Tài liệu Tổ chức dạy học theo trạm một số kiến thức của chương “chất khí” – vật lý 10 ban cơ bản ở trường thpt

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH Trần Văn Thái TỔ CHỨC DẠY HỌC THEO TRẠM MỘT SỐ KIẾN THỨC CỦA CHƯƠNG “CHẤT KHÍ” – VẬT LÝ 10 BAN CƠ BẢN Ở TRƯỜNG THPT LUẬN VĂN THẠC SĨ GIÁO DỤC HỌC Thành phố Hồ Chí Minh 2012 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH Trần Văn Thái TỔ CHỨC DẠY HỌC THEO TRẠM MỘT SỐ KIẾN THỨC CỦA CHƯƠNG “CHẤT KHÍ” – VẬT LÝ 10 BAN CƠ BẢN Ở TRƯỜNG THPT Chuyên ngành: Lý luận và phương pháp dạy học môn Vật lý Mã số : 60 14 10 LUẬN VĂN THẠC SĨ GIÁO DỤC HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC TS. PHẠM THẾ DÂN Thành phố Hồ Chí Minh 2012 LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành luận văn này, ngoài nỗ lực của bản thân, tác giả đã nhận được sự hướng dẫn, giúp đỡ và góp ý nhiệt tình của quý thầy cô giáo, bạn bè, đồng nghiệp và các em học sinh. Bằng tất cả lòng kính trọng và lòng biết ơn sâu sắc, tác giả xin lời cảm ơn chân thành đến ban giám hiệu trường ĐHSP Tp. Hồ Chí Minh, phòng sau đại học, quý thầy cô đã tận tình giảng dạy và tạo mọi điều kiện thuận lợi để học viên hoàn thành khóa học. Tác giả xin gửi lời cảm ơn sâu sắc nhất đến: TS. Phạm Thế Dân, thầy đã dành rất nhiều thời gian, tâm huyết hướng dẫn tận tình, động viên và theo dõi sát sao với tinh thần trách nhiệm cùng lòng thương mến trong suốt quá trình tôi thực hiện luận văn này. TS. Nguyễn Mạnh Hùng, Trưởng khoa Vật lý, trường ĐHSP Tp. Hồ Chí Minh đã dành nhiều thời gian, công sức và những lời chỉ bảo tận tình trong suốt quá trình học tập và làm luận văn. Quý thầy cô, các bạn đồng nghiệp và các em học sinh tại trường THPT Nguyễn Huệ, huyện Krông Năng, tỉnh Đăk Lăk đã tạo mọi điều kiện để giúp đỡ tôi trong quá trình thực nghiệm sư phạm. Cuối cùng, tôi xin cảm ơn đến gia đình, bạn bè đã quan tâm, động viên để tôi hoàn thành tốt luận văn này. Trong quá trình thực hiện luận văn, mặc dù đã có nhiều cố gắng bằng tất cả sự nhiệt tình và năng lực của mình nhưng chắc hẳn sẽ không tránh khỏi những thiếu sót, rất mong nhận được ý kiến đóng góp của quý thầy cô và các bạn để luận văn được hoàn thiện hơn. Tp. Hồ Chí Minh, năm 2012 MỤC LỤC Lời cảm ơn ....................................................................................................................... 3 Mục lục ............................................................................................................................. 4 Danh mục viết tắt ............................................................................................................. 8 Danh mục các bảng .......................................................................................................... 9 Danh mục các biểu đồ ...................................................................................................... 9 Danh mục các hình ......................................................................................................... 10 MỞ ĐẦU ....................................................................................................................... 11 1. Lí do chọn đề tài ..................................................................................................... 11 2. Mục đích nghiên cứu .............................................................................................. 12 3. Đối tượng và khách thể nghiên cứu........................................................................ 12 4. Phạm vi nghiên cứu ................................................................................................ 12 5. Giả thuyết khoa học ................................................................................................ 12 6. Nhiệm vụ nghiên cứu ............................................................................................. 13 7. Phương pháp nghiên cứu ........................................................................................ 13 7.1. Phương pháp nghiên cứu lý luận ..................................................................... 13 7.2. Phương pháp điều tra, khảo sát ........................................................................ 