Tài liệu Tổ chức dạy học dự án một số nội dung kiến thức chương từ trường - vật lí lớp 11 ban cơ bản

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM ------------****----------- HOÀNG VĂN LƢỢNG TỔ CHỨC DẠY HỌC DỰ ÁN MỘT SỐ NỘI DUNG KIẾN THỨC CHƢƠNG “TỪ TRƢỜNG” – VẬT LÍ LỚP 11 BAN CƠ BẢN LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Thái Nguyên – 2011 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM ------------****----------- HOÀNG VĂN LƢỢNG TỔ CHỨC DẠY HỌC DỰ ÁN MỘT SỐ NỘI DUNG KIẾN THỨC CHƢƠNG “TỪ TRƢỜNG” – VẬT LÍ LỚP 11 BAN CƠ BẢN Chuyên ngành: Lý luận và phƣơng pháp dạy học Vật lí Mã số: 60.14.10 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Ngƣời hƣớng dẫn: PGS.TS. Đỗ Hƣơng Trà Thái Nguyên – 2011 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các kết quả và số liệu là trung thực và chƣa đƣợc công bố trong bất kì công trình nghiên cứu nào khác. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn ii LỜI CẢM ƠN Tôi xin bày tỏ lòng cảm ơn sâu sắc và thành kính đến PGS. TS Đỗ Hƣơng Trà - ngƣời đã tận tình chỉ bảo, hƣớng dẫn, giúp đỡ, đôn đốc, động viên tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu để tôi có thể hoàn thành luận văn này. Tôi xin chân thành cảm ơn các thầy cô giáo trong tổ phƣơng pháp giảng dạy khoa Vật lí trƣờng Đại học Sƣ phạm Thái Nguyên đã giảng dạy tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu. Tôi xin chân thành cảm ơn BGH trƣờng THPT Hoàng Quốc Việt, Võ Nhai, Thái Nguyên đã giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và tiến hành thực nghiệm đề tài. Xin cảm ơn toàn thể học sinh lớp 11A3 đã cộng tác với tôi thực nghiệm thành công đề tài. Xin chân thành cảm ơn các đồng nghiệp, bạn bè, gia đình và những ngƣời thân đã động viên, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu để hoàn thiện luận văn này. Thái Nguyên, tháng 08 năm 2011 Tác giả Hoàng Văn Lượng Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn iii MỤC LỤC Lời cam đoan ...................................................................................................... i Lời cảm ơn ........................................................................................................ ii Mục lục ............................................................................................................. iii Danh mục các kí hiệu, chữ viết tắt .................................................................. vii Danh mục các bảng ........................................................................................ viii MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài ....................................................................................... 1 2. Mục đích nghiên cứu ................................................................................. 4 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu ............................................................. 4 4. Giả thuyết khoa học .................................................................................. 4 5. Nhiệm vụ nghiên cứu ................................................................................ 5 6. Phƣơng pháp nghiên cứu ........................................................................... 5 7. Đóng góp của đề tài................................................................................... 6 8. Cấu trúc luận văn ...................................................................................... 6 CHƢƠNG I. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN ........................................... 8 1.1. Tính tích cực trong học tập .................................................................... 8 1.1.1. Các biểu hiện của tính tích cực trong học tập ................................. 8 1.1.2. Các cấp độ của tính tích cực trong học tập ..................................... 8 1.1.3. Những yếu tố thúc đẩy dạy và học tích cực .................................... 9 1.1.4. Các đặc trƣng cơ bản của các phƣơng pháp dạy học phát huy tính tích cực, tự lực của ngƣời học....................................................... 10 1.1.4.2. Dạy và học chú trọng rèn luyện phƣơng pháp tự học ............ 10 1.1.4.3. Tăng cƣờng học tập cá thể, phối hợp với học tập hợp tác ..... 11 1.1.4.4. Kết hợp đánh giá của thầy với đánh giá của trò và sự tự đánh giá ................................................................................ 11 1.1.4.5. Tăng cƣờng khả năng, kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tế .. 11 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn iv 1.2. Năng lực sáng tạo của học sinh trong học tập...................................... 12 1.2.1. Năng lực sáng tạo .......................................................................... 12 1.2.2. Chu trình sáng tạo khoa học.......................................................... 12 1.2.3. Các biện pháp hình thành và phát triển năng lực sáng tạo của học sinh trong dạy học Vật lí ............................................................... 13 1.3. Dạy học dự án ...................................................................................... 14 1.3.1. Lịch sử dạy học dự án ................................................................... 14 1.3.2. Khái niệm dạy học dự án .............................................................. 16 1.3.2.1. Khái niệm dự án ..................................................................... 16 1.3.2.2. Khái niệm dạy học dự án ....................................................... 16 1.3.3. Tác dụng, ý nghĩa của dạy học dự án............................................ 17 1.3.4. Phân loại các dự án học tập ........................................................... 18 1.3.5. Các giai đoạn của dạy học dự án................................................... 20 1.3.5.1. Chuẩn bị dự án ....................................................................... 21 1.3.5.2. Thực hiện dự án ..................................................................... 24 1.3.5.3. Khai thác dự án ...................................................................... 25 1.3.6. Vai trò của giáo viên và học sinh trong DHDA ............................ 26 1.4. Thực tiễn dạy học chƣơng “Từ trƣờng” ở một số trƣờng THPT ......... 27 1.4.1. Phƣơng pháp điều tra .................................................................... 28 1.4.2. Kết quả điều tra ............................................................................. 28 KẾT LUẬN CHƢƠNG I ................................................................................ 30 CHƢƠNG II. TỔ CHỨC DẠY HỌC DỰ ÁN MỘT SỐ NỘI DUNG KIẾN THỨC CHƢƠNG “TỪ TRƢỜNG” ............................................................... 31 2.1. Nội dung kiến thức về từ trƣờng học sinh đã học ở trung học cơ sở ... 31 2.2. Nội dung kiến thức chƣơng “Từ trƣờng” SGK Vật lí lớp 11 cơ bản... 31 2.3. Mục tiêu dạy học .................................................................................. 