Tài liệu Tổ chức dạy học dự án chủ đề toán thống kê cho học sinh bậc trung học cơ sở

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC ĐẶNG THỊ MINH TÂM TỔ CHỨC DẠY HỌC DỰ ÁN CHỦ ĐỀ TOÁN THỐNG KÊ CHO HỌC SINH BẬC TRUNG HỌC CƠ SỞ LUẬN VĂN THẠC SĨ SƢ PHẠM TOÁN HỌC HÀ NỘI – 2019 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC ĐẶNG THỊ MINH TÂM TỔ CHỨC DẠY HỌC DỰ ÁN CHỦ ĐỀ TOÁN THỐNG KÊ CHO HỌC SINH BẬC TRUNG HỌC CƠ SỞ CHUYÊN NGÀNH: LÝ LUẬN VÀ PHƢƠNG PHÁP DẠY HỌC BỘ MÔN TOÁN Mã số: 814.01.11 LUẬN VĂN THẠC SĨ SƢ PHẠM TOÁN HỌC Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. Lƣu Bá Thắng HÀ NỘI – 2019 LỜI CẢM ƠN Tác giả xin gửi lời cảm ơn chân thành nhất đến các thầy cô giáo giảng viên đã giảng dạy và giúp đỡ tác giả trong quá trình học tập Thạc sĩ tại trường Đại học Giáo dục – Đại học Quốc gia Hà Nội. Đặc biệt tới TS Lưu Bá Thắng- Giảng viên khoa Toán Tin – Đại học Sư phạm Hà Nội, người đã hướng dẫn tác giả hoàn thành luận văn này. Ngoài ra, tác giả xin gửi lời cảm ơn tới những người thân yêu, gia đình, bạn bè và đồng nghiệp đã luôn ở bên cạnh động viên, ủng hộ và chia sẻ, hỗ trợ tác giả trong thời gian làm luận văn. Bản luận văn được thực hiện từ tháng 2 năm 2019 và hoàn thành vào tháng 11 năm 2019, đánh một dấu mốc quan trọng trong sự nghiệp của tác giả. Luận văn thạc sĩ còn rất nhiều thiếu sót, tác giả rất mong nhận được nhiều ý kiến đóng góp của các thầy giáo, cô giáo, của các bạn để luận văn được hoàn thiện hơn. Xin chân thành cảm ơn! Hà Nội, tháng 11 năm 2019 Học viên Đặng Thị Minh Tâm DANH MỤC VIẾT TẮT Chữ viết tắt DH DHDA Chữ đầy đủ Dạy học Dạy học dự án GV Giáo viên HS Học sinh PPDH Phương pháp dạy học QTDH Quá trình dạy học TDST Tư duy sáng tạo THCS Trung học cơ sở DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1. Kết quả khảo sát giáo viên đánh giá đặc điểm của học sinh trung học cơ sở ngoài công lập. ......................................................................................................23 Bảmg 1.2. Ước lượng thời gian cho nội dung Xác suất thống kê ở các lớp bậc trung học cơ sở. ..................................................................................................................26 Bảng 1.3. Kết quả khảo sát giáo viên cho ý kiến đánh giá về chủ đề Toán thống kê. ...27 Bảng 2.1. Nội dung và yêu cầu cần đạt của toán thống kê và xác suất trong chương trình THCS. ...............................................................................................................30 Bảng 2.2. Các chủ đề Toán thống kê có thể xây dựng được ở bậc trung học cơ sở. .....36 Bảng 2.3. Các biểu hiện của các nhóm năng lực học sinh trong quá trình thực hiện dự án. .........................................................................................................................41 Bảng 2.4. Dự kiến các hoạt động của học sinh và giáo viên dự án Toán học và vấn đề môi trường. ...........................................................................................................45 Bảng 2.5 Dự kiến kế hoạch hoạt động của học sinh dự án Toán học và thế giới ảo . ............................................................................................................................47 Bảng 2.6. Dự kiến kế hoạch hoạt động của học sinh dự án Toán học và kinh doanh. ...................................................................................................................................50 Bảng 2.7. Phân công công việc .................................................................................52 Bảng 2.8. Bàn giao công việc của từng thành viên trong nhóm trong tuần: .............52 Bảng 2.9. Danh sách điểm các thành viên trong nhóm .............................................53 Bảng 2.10. Phiếu tự đánh giá sau quá trình thực hiên dự án.....................................58 Bảng 2.11. Phiếu hướng dẫn phân tích chất lượng nước thải ô nhiễm nước sông hồ. ...................................................................................................................................60 Bảng 2.12. Cách phân loại rác ..................................................................................62 Bảng 2.13. Kế hoạch hoạt động dự án “ Toán học và vấn đề môi trường” ..............63 Bảng 2.14. Cách thức đánh giá dự án câu lạc bộ khoa học.......................................68 Bảng 2.15. Các kĩ năng của năng lực hợp tác thể hiện qua hoạt động của HS .........68 Bảng 2.16. Một số tiêu chí đánh giá năng lực hợp tác và mức độ biểu hiện ............70 Bảng 2.17. Các mức độ đánh giá cho từng biểu hiện của năng lực giải quyết vấn đề. ...................................................................................................................................72 Bảng 2.18. Tổng kết quan sát các tiêu chí đánh giá năng lực giải quyết vấn đề ......76 Bảng 2.19. Đánh giá quá trình làm việc ....................................................................77 Bảng 2.20. Đánh giá phần thuyết trình về quá trình thực hiện dự án .......................79 Bảng 3.1. Kết quả đánh giá định lượng các tiêu chí về năng lực hợp tác của học sinh khối 7 trường Alpha trong dạy học chủ đề toán thống kê. ........................................90 Bảng 3.2. Kết quả đánh giá định lượng các tiêu chí về năng lực giải quyết vấn đề của học sinh khối 7 trường Alpha trong daỵ học dự án chủ đề toán thống kê. .........91 DANH MỤC CÁC HÌNH, SƠ ĐỒ VÀ BIỂU ĐỒ Hình ảnh Hình 2.1. Mẫu phiếu hướng dẫn xử lí số liệu điều tra về tình trạng ô nhiễm nước sông hồ. .....................................................................................................................60 Hình 2.2. Một số hình ảnh về buổi báo cáo sản phẩm dự án ....................................80 Sơ đồ Sơ đồ 1.1. Quy trình tổ chức dạy học dự án ..............................................................15 Biểu đồ Biểu đồ 3.1 . Kết quả đánh giá mức độ cần thiết xác định mục tiêu học tập và ghi nhật kí học tập của học sinh. ................................................................................... 88 Biểu đồ 3.2. Học sinh tự đánh giá hiệu quả sử dụng các loại phiếu. ........................89 Biểu đồ 3.3. Mức độ mong muốn con được học tập qua dự án trong môn Toán của cha mẹ học sinh khối 7 trường Alpha. ......................................................................89 Biểu đồ 3.4. Kết quả đánh giá định lượng các tiêu chí về năng lực hợp tác của học sinh khối 7 trường Alpha trong dạy học dự án chủ đề toán thống kê. ......................91 Biểu đồ 3.5 Kết quả đánh giá định lượng các tiêu chí về năng lực giải quyết vấn đề của học sinh khối 7 trường Alpha trong dạy học dự án chủ đề toán thống kê. .........93 MỤC LỤC MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1 1. Lý do chọn đề tài ................................................................................................1 2. Mục đích nghiên cứu ..........................................................................................2 3. Nhiệm.vụ.nghiên.cứu ..........................................................................................3 4. Đối tượng và khác thể nghiên cứu ......................................................................3 5. Phạm vi nghiên cứu ............................................................................................3 6. Mẫu khảo sát .......................................................................................................4 7. Câu hỏi nghiên cứu .............................................................................................4 8. Giả.thiết.nghiên.cứu ............................................................................................4 9. Phương.pháp.nghiên.cứu ....................................................................................4 10. Cấu.trúc.của.luận.văn........................................................................................5 CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC DẠY HỌC DỰ ÁN CHO HỌC SINH BẬC TRUNG HỌC CƠ SỞ................................................6 1.1. Định hướng đổi mới phương pháp dạy học bậc trung học cơ sở.....................6 1.2. Cơ sở lí luận và thực tiễn về.dạy học theo dự án .............................................7 1.2.1. Lịch sử vấn đề nghiên cứu và một số hướng nghiên cứu về dạy học dự án ........................................................................................................................7 1.2.2. Khái niệm về dạy học dự án .....................................................................9 1.2.3. Đặc.