13 7.3. Thực nghiệm sư phạm ..................................................................................... 13 8. Đóng góp của đề tài ................................................................................................ 14 9. Bố cục của luận văn ................................................................................................ 14 CHƯƠNG 1................................................................................................................... 15 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA DẠY HỌC THEO TRẠM TRONG DẠY HỌC VẬT LÝ ..................................................................................................... 15 1.1. Mục tiêu giáo dục và sự đổi mới phương pháp dạy học trong giai đoạn hiện nay .............................................................................................................................. 15 1.1.1. Mục tiêu giáo dục trong giai đoạn hiện nay [1], [7], [8], [9], [10], [11], [17], [18] ................................................................................................................. 15 1.1.2. Đổi mới phương pháp dạy học [5], [6], [7], [8], [9], [14] ............................ 18 1.1.3. Phương pháp dạy học tích cực ...................................................................... 23 1.2. Dạy học theo trạm [2], [12], [14], [21], [22], [23] .............................................. 30 1.2.1. Khái niệm dạy học theo trạm ........................................................................ 30 1.2.2. Đặc điểm của dạy học theo trạm................................................................... 31 1.2.3. Các điều kiện có thể tổ chức dạy học theo trạm ........................................... 33 1.2.4. Phận loại các trạm học tập ............................................................................ 33 1.2.5. Các bước và quy tắc xây dựng các trạm học tập .......................................... 39 1.2.6. Các bước tổ chức một giờ học theo kiểu dạy học theo trạm ........................ 42 1.2.8. Sự khác biệt giữa dạy học theo quan niệm truyền thống và dạy học theo trạm [1], [12], [14], [24] ......................................................................................... 45 1.3. Thực tiễn vận dụng dạy học theo trạm trong dạy học Vật lý ở nước ta trong giai đoạn hiện nay [1], [2], [12], [14], [21], [22], [23], [24] ...................................... 46 1.3.1. Đặc thù của môn Vật lý và khả năng vận dụng dạy học theo trạm trong dạy học Vật lý ......................................................................................................... 46 1.3.2. Các công trình nghiên cứu vận dụng dạy học theo trạm trong dạy học Vật lý ............................................................................................................................. 46 1.4. Kết luận của chương 1 ......................................................................................... 48 CHƯƠNG 2................................................................................................................... 49 THIẾT KẾ TIẾN TRÌNH DẠY HỌC THEO TRẠM MỘT SỐ KIẾN THỨC CỦA CHƯƠNG “CHẤT KHÍ” – VẬT LÝ 10 BAN CƠ BẢN Ở TRƯỜNG THPT ............................................................................................................................. 49 2.1. Mục tiêu dạy học của chương “Chất khí” – Vật lý 10 ban Cơ bản ..................... 49 2.1.1. Mục tiêu kiến thức ........................................................................................ 49 2.1.2. Mục tiêu về kĩ năng ...................................................................................... 49 2.1.3. Mục tiêu về thái độ ....................................................................................... 49 2.2. Cấu trúc nội dung của chương “Chất khí” – Vật lý 10 ban Cơ bản .................... 49 2.3. Tìm hiểu thực trạng dạy học chương: “Chất khí” – Vật lý 10 ở một số trường trung học phổ thông .................................................................................................... 50 2.3.1. Thực trạng dạy học của giáo viên ................................................................. 