33 2.4. Tổ chức dạy học kiến thức chƣơng “Từ trƣờng” ................................. 34 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn v 2.4.1. Lí do tổ chức dạy học dự án .......................................................... 34 2.4.2. Triển khai bài học thành dự án...................................................... 34 2.4.3. Kế hoạch bài dạy ........................................................................... 37 2.4.3.1. Kế hoạch bài dạy dự án 1,2. ...................................................... 37 2.4.3.2. Kế hoạch bài dạy dự án 3. ...................................................... 40 2.4.3.3. Kế hoạch bài dạy dự án 4. ..................................................... 43 2.4.3.4. Các bƣớc thực hiện dự án ...................................................... 46 2.5. Soạn thảo công cụ đánh giá.................................................................. 47 2.5.1. Tiêu chí đánh giá hoạt động nhóm ................................................ 48 2.5.2. Tiêu chí đánh giá sản phẩm của dự án .......................................... 49 2.5.2.1. Tiêu chí đánh giá bài trình chiếu ........................................... 49 2.5.2.2. Tiêu chí đánh giá các sản phẩm thật của dự án: Động cơ điện một chiều ............................................................................... 50 2.5.2.3. Tiêu chí đánh giá sản phẩm thật của dự án: Khung dây tự quay trong từ trƣờng; chong chóng có giá đỡ từ trƣờng; con quay từ trƣờng ....................................................................... 52 2.5.2.4. Tiêu chí đánh giá sổ theo dõi dự án ....................................... 52 2.6. Cách tính điểm cho mỗi nhóm và mỗi học sinh trong nhóm .............. 59 2.6.1. Cách tính điểm trung bình cho mỗi nhóm .................................... 59 2.6.2. Cách tính điểm cho mỗi thành viên trong nhóm ........................... 59 KẾT LUẬN CHƢƠNG II ............................................................................... 61 CHƢƠNG III. THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM ................................................. 62 3.1. Mục đích thực nghiệm ......................................................................... 62 3.2. Đối tƣợng thực nghiệm ........................................................................ 62 3.3. Thời điểm thực nghiệm ........................................................................ 62 3.4. Phƣơng pháp thực nghiệm sƣ phạm ..................................................... 62 3.5. Kế hoạch thực nghiệm sƣ phạm ........................................................... 63 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn vi 3.6. Thu thập số liệu thực nghiệm ............................................................... 66 3.7. Những thuận lợi và khó khăn trong quá trình thực nghiệm sƣ phạm và cách khắc phục .................................................................................... 66 3.7.1. Thuận lợi ....................................................................................... 66 3.7.2. Khó khăn ....................................................................................... 66 3.8. Phân tích và đánh giá kết quả thực nghiệm sƣ phạm ........................... 67 3.8.1. Phân tích kết quả thực nghiệm sƣ phạm ...................................... 