến những tác phẩm, những công trình liên quan đến phƣơng pháp giảng dạy bộ môn, tìm hiểu về lý luận dạy học hiện đại, tâm lý học sinh bậc THPT, phƣơng pháp dạy học lịch sử, những yêu cầu trong chƣơng trình lịch sử THPT. Đây là vấn đề đƣợc nhiều chuyên gia hàng đầu trong và ngoài nƣớc nghiên cứu và biên soạn thành những tác phẩm, những giáo trình công phu. a/ Tài liệu nghiên cứu nƣớc ngoài Tiến sĩ N.G.Đairi, trong Chuẩn bị giờ học lịch sử nhƣ thế nào, Nxb Giáo dục, Hà Nội, 1973, đã khẳng định hoạt động nhận thức tích cực độc lập của học sinh là một điều kiện bắt buộc đối với giờ học đƣợc tổ chức một cách khoa học và có hiệu quả. Đồng thời, tác giả chỉ rõ muốn tiến hành giờ học lịch sử đạt hiệu quả cao thì cần phải chuẩn bị giáo án, vận dụng linh hoạt các khâu, các phƣơng pháp dạy học. Ông cũng đƣa ra một sơ đồ, có thể đƣợc coi nhƣ 10 kim chỉ nam cho ngƣời giáo viên lịch sử về cách sử dụng linh hoạt các tƣ liệu, nội dung trong quá trình giảng dạy. I.F.Kharlamôp, Phát huy tính tích cực học tập của học sinh nhƣ thế nào. Nguyễn Thị Trang và Nguyễn Ngọc Quang dịch, Nxb GD, H, 1978, đã đề cập tới những biện pháp nhằm kích thích hoạt động nhận thức cua học sinh khi trình bày bài mới, khi củng cố kiến thức, khi ôn tập tài liệu đã học và khi tổ chức công tác tự học cho học sinh.. - Robert J. Marzano, Debra J. Pickering, Jane E. Pollock, Các phƣơng pháp dạy học hiệu quả” (Hồng Lạc dịch, Nxb GD, TP HCM, 2005) gồm 13 chƣơng trong đó từ chƣơng 2 đến chƣơng 10 trình bày các phƣơng pháp dạy học dựa trên các công trình nghiên cứu giáo dục ở Mỹ tƣơng ứng với 9 phƣơng pháp dạy học có hiệu quả. B.P.Êxipôp (Liên Xô trƣớc đậy) trong cuốn Những cơ sở của lý luận dạy học, Tập 3, Nxb Giáo dục, 1971 nhấn mạnh đến việc nâng cao tính tích cực sự sáng tạo, tính tự lập, ham hiểu biết trong quá trình học tập của HS. Nêu rõ nhiệm vụ của nhà trƣờng là phải phát triển tính tích cực và phƣơng pháp làm việc tự lập của HS. b/ Tài liệu nghiên cứu trong nƣớc Giáo trình “Giáo dục học” của Hà Thế Ngữ và Đặng Vũ Hoạt ( Nxb GD, H, 1987) có đề cập đến các phƣơng pháp, hình thức tổ chức dạy học. TS Đặng Thành Hƣng trong cuốn “Dạy học hiện đại: lí luận – biện pháp – kĩ thuật” (Nxb ĐHQG, H, 2002) đề cập đến nhiều vấn đề của lí luận dạy học hiện đại. Bộ giáo trình do Phan Ngọc Liên, Trịnh Đình Tùng, Nguyễn Thị Côi biên soạn, Phƣơng pháp dạy học lịch sử tập I, II , Nxb Đại học Sƣ Phạm, 2010, là cuốn giáo trình về phƣơng pháp dạy học lịch sử không chỉ của trƣờng Đại học Sƣ phạm Hà Nội mà còn là của nhiều trƣờng đại học sƣ phạm khác trong cả nƣớc. Cuốn sách đƣợc biên soạn từ năm 1966, sau đó đƣợc nâng cao, bổ sung và tái bản nhiều lần để hoàn chỉnh hơn và phù hợp với mục tiêu, yêu cầu đòi hỏi của nền giáo dục nƣớc nhà. Cuốn sách khẳng định phƣơng pháp 11 dạy học lịch sử là một khoa học; đề ra chức năng, nhiệm vụ của bộ môn lịch sử ở trƣờng THPT; đƣa ra hệ thống những phƣơng pháp dạy học lịch sử, các hình thức, phƣơng pháp dạy học lịch sử và yêu cầu, biện pháp kiểm tra đánh giá quá trình dạy và học. Cuốn sách Hệ thống các phƣơng pháp dạy học ở trƣờng