51 2.3.2. Thực trạng học tập của học sinh ................................................................... 51 2.3.3. Nguyên nhân và hướng khắc phục thực trạng trên ....................................... 51 2.4. Thiết kế tiến trình dạy học theo trạm một số kiến thức của chương “Chất khí” – Vật lý 10 ban Cơ bản ............................................................................................... 52 2.4.1. Đối tượng áp dụng ........................................................................................ 53 2.4.2. Thời gian và nội dung kiến thức ................................................................... 53 2.4.3. Chức năng của giờ học ................................................................................. 54 2.4.4. Hệ thống các trạm học tập ............................................................................ 58 2.4.5. Bộ công cụ đánh giá hoạt động học tập của học sinh khi thực hiện nhiệm vụ ở các trạm ........................................................................................................... 83 2.4.6. Tiến trình tổ chức dạy học theo trạm một số kiến thức của chương “Chất khí” – Vật lý 10 ban Cơ bản ................................................................................... 90 2.5. Kết luận của chương 2 ......................................................................................... 93 CHƯƠNG 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM .............................................................. 94 3.1. Mục đích, nhiệm vụ, nội dung và đối tượng của thực nghiệm sư phạm ............. 94 3.1.1. Mục đích thực nghiệm sư phạm ................................................................... 94 3.1.2. Nhiệm vụ thực nghiệm sư phạm ................................................................... 94 3.1.3. Nội dung thực nghiệm sư phạm.................................................................... 95 3.1.4. Đối tượng thực nghiệm sư phạm .................................................................. 95 3.2. Chuẩn bị cho thực nghiệm sư phạm .................................................................... 95 3.3. Những thuận lợi và khó khăn đối với quá trình thực nghiệm sư phạm ............. 100 3.3.1. Thuận lợi ..................................................................................................... 100 3.3.2. Khó khăn ..................................................................................................... 100 3.4. Diễn biến và kết quả của quá trình thực nghiệm sư phạm ................................ 101 3.4.1. Phân tích diễn biến của quá trình thực nghiệm sư phạm ............................ 101 3.4.2. Kết quả của quá trình thực nghiệm sư phạm .............................................. 103 3.5. Kết quả điều tra ý kiến đánh giá về dạy học theo trạm ..................................... 109 3.5.1. Ý kiến đánh giá của học sinh đối với kiểu dạy học theo trạm .................... 109 3.5.2. Đánh giá việc hình thành kĩ năng làm việc nhóm của học sinh ................. 111 3.5.3. Ý kiến đánh giá của giáo viên về kiểu dạy học theo trạm cuối đợt thực nghiệm sư phạm .................................................................................................... 113 3.6. Kết luận của chương 3 ....................................................................................... 117 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ................................................................................... 118 TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................................................... 120 PHỤ LỤC .................................................................................................................... 122 DANH MỤC VIẾT TẮT CNXH Chủ nghĩa xã hội CNTT Công nghệ thông tin ĐC Đối chứng ĐQĐTTC Điểm quy đổi tính tích cực ĐQĐPHT Điểm quy đổi phiếu học tập ĐHSP Đại học sư phạm ĐĐG Điểm đánh giá GD Giáo dục GDPT Giáo dục phổ thông GV Giáo viên HS Học sinh PPDH Phương pháp dạy học PPGD Phương pháp giáo dục SGK Sách giáo khoa SBT Sách bài tập SGV Sách giáo viên TCĐG Tiêu chí đánh giá THPT Trung học phổ thông THCS Trung học cơ sở TN Thực nghiệm DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1. Mối quan hệ giữa các mức hỗ trợ của GV và nhu cầu của HS......................... 28 Bảng 2. Bảng tổng quan các trạm học tập ...................................................................... 