điểm.của.dạy học.dự án ..................................................................12 1.2.4. Quy trình dạy học dự án .........................................................................14 1.2.5. Nâng cao năng lực giải quyết vấn đề và năng lực hợp tác của học sinh trong dạy học dự án ..........................................................................................17 1.3. Dạy học dự án chủ đề toán thống kê cho học sinh bậc trung học cơ sở ........19 1.3.1. Vai trò của Toán thống kê và ứng dụng .................................................19 1.3.2. Mục tiêu dạy học nội dung Toán thống kê ở bậc trung học cơ sở .........21 1.3.3. Đặc điểm của học sinh bậc trung học cơ sở và tiềm năng dạy học theo dự án cho học sinh bậc trung học cơ sở ...........................................................21 1.3.4. Thực tiễn dạy học chủ đề Toán thống kê cho học sinh ở một số trường trung học cơ sở .................................................................................................25 Kết luận chƣơng 1 ...................................................................................................29 CHƢƠNG 2. THIẾT KẾ VÀ TỔ CHỨC DẠY HỌC DỰ ÁN MỘT SỐ CHỦ ĐỀ TOÁN THỐNG KÊ BẬC TRUNG HỌC CƠ SỞ .........................................30 2.1. Nội dung kiến thức xây dựng dự án Toán thống kê bậc trung học cơ sở ......30 2.1.1. Các kiến thức về Toán thống kê trong chương trình Toán trung học cơ sở.......................................................................................................................30 2.1.2. Một số chủ đề Toán thống kê có thể thiết kế thành dự án học tập. ........35 2.2. Thiết kế dạy học dự án chủ đề Toán thống kê bậc trung học cơ sở...............37 2.2.1. Quy trình thiết kế dự án học tập .............................................................37 2.2.2. Thiết kế một số dự án học tập chủ đề Toán thống kê .............................39 2.3. Tổ chức dạy học theo dự án một số chủ đề Toán thống kê ...........................51 2.3.1 Phân tích quy trình tổ chức DHDA một số chủ đề Toán thống kê ..........51 2.3.2. Tổ chức dạy học theo dự án một chủ đề Toán thống kê ở bậc THCS ....59 2.4. Sự hỗ trợ của dạy học dự án đối với sự phát triển năng lực hợp tác và năng lực giải quyết vấn đề của học sinh ........................................................................68 2.4.1. Sự hỗ trợ của dạy học dự án đối với sự phát triển năng lực hợp tác của học sinh .............................................................................................................68 2.4.2. Sự hỗ trợ của dạy học dự án đối với sự phát triển năng lực giải quyết vấn đề của học sinh ..........................................................................................71 2.5. Thiết kế công cụ đánh giá quá trình thực hiện dự án của nhóm ....................77 Kết luận chƣơng 2 ...................................................................................................82 CHƢƠNG 3. THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM ..........................................................83 3.1. Khái quát về thực nghiệm sư phạm ...............................................................83 3.1.1. Mục đích thực nghiệm ............................................................................83 3.1.2. Nội dung thực nghiệm ............................................................................83 3.1.3. Đối tượng và dự án thực nghiệm sư phạm .............................................83 3.2. Tổ chức thực nghiệm .....................................................................................84 3.2.1. Thời gian thực nghiệm ............................................................................84 3.2.2. Quy trình thực hiện thực nghiệm sư phạm .............................................84 3.3. Kết quả thực nghiệm ......................................................................................85 3.3.1. Nội dung đánh giá ..................................................................................85 3.3.2. Phương pháp đánh giá thực nghiệm sư phạm ........................................85 3.3.3. Phân tích kết quả thực nghiệm ...............................................................86 3.4. Đánh giá chung về thực nghiệm sư phạm......................................................93 Kết luận chƣơng 3 ...................................................................................................95 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ .........................................................................96 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ...............................................................98 PHỤ LỤC 1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Từ thế kỉ XXI, thế giới đang có những bước chuyển mình mạnh mẽ trong lĩnh vực giáo dục, tốc độ phát triển tri thức của nhân loại ngày càng tăng với tốc độ chóng mặt. Vì vậy, các nhà giáo dục nhận thấy mô hình giáo dục ở nhà trường phổ thông và đại học theo hướng tiếp cận nội dung không còn phù hợp. Giáo viên và học sinh trong thời đại hội nhập và toàn cầu hoá đang chịu nhiều sức ép và thách thức lớn mang tính thời đại, theo đó, giáo dục buộc phải thay đổi các tiếp cận nội dung sang tiếp cận năng lực để sản phẩm của đào tạo là học sinh phải “biết làm”, nội dung học mang tính ứng dụng cao. Chủ trương của Đảng và nhà nước hiện nay đối với giáo dục là đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy và học theo hướng hiện đại; phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến thức, kỹ năng của người học, từ đó phát triển năng lực người học. Chính vì thế, để thực hiện tốt mục tiêu đổi mới về căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo theo nghị quyết số 29-NQ/TW, giáo viên hiện nay cần có nhận thức đúng về bản chất của đổi mới phương pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực của người học . Dạy học dự án (DHDA) được xem là một trong số các phương pháp dạy học (PPDH) đổi mới được đưa vào dạy học hiện nay. Theo tôi, DHDA là một cách để gắn những nội dung kiến thức với thực tiễn cuộc sống. Trong quá trình thực hiện dự án học sinh có cơ hội được vận dụng các kiến thức đã học vào hoạt động thực tiễn, thực hiện “học đi đôi với hành”. Khi các giáo viên (GV) ứng dụng dự án vào giáo dục đã cho ra đời một phương pháp dạy học mới - phương pháp dạy học theo dự án (Project Method) [14]. Chính vì thế, chúng tôi sử dụng khái niệm: “Dạy học theo dự án được hiểu là cách thức giáo viên tổ chức cho học sinh thực hiện một nhiệm vụ học tập phức hợp có tính thực tiễn cao hoặc gắn liền giữa lý thuyết với thực hành, học sinh là người tự lập kế hoạch, chủ động thực hiện, sáng tạo ra các sản phẩm nhất định và đánh giá kết quả đạt được”[10]. Qua gần một thập kỉ nghiên cứu và tổ chức các thực nghiệm, Bransford, Brown và Cocking (1999) đã chứng minh rằng DHDA có hiệu quả đặc biệt, là một chiến lược dạy học sáng tạo và tạo ra tri thức 1 cho người học theo chiều sâu [13]. Quỹ giáo dục George Lucas (Hoa Kì, 2001) có các báo cáo đánh giá sự tham gia đầy đủ, nhiệt tình của HS vào các dự án học tập, đồng thời tăng cường kĩ năng học tập hợp tác, cải thiện thành tích học tập [13]. Các dự án đã đánh giá rằng khi tham gia vào các dự án học tập, người học nâng cao trách nhiệm của bản thân hơn theo kiểu học truyền thống, chịu trách nhiệm với việc nghiên cứu và sản phẩm dự án của mình, có cơ hội để phát triển các kĩ năng phức tạp, các tư duy bậc cao, khả năng giải quyết vấn đề, kĩ năng hợp tác và giao tiếp. Như vậy DHDA có những đặc điểm phù hợp với đổi mới PPDH; phù hợp với mục tiêu chuyên sâu một lĩnh vực, đồng thời định hướng phát triển năng lực hợp tác, năng lực tự học, tư duy độc lập, sáng tạo, tăng kĩ năng thực hành và khả năng hoạt động thực tiễn cho học sinh (HS). Chương trình môn Toán bao gồm các nội dung kết hợp của ba mảng kiến thức: Số và Đại số; Hình học và Đo lường; Thống kê và Xác suất. Trong Chương trình giáo dục phổ thông môn Toán (ngày 26 tháng 12 năm 2018) của Bộ Giáo dục và đào tạo có viết: “ Môn Toán trung học cơ sở với chủ đề Thống kê và Xác suất nhằm giúp học sinh đạt được các mục tiêu chủ yếu sau: hoàn thiện về khả năng thu thập, xử lí và biểu diễn dữ liệu thống kê; bước đầu tìm hiểu các công cụ phân tích dữ liệu thống kê; nhận biết được các quy luật thống kê đơn giản trong thực tiễn; sử dụng thống kê để hiểu các khái niệm cơ bản của xác suất và ứng dụng xác suất vào thống kê; nhận biết được ý nghĩa của xác suất trong thực tiễn” [2]. Với những đặc điểm của DHDA nêu trên, nếu áp dụng vào tổ chức dạy học chủ đề Toán thống kê cho HS bậc Trung học cơ sở (THCS) sẽ có nhiều thuận lợi, khi mà học sinh hiện nay được khuyến khích để phát triển năng lực tự học và năng lực hợp tác. Hiện nay ở Việt Nam đã có một số tác giả nghiên cứu về DHDA nhưng chưa có nghiên cứu nào cụ thể cho chủ đề Toán thống kê bậc trung học cơ sở. Từ những lí do trên tôi quyết định lựa chọn nghiên cứu đề tài luận văn thạc sĩ là “Tổ chức dạy học dự án chủ đề Toán thống kê cho học sinh bậc trung học cơ sở”. 2. Mục đích nghiên cứu + Nghiên cứu cơ sở lí luận dạy học dự án và cách thức tổ chức dạy học dự án. 2 + Nghiên cứu cơ sở lí luận của các phương pháp và kĩ thuật dạy học phát triển năng lực cho học sinh hiện nay. + Nghiên cứu nội dung toán học ở bậc THCS. + Nghiên cứu khái niệm, cách thức tiến hành phương pháp dạy học dự án trong môn Toán. + Nghiên cứu nội dung và mục đích yêu cầu, phương pháp dạy học nội dung toán học ở trường THCS Alpha theo mô hình chuyên biệt. 3. Nhiệm.vụ.nghiên.cứu 3.1. Nhiệm vụ lí thuyết + Nghiên cứu cơ sở lí luận dạy học dự án và cách thức tổ chức dạy học dự án. + Thiết kế một số giáo án dạy học phần trong chương trình toán THCS sử dụng phương pháp dạy học dự án + Thực nghiệm phương pháp sư phạm để kiểm nghiệm tính khả thi và hiệu quả của đề tài “Tổ chức dạy học dự án chủ đề Toán thống kê cho học sinh bậc Trung học cơ sở”. 3.2. Nhiệm vụ thực tiễn: + Nghiên cứu hiệu quả của việc sử dụng phương pháp dạy học dự án trong các trường THCS. + Nghiên cứu thực trạng của việc giảng dạy môn Toán ở trường THCS Alpha. + Khảo sát, đánh giá tác động của phương pháp dạy học dự án theo hình thức nhóm chuyên biệt ở trường THCS Alpha. 4. Đối tƣợng và khác thể nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Qua quá trình dạy học Toán thống kê ở bậc trung học cơ sở. 4.2. Khách thể nghiên cứu Là học sinh lớp 6,7,8 bậc trung học cơ sở. 5. Phạm vi nghiên cứu + Các vấn đề về DHDA chủ đề toán thống kê cho HS ở các lớp THCS + Các vấn đề về dạy học phát triển năng lực - cơ sở để phát triển năng lực hợp tác và năng lực tự học cho HS THCS. 3 + Thực nghiệm các biện pháp dạy học dự án chủ đề Toán thống kê tại trường THCS Alpha + Nghiên cứu nội dung Toán thống kê trong chương trình giáo dục phổ thông nói chung và chương trình môn Toán bậc THCS nói riêng. 6. Mẫu khảo sát Học sinh bậc THCS 3 trường là THCS Alpha, THCS Pascal, THCS Đoàn Thị Điểm. 7. Câu hỏi nghiên cứu Hiệu quả của dạy học dự án chủ để Toán thống kê trong môn Toán bậc trung học cơ sở như thế nào? 8. Giả.thiết.nghiên.cứu Mọi HS bình thường đều có năng lực tự học và hợp tác ở các mức độ khác nhau. Vì vậy có thể phát triển được năng lực tự học và năng lực hợp tác cho HS cấp THCS trên cơ sở tạo ra một môi trường lớp học thúc đẩy tư duy kết hợp với những biện pháp dạy tư duy thích hợp thông qua dạy học dự án trong môn Toán. 9. Phƣơng.pháp.nghiên.cứu 9.1. Phương pháp nghiên cứu lí thuyết: Các phương pháp nghiên cứu lí thuyết được sử dụng như: phân tích, tổng hợp, hệ thống hóa, khái quát hóa các nguồn tư liệu, để từ đó tác giả xây dựng cơ sở lý luận cho đề tài nghiên cứu. 9.