Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
Lêi nãi ®Çu
Hoµn toµn kh«ng qu¸ lçi khi nhËn ®Þnh. NÕu kh«ng cã tÝn dông th×
ch¼ng cã ®-êng s¾t ë ch©u ¢u còng nh- c¸c c«ng tr×nh to lín kh¸c. ThËt thÕ,
tÝn dông ra ®êi nh- mét tÊt yÕu lÞch sö, nã ®¸nh dÊu b-íc tiÕn vÜ ®¹i trong s¶n
xuÊt vµ l-u th«ng hµng hãa, tiÒn tÖ. Nã gióp cho qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ®-îc
th«ng suèt, gióp tÝch tô vèn cho ph¸t triÓn kinh tÕ, nhê ®ã t¹o nh÷ng biÕn
chuyÓn ®¸ng kinh ng¹c. Sù ph¸t triÓn kh«ng ngõng cña c¸c h×nh thøc tÝn dông
lµ minh chøng hïng hån cho sù cÇn thiÕt cña nã.
Ta h·y nh×n l¹i, trong thêi kú bao cÊp ë n-íc ta. TÝn dông võa ®¬n ®iÖu
vÒ lo¹i h×nh, võa cång kÒnh vÒ tæ chøc l¹i kh«ng ph¸t huy ®-îc vai trß cña nã
víi nÒn kinh tÕ. MÆc dï tõ n¨m 1990, chóng ta ®· cã nh÷ng xem xÐt söa ®æi
song nã vÉn ch-a ®¹t ®-îc nh÷ng kÕt qu¶ cÇn thiÕt. V× vËy, cñng cè vµ hoµn
thiÖn hÖ thèng tÝn dông lµ thö th¸ch ®Æt ra kh«ng chØ víi ngµnh Tµi chÝnh Ng©n hµng mµ cßn lµ ®èi víi c¶ ®Êt n-íc.
Trong khu«n khæ ®Ò ¸n m«n häc, em chØ xin ®i vµo mét lo¹i h×nh tÝn
dông tiªu biÓu - TÝn dông th-¬ng m¹i (TDTM). §©y lµ h×nh thøc tÝn dông ra
®êi rÊt sím vµ do nh÷ng -u thÕ riªng cã, nã vÉn cµng ngµy cµng ®-îc -a
chuéng. Lóc ®Çu TDTM chØ ®¬n gi¶n lµ mèi quan hÖ mua b¸n chÞu gi÷a
nh÷ng ng-êi s¶n xuÊt kinh doanh víi nhau trªn c¬ së tin t-ëng lÉn nhau, dÇn
dµ nã ph¶i hiÓu s©u h¬n vµ lîi Ých cña c¸c bªn ®-îc b¶o ®¶m h¬n. Riªng ë
ViÖt Nam, TDTM tån t¹i ë kh¾p n¬i song do mét sè lý do, ®Õn nay nã vÉn
ch-a ®-îc thõa nhËn chÝnh thøc, g©y nªn nh÷ng trë ng¹i kh«ng ®¸ng cã cho
ng-êi kinh doanh. §iÒu nµy ®ßi hái ph¶i cã nh÷ng gi¶i ph¸p h÷u hiÖu ®Ó kh¾c
phôc. Víi mong muèn gãp phÇn vµo c«ng cuéc ®æi míi ®Êt n-íc em xin chän
®Ò t¯i “TÝn dông th-¬ng m¹i vµ triÓn väng ë ViÖt Nam”. Sau ®©y lµ néi dung
chÝnh cña ®Ò tµi:
- T×m hiÓu chung vÒ TDTM
- Thùc tr¹ng ë ViÖt Nam
- Lùa chän ®èi nghÞch vµ biÖn ph¸p kh¾c phôc.
1
I/ TÝn dông th-¬ng m¹i - mét vÊn ®Ò cßn g©y nhiÒu tranh c·i
1. Vµi nÐt vÒ tÝn dông th-¬ng m¹i
TÝn dông nãi chung lµ thuËt ng÷ cã nguån gèc tõ tiÕng Latin, ®ã lµ
“Creditium” cã nghÜa l¯ tin tëng, tÝn nhiÖm. Ngay víi ý nghÜa ban ®Çu n¯y
nã còng nãi lªn phÇn nµo b¶n chÊt cña tÝn dông ngµy nay. TDTM (Tradi
Credit) lµ mét lo¹i h×nh tÝn dông gi÷a nh÷ng ng-êi s¶n xuÊt kinh doanh víi
nhau, biÓu hiÖn d-íi h×nh thøc mua b¸n chÞu hµng hãa. ViÖc ®Æt tiÒn tr-íc
cho ng-êi cung cÊp mµ ch-a lÊy hµng còng lµ h×nh thøc TDTM v× ng-êi mua
cho ng-êi b¸n t¹m thêi sö dông vèn cña m×nh.