60 Bảng 3.1. Kế hoạch thực nghiệm sư phạm .................................................................. 102 Bảng 3.2. Bảng điểm tích cực của các nhóm ............................................................... 108 Bảng 3.3. Bảng điểm phiếu học tập của các nhóm ...................................................... 109 Bảng 3.4. Tổng hợp điểm bài kiểm tra cuối đợt TN .................................................... 110 Bảng 3.5. Tổng hợp điểm đánh giá năng lực cá nhân của các nhóm ........................... 112 Bảng 3.6. Ý kiến của HS đối với dạy học theo trạm.................................................... 113 Bảng 3.7. Kĩ năng giao tiếp của HS ............................................................................. 115 Bảng 3.8. Khả năng hợp tác nhóm của HS .................................................................. 116 Bảng 3.9. Điểm đánh giá của GV về kiểu dạy học theo trạm ...................................... 118 DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 3.1. Biểu đồ % phân loại kết quả bài kiểm tra cuối đợt TN ........................... 110 Biểu đồ 3.2. Biểu đồ % phân loại năng lực cá nhân của các nhóm ............................. 112 DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 1.1. Sơ đồ mối quan hệ giữa GV và HS trong dạy và học tích cực ...................... 27 Hình 1.2. Vai trò của người dạy (GV) và người học (HS) trong dạy học tích cực ........ 30 Hình 1.3. Sơ đồ một vòng tròn học tập .......................................................................... 32 Hình 1.4. Sơ đồ một vòng tròn học tập với trạm tự chọn .............................................. 35 Hình 1.5. Sơ đồ một vòng tròn học tập với trạm bắt buộc ............................................. 36 Hình 1.6. Sơ đồ hệ thống trạm đóng .............................................................................. 37 Hình 1.7. Sơ đồ một vòng tròn mở ................................................................................ 38 Hình 1.8. Sơ đồ một vòng tròn học tập kép ................................................................... 39 Hình 2.1. Cấu trúc của chương “Chất khí” – Vật lý 10 ban cơ bản ............................... 52 Hình 2.2. Sơ đồ một vòng tròn học tập với trạm bắt buộc được xây dựng ở chương 2 60 Hình 2.3. Sơ đồ một vòng tròn học tập với trạm tự chọn được xây dựng ở chương 2 .. 61 MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Đất nước ta đang bước vào giai đoạn Công nghiệp hóa - Hiện đại hóa với mục tiêu đến năm 2020 Việt Nam từ một nước nông nghiệp lạc hậu về cơ bản trở thành một nước công nghiệp, hội nhập với cộng đồng quốc tế. Nhân tố quyết định thắng lợi của công cuộc Công nghiệp hóa – Hiện đại hóa và hội nhập quốc tế là con người, là nguồn lực người Việt Nam đang phát triển về số lượng và chất lượng trên cơ sở mặt bằng trí thức được nâng cao. Việc này cần được bắt đầu từ GDPT, mà trước hết phải bắt đầu từ việc xác định mục tiêu đào tạo như là xác định những gì cần đạt được đối với người học sau một quá trình đào tạo. Nói chung, phẩm chất và năng lực được hình thành trên một nền tảng kiến thức, kĩ năng đủ và chắc chắn. Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ IV của Đảng cộng sản Việt Nam, khi bàn về cải cách GD đã nêu rõ: “Mục tiêu của cải cách GD là đào tạo có chất lượng những người lao động mới; trên cơ sở đó, đào tạo và bồi dưỡng với quy mô ngày càng lớn đội ngũ công nhân kĩ thuật và cán bộ quản lý, cán bộ khoa học, kĩ thuật và nghiệp vụ” [20]. Đại hội cũng chỉ ra nội dung của chất lượng GD là “Đào tạo có chất lượng những người lao động mới có ý thức và đạo đức xã hội chủ nghĩa, có trình độ văn hóa phổ thông và hiểu biết kĩ thuật, có ốc thẩm mỹ, có sức khỏe tốt”. Vì vậy, GD là nền tảng của xã hội, là cơ sở tiền đề để quyết định sự phồn vinh của đất nước. GD cung cấp những hiểu biết về kho tàng tri thức của nhân loại cho biết bao thế hệ. Tuy nhiên, đất nước ta vẫn còn nghèo nên việc