67 3.8.1.1. Phân tích diễn biến các tiết học thực nghiệm sƣ phạm.......... 67 3.8.1.2. Đánh giá kết quả dạy học dự án ............................................. 75 3.8.2. Đánh giá hiệu quả của quá trình dạy học dự án đối với việc phát huy tính tích cực của học sinh trong học tập ................................ 84 3.8.3. Đánh giá hiệu quả của quá trình dạy học dự án đối với việc phát huy năng lực sáng tạo của học sinh trong học tập ........................ 85 KẾT LUẬN CHƢƠNG III.............................................................................. 87 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ................................................................. 89 1. Kết luận ................................................................................................... 89 2. Khuyến nghị ............................................................................................ 90 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................... 91 PHỤ LỤC ........................................................................................................ 93 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn vii DANH MỤC CÁC KÍ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT STT Viết tắt Viết đầy đủ 1 GV Giáo viên 2 HS Học sinh 3 NXB Nhà xuất bản 4 DHDA Dạy học dự án 5 SGK Sách giáo khoa 6 THPT Trung học phổ thông 7 ĐH 8 ĐHQG Đại học quốc gia 9 ĐHSP Đại học sƣ phạm Đại học Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn viii DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1 Tiêu chí đánh giá hoạt động nhóm .................................................. 48 Bảng 2.2. Tiêu chí đánh giá bài trình chiếu .................................................... 50 Bảng 2.3 Tiêu chí đánh giá sản phẩm thật của dự án ..................................... 51 Bảng 3.1. Tổng hợp kết quả của các nhóm ..................................................... 77 Bảng 3.2. Tổng hợp kết quả của các thành viên trong nhóm 1....................... 78 Bảng 3.3. Tổng hợp kết quả của các thành viên trong nhóm 2....................... 80 Bảng 3.4. Tổng hợp kết quả của các thành viên trong nhóm 3....................... 81 Bảng 3.5. Tổng hợp kết quả của các thành viên trong nhóm 4....................... 82 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Việt Nam đang bƣớc trên con đƣờng công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nƣớc. Viễn cảnh sôi động, tƣơi đẹp nhƣng cũng nhiều thách thức, đòi hỏi ngành Giáo dục – Đào tạo phải có những đổi mới căn bản, mạnh mẽ, đồng bộ về mọi mặt. Trong đó, đặc biệt chú trọng đến đổi mới phƣơng pháp dạy học và phƣơng tiện dạy học. Theo nghị quyết Trung ƣơng 2 khóa VIII đã chỉ rõ “Đổi mới mạnh mẽ phương pháp giáo dục – đào tạo, khắc phục lối truyền thụ một chiều, rèn luyện thành nếp tư duy sáng tạo của người học, từng bước áp dụng các phương pháp tiên tiến và phương tiện hiện đại vào quá trình dạy học, đảm bảo điều kiện và thời gian tự học, tự nghiên cứu cho học sinh…”. Định hƣớng trên đây đã đƣợc pháp chế trong luật giáo dục điều 24.2 “Phương pháp giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh, phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, tác đ ộng đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh…”. [3] Vấn đề đặt ra đối với các trƣờng học là cần không ngừng đổi mới về nội dung và phƣơng pháp dạy học (PPDH). Giáo dục phải gắn chặt với yêu cầu phát triển của đất nƣớc, phù hợp với xu thế thời đại, tuy nhiên nền giáo dục nƣớc ta trong