TDTM kh¸c víi tÝn dông Ng©n hµng (TDND - bank - credit) mµ còng
kh¸c víi tÝn dông tiªu dïng (TDTD) v× TDTM cã ®èi t-îng lµ hµng hãa trong
khi ®èi t-îng cña TDNH lµ tiÒn tÖ. Do ®ã nã cã -u thÕ h¬n TDNH ë chç tiÕt
kiÖm thêi gian vµ chi phÝ giao dÞch víi Ng©n hµng. Thªm n÷a, nhê tÝnh trõu
t-îng, TDTM ®-îc -a thÝch h¬n ë chç ng-êi sö dông nã kh«ng ph¶i c«ng
khai ho¹t ®éng cña hä víi ng©n hµng.
So víi TDTD, râ rµng TDTM -u viÖt h¬n v× nã t¹o nguån vèn kinh
doanh, ®iÒu cã ý nghÜa hÕt søc lín lao víi nh÷ng n-íc nghÌo vµ thiÕu vèn nhn-íc ta, khi mµ TDTD t¹o t©m lý tiªu dïng, gi¶m tiÕt kiÖm ch-a phï hîp víi
®iÒu kiÖn cÇn tÝch lòy nh- n-íc ta.
2. C«ng cô cña TDTM
S¶n xuÊt vµ trao ®æi hµng hãa ph¸t triÓn, viÖc mua b¸n kh«ng thÓ chØ dùa
trªn lßng tin cña hai bªn, v× vËy th-¬ng m¹i ra ®êi vµ ngay lËp tøc nã trë
thµnh c«ng cô h÷u hiÖu cña TDTM. Th-¬ng phiÕu gåm hai lo¹i lµ hèi phiÕu
vµ kú phiÕu.
2.1. Hèi phiÕu (Bill of Exchange)
2.1.1. H×nh thøc cña hèi phiÕu
Hèi phiÕu lµ mét tê mÖnh lÖnh tr¶ tiÒn víi ®iÒu kiÖn do ng-êi b¸n ký
ph¸t, yªu cÇu ng-êi mua khi nh×n thÊy phiÕu hoÆc ®Õn mét ngµy cô thÓ hoÆc
mét ngµy x¸c ®Þnh trong t-¬ng lai ph¶i tr¶ mét sè tiÒn cho ng-êi b¸n hoÆc
theo lÖnh cña ng-êi ®ã tr¶ tiÒn cho mét ng-êi kh¸c hoÆc ng-êi cÇm phiÕu.
2
2.1.2. §Æc ®iÓm cña hèi phiÕu
- Hèi phiÕu cã tÝnh trõu t-îng. Trªn hèi phiÕu ng-êi ta kh«ng ghi néi
dung quan hÖ tÝn dông hay nguyªn nh©n sinh ra hèi phiÕu mµ chØ ghi râ sè
tiÒn ph¶i tr¶ vµ nh÷ng néi dung liªn quan ®Õn viÖc tr¶ tiÒn. HiÖu lùc ph¸p lý
cña hèi phiÕu kh«ng phô thuéc vµo néi dung tÝn dông v× mét khi t¸ch khái
hîp ®ång vµ n»m trong tay ng-êi thø ba th× nã trë thµnh mét tr¸i vô ®éc lËp.
Nãi theo c¸ch kh¸c, nghÜa vô tr¶ tiÒn cña hèi phiÕu lµ trõu t-îng.
- Hèi phiÕu cã tÝnh b¾t buéc cao. B×nh th-êng, ng-êi tr¶ tiÒn hèi phiÕu
ph¶i tr¶ tiÒn v« ®iÒu kiÖn trõ tr-êng hîp hèi phiÕu ®-îc lËp ra tr¸i víi ®¹o luËt
chi phèi nã. Mét khi hèi phiÕu ®· qua tay ng-êi thø 3 th× ng-êi mua buéc
ph¶i tr¶ tiÒn cho hèi phiÕu dï ng-êi cung cÊp hµng vi ph¹m hîp ®ång, kh«ng
giao hµng cho ng-êi mua. Trong tr-êng hîp b×nh th-êng, bªn tr¶ tiÒn nÕu
chËm trÔ hoÆc kh«ng chÞu tr¶ tiÒn sÏ bÞ ph¸p luËt can thiÖp vµ bÞ tuyªn bè ph¸
s¶n rÊt nhanh.
- Hèi phiÕu cã tÝnh l-u th«ng réng r·i. Hèi phiÕu cã thÓ ®-îc chuyÓn
nh-îng nhiÒu lÇn trong thêi h¹n cña nã. TÝnh chÊt nµy cã ®-îc nhê 2 tÝnh
chÊt ë trªn.
2.1.3. Ph©n lo¹i hèi phiÕu
C¨n cø vµo thêi h¹n tr¶ tiÒn cña hèi phiÕu, ng-êi ta chia nã thµnh 3 lo¹i.
- Hèi phiÕu tr¶ ngay lµ hèi phiÕu mµ khi ng-êi tr¶ tiÒn nh×n thÊy hèi
phiÕu nµy ph¶i tr¶ tiÒn ngay cho ng-êi tr×nh phiÕu.
- Hèi phiÕu tr¶ tiÒn ngay sau mét sè ngµy nhÊt ®Þnh (th-êng tõ 5 ®Õn 7
ngµy lµ lîi mµ ng-êi tr¶ tiÒn ký chÊp nhËn tr¶ tiÒn vµ sau 5 ®Õn 7 ngµy th× tr¶
tiÒn cho ng-êi chñ hèi phiÕu.
- Hèi phiÕu cã kú h¹n: Sau mét thêi h¹n nhÊt ®Þnh cã trªn hèi phiÕu,
noêi tr¶ ph¶i tr¶ tiÒn hoÆc tÝnh tõ ngµy ký ph¸t hèi phiÕu hoÆc tÝnh tõ ngµy
chÊp nhËn hèi phiÕu hay mét ngµy quy ®Þnh cô thÓ.
* C¨n cø vµo chøng tõ kÌm theo, ng-êi ta chia hèi phiÕu lµm 2 lo¹i:
- Hèi phiÕu tr¬n lµ hèi phiÕu göi ®Õn ®ßi nî kh«ng kÌm theo chøng tõ
hµng hãa. Trong thanh to¸n quèc tÕ, hèi phiÕu nµy ®-îc dïng ®Ó thu c-íc phÝ
3
vËn t¶i, b¶o hiÓm, hoa hång hoÆc ®ßi tiÒn cña nh÷ng th-¬ng nh©n quen biªt
vµ tin cËy.
- Ng-îc l¹i víi hèi phiÕu tr¬n lµ lo¹i kÌm chøng tõ hµng hãa. Nã gåm 2
lo¹i riªng lµ hèi phiÕu kÌm chøng tõ tr¶ tiÒn ngay, ký hiÖu D/P hoÆc hèi phiÕu
kÌm chøng tõ chÊp nhËn D/A.
* C¨n cø vµo tÝnh chÊt chuyÓn nh-îng, hèi phiÕu ®-îc chia lµm 2 lo¹i:
- Hèi phiÕu ®Ých danh lµ lo¹i hèi phiÕu ghi râ tªn ng-êi h-ëng lîi. Lo¹i
nµy kh«ng chuyÓn nh-îng ®-îc b»ng thñ tôc ký hiÖu.
- Hèi phiÕu theo lÖnh lµ lo¹i hèi phiÕu chi tr¶ theo lÖnh cña ng-êi h-ëng
lîi. Nã ®-îc chuyÓn nh-îng b»ng h×nh thøc ký hiÖu. §©y lµ lo¹i ®-îc dïng
réng r·i trong thanh to¸n.
* C¨n cø vµo ng-êi ký ph¸t, hèi phiÕu ®-îc chia lµm 2 lo¹i:
- Hèi phiÕu th-¬ng m¹i lµ hèi phiÕu do ng-êi ký ph¸t ®ßi tiÒn ng-êi
mua.
- Hèi phiÕu ng©n hµng lµ lo¹i mµ ng©n hµng ph¸t hµnh ra, lÖnh cho ng©n
hµng ®¹i lý cña m×nh thanh to¸n mét sè tiÒn nhÊt ®Þnh cho ng-êi h-ëng lo¹i
chØ ®Þnh trªn hèi phiÕu.