đầu tư cho GD còn hạn chế. Vậy, phải làm gì để phát huy được vai trò tiên phong của GD? Một trong những trọng tâm của đổi mới chương trình và SGK GDPT là tập trung vào đổi mới PPDH, thực hiện dạy học dựa vào hoạt động tích cực, chủ động của HS với sự tổ chức và hướng dẫn đúng mực của GV nhằm phát triển tư duy độc lập, sáng tạo, góp phần hình thành phương pháp và nhu cầu tự học, bồi dưỡng hứng thú học tập, tạo niềm tin và niềm vui trong học tập cho HS. Tiếp tục tận dụng các ưu điểm của PPDH truyền thống và dần làm quen với những PPDH mới. Để đạt được kết quả cao trong GD thì trong quá trình giảng dạy, chúng ta cần biết lựa chọn phương pháp dạy tối ưu nhất, phù hợp với phương pháp đổi mới, mục tiêu và nội dung của bài học, ở đó GV không chỉ là người truyền thụ kiến thức mà quan trọng hơn là chỉ ra con đường và phương pháp tự học cho HS. Dạy học theo trạm là một kiểu dạy học tích cực vẫn còn khá mới mẻ đối với nước ta và đang được nhiều nhà GD quan tâm bởi những ưu điểm của nó. Dạy học theo trạm sẽ giúp cho HS hình thành và phát triển các kĩ năng xã hội như: giao tiếp, khả năng hợp tác, làm việc cùng nhau, chia sẻ kinh nghiệm cũng như kiến thức… từ đó phát triển tư duy, khả năng phát hiện và giải quyết vấn đề, đồng thời lĩnh hội được kiến thức bài học và kiến thức xã hội. Đó chính là nền tảng cho việc hình thành, phát triển và rèn luyện kĩ năng sống cho HS. Với mong muốn góp một phần nhỏ bé vào việc đổi mới PPDH, tôi quyết định lựa chọn đề tài: “Tổ chức dạy học theo trạm một số kiến thức của chương “Chất khí” – Vật lý 10 ban Cơ bản ở trường THPT”. 2. Mục đích nghiên cứu Nghiên cứu vận dụng kiểu dạy học theo trạm vào dạy học một số kiến thức của chương “Chất khí” – Vật lý 10 ban Cơ bản ở trường THPT nhằm phát huy tính tích cực, tự lực và sáng tạo của HS. 3. Đối tượng và khách thể nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu: Quá trình dạy học chương “Chất khí” – Vật lý 10 ở trường THPT. - Khách thể nghiên cứu: Học sinh lớp 10 ban Cơ bản trong quá trình học tập chương “Chất khí” ở trường THPT. 4. Phạm vi nghiên cứu - Vận dụng kiểu dạy học theo trạm vào dạy học một số kiến thức của chương “Chất khí” – Vật lý 10 ban Cơ bản và tiến hành thực nghiệm sư phạm ở trường THPT Nguyễn Huệ, huyện Krông Năng, tỉnh Đăk Lăk. 5. Giả thuyết khoa học - Có thể tổ chức dạy học theo trạm một số kiến thức của chương “Chất khí” – Vật lý 10 ban Cơ bản ở trường THPT nhằm phát huy tính tích cực, tự lực và sáng tạo trong học tập của HS. 6. Nhiệm vụ nghiên cứu - Tìm hiểu các quá trình dạy học tích cực nhằm phát huy tính tích cực, tự lực và sáng tạo trong học tập của HS. - Tìm hiểu kiểu dạy học theo trạm. - Tìm hiểu và xác định mục tiêu dạy học chương: “Chất khí” – Vật lý 10 ban Cơ bản ở trường THPT. - Tìm hiểu thực trạng dạy học chương: “Chất khí” - Vật lý 10 ở một số trường THPT. - Soạn thảo tiến trình dạy học một số kiến thức của chương “Chất khí” – Vật lý 10 ban Cơ bản theo kiểu dạy học theo trạm. - Tiến hành thực nghiệm sư phạm ở trường THPT để đánh giá mức độ khả thi và tính hiệu quả của tiến trình dạy học đã thiết kế. 7. Phương pháp nghiên cứu 7.1. Phương pháp nghiên cứu lý luận - Đọc và nghiên cứu tài liệu dạy học tích cực về dạy học theo trạm. - Nghiên cứu chương trình, SGK, SGV, SBT để xác định nội dung, cấu trúc logic của các kiến thức mà HS cần nắm vững trong chương “Chất khí” – Vật lý 10 ban Cơ bản. 7.2. Phương pháp điều tra, khảo sát - Tìm hiểu thực trạng dạy học chương “Chất khí” – Vật lý 10 ở một số trường THPT. - Tìm hiểu thực trạng vận dụng kiểu dạy học theo trạm trong dạy học bộ môn Vật lý ở trường THPT. - Ý kiến của GV và HS đối với kiểu dạy học theo trạm. 7.3. Thực nghiệm sư phạm - Thực nghiệm dạy học một số kiến thức của chương “Chất khí” – Vật lý 10 ban Cơ bản và xử lí kết quả bằng phương pháp thống kê toán học. 8. Đóng góp của đề tài * Về lý luận: Góp phần làm sáng tỏ thêm cơ sở lý luận của kiểu dạy học theo trạm. * Về thực tiễn: - Góp phần đổi mới PPDH ở trường THPT thông qua việc vận dụng kiểu dạy học theo trạm vào dạy học một số kiến thức của chương “Chất khí” – Vật lý 10 ban Cơ bản ở trường THPT. 9. Bố cục của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo, phụ lục, phần nội dung của luận