trung học cơ sở, do PGS.TS Trịnh Đình Tùng (Chủ biên), Nxb Đại học Sƣ phạm, 2005 đã cung cấp lƣợng kiến thức quý báu những hiểu biết về cách thức tổ chức dạy học; những cơ sở để xác định, lựa chọn hệ thống phƣơng pháp dạy học lịch sử ở trƣờng THCS; nêu ra hệ thống các phƣơng pháp, phƣơng tiện dạy học lịch sử ở trƣờng THCS. Những kỹ năng, biện pháp sử dụng các phƣơng pháp trong thực tiễn dạy học lịch sử. Trong cuốn sách “ Một số chuyên đề phƣơng pháp dạy học lịch sử” của tập thể tác giả, các nhà giáo dục lịch sử do GS.TS Phan Ngọc Liên, PGS.TS Trịnh Đình Tùng, PGS.TS Nguyễn Thị Côi, TS. Trần Vĩnh Tƣờng ( đồng chủ biên), đề cập tới những quan niệm về hiệu quả bài học lịch sử và các biện pháp nâng cao hiệu quả bài học lịch sử, những kỹ năng vận dụng các biện pháp vào chuẩn bị, tiến hành các bài học cụ thể. Bài viết “Đổi mới phƣơng pháp dạy học lịch sử theo hƣớng phát huy tính tích cực của học sinh” của PGS. TS Trịnh Đình Tùng trong cuốn “Đổi mới phƣơng pháp dạy học lịch sử ở trƣờng phổ thông (một số chuyên đề)” do GS. TS Phan Ngọc Liên chủ biên (Nxb ĐHSP, H, 2005) đã phản ánh một cách toàn diện về quan niệm tính tích cực học tập của HS trong dạy hoc lịch sử, về đặc điểm của quá trình dạy học lịch sử trong mối liên hệ với việc phát huy tính tích cực của HS, về các biện pháp chủ yếu nhằm phát huy tính tích cực của HS trong dạy học lịch sử. Ngoài ra còn phải kể đến các công trình nghiên cứu khác của các tác giả Thái Duy Tuyên, Phƣơng pháp dạy học - Truyền thống và đổi mới, Nxb Giáo dục, 2008; Nguyễn Thị Côi (Chủ biên), Các hình thức tổ chức dạy học lịch sử ở trƣờng phổ thông, Nxb Đại học Sƣ phạm, Hà Nội, 2005; ; Phan Ngọc Liên, 12 Trịnh Đình Tùng… Phát huy tính tích cực của học sinh trong dạy học lịch sử ở trƣờng trung học cơ sở, Nxb Giáo dục, Hà Nội, 1999; Phạm Minh Hạc và các tác giả khác, Tâm lí học đại cƣơng, NXB Giáo dục, 1987; Thái Duy Tuyên, Những vấn đề cơ bản giáo dục học hiện đại, Nxb Giáo dục, Hà Nội, 1999….. Đây là những bộ sách quý, giúp cung cấp phần đáng kể kiến thức về phƣơng pháp dạy học bộ môn. Bên cạnh đó là tài liệu về mô hình trƣờng học mới(Vnen), cụ thể nhƣ: Số 5735/BGDĐT- GDTH.V/v: hƣớng dẫn thí điểm đánh giá học sinh mô hình trƣờng học mới Việt Nam. Tài liệu kế hoạch giáo dục mô hình trƣờng học mới(Vnen). Một số nhận xét về sách hƣớng dẫn học Vnen; Tài liệu hƣớng dẫn học tập môn lịch sử lớp 4,5,6…. Trên đây là một số tác phẩm, công trình nghiên cứu phục vụ cho việc tìm hiểu về tổ chức giờ học lịch sử, về những phƣơng pháp dạy học hiện đại, lí luận dạy học. Chắc chắn còn nhiều tác phẩm mà chúng tôi chƣa có cơ hội tìm hiểu hết, hay còn có nội dung trong các tác phẩm đó mà chúng tôi chƣa có điều kiện nêu ra tại đây nhƣng những tác phẩm kể trên đã giúp thiết thực trong quá trình thực hiện đề tài. 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu Đối tƣợng nghiên cứu của đề tài là quá trình tổ chức giờ học lịch sử theo mô hình trƣờng học mới (Vnen) cho học sinh lớp 6- THCS. 4. Mục đích nghiên cứu Nghiên cứu tầm quan trọng, ý nghĩa về tổ chức dạy học theo mô hình trƣờng học mới từ đó đề xuất biện pháp tổ chức một giờ học lịch sử cho học sinh lớp 6- THCS theo mô hình trƣờng học mới. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu Nghiên cứu những tiền đề lý luận cần thiết về khả năng nhận thức của học sinh THCS trong việc chiếm lĩnh những kiến thức lịch sử. - Nghiên cứu thực trạng dạy và học lịch sử lớp 6 - THCS. 13 - Đề xuất những biện pháp tổ chức giờ học hiệu quả cho học sinh trong giờ học lịch sử lớp 6- THCS theo mô hình trƣờng học mới. 6. Phƣơng pháp nghiên cứu - Phƣơng pháp nghiên cứu lý luận: Khai thác các tài liệu về tâm lý học, giáo dục học, phƣơng pháp dạy học bộ môn, nghiên cứu chƣơng trình, nội dung SGK Lịch sử lớp 6 – THCS và các nguồn tài liệu liên quan đến dạy học theo mô hình trƣờng học mới ( Vnen). - Phƣơng pháp điều tra thực tế bao gồm: dự giờ, quan sát, điều tra xã hội học, trao đổi thảo luận với giáo viên, cán bộ quản lý giáo dục. - Thực nghiệm sƣ phạm: Soạn giáo án và tiến hành thực nghiệm sƣ phạm dạy học lớp 6 tại trƣờng THCS. - Sử dụng phƣơng pháp toán học thống kê: Dựa vào kết quả thu đƣợc giữa các lớp thực nghiệm và đối chứng, tiến hành phân tích xử lý kết quả qua cách tính các tham số đặc trƣng nhƣ trung bình cộng, … 7. Giả thuyết khoa học của luận văn Những biện pháp tổ chức giờ học lịch sử cho học sinh lớp 6- THCS nhƣ yêu cầu đề tài đề ra sẽ góp phần nâng cao việc đổi mới phƣơng pháp dạy học lịch sử. 8. Đóng góp của đề tài - Khẳng định vai trò, ý nghĩa, sự cần thiết của việc đề ra các biện pháp phát huy tính tích cực hoạt động của học sinh trong dạy học lịch sử lớp 6- THCS theo mô hình trƣờng học mới. - Thực trạng của dạy học lịch sử lớp 6- THCS hiện nay. - Đề ra các biện pháp nhằm phát huy tính tích cực hoạt động của học sinh trong dạy học lịch sử lớp 6- THCS theo mô hình trƣờng học mới. 9. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài - Ý nghĩa khoa học: làm phong phú thêm lý luận phƣơng pháp dạy học lịch sử nói chung và những biện pháp tổ chức giờ học lịch sử hiệu quả cho học sinh lớp 6- THCS theo mô hình trƣờng học mới nói riêng. 14 - Ý nghĩa thực tiễn: Là tài liệu tham khảo cho giáo viên lịch sử ở trƣờng THCS nói chung cũng nhƣ bản thân( tác giả) vận dụng trong quá trình giảng dạy môn lịch sử ở trƣờng THCS. 10. Cấu trúc của luận văn Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, khuyến nghị và Tài liệu tham khảo, luận văn bao gồm 2 chƣơng: - Chƣơng 1: Tổ chức giờ học lịch sử cho học sinh THCS theo mô hình trƣờng học mới: lý luận và thực tiễn. - Chƣơng 2: Một số biện pháp tổ chức giờ học lịch sử cho học sinh lớp 6THCS theo mô hình trƣờng học mới. 15 CHƢƠNG 1 TỔ CHỨC GIỜ HỌC LỊCH SỬ CHO HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ THEO MÔ HÌNH TRƢỜNG HỌC MỚI: LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN 1.1. Cơ sở lý luận 1.1.1. Một số khái niệm liên quan đến đề tài 1.1.1.1. Khái niệm về tổ chức giờ học * Khái niệm về tổ chức Tổ chức là một sự sắp xếp tƣơng hỗ và sự liên hệ qua lại của các yếu tố trong một phức hợp nào đó. Tổ chức đƣợc hiểu là một trật tự xác định cả về mặt ý nghĩa chức năng cũng nhƣ về ý nghĩa cấu trúc và đối tƣợng sự vật. Tổ chức hoạt động là cách thức tổ chức, sắp xếp và tiến hành các buổi học với điều kiện sử dụng hợp lý thời gian, sức lực và phƣơng tiện của giáo viên và học sinh nhằm đảm bảo hiệu suất cao nhất của quá trình học tập. Bản chất của hoạt động tổ chức học tập là tổ chức nhận thức tích cực, sáng tạo, chủ động cho học sinh, hình thành năng lực tự tổ chức, sắp xếp quá trình học tập hợp lý, phù hợp với điều kiện của bản thân và học dƣới sự hƣớng dẫn, chỉ đạo của các lực lƣợng giáo dục. * Khái niệm về giờ học Nhiệm vụ giáo dƣỡng, giáo dục và phát triển của khóa trình lịch sử ở nhà trƣờng đƣợc thể hiện qua từng giờ học. Mỗi giờ học là một bộ phận của hệ thống thống nhất của các giờ học đƣợc quy định theo chƣơng trình. Nhƣ vậy, giờ học là một khâu trong quá trình dạy học, nhiệm vụ của nó là thực hiện một phần chƣơng trình, sách giáo khoa, góp phần từng bƣớc hoàn thành mục tiêu môn học, cấp học và khóa trình. Đó là hình thức cơ bản của việc tổ chức quá trình thống nhất giữa giảng dạy và học tập. Việc tiến hành giờ học là điều tất yếu và bắt buộc trong việc dạy học ở phổ thông[6;11]. * Khái niệm về tổ chức giờ học 16 Là hình thức tổ chức dạy học mà thời gian học tập đƣợc quy định một cách xác định và ở một địa điểm riêng biệt, GV chỉ đạo hoạt động nhận thức có tính chất tập thể ổn định, có thành phần không đổi, đồng thời chú ý đến những đặc điểm của từng học sinh để sử dụng các PP và phƣơng tiện dạy học nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho HS nắm vững tài liệu học tập một cách trực tiếp cũng nhƣ làm phát triển năng lực nhận thức và giáo dục HS tại lớp. Tổ chức giờ học có đặc điểm là lớp học có thành phần không đổi trong mỗi giai đoạn của quá trình dạy học. GV chỉ đạo hoạt động nhận thức của cả lớp, đồng thời chú ý đến những đặc điểm của từng HS, Hs là ngƣời nắm tài liệu một cách trực tiếp tại lớp[7;11]. * Khái niệm về tổ chức giờ học lịch sử Tổ chức giờ học lịch sử là hình thức tổ chức dạy học, trong đó nhiệm vụ giáo dƣỡng, giáo dục và phát triển của khóa trình lịch sử đƣợc thể hiện qua từng bài học. Là hình thức cơ bản của việc tổ chức quá trình thống nhất giữa giảng dạy và học tập: giáo viên tiến hành các công việc truyền đạt kiến thức, giáo dục, phát triển học sinh, tổ chức, hƣớng dẫn học sinh tích cực hoạt động nhận thức để lĩnh hội kiến thức, bồi dƣỡng tƣ tƣởng đạo đức, rèn luyện kĩ năng… Trong giờ học lịch sử, giáo viên hƣớng dẫn học sinh nhận thức bản chất các sự kiện, nhân vật lịch sử, có thái độ, tình cảm đúng với sự kiện và con ngƣời quá khứ. Muốn giúp học sinh hiểu lịch sử giáo viên cần phát huy tính năng động, tích cực nhận thức của các em, đặc biệt là tƣ duy độc lập và kĩ năng thực hành bộ môn[9;11]. 1.1.1.2. Khái niệm về mô hình trường học mới "Trƣờng học mới" một mô hình mới của việc học diễn ra bằng cách cải thiện chất lƣợng và hiệu quả giáo dục. Xuất phát từ Escuela Nueva(EN) là một mô hình giáo dục thiết kế tại Cô-lôm-bi-a trong những năm 1970. Nó mang lại lợi ích cho trẻ em, giáo viên, quản trị viên, gia đình và cộng đồng thông qua bốn thành phần liên quan đến nhau và có cấu trúc: chƣơng trình học và cộng đồng, lớp học, đào tạo, quản lý và đánh giá. 17 Với chiến lƣợc đơn giản và có cấu trúc, Escuela Nueva thúc đẩy một môi trƣờng lớp học mà học sinh tích cực học tập, tham gia, cộng tác. Chƣơng trìnhđƣợc triển khai để tăng cƣờng mối quan hệ giữa nhà trƣờng và cộng đồng.Đó là một mô hình linh hoạt thay đổi để đáp ứng các nhu cầu của mỗi đứa trẻ riêng biệt, cho phép học sinh để hoàn thành các đơn vị và tiến tới các cấp lớp cao hơn ở tốc độ của riêng họ. Vào năm 1989, mô hình Escuela Nueva đƣợc công nhận bởi Ngân hàng Thế giới là một trong ba cải cách chính sách thành công nhất trong các nƣớc đang phát triển trên khắp thế giới. Ngoài ra, trong năm 2000 Báo cáo phát triển con ngƣời của Liên Hiệp Quốc chọn EN là một trong ba thành tựu lớn nhất trong nƣớc. 1.1.2. Cơ sở xuất phát điểm của vấn đề 1.1.2.1. Xu thế đổi mới nội dung và phương pháp dạy học Gần đây, các cấp quản lý giáo dục từ trên xuống dƣới đề cập nhiều đến đổi mới nội dung, phƣơng pháp và cả hình thức tổ chức dạy học, coi đây nhƣ một yêu cầu bắt buộc đối với mỗi nhà trƣờng, mỗi giáo viên. Tuy vậy, trên thực tế những gì làm đƣợc hãy còn rất ít. Xã hội cũng còn có nhiều ý kiến khác nhau về vấn đề này, có tình trạng trên là do rất nhiều nguyên nhân, trong đó có một nguyên nhân là: Chƣa có một hệ thống lý luận đầy đủ và sáng tỏ. Dƣới đây tác giả xin bàn về một số vấn đề: “Đổi mới nội dung, phƣơng pháp và hình thức tổ chức dạy học là yêu cầu của thực tế khách quan”. Ngày xƣa, dƣới thời phong kiến, hình thức tổ chức dạy học phổ biến là ông thầy cầm sách giảng giải, còn các trò ngồi xung quanh lắng nghe, tập đọc, tập viết… Với hình thức dạy học đó mẫu ngƣời học trò ra trƣờng sẽ là những ngƣời biết trọng đạo lý, tín nghĩa, ngƣời giỏi sẽ có văn hay, chữ tốt; nhƣng nói chung họ là những ngƣời bạch diện thƣ sinh, xa rời lao động… Ở Việt Nam sau Cách mạng tháng 8 năm 1945 thành công, nền giáo dục lại có những định hƣớng mới, đó là nền giáo dục: Dân tộc - Khoa học 18 Đại chúng; Học đi đôi với hành, Giáo dục gắn liền với lao động sản xuất… Tuy nhiên, phải thấy rằng trong suốt nửa thế kỷ (1945-1995), đất nƣớc ta trải qua những giai đoạn lịch sử đặc biệt Giai đoạn 1945-1954 cả dân tộc dồn sức cho cuộc kháng chiến thần thánh chống thực dân Pháp giành độc lập dân tộc, giai đoạn 1954-1975 mặc dù miền Bắc đã đƣợc giải phóng, nhƣng thực chất cả nƣớc vẫn phải tập trung toàn lực cho nhiệm vụ chống Mỹ cứu nƣớc, thống nhất Tổ quốc. Từ năm 1975-1995, đất nƣớc đối mặt với những khó khăn sau chiến tranh và lâm vào khủng khoảng kinh tế - xã hội. Hơn nữa, trong bối cảnh mới tốc độ phát triển vũ bão của khoa học kỹ thuật, lƣợng tri thức của nhân loại tăng lên nhanh chóng theo cấp số nhân. Khái niệm “học vấn phổ thông” trong những năm đầu của thế kỷ 21 đã khác rất xa so với 20 - 30 năm về trƣớc. Con đƣờng đƣa học vấn phổ thông đến với thế hệ trẻ cũng đƣợc rộng mở với rất nhiều kênh thông tin khác nhau, mà kênh qua nhà trƣờng chỉ là một trong số đó, cho dù có là kênh chính. Những hạn chế, lạc hậu của chƣơng trình, nội dung phƣơng pháp giáo dục cũ cũng cần đƣợc loại bỏ để thay thế vào đó những nội dung mới, cập nhật… Rõ ràng là việc đổi mới nội dung, phƣơng pháp và hình thức tổ chức giáo dục là đòi hỏi của thực tế khách quan, mang tính quy luật phổ biến mà mọi quốc gia, mọi nền giáo dục đều phải chấp thuận. 