2.2. Kú phiÕu (Promissory Notes)
2.2.1. H×nh thøc cña kú phiÕu
Kú phiÕu lµ tê giÊy cam kÕt tr¶ tiÒn v« ®iÒu kiÖn do ng-êi mua chÞu ký
ph¸t, høa tr¶ mét sè tiÒn nhÊt ®Þnh cho ng-êi b¸n hoÆc theo lÖnh ng-êi nµy
tr¶ cho mét ng-êi kh¸c quy ®Þnh trong kú phiÕu ®ã.
- §iÒu luËt cña kú phiÕu t-¬ng tù nh- cña hèi phiÕu song do tÝnh thô
®éng kú phiÕu Ýt ®-îc dïng h¬n hèi phiÕu.
2.2.2. §Æc ®iÓm cña kú phiÕu
- Trªn kú phiÕu ng-êi ta ph¶i ghi râ kú h¹n cña nã
- Kú phiÕu cã thÓ do mét hoÆc nhiÒu ng-êi ký ph¸t, cam kÕt tr¶ tiÒn cho
mét hoÆc nhiÒu ng-êi h-ëng lîi.
4
- §Ó ®¶m b¶o kh¶ n¨ng thanh to¸n cña kú phiÕu, nã ph¶i ®-îc mét ng©n
hµng hoÆc c«ng ty tµi chÝnh nµo ®ã b¶o l·nh.
- Kú phiÕu chØ gåm mét b¶n chÝnh do ng-êi thu tr¸i viÕt ra.
3. TDTM trong mèi quan hÖ víi TDNH.
Tuy lµ hai h×nh thøc tÝn dông hoµn toµn kh¸c nhau song TDTM vµ
TDNH l¹i liªn quan mËt thiÕt víi nhau. Hai h×nh thøc nµy bæ sung, hç trî lÉn
nhau, TDTM lµm lîi cho TDNH, ®Õn l-ît nã TDNH gióp cho TDTM linh
®éng, dÔ dµng vµ an toµn h¬n.
3.1. NHTM víi viÖc më L/c phôc vô TDTM quèc tÕ
3.1.1. L/c lµ g×?
L/c viÕt t¾t cña Lettes of Credit - lµ v¨n b¶n ph¸p lý trong ®ã ng©n hµng
më L/c cam kÕt tr¶ tiÒn cho ng-êi xuÊt khÈu nÕu hä tr×nh ®-îc mét bé chøng
tõ thanh to¸n phï hîp víi néi dung L/c.
3.1.2. C¸c b-íc thùc hiÖn
H·y xem s¬ ®å sau:
1 Purchase order
Importers
10
2
5 Goods shipment
Exporters
6
Shipping documents
L/c application
L/c draft and
shipping documents
4 L/c notification
11 L/c paid at
maturity
9 Payment
3 L/c delivered
Importers
7 L/c draf and shipping
documents delivered
8 Draft accepted
and funds remitted
Process preceding creation of L/c
Process after creation of L/c
5
Exporters
- Ng-êi mua c¨n cø vµo hîp ®ång mua hµng lµm ®¬n xin më mét th- tÝn
dông (L/c) t¹i mét ng©n hµng nhÊt ®Þnh mµ 2 bªn ®· tháa thuËn.
- Ng©n hµng më L/c c¨n cø vµo ®¬n xin më L/c, më L/c vµ th«ng b¸o
cho ng-êi b¸n biÕt vÒ L/c ®ã råi göi b¶n chÝnh cña L/c cho ng-êi b¸n.
- Ng-êi b¸n kiÓm tra kü néi dung cña L/c, nÕu hîp lÖ th× chÊp nhËn vµ
tiÕn hµnh giao hµng theo L/c. NÕu kh«ng, ng©n hµng sÏ dõng ngay hîp ®ång.
3.1.3. ¦u vµ nh-îc ®iÓm cña TDTM quèc tÕ
* ¦u ®iÓm:
- Thanh to¸n b»ng L/c gióp cho thñ tôc ®¬n gi¶n, viÖc mua b¸n gi÷a c¸c
doanh nghiÖp xuÊt nhËp khÈu nhanh chãng, thuËn tiÖn.
- Mang tÝnh chÆt chÏ vµ nghiªm ngÆt, nhê ®ã gi¶m rñi ro trong qu¸ tr×nh
bu«n b¸n. Trong tr-êng hîp ng-êi nhËp v× mét lý do nµo ®ã kh«ng hoÆc
kh«ng thÓ thanh to¸n cho ng-êi xuÊt khÈu, hä vÉn thu ®-îc tiÒn cña ng©n
hµng nhµ nhËp khÈu. H¬n n÷a do ho¹t ®éng th-¬ng m¹i diÔn ra trong ph¹m vi
réng, th«ng tin lÉn nhau Ýt nhiÒu h¹n chÕ, viÖc më L/c ë ng©n hµng nhµ nhËp
khÈu lµ mét yÕu tè ®¶m b¶o kh¸ ch¾c ch¾n v× hä n¾m ®-îc t×nh h×nh tµi chÝnh
cña nhµ nhËp khÈu.