văn gồm 3 chương: Chương 1: Cơ sở lí luận và thực tiễn của dạy học theo trạm trong dạy học vật lý Chương 2: Tổ chức dạy học theo trạm một số kiến thức của chương: “Chất khí” – Vật lý 10 ban Cơ bản ở trường THPT Chương 3: Thực nghiệm sư phạm CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA DẠY HỌC THEO TRẠM TRONG DẠY HỌC VẬT LÝ 1.1. Mục tiêu giáo dục và sự đổi mới phương pháp dạy học trong giai đoạn hiện nay 1.1.1. Mục tiêu giáo dục trong giai đoạn hiện nay [1], [7], [8], [9], [10], [11], [17], [18] 1.1.1.1. Mục tiêu giáo dục của UNESCO Với sự phát triển mạnh mẽ của toàn xã hội trong thế kỉ XXI, UNESCO đã đưa ra bốn trụ cột của GD trong thế kỉ XXI là: học để biết, học để làm, học để cùng chung sống và học để khẳng định mình. Learning to know Learning to do Learning to live Learning to be together • Học để biết: Với sự phát triển mạnh mẽ của đời sống xã hội, đòi hỏi bản thân mỗi HS phải có một trình độ hiểu biết nhất định không chỉ trong GD mà còn cả các lĩnh vực khác của đời sống. Tuy nhiên, khối lượng kiến thức thì rộng lớn, sự hiểu biết của con người cũng có hạn không thể nào có thể hiểu biết hết được tất cả mọi lĩnh vực của đời sống. Vì vậy, mỗi HS thông qua hoạt động học tập ở nhà trường cần rút ra cho mình cách thức học tập sao cho có hiệu quả nhất, những kiến thức học tập được ở ghế nhà trường sẽ là công cụ tạo ra sự hiểu biết cho các em trong các lĩnh vực khác của đời sống, có như thế các em mới là những trụ cột trong tương lai của đất nước. • Học để làm: Mỗi người có một khả năng làm việc khác nhau và trong từng lĩnh vực khác nhau. Khả năng làm việc đó chính là khả năng vận dụng tri thức, khả năng hoạt động sáng tạo, tác động vào môi trường. Chính vì vậy, hai mục tiêu “ Học để biết và học để làm” luôn gắn liền với nhau, hỗ trợ cho nhau. Có hiểu biết thì mới làm được và ngược lại, thông qua quá trình làm việc thì mới hiểu thấu đáo vấn đề. Đây chính là một nguyên lí của GD: “Học đi đôi với hành”. Học để làm trong xã hội hiện nay không chỉ đơn giản là làm theo khuôn mẫu có sẵn, mà làm trong sự chuyển biến và đổi mới không ngừng. Xã hội hiện đại tạo ra cho con người những cơ hội làm việc mới, còn nhà trường phổ thông là nơi cung cấp nền tảng tri thức, định hướng cho HS lựa chọn công việc phù hợp với năng lực. Bất kì công việc nào cũng đòi hỏi người làm việc phải có những khả năng làm việc nhất định, phải biết cách làm việc. Trong xã hội phát triển, ngay cả những công việc lao động đơn giản nhất thì người lao động cũng cần phải có một trình độ kiến thức nhất định, nền sản xuất tri thức lại càng đòi hỏi mỗi người phải biết làm hơn, đặc biệt là biết hợp tác với người khác, biết quản lí, biết xoay sở để giải quyết các vấn đề nảy sinh. • Học để cùng chung sống: Xã hội loài người là tổng hợp, đan xen của rất nhiều mối quan hệ và mỗi con người là một mắt xích. Vì vậy, mỗi con người không thể sống độc lập mà luôn phụ thuộc lẫn nhau. Đó là quy luật của tự nhiên, của xã hội. Để hòa nhập với cộng đồng, mỗi người phải biết mình là ai, phải biết khám phá người khác và phải cùng nhau thực hiện những cam kết mang lại lợi ích cho mỗi người. Trong thời đại toàn cầu hóa, những xung đột luôn nảy sinh. Để tránh những xung đột nảy sinh làm bất lợi cho cuộc sống xã hội thì mỗi người cần phải có khả năng cộng tác với người khác, biết khai thác thế mạnh của bản thân, của mỗi nhóm hay tập thể, của quốc gia để cạnh tranh lành mạnh. Vì vậy, nhà trường cần dạy cho HS: học cách biết chính mình, học cách hiểu được người khác, khám phá người khác, học cách làm việc hướng tới mục tiêu chung. • Học để khẳng định mình: GD cần phải góp phần vào sự phát triển toàn diện của cá nhân, cả về thể xác, trí tuệ, sự thông minh, tính nhạy cảm, khiếu thẩm mỹ, trách nhiệm cá nhân và giá trị tinh thần. Thông qua quá trình học tập HS sẽ tự hoàn thiện dần những phẩm chất và năng lực của bản thân. GD cần phải làm cho mỗi cá nhân, trước hết là phải tự hoàn thiện mình: trong cách suy nghĩ, cách hành động và trong mỗi quyết định cho bản thân. GD cần phải làm cho mỗi HS được thể hiện chính mình: được bộc lộ cách suy nghĩ, cách giải quyết, năng lực của bản thân và được thể hiện những điều đó trong cộng đồng. GD cần tạo cơ hội cho mỗi người được khám