giai đoạn vừa qua chƣa đáp ứng đƣợc điều đó. Trong kiểm điểm việc thực hiện nghị quyết Trung ƣơng 2 khoá VIII đã chỉ rõ những yếu kém và nguyên nhân: “Hoạt động học tập trong các nhà trường ở mọi cấp học chủ yếu vẫn là hướng vào mục đích khoa cử, chưa quan tâm làm cho người dạy ,người học, người quản lý coi trọng thực hiện mục đích học tập đúng đắn. Phương pháp Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 2 giáo dục nặng về áp đặt thường khuyến khích tiếp thu một cách máy móc, chưa khuyến khích sự năng động, sáng tạo của người học...” Đã có nhiều phƣơng pháp dạy học tích cực đƣợc nghiên cứu và áp dụng thành công ở nhiều nƣớc trên thế giới, ở Việt Nam cũng đang từng bƣớc triển khai áp dụng. Tuy nhiên, trong đề tài này, tôi đề cập đến việc nghiên cứu và vận dụng phƣơng pháp dạy học dự án, hiện đang còn tƣơng đối mới ở Việt Nam. Dạy học dự án (DHDA) là một hình thức dạy học quan trọng để thực hiện quan điểm dạy học định hƣớng vào ngƣời học, quan điểm dạy học định hƣớng hoạt động và quan điểm dạy học tích hợp. DHDA góp phần gắn lý thuyết với thực hành, tƣ duy và hành động, nhà trƣờng và xã hội, tham gia tích cực vào việc đào tạo năng lực làm việc, năng lực sáng tạo, năng lực giải quyết các vấn đề phức hợp, tinh thần trách nhiệm và khả năng cộng tác làm việc của ngƣời học. Ở Việt Nam trong những năm gần đây, với mục đích giáo dục toàn diện cho học sinh, cũng đã có nhiều nghiên cứu vận dụng DHDA, đặc biệt là dạy học một số kiến thức vật lí. Nhằm giáo dục toàn diện cho học sinh, trang bị cho học sinh những kiến thức, kỹ năng làm việc, kỹ năng sống, chúng ta không chỉ hƣớng dẫn học sinh tìm hiểu lí thuyết sách giáo khoa (SGK) mà còn phải hƣớng dẫn học sinh (HS) thực hành, ứng dụng lí thuyết vào thực tiễn cuộc sống. Tổ chức học tập lí thuyết và tổ chức học tập thực hành, ứng dụng thực tiễn trong quá trình giáo dục học sinh nhằm thực hiện mục tiêu dạy học cần đƣợc coi trọng trong quá trình tổ chức dạy học. Việc tổ chức thực hành, hƣớng dẫn học sinh vận dụng lí thuyết vào thực tế nhƣ thế nào để đảm bảo mục tiêu dạy học là rất quan trọng đối với mỗi giáo viên (GV). Từ đầu thế kỉ 20, các nhà sƣ phạm Mỹ đã xây dựng cơ sở lý luận cho phƣơng pháp dự án (Project method) và coi đây là phƣơng pháp dạy học quan Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 3 trọng để thực hiện dạy học hƣớng vào ngƣời học nhằm khắc phục nhƣợc điểm của dạy học truyền thống. Mục tiêu của DHDA hƣớng tới giáo dục toàn diện học sinh, không chỉ tập trung vào dạy học kiến thức mà còn đặt sự quan tâm chủ yếu đến phát triển kĩ năng sống, khả năng làm việc nhóm, khả năng tƣ duy sáng tạo, giúp học sinh biết vận dụng những tri thức đã học để giải quyết các vấn đề do thực tiễn đời sống đặt ra, đáp ứng yêu cầu đào tạo nhân lực trong thế kỉ XXI, hƣởng ứng phong trào thi đua “Xây dựng trƣờng học thân thiện, học sinh tích cực”. Trƣớc đây, đã có nhiều đề tài nghiên cứu về dạy học dự án nhƣ: “Tổ chức dạy học dự án nội dung kiến thức phần máy điện chƣơng “Dòng điện xoay chiều” sách giáo khoa vật lí lớp 12 nâng cao trung học phổ thông”- Vũ Văn Dụng- Luận văn thạc sĩ, ĐH Giáo dục, ĐHQG Hà Nội 2009; “Tổ chức dạy học dự án nội dung kiến thức “Dòng điện trong chất bán dẫn” sách giáo khoa vật lí lớp 11 nâng cao trung học phổ thông”- Phạm Văn Hoạch- Luận văn cao học ĐH Giáo dục, ĐHQG Hà Nội 2009 hay trong luận văn cao học năm 2006 của Trần Thị Thuý Hằng và Đào Thu Thuỷ, ĐHSP Hà Nội 2005 đã vận dụng dạy học dự án vào việc việc