* Nh-îc ®iÓm:
- G©y rñi ro kh«ng ®¸ng cã cho nhµ kinh doanh do sù rµng buéc chÆt chÏ
vÒ néi dung L/c vµ sù kh¸c biÖt trong ph¸p luËt cña mäi n-íc.
- G©y nh÷ng trïng lÆp tiªu cùc khi mét doanh nghiÖp më L/c ë nhiÒu
ng©n hµng trong khi kh¶ n¨ng thanh to¸n cña hä rÊt h¹n chÕ.
3.2. ChiÕt khÊu th-¬ng phiÕu
3.2.1. Kh¸i niÖm vÒ chiÕt khÊu th-¬ng phiÕu
Trªn thÕ giíi, chiÕt khÊu th-¬ng phiÕu ®· cã lÞch sö kh¸ l©u. Nã lµ
nghiÖp vô cæ ®iÓn nhÊt vÒ huy ®éng c¸c kho¶n vay th-¬ng m¹i. HiÖn nay,
chiÕt khÊu th-¬ng phiÕu vÉn gi÷ vÞ trÝ then chèt trong c¸c nghiÖp vô cña ng©n
hµng bëi nã gi¶i quyÕt tèt nguån vèn kinh doanh vµ t-¬ng ®èi an toµn so víi
tÝn dông øng tr-íc. H¬n thÕ, lîi nhuËn mang l¹i tõ viÖc chiÕt khÊu th-¬ng
phiÕu rÊt lín. §ã lµ mét nghiÖp vô tÝn dông, qua ®ã ng©n hµng giao cho kh¸ch
6
hµng mét sè tiÒn ghi trong th-¬ng phiÕu mµ kh«ng ph¶i chê ®Õn ngµy thanh
to¸n cña nã.
ViÖc chiÕt khÊu th-¬ng phiÕu mµ ng©n hµng trë thµnh chñ së h÷u th-¬ng
phiÕu th«ng th-¬ng ph¶i ®em l¹i sù hoµn tr¶ cho ng©n hµng - ng-êi chiÕt
khÊu kho¶n tiÒn mµ hä ®· øng tr-íc: ng-êi cung cÊp hµng hãa hay dÞch vô
lËp ra c¸c th-¬ng phiÕu thÓ hiÖn sè hµng ®· cung cÊp hoÆc dÞch vô ®· lµm vµ
nh-îng l¹i cho ng©n hµng ®Ó ®-îc thanh to¸n tr-íc h¹n. §©y lµ c«ng cô tÝn
dông vµ thanh to¸n mµ giíi kinh doanh -a sö dông, nã lµ lo¹i tÝn dông ®Çu
tiªn mµ doanh nghiÖp cã thÓ xin cÊp.
XÐt theo nghÜa réng, chiÕt khÊu lµ mét kü thuËt tµi trî dÉn ®Õn viÖc cÊp
tÝn dông nh»m t¸i tµi trî. Víi môc ®Ých nµy nã ®-îc thùc hiÖn dùa trªn c¸c
th-¬ng phiÕu ký chuyÓn nh-îng cña ng-êi ®i vay giao cho ng©n hµng - ng-êi
cho vay. Kü thuËt nµy còng ®-îc sö dông ®Ó tµi trî ng¾n h¹n, kÓ c¶ tÝn dông
ng©n quü còng nh- cho c¸c tµi trî trung vµ dµi h¹n. Nh- vËy chiÕt khÊu
th-¬ng phiÕu bao trïm tÊt c¶ c¸c l·nh vùc ho¹t ®éng - trõ cam kÕt b»ng ch÷
ký - vµ ®¸p øng c¸c nhu cÇu - thùc tÕ rÊt kh¸c nhau.