phá, được thể hiện tài năng của mình, trong mỗi tình huống, trong cách giải quyết vào những vấn đề cụ thể. 1.1.1.2. Mục tiêu giáo dục của Việt Nam Luật GD Việt Nam chương 1, điều 2 đã ghi rõ: “ Mục tiêu GD là đào tạo con người Việt Nam phát triển toàn diện, có đạo đức, tri thức, sức khỏe, thẩm mỹ và nghề nghiệp, trung thành với lí tưởng độc lập dân tộc và CNXH, hình thành và bồi dưỡng nhân cách, phẩm chất và năng lực công dân, đáp ứng yêu cầu xây dựng và bảo vệ tổ quốc”. Cũng trong luật GD Việt Nam, chương 2, mục 2, điều 23 đã xác định: “ Mục tiêu GDPT là giúp HS phát triển toàn diện về đạo đức, trí tuệ, thể chất, thẩm mỹ và kĩ năng cơ bản nhằm hoàn thiện nhân cách con người Việt Nam xã hội chủ nghĩa, xây dựng tư cách và trách nhiệm công dân, chuẩn bị cho HS tiếp tục học lên và đi vào cuộc sống lao động, tham gia xây dựng và bảo vệ tổ quốc”. Có thể thấy rằng, hai trụ cột: “Học để biết, học để làm” do UNESCO đề ra phù hợp với mục tiêu GD của Việt Nam: Đào tạo con người có tri thức, trí tuệ, có các kĩ năng cơ bản đáp ứng yêu cầu xây dựng tổ quốc. Trụ cột: “Học để cùng chung sống” của UNESCO có thể liên hệ với mục tiêu hình thành và bồi dưỡng nhân cách, phẩm chất và năng lực công dân. Trụ cột: “Học để khẳng định mình” – GD phải góp phần vào sự phát triển toàn diện của con người, cả về thể xác lẫn tinh thần, rất phù hợp với mục tiêu của chúng ta là đào tạo con người Việt Nam phát triển toàn diện, có đạo đức, trí tuệ, sức khỏe, thẩm mỹ và nghề nghiệp. Luật GD Việt Nam cũng đã chỉ rõ: “GD THPT nhằm giúp cho HS củng cố và phát triển những kết quả của GD THCS, hoàn thiện học vấn phổ thông, có những hiểu biết thông thường về kĩ thuật và hướng nghiệp, có điều kiện lựa chọn hướng phát triển và phát huy năng lực cá nhân, tiếp tục học đại học, cao đẳng, trung học chuyên nghiệp, học nghề hoặc đi vào cuộc sống lao động”. Đây là mục tiêu nhằm phát triển toàn diện và hướng nghiệp cho HS. Ngày 5/5/2006, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã ban hành quyết định số 16/2006/QĐ – BGDĐT, về mục tiêu chương trình GDPT: “Phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của HS phù hợp với đặc trưng môn học, đặc điểm đối tượng HS, điều kiện của từng lớp học; bồi dưỡng cho HS phương pháp tự học, khả năng hợp tác; rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn; tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú và trách nhiệm học tập cho HS”. Để đáp ứng mục tiêu GD thì phải đổi mới PPDH với mục tiêu: “Phương pháp GDPT phải phát huy được tính tích cực, tự giác, chủ động và sáng tạo của HS; phù hợp với từng lớp học và môn học; bồi dưỡng phương pháp tự học, rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, tác động đến tình cảm, mang lại niềm vui và sự hứng thú cho HS”.(Luật GD, điều 28.2). Đổi mới PPDH không có nghĩa là loại bỏ những phương pháp truyền thống mà phải có sự kết hợp với những phương pháp hiện đại làm tăng hiệu quả học tập của HS, phát huy tính tích cực, tự lực, tư duy sáng tạo của HS. 1.1.2. Đổi mới phương pháp dạy học [5], [6], [7], [8], [9], [14] 1.1.2.1. Lý do cần phải đổi mới phương pháp dạy học  Thực trạng dạy học • Trong những năm gần đây, với sự phát triển bùng nổ của khoa học kĩ thuật, đặc biệt là CNTT, đã tạo ra những bước phát triển mạnh mẽ trong đời sống xã hội, đồng thời cũng tạo ra nhiều thách thức cho con người để đáp ứng với sự phát triển đó. • Trước đòi hỏi của thực tiễn, nước ta đang trên con đường hội nhập và phát triển thì đổi mới GD, trong đó đổi mới PPDH là hết sức cần thiết. Từ việc học là thi thố tài năng bằng sự thuộc lòng những tri thức “uyên thâm” thì đổi mới PPDH phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của HS; bồi dưỡng phương pháp tự học, khả năng làm việc nhóm, rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho HS. Từ đó bồi dưỡng, hình thành ở HS tính năng động, óc tư duy sáng tạo và kĩ năng thực hành áp dụng, tức là đào tạo những người lao động không chỉ có kiến thức mà phải có năng lực hành động, kĩ năng thực hành. • Trong những năm gần đây, nước ta đã có nhiều đổi mới về chương trình, SGK và PPDH. Tuy nhiên, việc dạy và học vẫn còn chịu nhiều tác động của việc thi cử, “chạy theo thành tích” học để thi, dạy để thi. Do đó việc dạy học chủ yếu là truyền thụ một chiều thông báo kiến thức mang tính đồng loạt, thiên về lí thuyết, xa rời thực tiễn; chưa hình thành được thói quen tự học, tự khám phá kiến thức, phát triển tư duy sáng tạo, năng lực giải quyết vấn đề cho người học.  