tổ chức các hoạt động nhận thức khi dạy học các kiến thức về bảo toàn năng lƣợng lớp 9 và cảm ứng điện từ lớp 11, “Tổ chức dạy học dự án qua hoạt động ngoại khoá khi dạy học các nội dung kiến thức chƣơng “Các định luật bảo toàn” Vật lí lớp 10 ban cơ bản - Nguyễn Thị Diệu Linh - luận văn thạc sĩ ĐH Giáo dục, ĐHQG Hà Nội, năm 2009. Cũng có một số đề tài đã nghiên cứu về từ trƣờng nhƣ: “Vận dụng tƣ tƣởng sƣ phạm tích hợp vào dạy học một số bài học phần "Từ trƣờng" và "Cảm ứng điện từ" lớp 11 Trung học phổ thông nhằm nâng cao chất lƣợng giáo dục học sinh” của Dƣơng Xuân Hải – Luận văn thạc sĩ 2006; “Xây dựng tiến trình dạy học chƣơng Từ trƣờng (Vật lí 11 Cơ bản) nhằm phát triển hoạt Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 4 động nhận thức vật lí tích cực, tự chủ và sáng tạo của HS miền núi” của Nguyễn Thị Huyền – Luận văn thạc sĩ 2010. Tuy nhiên chƣa có nghiên cứu nào về vận dụng dạy học dự án để tổ chức các hoạt động dạy học nội dung kiến thức chƣơng “Từ trƣờng” Vật lí lớp 11 ban cơ bản. Là một học viên cao học đồng thời là một giáo viên dạy học ở trƣờng trung học phổ thông (THPT), tôi nhận thấy việc nghiên cứu tổ chức dạy học dự án nội dung kiến thức chƣơng “Từ trƣờng” - Vật lí lớp 11 ban cơ bản là một nghiên cứu hấp dẫn, đáp ứng một phần đòi hỏi của thực tiễn dạy học vật lí hiện nay với hy vọng có thể giúp học sinh vận dụng đƣợc các kiến thức vật lí vào đời sống thực tiễn, khơi dậy lòng say mê và phát triển năng lực sáng tạo. Từ những lí do trên, tôi lựa chọn đề tài: “Tổ chức dạy học dự án một số nội dung kiến thức chƣơng “Từ trƣờng” - Vật lí lớp 11 ban cơ bản”. 2. Mục đích nghiên cứu Nghiên cứu việc tổ chức dạy học dự án một số nội dung kiến thức trong chƣơng “Từ trƣờng”- Vật lí 11 ban cơ bản, nhằm phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh, hƣớng tới phát triển kỹ năng tƣ duy bậc cao, rèn luyện cho học sinh khả năng giải quyết các vấn đề trong bài học và trong thực tiễn cuộc sống. 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu Các nội dung kiến thức chƣơng “Từ trƣờng” Sách giáo khoa (SGK) Vật lí lớp 11 ban cơ bản. Hoạt động dạy và học theo dự án một số nội dung kiến thức chƣơng “Từ trƣờng” Sách giáo khoa Vật lí lớp 11 ban cơ bản tại trƣờng trung học phổ thông Hoàng Quốc Việt, Thái Nguyên. 4. Giả thuyết khoa học Nếu vận dụng cơ sở lí luận của dạy học dự án để tổ chức hoạt động dạy học một số nội dung kiến thức “Từ trƣờng” - Vật lí lớp 11 ban cơ bản đáp ứng các yêu cầu của việc tổ chức hoạt động nhận thức thì sẽ giúp học sinh vận Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 5 dụng đƣợc các kiến thức vật lí vào đời sống thực tiễn, phát huy tính tích cực và phát triển năng lực sáng tạo của học sinh trong học tập. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu Để đạt đƣợc mục đích nghiên cứu ở trên, chúng tôi đề ra các nhiệm vụ nghiên cứu cụ thể nhƣ sau: - Nghiên cứu các quan điểm dạy học hiện đại, trong đó đặc biệt quan tâm đến cơ sở lí luận của dạy học dự án. - Nghiên cứu nội dung kiến thức chƣơng “Từ trƣờng”- Sách giáo khoa Vật lí lớp 11 ban cơ bản. - Tìm hiểu thực tế dạy và học môn vật lí đặc biệt là chƣơng “Từ trƣờng” - Vật lí lớp 11 ban cơ bản. - Vận dụng lí luận của dạy học dự án để xây dựng tiến trình dạy học dự án cho học sinh. - Xây dựng công cụ đánh giá tính tích cực, phát triển năng lực sáng tạo của học sinh trong dạy học dự án. - Tiến hành thực nghiệm sƣ phạm theo nội dung và tiến trình đã soạn thảo. Phân tích kết quả thực