Trong thùc tiÔn ho¹t ®éng ng©n hµng, chiÕt khÊu lµ nghiÖp vô qua ®ã
ng©n hµng së h÷u mét th-¬ng phiÕu ch-a ®Õn h¹n hoÆc mét tr¸i phiÕu cã kú
h¹n giao sè tiÒn t-¬ng øng cho kh¸ch hµng sau khi trõ ®i phÇn thï lao (l·i
suÊt chiÕt khÊu) cña ng©n hµng. ChiÕt khÊu lµ mét nghiÖp vô tÝn dông v× nã
®em l¹i ngay cho kh¸ch hµng mét sè tiÒn mµ b×nh th-êng chØ ®-îc tr¶ vµo
ngµy ®¸o h¹n th-¬ng phiÕu.
Nh×n vÒ b¶n chÊt, chiÕt khÊu th-¬ng phiÕu kh«ng ph¶i lµ kho¶n cho vay
v× ng©n hµng kh«ng cho kh¸ch hµng vay sè tiÒn mµ kh¸ch hµng sÏ ph¶i tr¶
cho ng©n hµng. ë ®©y ng©n hµng øng tr-íc trÞ gi¸ cña th-¬ng phiÕu ch-a ®Õn
h¹n vµ ®æi l¹i b»ng viÖc së h÷u th-¬ng phiÕu ®ã. Nhê ®ã ng©n hµng ®-îc tr¶
l¹i kho¶n øng tr-íc ®©y b»ng c¸ch truy ®ßi khi ®¸o h¹n th-¬ng phiÕu.
3.2.2. C¬ chÕ chiÕt khÊu
NghiÖp vô chiÕt khÊu lµ mét tháa -íc gi÷a kh¸ch hµng víi ng©n hµng cã
thÓ chÊp nhËn chiÕt khÊu tõng mãn mét hoÆc cam kÕt tr-íc lµ sÏ chiÕt khÊu
cho c¸c chøng tõ mµ kh¸ch hµng xuÊt tr×nh cho ®Õn møc tèi ®a nµo ®ã trong
mét thêi h¹n nhÊt ®Þnh. Tr-êng hîp nµy ng-êi ta gäi lµ tÝn dông chiÕt khÊu.
7
Tuy nhiªn ng©n hµng còng nh- mét doanh nghiÖp - vÉn tõ chèi mét th-¬ng
phiÕu kh¶ nghi.
Trong ho¹t ®éng chiÕt khÊu, ng©n hµng chiÕt khÊu trë thµnh chñ së h÷u
th-¬ng phiÕu. ViÖc chuyÓn giao th-¬ng phiÕu th-êng ®-îc thùc hiÖn b»ng
c¸ch ®Ó tr¸nh ký hiÖu hoÆc chØ ®Þnh ng©n hµng lµ ng-êi thu h-ëng th-¬ng
phiÕu. Ng©n hµng øng cho ng-êi cÇm th-¬ng phiÕu sau khi tÝnh thï lao, phÇn
thu nµy gåm nhiÒu lo¹i phÝ vµ l·i suÊt th-¬ng phiÕu.
3.2.3. §Æc ®iÓm chiÕt khÊu
Th«ng th-êng th-¬ng phiÕu do ng©n hµng xuÊt tr×nh ®Òu ®-îc thanh
to¸n vµ tÝn dông ®-îc thu håi. Tuy nhiªn khi ng-êi tr¶ tiÒn kh«ng hoÆc kh«ng
cã kh¶ n¨ng thanh to¸n, ng©n hµng vÉn cã vÞ trÝ ph¸p lý rÊt m¹nh víi 2 c¸ch
truy ®ßi.
- Víi t- c¸ch lµ chñ së h÷u cña th-¬ng phiÕu, ng©n hµng cã thÓ truy ®ßi
theo luËt th-¬ng phiÕu ®èi víi mäi ng-êi ký trªn phiÕu víi tÊt c¶ nh÷ng ®¶m
b¶o mµ ®iÒu kho¶n nµy mang l¹i. §ång thêi ng©n hµng cã quyÒn theo ®uæi
viÖc thanh to¸n ®Õn cïng.
- Víi t- c¸ch lµ ng-êi chiÕt khÊu, ng©n hµng cã quyÒn truy ®ßi kh¸ch
hµng cña m×nh v× ng©n hµng chØ giao tiÒn theo gi¸ trÞ cña th-¬ng phiÕu khi
®¶m b¶o thu ®-îc tiÒn. Tr-êng hîp rñi ro, ng©n hµng cã thÓ ®ßi ng-êi xin
chiÕt khÊu. NÕu kh¸ch hµng cã quan hÖ tµi kho¶n víi ng©n hµng, ng©n hµng
®ßi tiÒn b»ng c¸ch trõ vµo tµi kho¶n cña hä.
3.2.4. ¦u nh-îc ®iÓm cña chiÕt khÊu
Ta biÕt r»ng chiÕt khÊu lµm cho kh¶ n¨ng l-u th«ng cña th-¬ng phiÕu
t¨ng lªn vµ trë thµnh ph-¬ng tiÖn thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt kh¸ h÷u
hiÖu, cã kh¶ n¨ng ho¸n chuyÓn cao, ®¸p øng kÞp thêi nhu cÇu vÒ vèn cña
doanh nghiÖp cho vay.
* ChiÕt khÊu rÊt b¶o ®¶m ®èi víi ng©n hµng v× ng©n hµng cã nh÷ng c«ng
cô h÷u hiÖu ®Ó truy ®ßi c¸c kho¶n TDTM. Ngoµi ra khi cÇn thiÕt, NHTM cã
thÓ ®em th-¬ng phiÕu ®Õn t¸i chiÕt khÊu ë NHTW. Tuy vËy c¸c ng©n hµng
cïng ph¶i ®-¬ng ®Çu víi nh÷ng khã kh¨n sau:
Thø nhÊt, chi phÝ qu¶n lý th-¬ng phiÕu rÊt cao
8
Thø hai, th«ng tin vÒ ng-êi ký th-¬ng phiÕu kh«ng ®Çy ®ñ. Th«ng
th-êng ng©n hµng kh«ng cã quan hÖ trùc tiÕp víi ng-êi ký ph¸t nªn quyÕt
®Þnh chiÕt khÊu mang tÝnh m¹o hiÓm. §Ó gi¶i quyÕt viÖc ®ã, c¸c ng©n hµng
th-êng quy ®Þnh l·i suÊt chiÕt khÊu cao nh»m san b»ng rñi ro.
Thø ba, lµ nh÷ng rñi ro ng©n hµng gÆp ph¶i do c¸c doanh nghiÖp lµm ¨n
phi ph¸p, lõa ®¶o, dïng tiÒn vay ng©n hµng tr¶ nî cho TDTM.
3.3. Ng©n hµng - ng-êi t- vÊn
Do tÝnh chÊt cña ho¹t ®éng ng©n hµng hä cã c¬ héi tiÕp xóc, n¾m ®-îc
nh÷ng th«ng tin bao qu¸t vÒ t×nh h×nh tµi chÝnh cña c¸c doanh nghiÖp, ng©n
hµng trë thµnh nhµ t- vÊn cho ng-êi s¶n xuÊt kinh doanh hay nh÷ng ng-êi
bu«n b¸n giÊy tê cã gi¸. Nhê th«ng tin do ng©n hµng cung cÊp, kh¸ch hµng ra
quyÕt ®Þnh cã dïng th-¬ng phiÕu ®ã kh«ng.
4. Vai trß cña TDTM
So víi c¸c lo¹i tÝn dông kh¸c, TDTM kh¸ ®Æc biÖt. Nã cã nh÷ng -u
®iÓm:
- §Èy nhanh tèc ®é chu chuyÓn hµng hãa, rót ng¾n chu kú kinh doanh,
lµm cho s¶n xuÊt l-u th«ng ®-îc liªn tôc, nhê ®ã t¨ng hiÖu qu¶ kinh tÕ.
- Cã kh¶ n¨ng tÝch tô vèn cao, nã lµ nguån vèn l-u ®éng quan träng dï
gi¸ cña nã kh¸ ®¾t: 2% l·i suÊt cho 10 ngµy.
- TiÕt kiÖm chi phÝ l-u th«ng tiÒn tÖ vµ nã lµ h×nh thøc l-u th«ng kh«ng
dïng tiÒn mÆt. Trªn thùc tÕ, tiÒn vÉn n»m t¹i ng©n hµng trong khi th-¬ng
phiÕu cã thÓ ®-îc thay ®æi chñ së h÷u.
- KhuyÕn khÝch s¶n xuÊt kinh doanh nhê tÝnh trõu t-îng. Ng-êi kinh
doanh bÝ mËt ®-îc ho¹t ®éng cña m×nh vÒ lo¹i hµng hãa, gi¸ thµnh...
Tuy vËy, muèn TDTM ho¹t ®éng hiÖu qu¶ cÇn kh¾c phôc nh÷ng h¹n chÕ
sau:
- H¹n chÕ vÒ quy m« tÝn dông: quy m« TDTM lµ cã h¹n, cô thÓ kho¶n
tÝn dông cã gi¸ trÞ nhá h¬n hoÆc b»ng gi¸ trÞ hµng hãa trao ®æi.