Sự cần thiết phải đổi mới • Những đòi hỏi về sự phát triển của xã hội: Hiện nay, với sự phát triển mạnh mẽ của CNTT, người học không chỉ tiếp thu kiến thức từ nhà trường mà còn có thể tiếp nhận các thông tin từ nhiều kênh, nguồn khác nhau. Các nguồn thông tin phong phú đa chiều mà người học có thể tiếp nhận đã đặt GD trước yêu cầu cấp bách là cần phải đổi mới cách dạy và cách học bằng việc ứng dụng CNTT vào hỗ trợ cho việc dạy học hiệu quả hơn, hình thành ở HS khả năng tự lực chiếm lĩnh kiến thức, tích cực, chủ động, sáng tạo, có kĩ năng giải quyết những vấn đề nảy sinh trong cuộc sống. Từ đó giúp cho người học mở rộng hiểu biết với tầm nhìn xa hơn, rộng hơn. Đó là những thách thức lớn đối với ngành GD nói chung, nhà trường và GV nói riêng. Trong đó, GV không chỉ là người mang kiến thức đến cho HS mà cần dạy cho HS cách tìm kiếm, chiếm lĩnh kiến thức để đảm bảo cho việc tự học suốt đời. • Những đòi hỏi từ sự phát triển kinh tế: Đất nước ta đang trong giai đoạn tiến hành Công nghiệp hóa – Hiện đại hóa với mục tiêu là xây dựng nước ta thành một nước công nghiệp có cơ sở vật chất – kĩ thuật hiện đại, cơ cấu kinh tế hợp lí, quan hệ sản xuất tiến bộ, phù hợp với trình độ phát triển của lực lượng sản xuất, đời sống vật chất và tinh thần cao; quốc phòng, an ninh vững chắc, dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng văn minh, xây dựng thành công CNXH. Để thực hiện sự nghiệp Công nghiệp hóa – Hiện đại hóa trong bối cảnh hội nhập quốc tế, đòi hỏi đất nước cần có nguồn nhân lực có trình độ học vấn rộng, có thể thực hiện được nhiều nhiệm vụ và chuyện môn hóa nhằm đảm bảo chất lượng cộng việc với hiệu quả cao. Để đáp ứng yêu cầu trên, người lao động phải năng động, sáng tạo, có kiến thức và có kĩ năng chuyên môn cao, sẵn sàng gánh vác trách nhiệm. Dám chịu trách nhiệm là một trong những yếu tố quan trọng của người lao động và là mối quan tâm hàng đầu của các tổ chức kinh doanh. Yêu cầu đối với người lao động không chỉ đơn thuần là kiến thức mà còn là năng lượng giải quyết các vấn đề. Cách giải quyết vấn đề linh hoạt, sáng tạo trước các tình huống khó khăn phức tạp của cuộc sống và sự dám chịu trách nhiệm không phải là những phẩm chất sẵn có ở mỗi con người mà nó được hình thành và phát triển trong quá trình GD. Như vậy, đầu tư cho GD là đầu tư cho sự phát triển. Ngành GD phải không ngừng đổi mới trong đó cần quan tâm đến đổi mới PPDH để đào tạo nguồn nhân lực đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế xã hội. • Những đòi hỏi khi tính đến đặc điểm tâm – sinh lí của người học: Ngày nay với sự phát triển mạnh mẽ của khoa học, công nghệ đã ảnh hưởng rất lớn tới sự truyền đạt thông tin trong xã hội. Trẻ em ngày nay thu lượm thông tin rất nhanh và chia sẻ thông tin trong xã hội với tốc độ chóng mặt, mỗi trẻ em có khả năng tìm kiếm thông tin theo các cách khác nhau. Việc sử dụng công nghệ mới khiến trẻ em có khả năng giải quyết vấn đề và xử lí nhiều thông tin cùng một lúc. Các nghiên cứu đã cho thấy rằng mỗi HS đều có một cách học theo sở thích riêng hay còn gọi là phong cách học. Có HS thích học theo cách nghiên cứu tài liệu, phân tích dựa trên lí thuyết; có HS thích học trải nghiệm, khám phá, làm thử; có HS thích học qua thực hành áp dụng; có HS thích học qua quan sát; ... Vì vậy, nếu dạy học mà không chú ý đến đặc điểm của người học sẽ hạn chế đến khả năng tiếp thu của người học, người học hoàn toàn thụ động trong việc lĩnh hội kiến thức và trước những thách thức khó khăn của cuộc sống. Vậy làm thế nào để thay đổi từ dạy học thụ động sang dạy học tích cực? Một trong những yếu tố quan trọng là cần phải quan tâm đến phong cách của người học, có như thế mới phát triển tối đa năng lực của người học. Ngày nay, ở nước ta cũng như các nước trên thế giới, mục tiêu GD không chỉ trang bị cho HS những kiến thức, kĩ năng đã có của nhân loại mà còn chú trọng đến vận dụng kiến thức, kĩ năng vào cuộc sống, đặc biệt quan tâm đến phát triển năng lực sáng tạo,