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn Phương pháp nghiên cứu lý luận: - Nghiên cứu dạy học nói chung và dạy học môn Toán thống kê nói riêng thông qua các giáo trình, các bài báo trong nước và quốc tế. - Nghiên cứu các văn bản pháp lý, các quy định, hướng dẫn thực hiện dạy học dự án cho HS ở Việt Nam. - Nghiên cứu các giáo trình tâm lý học lứa tuổi đối với học sinh bậc THCS. - Nghiên cứu các luận văn có nội dung phù hợp với hướng nghiên cứu của đề tài. Phương pháp thực nghiệm sư phạm: 4 - Chúng tôi tiến hành thực nghiệm sư phạm với các học sinh khối 6, 7, 8 trường THCS Alpha, học sinh THCS Pascal Hà Nội để xem xét tính khả thi và hiệu quả của các dự án được đề xuất trong luận văn này. Các phương pháp hỗ trợ khác: + Lấy ý kiến chuyên gia: xin ý kiến của các chuyên gia về các vấn đề dạy học dự án và các nội dung thuộc phạm vi nghiên cứu của đề tài; + Quan sát sư phạm: quan sát các hoạt động của GV và HS trong quá trình dạy và học; + Nghiên cứu các sản phẩm hoạt động giáo dục: nghiên cứu sản phẩm của GV và HS (vở HS, kế hoạch DH, giáo án của GV) để góp phần đưa ra những đánh giá về hiệu quả của dạy học dự án trong môn Toán. + Tổng kết kinh nghiệm giáo dục: tổng kết những sáng kiến kinh nghiệm của GV tiểu học, cán bộ quản lý ở trường THCS Alpha về vấn đề trên). 10. Cấu.trúc.của.luận.văn Ngoài phần.mở đầu,.kết luận,.kiến nghị,.tài liệu.tham khảo.và phụ lục,.luận văn dự kiến được trình.bày theo 3 chương: Chƣơng 1. Cơ sở lí luận và thực tiễn của việc dạy học dự án cho học sinh bậc trung học cơ sở. Chƣơng 2. Thiết kế và tổ chức dạy học dự án một số chủ đề Toán thống kê bậc trung học cơ sở. Chƣơng 3. Thực nghiệm sƣ phạm 5 CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC DẠY HỌC DỰ ÁN CHO HỌC SINH BẬC TRUNG HỌC CƠ SỞ 1.1. Định hƣớng đổi mới phƣơng pháp dạy học bậc trung học cơ sở Đổi mới PPDH đã trở thành một cụm từ quen thuộc đối với nhà trường và xã hội, vì đã được thực hiện ít nhất trong vài chục năm nay do vai trò, ý nghĩ quan trọng cùng yêu cầu bức thiết của nó. Về nguyên tắc, có thể xem đổi mới PPDH đã được bắt đầu từ sau Đại hội lần thứ VI của Đảng Cộng sản Việt Nam khi yêu cầu đổi mới giáo dục, trước hết là đổi mới tư duy giáo dục được đặt ra. Tuy nhiên, đổi mới PPDH thực sự trở thành một hoạt động rộng khắp trong toàn ngành, trước hết là trong các trường phổ thông, từ sau việc ban hành Nghị quyết 4 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản khoả VII “tiếp tục đổi mới mục tiêu nội dung, chương trình, phương pháp giáo dục…”; đặc biệt là từ sau Hội nghị của Ban chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam khoá VIII lần thứ 2 với nghị quyết về giáo dục và đào tạo. Từ đó đến nay phương pháp giáo dục, PPDH luôn luôn được đề cập trong các nhận định, kết luận khi đánh giá giáo dục trong các văn kiện của Đảng và Nhà nước. Tư tưởng đặt người học vào trung tâm của quá trình dạy học đã có từ sớm. Vào thế kỉ XVII, A.Komenski đã viết: “Giáo dục có mục đích đánh thức năng lực nhạy cảm, phán đoán, phát triển nhân cách, hãy tìm ra PP cho phép GV dạy ít hơn, HS học nhiều hơn” vì “Con người chỉ thực sự nắm vững cái mà chính bản thân giành được bằng lao động của chính mình” [7]. John Dewey (1859-1952), nhà giáo dục và triết học người Mỹ, đã cho rằng thay vì cho kinh nghiệm hoạt động hãy chuẩn bị cho HS liên tục học hỏi về thế giới năng động [15]. Qua đó người dạy không áp dụng quan điểm lên người học mà chỉ là một nhân tố có ảnh hưởng và tác động tích cực, trợ giúp cho người học, còn người học đóng vai trò trung tâm: “Giáo dục không phải là chuẩn bị cho cuộc sống, giáo dục là cuộc sống riêng của mình” [15]. Việc dạy học định hướng HS, chuyển từ GV được coi là trung tâm của quá trình dạy học sang dạy học định hướng vào người học, “Biến quá trình giáo dục thành quá trình tự giáo dục”, “Biến quá trình dạy học thành quá trình dạy tự học”, phát huy 6 tính tự lực, tích cực và sáng tạo của HS trở thành định hướng chung cho việc đổi mới PPDH. Ngày nay, tri thức thường bị lạc hậu và thay đổi nhanh chóng nên nếu quy định cứng nhắc về nội dung dạy học thì nội dung sẽ nhanh chóng bị lạc hậu so với tri thức hiện đại. Do đó, việc rèn luyện PP học tập, dạy cho HS cách học có ý nghĩa quan trong trong việc chuẩn bị cho các em khả năng học tập suốt đời. Hơn nữa, do sự thay đổi và yêu cầu ngày càng cao của của xã hội, đòi hỏi người lao động phải có năng lực hành động, khả năng sáng tạo, sự năng động trong làm việc độc lập cũng như trong hợp tác làm việc theo nhóm. Một số phương pháp dạy học tích cực được giáo viên các trường phổ thông hiện nay sử dụng như [7]: + Dạy học dự án; + Dạy.học.tìm tòi, khám.phá; + Dạy.học giải.quyết.vấn đề; + Dạy học.bằng bài.tập tình.huống. Giáo viên chủ động trong việc lựa chọn, đổi mới PPDH tích cực nhằm phát huy năng lực hành động, khả năng sáng tạo và vai trò chủ thể của HS trong quá trình day học. GV cần sáng tạo trong các hình thức tổ chức dạy học trên những đối tượng HS khác nhau, trong cách thức truyền đạt tri thức và trong tương tác với HS để đảm bảo các mục tiêu giáo dục đề ra. 1.2. Cơ sở lí luận và thực tiễn về.dạy học theo dự án 1.2.1. Lịch sử vấn đề nghiên cứu và một số hướng nghiên cứu về dạy học dự án Theo giải thích của các nhà khoa học thì dạy học theo dự án có nguồn gốc từ khái niệm dự án trong lĩnh vực kinh tế, xã hội rồi mới được đưa vào lĩnh vực giáo dục mà hiện này chúng ta biết đến như một phương pháp hay hình thức dạy học. Dạy học dự án (tiếng Anh là Project – based learning) được bắt nguồn từ việc sử dụng khái niệm dự án trong dạy học ở các trường kiến trúc và kĩ thuật Ý vào cuối thế kỉ XVI [14]. Sau đó, nhờ ảnh hưởng của cuộc cách mạng khoa học kĩ thuật, tư dường DHDA nhanh chóng lan sang các nước ở châu Âu, DHDA được sử dụng ở Pháp khi Viện hàn lâm kiến trúc Hoàng gia đào tạo tổ chức các cuộc thi Prix d’Emulation hàng tháng bằng các dự án [16]. 7 Đến cuối thế kỉ XIX, phong trào giáo dục này được phát sinh và phổ biến ở các trừng phổ thông ở Hoa Kì trong phong trào cải cách lấy HS làm trung tâm. Năm 1897, Dewey đã đưa ra quan điểm về việc dạy và việc học theo một phương pháp được gọi là “ project- based learnng”- DHDA [15]. Lúc đầu phương pháp này chủ yếu sử dụng trong dạy học thực hành các môn Mĩ thuật, kĩ thuật…về sau đã được sử dụng rộng rãi ở các môn khoa học tự nhiên và khoa học xã hội. Sau đó, DHDA được phổ biến cho giáo dục phổ thông ở hầu hết các trường tại châu Âu và châu Mỹ. Tuy nhiên cho đến đầu thế kỉ XX, DHDA mới được thảo luận với tư cách là một PPDH trong“ PP dự án”, một bài luận nổi tiếng trên toàn thế giới của William Heard Kilpatrick (1871-1965) [18], theo Kilpatric, một dự án là một hoạt động có mục đích cụ thể, có cam kết với tất cả những người thực hiện và diễn ra trong môi trường xã hội. Trong vài thập kỉ gần đây, có nhiều công trình nghiên cứu về DHDA với nhiều kết quả khác nhau. Các nghiên cứu đó tập trung chủ yếu vào các vấn đề : - Đánh giá hiệu quả của DHDA (gồm các nghiên cứu của Katz và Chard (1999) [17], McGrath (2002) [19]...Các tác giả được đề cập ở trên tựu trung đều nghiên cứu hiệu quả của DHDA với các nghiên cứu trên mọi lứa tuổi của người học từ giáo dục mầm non cho tới trung học và đại học. Các nghiên cứu cho thấy DHDA tăng tính tích cực, chủ động trong việc học, tăng sự tự định hướng của người học, có cơ hội để phát triển các kĩ năng phức tạp, các tư duy bậc cao, phát triển kĩ năng giao tiếp,… - Nghiên cứu các thách thức trong việc thực hiện DHDA: Finucane, Johnson và Prideaux (1998) trong các công trình nghiên cứu của mình đã chỉ ra những hạn chế của tổ chức DHDA [16]. DHDA đòi hỏi nhiều thời gian chuẩn bị trước dự án (về các phương tiện và hình thức tổ chức), yêu cầu đội ngũ GV có năng lực cao, yêu cầu cao về quy mô lớp học hợp lý, HS có xu hướng mất nhiều thời gian hơn so với PPDH truyền thống. DHDA không phải là “thuốc chữa bách bệnh” cho các học sinh yếu, kém trong dạy học truyền thống mà là sự bổ sung thường xuyên, kết hợp học tập trong và ngoài giờ lên lớp một cách hợp lí chứ không thể thay thế cho PPDH truyền thống… 8 Ở Việt Nam cấp THCS, các chương trình dạy học của Intel và Dự án Việt – Bỉ đã được thực hiện ở một số tỉnh (từ năm 1999 đến 2003, dự án Việt Bỉ I đầu tư triển khai cho 7 tỉnh; từ năm 2005 đến 2009, dự án Việt Bỉ II đầu tư cho 14 tỉnh miền núi phía Bắc và từ 3/2020 tập huấn cho các tỉnh còn lại). GV THCS đã được tiếp cận với tổ chức DHDA, HS được tham gia vào các dự án nhỏ như dự án về an toàn giao thông, dự án về bảo vệ môi trường, dự án về giáo dục giới tính, … lồng ghép, kết hợp các môn học, các hoạt động ngoại khoá. Do đó các môn học ở bậc THCS đã áp dụng hình thức DHDA ở nhiều nội dung, tuy nhiên với bộ môn Toán thì DHDA vẫn còn nhiều mới mẻ và chưa được tiếp cận một cách cụ thể, có hệ thống. 1.2.2. Khái niệm về dạy học dự án a) Khái niệm dự án Thuật ngữ “Dự án” (Tiếng Anh là “Project”) được hiểu là một kế hoạch, một dự thảo hay một đề án cần được thực hiện nhằm đạt mục đích đề ra. Một dự án bao giờ cũng có một hoặc một số mục tiêu rõ ràng; trong quá trình thực hiện dự án thì người thực hiện luôn định hướng mục tiêu của dự án, sản phẩm cuối cùng sẽ được đánh giá xem có đạt được so với mục tiêu ban đầu hay không. Một dự án đặt ra luôn yêu cầu giới hạn về thời gian, về kinh phí và các nguồn lực,…. Khái niệm dự án được sử dụng rộng rãi trong nghiên cứu khoa học, trong nhiều lĩnh vực kinh tế, xã hội và cả trong giáo dục. Trong lĩnh vực giáo dục, khái niệm dự án không chỉ với ý nghĩa là các dự án phát triển giáo dục và đào tạo mà còn là các DAHT được sử dụng trong một PPDH tích cực, đó là DHDA [7]. b) Khái.niệm.dự án.học tập Khái niệm dự án dùng trong dạy học được gọi là dự án học tập (DAHT). Một DAHT thường bao gồm tên dự án học tập, một số mục tiêu đặt ra nhằm đạt được mục đích học tập về nội dung kiến thức hay một kĩ năng nào đó, có quy định về thời gian, các thành viên thực hiện và phải tạo ra sản phẩm sau khi thực hiện dự án. DAHT và dự án được sử dụng trong thực tiễn có những điểm giống và khác nhau [7]. DAHT là.một nhiệm vụ.học tập trong.DHDA, trong đó mục.tiêu của dự án.là mục tiêu của dạy học. Đối với dự án trong thực tiễn thì sản phẩm là mục tiêu của dự án, còn đối với DAHT, sản phẩm chỉ là phương tiện để đạt được mục tiêu dạy học. 9 Xét về quy mô thì DAHT thường nhỏ hơn dự án trong thực tiễn. DAHT phải do người học thực hiện trong khi dự án thực tiễn được uỷ nhiệm cho nhiều người. Khi thiết kế DAHT, GV cần lưu ý tới đặc điểm và tiến trình của một dự án nói chung, đồng thời dựa vào các lí luận dạy học. Các dự án cũng không nhất thiết phải tuân theo một hình mẫu, mô thức triển khai nào để xác định tính chính xác, đầy đủ. Một dự án hoàn thành, là dự án giải quyết được toàn bộ, hoặc phần lớn nhu cầu cụ thể mà học sinh đã đề ra. c) Khái niệm.dạy học.dự án Trong giai đoạn cuối thế kỉ XIX và đầu thế kỉ XX, các nhà sư phạm Mỹ (tiêu biểu là Kilpatrick, Douglass, Rugg) đã nghiên cứu đưa dự án vào trường phổ thông và xây dựng lí luận cho PP này (Project method) [16]. PP dự án được coi là một PPDH quan trọng nhằm thực hiện quan điểm dạy học định hướng HS, khắc phục nhược điểm của việc dạy học coi người thầy là trung tâm. Các nhà sư phạm có nhiều quan điểm và định nghĩa khác nhau khi bàn về DHDA. Khái niệm DHDA có thể có nhiều tên gọi (Dạy học dự án, dạy học theo dự án, phương pháp dự án, phương pháp dạy học theo dự án) và định nghĩa khác nhau, mỗi một định nghĩa đều nhấn mạnh đến một số đặc điểm của DHDA. Dạy học theo dự án được hiểu là cách thức giáo viên tổ chức cho học sinh thực hiện một nhiệm vụ học tập phức hợp có tính thực tiễn cao hoặc gắn liền giữa lý thuyết với thực hành, học sinh là người tự lập kế hoạch, chủ động thực hiện, sáng tạo ra các sản phẩm nhất định và đánh giá kết quả đạt được [10]. d) Cơ sở khoa học của dạy học dự án - Cơ sở triết học của dạy học dự án là lí luận nhận thức của chủ nghĩa duy vật biện chứng [7]. Theo triết học duy vật biện chứng, sự xuất hiện mâu thuẫn cơ bản bên trong của quá trình (tự nhiên và xã hội, tư duy) và cả việc giải quyết mâu thuẫn đó sẽ tạo động lực cho sự phát triển. Vì vậy, trong dạy học thì việc chủ động tạo ra các mâu thuẫn cơ bản, bên trong và giải quyết nó là một việc vó thể làm được ở các mức độ khác nhau kết quả cuối cùng là ở người học được phát triển các năng lực. Trong dạy học dự án, việc tạo ra các mâu thuẫn cơ bản thực chất là xây dựng một hệ thống các vấn đề dạy học (hay tình huống học tập); vấn đề lớn nhất được nêu ra 10