1.1.2.2. Xu thế dạy học tiếp cận theo năng lực người học Dạy học theo xu thế tiếp cận năng lực ngƣời học là chiến lƣợc có ý nghĩa tiền đề trọng yếu cho quá trình đảm bảo chất lƣợng đào tạo giáo dục theo hƣớng liên thông với nền giáo dục đào tạo quốc tế tiên tiến, hội nhập toàn cầu. Theo nhận định của các chuyên gia giáo dục, chƣơng trình hiện hành về cơ bản vẫn tiếp cận theo hƣớng nội dung, chạy theo khối lƣợng kiến thức, còn nặng tính hàn lâm… Có chú ý đến cả 3 phƣơng diện kiến thức, kĩ năng và thái độ nhƣng vẫn là những yêu cầu rời rạc riêng rẽ, chƣa liên kết, thống nhất và vận dụng tổng hợp thành năng lực hành động, năng lực thực hiện… Do 19 đó, xu hƣớng tới tiếp tục đổi mới mạnh mẽ và đồng bộ các yếu tố cơ bản của chƣơng trình giáo dục (mục tiêu, nội dung, phƣơng pháp giáo dục) theo hƣớng phát triển phẩm chất và năng lực ngƣời học. Không chỉ là xu hƣớng phát triển của giáo dục, các vấn đề cụ thể nhƣ: chƣơng trình, SGK, đào tạo giáo viên, kiểm tra, đánh giá, phƣơng pháp dạy học cũng đƣợc nhiều chuyên gia GD trong nƣớc quan tâm. Nhƣ vậy cần phải xác định rõ ràng, cụ thể hƣớng tiếp cận rồi mới xây dựng bộ trắc nghiệm, đánh giá chuẩn và muốn làm tốt đƣợc điều này thì rất cần thiết làm theo xu hƣớng quốc tế, chúng ta xây dựng những cái chuẩn nhƣng làm sao chúng ta tạo điều kiện để hỗ trợ giáo viên thực sự là có thể vẫn phải linh hoạt, sáng tạo. Phát triển năng lực ngƣời học không có nghĩa là mâu thuẫn với chuyện chúng ta trang bị cho học trò kiến thức kỹ năng mà căn bản là ở chỗ muốn cho con ngƣời có đƣợc cái năng lực hành động họ lƣu ý đến chuyện làm chứ không phải chỉ có tri thức, năng lực ở đây là năng lực làm, hành động chứ không chỉ có tri thức nên học đƣợc tri thức phát triển đƣợc kỹ năng để làm gì một cách hiệu qủa, chúng ta nên tham khảo để có thể học tập. Hiện nay các nhà giáo dục Việt Nam đã nghiên cứu 3 xu hƣớng chính của giáo dục thế giới và đang chọn lọc cách tiếp cận các xu hƣớng này cho nền giáo dục Việt Nam, cụ thể là cách tiếp cận theo hƣớng phát triển năng lực. 1.1.2.3. Xu thế cải cách giáo dục trên thế giới (trong đó có Cô- Lôm- Bi- a) Tất cả các nƣớc đều quan tâm đến cải cách giáo dục để nâng cao chất lƣợng, đào tạo ra lớp ngƣời lao động mới có tri thức cao. Những thay đổi căn bản trong quan niệm giáo dục, trong nội dung học tập, hình thức tổ chức và phƣơng pháp giảng dạy đặc biệt là cải cách về phƣơng tiện giảng dạy theo hƣớng sử dụng kỹ thuật đa cực ngày càng mở rộng, đã dẫn đến sự hình thành và phát triển của một xu hƣớng mới nhằm phát triển giáo dục thế giới. Khi nhân loại bƣớc vào thế kỷ 21, xu hƣớng toàn cầu hóa và cách mạng công nghệ với nhiều sự căng thẳng phổ biến, thì một trong những chìa khóa để vƣợt qua những thách thức của thế kỷ mới là giáo dục, một trong những 20