nghiệm thu đƣợc để đánh giá sự vận dụng các kiến thức vật lí vào thực tiễn của học sinh, đánh giá tính tích cực, tính sáng tạo của học sinh trong học tập. Từ đó, nhận xét, rút kinh nghiệm, sửa đổi, bổ sung để có thể xây dựng hoạt động học trên cơ sở vận dụng lí luận của dạy học dự án cho các nội dung kiến thức khác học chƣơng trình Vật lí THPT. 6. Phƣơng pháp nghiên cứu Để thực hiện các nhiệm vụ trên, chúng tôi sử dụng các phƣơng pháp sau: - Phƣơng pháp nghiên cứu lí luận: Nghiên cứu các tài liệu về cơ sở lí luận của dạy học dự án để làm cơ sở định hƣớng cho việc thực hiện mục đích nghiên cứu. Nghiên cứu chƣơng trình, nội dung sách giáo khoa, sách giáo Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 6 viên và các tài liệu tham khảo để xác định mức độ nội dung kiến thức vật lí ở chƣơng “Từ trƣờng” mà học sinh cần tiếp thu đƣợc. - Phƣơng pháp nghiên cứu thực tiễn: Tìm hiểu việc dạy (thông qua phỏng vấn, trao đổi với giáo viên) và việc học (thông qua trao đổi với học sinh, phiếu điều tra cơ bản) nhằm sơ bộ đánh giá tình hình dạy học chƣơng “Từ trƣờng” - Vật lí lớp 11 ban cơ bản. - Phƣơng pháp thực nghiệm: Tiến hành thực nghiệm sƣ phạm theo kế hoạch. Phân tích kết quả thu đƣợc trong quá trình thực nghiệm sƣ phạm, đối chiếu với mục đích nghiên cứu và rút ra kết luận của đề tài. 7. Đóng góp của đề tài - Làm rõ cơ sở lí luận về dạy học dự án trong dạy học vật lí. - Vận dụng cơ sở lí luận của dạy học dự án để tổ chức hoạt động dạy học một số nội dung kiến thức chƣơng “Từ trƣờng” - Vật lí lớp 11 ban cơ bản, có thể làm tƣ liệu tham khảo cho giáo viên và học sinh trong quá trình dạy và học. 8. Cấu trúc luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, luận văn có ba chƣơng: Chƣơng 1: Cơ sở lí luận. Chƣơng 2: Tổ chức dạy học dự án một số nội dung kiến thức chƣơng “Từ trƣờng” - Vật lí lớp 11 ban cơ bản. Chƣơng 3: Thực nghiệm sƣ phạm. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 7 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 8 CHƢƠNG I. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN 1.1. Tính tích cực trong học tập Tính tích cực trong hoạt động nhận thức là trạng thái hoạt động của học sinh, đƣợc đặc trƣng bởi khát vọng học tập, sự cố gắng trí tuệ với nghị lực cao trong quá trình nắm vững kiến thức cho chính mình. 1.1.1. Các biểu hiện của tính tích cực trong học tập Tính tích cực học tập ở học sinh biểu hiện ở những dấu hiệu nhƣ: - Biểu hiện bên ngoài, qua thái độ, hành vi và hứng thú: Học sinh chú ý lắng nghe, quan sát, theo dõi thầy, cô giáo, khao khát tự nguyện tham gia trả lời các câu hỏi của giáo viên, bổ sung các câu trả lời của bạn, phát biểu ý kiến của mình trƣớc vấn đề nêu ra, nêu thắc mắc, đòi hỏi giải thích cặn kẽ những vấn đề chƣa đủ rõ, kiên trì hoàn thành các bài tập, không nản lòng trƣớc những tình huống khó khăn. - Biểu hiện bên trong: Những biểu hiện này khó phát hiện hơn, ví dụ có những sáng tạo trong học tập hơn trƣớc, tập trung chú ý vào vấn đề đang học. - Biểu hiện qua kết quả học tập: Học sinh chủ động vận dụng linh hoạt những kiến thức, kĩ năng đã học để nhận thức vấn đề mới và đạt kết quả học tập tốt hơn. 1.1.2. Các cấp độ của tính tích cực trong học tập Khi nói về tính tích cực ngƣời ta thƣờng đánh giá nó ở cấp độ cá nhân ngƣời học trong quá trình thực hiện mục đích hoạt động chung. Theo G.I.Sukina chia tính tích cực ra làm ba cấp độ: - Tích cực bắt chƣớc, tái hiện (xuất hiện do tác động bên ngoài): Học sinh bắt chƣớc hành động của giáo viên, của bạn bè. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 9 - Tích cực tìm tòi (đi liền với quá trình hình thành khái niệm, giải quyết tình huống nhận thức): Học sinh tìm cách độc lập giải quyết bài tập đã nêu ra, tìm ra lời giải hợp lí nhất. - Tích cực sáng tạo (thể hiện khi chủ thể tìm tòi kiến thức mới): Học sinh nghĩ ra cách giải mới hoặc cố gắng lắp đặt những thí nghiệm mới. 1.1.3. Những yếu tố thúc đẩy dạy và học tích cực Có nhiều yếu tố thúc đẩy quá trình dạy và học tích cực, trong đó có một số yếu tố cơ bản sau: - Sự gần gũi của kiến thức với thực tế: Để tạo mâu thuẫn nhận thức, tạo động cơ, hứng thú tìm cái mới, cần xây dựng tình huống có vấn đề. Kích thích hứng thú học tập của học sinh thông qua các tình huống có vấn đề gắn với những nội dung có tính thực tiễn, gần gũi với cuộc sống hàng ngày của các em, gắn với thực tế hoặc những vấn đề có tính mới mẻ nhƣng không quá xa lạ với các em. - Sự phù hợp với mức độ phát triển nhận thức: Cần có sự lựa chọn kĩ các vấn đề vừa sức và cần xác định mức độ mà học sinh có thể tham gia trong việc giải quyết từng vấn đề cụ thể. Giáo viên cũng cần tính đến sự khác biệt về trình độ phát triển của từng đối tƣợng học sinh. Các yêu cầu đƣa ra phải rõ ràng, tránh mơ hồ, đa nghĩa. - Không khí và các mối quan hệ trong nhóm: Kích thích hứng thú học tập cho các em bằng những phƣơng pháp dạy học tích cực, tạo ra một môi trƣờng học tập thoải mái, tạo điều kiện để các em phải làm việc, động viên và giúp đỡ lớp học sao cho các học sinh mạnh dạn tham gia thảo luận, đƣa học sinh vào thế học tập chủ động. - Mức độ và sự đa dạng của hoạt động: Cần thay đổi xen kẽ nhiều hình thức tổ chức dạy học nhƣ làm việc cá nhân, hoạt động nhóm, tập thể, lớp. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 10 Đảm bảo hỗ trợ đúng mức (các học sinh trong nhóm hỗ trợ nhau và hỗ trợ từ phía giáo viên). - Phạm vi tự do sáng tạo: Nên để học sinh đƣợc lựa chọn hoạt động, đƣợc tham gia đánh giá hoạt động dạy học, đƣợc quyết định quá trình thực hiện nhiệm vụ. Giáo viên cần động viên khuyến khích học sinh tự mình giải quyết vấn đề. - Ngoài ra, việc sử dụng các phƣơng tiện dạy học hiện đại một cách phù hợp và thay đổi cách kiểm tra đánh giá cũ cũng là động lực quan trọng tác động trực tiếp đến hoạt động tích cực của học sinh. 1.1.4. Các đặc trưng cơ bản của các phương pháp dạy học phát huy tính tích cực, tự lực của người học Phƣơng pháp dạy học phát huy tính tích cực, tự lực của học sinh trong học tập là một phƣơng pháp dạy học mang tính chất đổi mới, vì vậy nó có những đặc trƣng riêng cụ thể. 1.1.4.1. Dạy và học thông qua tổ chức các hoạt động học tập của học sinh Trong phƣơng pháp dạy học tích cực, học sinh đƣợc cuốn hút vào các hoạt động học tập do giáo viên tổ chức và chỉ đạo. Học sinh đƣợc trực tiếp quan sát, thảo luận, làm thí nghiệm, giải quyết vấn đề đặt ra theo cách suy nghĩ của mình. Nhờ đó, học sinh không những nắm đƣợc kiến thức mới, kĩ năng mới mà còn nắm đƣợc phƣơng pháp xây dựng những kiến thức, kĩ năng, tự lực khám phá những điều mình chƣa rõ. 1.1.4.2. Dạy và học chú trọng rèn luyện phương pháp tự học Trong phƣơng pháp học thì phƣơng pháp cốt lõi là phƣơng pháp tự học, là cầu nối giữa phƣơng pháp học tập và phƣơng pháp nghiên cứu khoa học. Việc dạy phƣơng pháp học phải đƣợc quan tâm đúng mức để rèn luyện khả năng học tập liên tục, suốt đời cho học sinh. Trong quá trình dạy học phải rèn Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn