Đăng ký Đăng nhập
Trang chủ Tổ chức dạy học yếu tố hình học lớp 5 qua hoạt động biến đổi hình...

Tài liệu Tổ chức dạy học yếu tố hình học lớp 5 qua hoạt động biến đổi hình

.PDF
56
255
116

Mô tả:

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI 2 KHOA GIÁO DỤC TIỂU HỌC ====== TRỊNH THỊ HẢI YẾN TỔ CHỨC DẠY HỌC YẾU TỐ HÌNH HỌC LỚP 5 QUA HOẠT ĐỘNG BIẾN ĐỔI HÌNH KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Chuyên ngành: Phƣơng pháp dạy học Toán ở Tiểu học Hà Nội, 2018 LỜI CẢM ƠN Em xin gửi lời cảm ơn chân thành tới các thầy, cô giáo Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2, khoa Giáo dục Tiểu học, tổ bộ môn Toán và Phương pháp dạy học Toán ở Tiểu học đã giúp đỡ em trong quá trình học tập tại trường và thực hiện khóa luận tốt nghiệp này. Đặc biệt, em xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới cô giáo ThS. Nguyễn Thị Hƣơng, người đã định hướng chọn đề tài, tận tình hướng dẫn, chỉ bảo và giúp đỡ em trong quá trình học tập, nghiên cứu để hoàn thành khóa luận. Do điều kiện thời gian nghiên cứu và năng lực có hạn nên đề tài không tránh khỏi những hạn chế và thiếu sót. Kính mong nhận được sự đóng góp ý kiến của các thầy, cô giáo và các bạn để khóa luận được hoàn thiện hơn. Em xin chân thành cảm ơn! Hà Nội, tháng 5 năm 2018 Sinh viên Trịnh Thị Hải Yến LỜI CAM ĐOAN Đề tài khóa luận “Tổ chức dạy học yếu tố hình học lớp 5 qua hoạt động biến đổi hình” được tôi thực hiện dưới sự hướng dẫn của cô giáo - ThS. Nguyễn Thị Hương. Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của cá nhân tôi. Kết quả thu được trong đề tài là hoàn toàn trung thực và không trùng lặp với kết quả nghiên cứu của bất kì tác giả nào khác. Nếu sai tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm. Hà Nội, tháng 5 năm 2018 Sinh viên Trịnh Thị Hải Yến MỤC LỤC Mở đầu .............................................................................................................. 1 1. Lí do chọn đề tài ............................................................................................ 1 2. Mục đích nghiên cứu ..................................................................................... 2 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu .............................................................. 2 4. Phạm vi nghiên cứu ....................................................................................... 3 5. Nhiệm vụ nghiên cứu .................................................................................... 3 6. Phương pháp nghiên cứu............................................................................... 3 7. Cấu trúc khóa luận ........................................................................................ 3 Chương 1. Cơ sở lí luận và cơ sở thực tiễn việc dạy học yếu tố hình học lớp 5 qua hoạt động biến đổi hình ......................................................................... 4 1.1. Cơ sở lí luận............................................................................................... 4 1.1.1 Đặc điểm tâm lí và nhận thức của học sinh lớp 5.................................... 4 1.1.2 Định hướng dạy học hình học lớp 5......................................................... 6 1.1.3. Hoạt động biến đổi hình học ở tiểu học .................................................. 8 1.1.4. Tổ chức dạy học yếu tố hình học qua hoạt động cắt, ghép hình .......... 10 1.2. Cơ sở thực tiễn: Tìm hiểu thực trạng việc tổ chức dạy học yếu tố hình học lớp 5 hoạt động biến đổi hình (đặc biệt là cắt, ghép hình). .................. 13 1.2.1. Mục đích điều tra .................................................................................. 13 1.2.2. Nội dung điều tra .................................................................................. 13 1.2.3. Đối tượng điều tra ................................................................................. 13 1.2.4. Phương pháp điều tra ........................................................................... 14 1.2.5. Kết quả điều tra ..................................................................................... 14 Chương 2. Tổ chức dạy học yếu tố hình học lớp 5 qua hoạt động cắt, ghép hình ................................................................................................................. 19 2.1. Nguyên tắc tổ chức hoạt động cắt, ghép hình trong dạy học yếu tố hình học cho học sinh lớp 5 ................................................................................... 19 2.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính trực quan ...................................................... 19 2.1.2. Nguyên tắc đảm bảo tính thực tiễn ....................................................... 19 2.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính thống nhất giữa lý thuyết và thực hành ....... 19 2.1.4. Nguyên tắc đảm bảo tính hệ thống........................................................ 20 2.1.5. Nguyên tắc đảm bảo tính vừa sức ......................................................... 20 2.1.6. Nguyên tắc đảm bảo phát huy tính tích cực, chủ động và tính sáng tạo của học sinh lớp 5 ........................................................................................... 20 2.2. Tổ chức hoạt động biến đổi hình (cắt, ghép hình) trong việc xây dựng công thức tính diện tích các hình hình học. ................................................. 21 2.2.1. Hình tam giác ........................................................................................ 21 2.2.2. Hình thang ............................................................................................. 26 2.2.3. Hình tròn ............................................................................................... 31 2.2.4. Hình hộp chữ nhật ................................................................................. 37 2.2.5. Hình lập phương ................................................................................... 40 2.3. Một số lưu ý khi tổ chức hoạt động biến đổi hình trong dạy học các yếu tố hình học lớp ................................................................................................ 42 Kết luận và khuyến nghị ................................................................................ 45 Tài liệu tham khảo ......................................................................................... 48 Phụ lục MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài 1.1. Vai trò quan trọng của việc dạy học yếu tố hình học lớp 5 Trong các môn học ở tiểu học, môn toán là môn học quan trọng. Cùng với các môn học khác, nội dung hình học giúp học sinh rèn luyện năng lực tư duy, suy luận phát triển trí thông minh, trí tưởng tượng, đặc biệt là trí tưởng tượng không gian và tư duy hình học. Đối với học sinh lớp 5 lớp - cuối cấp của bậc tiểu học, nội dung hình học cũng có vai trò quan trọng. Thông qua nội dung học này các em được cung cấp kiến thức về các đối tượng, quan hệ, đặc biệt là các đại lượng hình học (chu vi, diện tích, thể tích). Từ đó, học sinh vận dụng vào giải toán trong học tập và thực tiễn, đồng thời giúp các em chuẩn bị học nội dung hình học ở cấp học tiếp theo. 1.2. Sự phù hợp của việc sử dụng các hoạt động biến đổi hình trong dạy học yếu tố hình học lớp 5 Các hoạt động vẽ, xé dán, cắt hình, ghép hình,…là những hoạt động biến đổi hình cơ bản sử dụng trong dạy học các yếu tố hình học. Việc sử dụng các hoạt động biến đổi hình đặc biệt, là cắt, ghép hình trong dạy học hình học lớp 5 là rất phù hợp. Thông qua những hoạt động này, học sinh được thao tác trực tiếp trên các hình, có biểu tượng chính xác hơn về khuôn dạng, đặc điểm các yếu tố của hình (số đỉnh, số cạnh, độ dài các cạnh, số mặt, quan hệ vuông góc,…). Đặc biệt, học sinh được chủ động, tích cực sáng tạo trong quá trình tiếp nhận các đối tượng hình học; hình thành các quy tắc và công thức về các đại lượng hình học; vận dụng tốt hơn trong giải toán và thực tiễn. Dạy học yếu tố hình học qua hoạt động cắt, ghép hình cũng là một hình thức để học sinh được trải nghiệm, thực nghiệm. Qua đó, phát triển sự sáng tạo và rèn luyện năng lực giải quyết vấn đề. 1 1.3. Thực tiễn dạy học nội dung hình học lớp 5 Thực tiễn dạy học môn toán ở Tiểu học cho thấy việc dạy học yếu tố hình học lớp 5 đã được các tác giả biên soạn sách giáo khoa chú ý tới. Một số bài tập hình học đặt ra yêu cầu học sinh phải thực hiện các hoạt động biến đổi hình: cắt hình, ghép hình, …. Tuy nhiên, vì nhiều lí do khác nhau như: đồ dùng dạy học toán còn chưa phong phú, sợ tốn thời gian, các thao tác thực hiện của học sinh còn chậm, phải tập trung vào việc rèn cho học sinh nhớ kiến thức, nhắc lại quy tắc, rèn kĩ năng tính toán hay trình bày lời giải toán, … nên việc tổ chức dạy học các hoạt động biến đổi hình được thực hiện trên lớp học còn hình thức, có nhiều hạn chế. Giáo viên có khi bỏ qua hoặc giới thiệu và yêu cầu học sinh về nhà thực hiện. Vì vậy, giáo viên chưa thực sự phát huy được trí tưởng tượng không gian của các em. Từ những yêu cầu về lí luận và thực tiễn trên đặt ra vấn đề cần nghiên cứu, tìm hiểu sâu, cụ thể về việc hình thành cho học sinh các quy tắc, công thức liên quan đến đối tượng hình học một cách chính xác. Là một giáo viên tiểu học tương lai, tôi luôn tâm niệm phải đi tìm những phương pháp, hình thức, kĩ thuật dạy học tích cực nhằm phát huy tính tự học, sáng tạo cũng như kích thích hứng thú học tập và niềm đam mê toán học của các em để đạt được hiệu quả tốt nhất trong dạy học. Chính vì vậy, tôi tiến hành nghiên cứu đề tài “Tổ chức dạy học yếu tố hình học cho học sinh lớp 5 qua hoạt động biến đổi hình’’ 2. Mục đích nghiên cứu Mục đích nghiên cứu của đề tài là nghiên cứu việc tổ chức các hoạt động biến đổi hình trong dạy học yếu tố hình học lớp 5 (đặc biệt là cắt và ghép hình). Qua đó, góp nâng cao hiệu quả dạy học hình học lớp 5 nói riêng và môn toán ở tiểu học nói chung. 3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu 3.1 Khách thể nghiên cứu: Quá trình dạy học môn toán ở tiểu học. 2 3.2 Đối tượng nghiên cứu: Các hoạt động biến đổi hình. 4. Phạm vi nghiên cứu - Về nội dung dạy học yếu tố hình học lớp 5 phần về diện tích các hình. - Về hoạt động biến đổi hình: cắt và ghép hình. - Về địa bàn điều tra, khảo sát: Một số trường tiểu học trên địa bàn ở tỉnh Vĩnh Phúc. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu - Tìm hiểu cơ sở lí luận về việc tổ chức dạy học yếu tố hình học lớp 5 qua hoạt động biến đổi hình (cắt, ghép hình). - Tìm hiểu thực trạng việc sử dụng hoạt động biến đổi hình (cắt, ghép hình) trong việc dạy học yếu tố hình học lớp 5. - Nghiên cứu tổ chức dạy học yếu tố hình học lớp 5 qua các hoạt động biến đổi hình (cắt, ghép hình). 6. Phƣơng pháp nghiên cứu - Phương pháp nghiên cứu lí luận - Phương pháp điều tra - Phương pháp quan sát - Phương pháp thống kê - Phương pháp phỏng vấn, đàm thoại 7. Cấu trúc khóa luận Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Tài liệu tham khảo và Phụ lục, nội dung chính của khóa luận gồm hai chương sau: Chương 1. Cơ sở lí luận và cơ sở thực tiễn việc tổ chức dạy học yếu tố hình học lớp 5 qua hoạt động biến đổi hình. Chương 2. Tổ chức dạy học yếu tố hình học lớp 5 qua hoạt động biến cắt, ghép hình. 3 CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ CƠ SỞ THỰC TIỄN VIỆC DẠY HỌC YẾU TỐ HÌNH HỌC LỚP 5 QUA HOẠT ĐỘNG BIẾN ĐỔI HÌNH 1.1. Cơ sở lí luận 1.1.1 Đặc điểm tâm lí và nhận thức của học sinh lớp 5 1.1.1.1 Cảm giác và tri giác Học sinh lớp 5, dù đã ở giai đoạn cuối của tiểu học nhưng vẫn mang đặc thù tâm lí của học sinh tiểu học. Học sinh nhận thức trên cảm giác và tri giác. Tuy nhiên, nhận thức cảm giác và tri giác các em không bền vững. - Về cảm giác: Thị giác, thính giác, khứu giác, vị giác, xúc giác đều phát triển và đang trong quá trình hoàn thiện. Để nhận biết các biểu tượng hình học, trẻ dựa trên hoạt động của các giác quan. Ví dụ: để nhận biết hình tam giác học sinh phải dùng mắt nhìn, tay sờ vào những đồ vật có hình tam giác,… Sự hoạt động tích cực của các giác quan giúp làm bộc lộ một cách trực tiếp những thuộc tính bên ngoài, tạo ra hình ảnh đa dạng về các biểu tượng hình học. Tuy nhiên, các dấu hiệu bản chất và hoàn toàn có thể thay đổi. Vì thế, nhận thức về các tri thức hình học nếu chỉ dựa vào cảm giác thì không ổn định và bền vững. - Về tri giác: Tri giác của học sinh tiểu học mang tính đại thể, ít đi vào chi tiết và mang tính không ổn định: ở giai đoạn đầu lứa tuổi tiểu học tri giác thường gắn với hành động trực quan. Đến giai đoạn cuối lứa tuổi tiểu học tri giác bắt đầu mang tính xúc cảm. Trẻ thích quan sát các sự vật, hiện tượng có màu sắc sặc sỡ, hấp hẫn. Tri giác của trẻ đã mang tính mục đích, có phương hướng rõ ràng. Đó còn được gọi là tri giác có chủ định (trẻ biết lập kế hoạch học tập, biết sắp xếp công việc nhà, biết làm các bài tập từ dễ đến khó,...). 4 1.1.1.2. Chú ý Ở cuối bậc tiểu học, trẻ dần hình thành kĩ năng tổ chức, điều chỉnh chú ý của mình. Chú ý có chủ định phát triển dần và chiếm ưu thế trong quá trình học tập các yếu tố hình học. Do ở trẻ đã có sự nỗ lực về ý chí trong hoạt động học tập các yếu tố hình học nên trẻ bắt đầu có thể quản lí thời gian thực hiện hành động nào đó. Thời gian tập trung và duy trì sự chú ý của trẻ kéo dài lâu hơn. Đối với giáo viên, để giúp học sinh tập trung và duy trì sự chú ý vào bài học thì họ cần tạo ra các hoạt động mới mẻ, hấp dẫn, phù hợp với tâm lí lứa tuổi. Ví dụ: cho học sinh trực tiếp trải nghiệm trên đồ dùng thật (chọn hình, cắt, ghép, biến đổi hình), tự khám phá ra tri thức mới thay vì giáo viên giới thiệu và ép buộc học sinh phải thừa nhận, ghi nhớ và áp dụng và giải toán liên quan đến hình học. 1.1.1.3. Ghi nhớ Dưới ảnh hưởng của hoạt động học tập, khả năng ghi nhớ của học sinh cuối cấp tiểu học phát triển hơn, chuyển dần từ ghi nhớ máy móc sang ghi nhớ logic. Ở giai đoạn này việc ghi nhớ một vấn đề nào đó của học sinh sẽ dựa trên các vấn đề khác có liên quan; dựa trên một số thao tác tư duy như so sánh, đối chiếu hay phân tích tổng hợp. Ghi nhớ có chủ định đã phát triển. Tuy nhiên, hiệu quả của việc ghi nhớ có chủ định còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố như mức độ tích cực tập trung trí tuệ của các em, sức hấp dẫn của nội dung tài liệu, yếu tố tâm lý tình cảm hay hứng thú của các em... 1.1.1.4. Tư duy Các phẩm chất tư duy chuyển dần từ tính cụ thể sang tư duy trừu tượng khái quát. Khả năng khái quát hóa phát triển dần theo lứa tuổi, giai đoạn cuối cấp các em có thể hiểu khái niệm, định nghĩa của các tri thức toán học dựa vào dấu hiệu, bản chất của chúng (hình chữ nhật có 2 cặp cạnh bằng nhau). Các thao tác tư duy như phân tích, tổng hợp, tư duy phản biện của học sinh 5 lớp 5 cao và phát triển hơn trước nhiều. Học sinh đã có thể phân loại, phân hạng tính toán, không gian, thời gian… Tuy nhiên, đặc điểm này còn sơ đẳng ở phần đông học sinh tiểu học. 1.1.1.5 Tưởng tượng Ở cuối tuổi tiểu học, tưởng tượng tái tạo đã bắt đầu hoàn thiện, từ những hình ảnh cũ trẻ đã tái tạo ra những hình ảnh mới. Tưởng tượng sáng tạo tương đối phát triển ở giai đoạn cuối tuổi tiểu học, trẻ bắt đầu phát triển khả năng làm thơ, làm văn, vẽ tranh,.... Đặc biệt, tưởng tượng của các em trong giai đoạn này bị chi phối mạnh mẽ bởi các xúc cảm, tình cảm, những hình ảnh, sự việc, hiện tượng đều gắn liền với các rung động tình cảm của các em. Từ những đặc đểm nhận thức trên, chúng ta nhận thấy: để dạy học nói chung và dạy một số yếu tố hình học lớp 5, giáo viên cần nắm vững đặc điểm nhận thức có liên quan và ảnh hưởng đến quá trình nhận thức biểu tượng hình học, đặc biệt là các hạn chế. Từ đó đặt ra yêu cầu: mỗi giáo viên cần thường xuyên thiết kế, lựa chọn và sử dụng những phương pháp dạy học, hình thức dạy học, kĩ thuật dạy học phù hợp để khắc phục được những hạn chế về nhận thức đó. 1.1.2 Định hướng dạy học hình học lớp 5 1.1.2.1 Mục tiêu dạy học hình học Mục tiêu dạy học yếu tố hình học góp phần thực hiện mục tiêu dạy học môn Toán ở tiểu học. Việc nghiên cứu mục tiêu dạy học yếu tố hình học cần đạt trong mối quan hệ với mục tiêu dạy học môn Toán ở tiểu học nói chung và mục tiêu dạy học các mạch kiến thức khác nói riêng (số học, đại lượng và đo lường, giải toán có lời văn,..) mà cốt lõi là mục tiêu dạy học số học. Cụ thể mục tiêu dạy học yếu tố hình học ở lớp 5 giúp học sinh: - Nhận biết được hình thang, hình hộp chữ nhật, hình lập phương, hình trụ, hình cầu và một số dạng của hình tam giác. 6 - Biết vẽ, cắt ghép và nhớ công thức tính diện tích hình tam giác, hình thang, hình tròn và tính chu vi hình tròn. - Biết tính diện tích xung quanh, diện tích toàn phần, thể tích hình hộp chữ nhật, hình lập phương. 1.1.2.2 Nội dung dạy học hình học Theo chương trình môn Toán lớp 5, phần nội dung dạy học yếu tố hình học gần như nằm gọn ở chương III: hình tam giác, hình thang, hình tròn, hình hộp chữ nhật, hình lập phương, hình trụ và hình cầu. Nội dung cụ thể gồm phần như sau: - Các kiến thức về hình học phẳng: + Giới thiệu về hình tròn và hình tròn, hình thang. + Các yếu tố của hình tròn, hình tam giác, hình thang (đường kính, bán kính, cạnh đáy, cạnh bên, đường cao,...). + Chu vi hình tròn; diện tích hình tròn, hình tam giác, hình thang. - Các kiến thức về hình học không gian: + Hình hộp chữ nhật, hình lập phương, hình trụ, hình cầu và các yếu tố của hình đó. + Diện tích xung quanh, diện tích toàn phần của hình hộp chữ nhật, hình lập phương. + Thể tích hình hộp chữ nhật, hình lập phương. 1.1.2.3 Phương pháp dạy học hình học Để dạy học nội dung yếu tố hình học lớp 5, giáo viên có thể sử dụng các phương pháp dạy học toán sau: - Phương pháp trực quan. - Phương pháp thực hành - luyện tập. - Phương pháp gợi mở - vấn đáp. - Phương pháp phát hiện và giải quyết vấn đề. 7 - Phương pháp hợp tác. Trong mỗi phương pháp dạy học toán trên, giáo viên cần sử dụng các kĩ thuật dạy học phù hợp và phát huy tính tích cực của học sinh. 1.1.2.4 Hình thức tổ chức dạy học hình học Trong quá trình dạy học yếu tố hình học lớp 5, giáo viên có thể sử dụng phối hợp các hình thức dạy học sau: - Hình thức dạy học cả lớp - Hình thức dạy học theo nhóm - Hình thức dạy học cá nhân Các hình thức này cần được vận dụng linh hoạt và đa dạng hóa trong mỗi bài dạy; phù hợp với phương pháp dạy học toán đã lựa chọn. Giáo viên không nên sử dụng đơn điệu một hình thức vì sẽ gây nhàm chán cho học sinh và sự trầm lắng cho không khí lớp học. 1.1.2.5 Kiểm tra, đánh giá kết quả học tập yếu tố hình học học sinh Tiểu học Dạy học yếu tố hình học có vị trí rất quan trọng trong chương trình toán tiểu học. Vì vậy, việc kiểm tra, đánh giá kết quả học tập yếu tố hình học của học sinh tiểu học có vai trò rất quan trọng trong quá trình dạy học toán ở tiểu học cho học sinh. Để việc kiểm tra, đánh giá có hiệu quả, giáo viên cần dựa vào Chuẩn kiến thức, kĩ năng môn toán tiểu học, đặc biệt là mạch kiến thức hình học và thực hiện theo tinh thần đánh giá của Thông tư 22. Theo đó, đánh giá phải vì sự tiến bộ trong học tập yếu tố hình học của học sinh tiểu học; cần có sự kết hợp giữa đánh giá quá trình và đánh giá tổng kết, đánh giá thường xuyên và đánh giá định kì (đặc biệt là bốn bài kiểm tra định kì: giữa kì 1, cuối kì 1, giữa kì 2 và cuối năm học). 1.1.3. Hoạt động biến đổi hình học ở tiểu học 1.1.3.1. Quan niệm Để đưa ra được quan niệm, trước tiên, chúng ta phải tìm hiểu nghĩa của 8 từ “biến đổi”. Theo từ điển tiếng Việt “biến đổi” là việc làm thay đổi sự vật, hiện tượng hay một đối tượng ban đầu về các thuộc tính như hình dạng, kích thước, số lượng, màu sắc,... Trên cơ sở đó, chúng ta có thể hiểu “biến đổi hình” là việc làm thay đổi các đối tượng hình học (hình hình học, đoạn thẳng, đường thẳng,…) về hình dạng (vuông thành tròn, vuông thành hình tam giác,…), kích thước (to thành nhỏ, nhỏ thành to), số lượng (một thành nhiều, nhiều thành ngược), màu sắc,… Vậy, “hoạt động biến đổi hình” bao gồm các thao tác, hành động (cắt, ghép) được thực hiện làm thay đổi các đối tượng hình học. Trong dạy học toán nói chung và dạy học toán ở tiểu học nói riêng, hoạt động này (cắt, ghép) được tiến hành chủ yếu để dạy học các yếu tố hình học, trong đó có nội dung nhận dạng, biến đổi (cắt, ghép) các đối tượng hình học. 1.1.3.2. Vai trò Việc thực hiện các hoạt động biến đổi hình trong dạy học toán ở tiểu học, đặc biệt là dạy học yếu tố hình học có vai trò quan trọng - Thông qua các hoạt động biến đổi hình, học sinh làm thay đổi hình dạng của các đối tượng hình học khác nhau trong thực tế. Điều này giúp học sinh ghi nhớ chính xác hơn, phân biệt rõ ràng hơn tên gọi và khuôn dạng từng hình; nhận biết được mối quan hệ của các hình và hình dạng không gian của sự vật, đồ vật,… trong thực tế. - Việc thực hiện các hoạt động biến đổi hình yêu cầu học sinh phải thực hiện các thao tác, hành động cụ thể trên các đồ dùng trực quan. Do đó, dạy học yếu tố hình học cho học sinh tiểu học qua hoạt động biến đổi hình đảm bảo tính vừa sức, tính sư phạm trong giáo dục. - Cách thức dạy học yếu tố hình học bằng các hoạt động biến đổi hình phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý của học sinh tiểu học (ưa hoạt động). Đây cũng là 9 một biện pháp hiệu quả để phát huy tính tích cực của học sinh trong học toán, góp phần thực hiện đổi mới phương pháp dạy học toán ở tiểu học. - Học sinh được rèn luyện tính cẩn thận, khéo léo của đôi tay và óc sáng tạo. 1.1.3.3. Phân loại Ta có thể phân chia hoạt động biến đổi hình thành các loại sau: a. Gấp hình: Để gấp hình, học sinh phải thực hiện các thao tác kĩ thuật trên chất liệu giấy, dây. Nếu thực hiện trên giấy, học sinh có thể thực hiện các nếp gấp cơ bản: nếp gấp song song trái chiều, nếp gấp lộn trái chiều, nếp gấp hình tam giác kép, nếp gấp chụm bốn nét,…Sau khi gấp, học sinh cần miết thẳng, phẳng nếp gấp. b. Cắt hình Cắt hình là hoạt động: từ một hình ban đầu (bằng giấy), học sinh sử dụng công cụ (kéo, dao) để chia thành các hình nhỏ. c. Ghép hình Ghép hình là hoạt động: từ một số hình ban đầu, học sinh đặt chúng sát nhau, tạo thành các hình mới. d. Xếp hình Xếp hình cũng có thể hiểu như ghép hình. Hoặc học sinh sử dụng các chất liệu như que tính, que diêm để tạo thành các hình khác nhau. e. Xé hình Xé hình có thể hiểu như cắt hình song học sinh không sử dụng các dụng cụ như kéo, dao mà dùng tay. 1.1.4. Tổ chức dạy học yếu tố hình học qua hoạt động biến đổi hình ở lớp 5 Trong phạm vi nghiên cứu của đề tài, chúng tôi tiến hành đi sâu tìm hiểu về hai hoạt động biến đổi hình. Đó là hoạt động cắt hình và ghép hình. 1.1.4.1. Quan niệm Từ quan niệm về dạy học toán học ở tiểu học, đặc biệt là dạy học yếu tố 10 hình học ở tiểu học qua hoạt động biến đổi hình, ta có quan niệm về dạy học yếu tố hình học cho học sinh lớp 5 qua hoạt động cắt, ghép hình như sau: Đó là việc dạy học yếu tố hình học lớp 5 qua việc thực hiện các thao tác kĩ thuật (cắt, ghép) trên các chất liệu khác nhau nhằm tạo ra hình học mới từ hình hình học ban đầu. Từ đó, giáo viên có thể hướng dẫn học sinh xây dựng công thức tính đại lượng hình học (diện tích) từ công thức tính đại lượng hình học (diện tích) của các hình đã học. Ví dụ: Học sinh chuẩn bị 2 hình tam giác có diện tích bằng nhau. - Học sinh có thể ghép 2 hình tam giác đó thành 1 hình bình hành (hình vẽ). - Học sinh cũng có thể cắt 1 hình tam giác theo đường cao. Sau đó, ghép 2 mảnh vừa cắt với hình tam giác còn lại được 1 hình chữ nhật (hình vẽ). 1 1 2 2 1.1.4.2 Vai trò Việc thực hiện cắt, ghép hình trong dạy học yếu tố hình học cho học sinh lớp 5 có vai trò quan trọng, vì: - Đảm bảo tính vừa sức, tính sư phạm trong dạy học vì việc thực hiện hoạt động biến đổi này phù hợp với đặc điểm tư duy từ cụ thể (cắt hình) sang trừu tượng (ghép hình) của học sinh cuối cấp tiểu học. Thông qua các thao tác cắt, ghép hình học sinh có thể hiểu các khái niệm, định nghĩa về các đối tượng hình học dễ dàng hơn, thực tế hơn thay vì chỉ nghe giáo viên giảng. 11 - Giúp học sinh linh hoạt trong việc tạo ra các đối tượng hình học bằng các kĩ thuật cắt, ghép khác nhau. Từ đó, học sinh có nhận thức sâu sắc hơn về mối quan hệ giữa các hình, các công thức tính toán liên quan từ đó áp dụng tốt vào việc giải các bài tập có yếu tố hình học. - Đây là một biện pháp hiệu quả để tăng hứng thú học tập cho học sinh, phát huy tính tích cực, tính sáng tạo của các em trong học yếu tố hình học, góp phần thực hiện đổi mới phương pháp dạy học toán ở tiểu học. - Thông qua các hoạt động này, học sinh được rèn luyện tính cẩn thận, sự khéo léo của đôi tay và sự sáng tạo của trí óc. Vận dụng linh hoạt các thao tác tư duy như phân tích, tổng hợp,… 1.1.4.3 Phân loại Ta có thể phân chia hoạt động biến đổi hình thành các loại sau: + Gấp hình + Cắt hình + Ghép hình + Xếp hình + Xé hình Trong phạm vi đề tài nghiên cứu tôi xin làm rõ 2 hình thức sau: - Cắt hình: Là hoạt động từ một hình ban đầu (bằng giấy), học sinh sử dụng công cụ (kéo, dao) để chia thành các hình nhỏ. Ví dụ: + Trong bài “Diện tích hình tam giác” chúng ta cắt 1 hình tam giác thành 2 hình tam giác nhỏ, “Diện tích hình thang” chúng ta cắt 1 hình thang thành 1 hình tứ giác và 1 hình tam giác. + Trong bài “Diện tích xung quanh và diện tích toàn phần của hình hộp chữ nhật” chúng ta cắt chúng ra thành một hình đa giác gồm các mặt của hình hộp chữ nhật. 12 - Ghép hình: Là hoạt động từ một số hình ban đầu, học sinh đặt chúng sát nhau, tạo thành hình mới. Ví dụ: + Trong bài “Diện tích hình tam giác” chúng ta ghép 3 hình tam giác tạo thành 1 hình chữ nhật + Trong bài “Diện tích hình thang” chúng ta ghép 1 hình tứ giác với 1 hình tam giác để tạo thành 1 hình tam giác. 1.2. Cơ sở thực tiễn: Tìm hiểu thực trạng việc tổ chức dạy học yếu tố hình học lớp 5 hoạt động biến đổi hình (đặc biệt là cắt, ghép hình). 1.2.1. Mục đích điều tra Tìm hiểu thực trạng việc dạy học yếu tố hình học cho học sinh lớp 5 qua hoạt động biến đổi hình, đặc biệt là hoạt động cắt, ghép hình. 1.2.2. Nội dung điều tra - Tìm hiểu nội dung dạy học yếu tố hình học qua hoạt động biến đổi hình, đặc biệt là hoạt động cắt, ghép hình trong sách giáo khoa Toán 5. - Tìm hiểu nhận thức của giáo viên dạy lớp 5 về việc dạy học yếu tố hình học qua hoạt động biến đổi hình (Quan niệm, vai trò việc sử dụng các hoạt động biến đổi hình trong dạy học yếu tố hình học lớp 5). - Tìm hiểu thực trạng việc dạy học yếu tố hình học lớp 5 qua hoạt động biến đổi hình, đặc biệt là cắt, ghép hình (mức độ, thời điểm, thuận lợi và khó khăn khi thực hiện). 1.2.3. Đối tượng điều tra - Đối tượng điều tra là giáo viên tiểu học tham gia dạy học môn toán ở lớp 5 tại trường Tiểu học Xuân Hòa (thành phố Phúc Yên), Tiểu học Khai Quang (thành phố Vĩnh Yên), tỉnh Vĩnh Phúc. - Số lượng: 13 13 Bảng 2.1: Bảng thống kê số lượng giáo viên điều tra ở các trường tiều học Trường Tiểu học Xuân Hòa Tiểu học Khai Quang Số lượng 7 6 1.2.4. Phương pháp điều tra - Phương pháp nghiên cứu tài liệu. - Phương pháp quan sát. - Phương pháp điều tra (bằng phiếu). - Phương pháp đàm thoại. - Phương pháp thống kê. 1.2.5. Kết quả điều tra 1.2.5.1 Nội dung dạy học yếu tố hình học qua hoạt động biến đổi hình, đặc biệt là cắt, ghép hình trong sách giáo khoa Toán 5. Nội hình học lớp 5 yêu cầu học sinh sử dụng hoạt động cắt, ghép hình gồm các bài liên quan đến hình thành kiến thức mới là: + Diện tích hình tam giác + Diện tích hình thang + Diện tích hình tròn + Hình hộp chữ nhật, diện tích xung quanh và diện tích toàn phần hình hộp chữ nhật. + Hình lập phương, diện tích xung quanh và diện tích toàn phần hình lập phương. Nhận xét: Sách giáo khoa toán lớp 5 có tương đối nhiều các bài học, bài tập yêu cầu học sinh thực hiện hoạt động cắt, ghép hình. Từ đó, cho thấy sách giáo khoa rất chú trọng vào việc sử dụng hoạt động này. 1.2.5.2. Nhận thức của giáo viên dạy toán lớp 5 về việc dạy học yếu tố hình học qua hoạt động biến đổi hình, đặc biệt là cắt, ghép hình. a. Vai trò của dạy học yếu tố hình học qua hoạt động biến đổi hình 14 Bảng 2.2: Bảng thống kê ý kiến về vai trò Ý kiến Kết quả Rất quan trọng Số Quan trọng Số % lượng Số % lượng 69,23% 9 Bình thường Số % lượng 30,77% 4 Không quan trọng % lượng 0% 0 0% 0 Nhận xét: Theo khảo sát, tất cả các giáo viên đều nhận thấy rằng việc dạy học yếu tố hình học qua hoạt động biến đổi hình có vai trò rất quan trọng và quan trọng. b. Phân loại các hoạt động biến đổi hình Bảng 2.5: Bảng thống kê ý kiến về phân loại Ý kiến Cắt hình Ghép hình Gấp hình Xé hình Xếp hình Kết quả Số Số Số Số Số % lượng 13 % lượng 100 % lượng 100 13 lượng 100 13 % 13 % lượng 100 100 13 Nhận xét: Theo thống kê trên, tất cả các giáo viên được khảo sát đều có ý kiến rằng hoạt động biến đổi hình được phân loại như sau: cắt hình, ghép hình, gấp hình, xé hình và xếp hình. Nhưng trong dạy học yếu tố hình học lớp 5 hoạt động cắt, ghép hình là hoạt động quan trọng đặc biệt được sử dụng nhiều nhất. c. Mục đích sử dụng của hoạt động cắt, ghép hình Bảng 2.6: Bảng thống kê ý kiến về mục đích Ý Giới thiệu Tìm hiểu Tìm hiểu Thực hành xây kiến ban đầu về đặc điểm của mối quan hệ dựng công thức tính hình hình của các hình diện tích các hình Kết Số quả lượng 13 % Số Số % lượng 100% 13 % lượng 100% 15 13 Số % lượng 100% 13 100%
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan

Tài liệu vừa đăng