- H¹n chÕ vÒ chiÒu vËn ®éng: TDTM chØ vËn ®éng theo mét chiÒu nªn
nÕu chØ mét kho¶n trôc trÆc cã thÓ dÉn ®Õn ph¸ s¶n hµng lo¹t.
9
- H¹n chÕ do thiÕu sù gi¶m sót cña ng©n hµng dÉn ®Õn sù h¹n chÕ kh¶
n¨ng theo dâi doanh nghiÖp. V× vËy nã n¶y sinh tiªu cùc nh- n¹n bu«n b¸n
gi¶, röa tiÒn...
Ngoµi ra TDTM cßn lµ mÇm mèng cña khñng ho¶ng s¶n xuÊt thõa víi
nh÷ng ®¬n ®Æt hµng gi¶ hoÆc kh«ng cã kh¶ n¨ng ®-îc thanh to¸n.
II/ TDTM ë ViÖt Nam hiÖn nay
1. TDTM quèc tÕ víi nh÷ng vÊn ®Ò cÇn th¸o gì
Sù bïng næ h×nh thøc TDTM quèc tÕ trong mÊy n¨m gÇn ®©y ®Æt n-íc ta
vµo t×nh tr¹ng hÕt søc khã kh¨n v× mét mÆt, TDTM quèc tÕ lµ c«ng cô thuËn
lîi cho kinh doanh quèc tÕ, nã lµm t¨ng ®¸ng kÓ khèi l-îng xuÊt nhËp khÈu,
khuyÕn khÝch s¶n xuÊt hµng hãa xuÊt khÈu còng nh- c¸c ngµnh s¶n xuÊt cã
®Çu vµo lµ nguyªn liÖu ngo¹i nhËp, mÆt kh¸c nã còng g©y nh÷ng hËu qu¶ cho
nÒn kinh tÕ víi hiÖn tr¹ng.
1.1. Qu¶n lý TDTM quèc tÕ ®ang bÞ th¶ láng
- Do thiÕu hiÓu biÕt, ng-êi ta ngé nhËn r»ng nguån vèn thu hót tõ viÖc
më L/c tr¶ chËm lµ nguån vèn rÎ tiÒn vµ cã thÓ dïng tho¶i m¸i tíi møc hä
quªn ®i nh÷ng rñi ro ®¸ng lo ng¹i vµ hËu qu¶ xÊu cho ®Êt n-íc vµ c¸c ng©n
hµng lao vµo nghiÖp vô nµy mét c¸ch phiªu l-u. Nguyªn nh©n chÝnh ë ®©y lµ
viÖc qu¶n lý h×nh thøc tÝn dông nµy hÇu nh- bÞ th¶ næi. Quü tiÒn tÖ quèc tÕ
khuyªn ta nªn h¹n chÕ doanh nghiÖp vay n-íc ngoµi cho phï hîp víi kh¶
n¨ng tr¶ nî nh-ng con sè vÉn kh«ng ngõng gia t¨ng.
Ng-êi ta c¶nh b¸o r»ng, nguy c¬ ®¸ng lo ng¹i lµ cã nh÷ng c«ng ty
TNHH víi sè vèn trong TNHH chØ cã 3 tû ®ång nh-ng ®· më tæng sè L/c tr¶
chËm lµ 41 triÖu USD. Nh- vËy chØ cÇn mét s¬ suÊt nhá hay gi¸ hµng nhËp
theo L/c ®ã gi¶m 1% lµ doanh nghiÖp lç vèn 410.000USD, v-ît sè vèn tù cã.
Khèi l-îng TDTM quèc tÕ lín nh- vËy nh-ng chñ yÕu ®Ó nhËp khÈu
hµng tiªu dïng, sau ®ã chÝnh c¸n c©n thanh to¸n quèc tÕ sÏ ph¶i g¸nh chÞu
viÖc tr¶ nî nµy khi ®¸o h¹n.
VÒ phÝa quy ®Þnh, viÖc b¶o l·nh cho mçi L/c hÇu nh- kh«ng cã thÓ lÖ
h-íng dÉn thi hµnh, ghi chÐp ngo¹i b¶ng kh«ng kiÓm so¸t næi ®Õn chç th¾t
chÆt gÇn nh- cÊm hoµn toµn. Nã th-êng xuyªn bÞ lîi dông ®Ó lµm ¨n phi
10
ph¸p. Lóc ®Çu nã chØ lµ nhËp hµng tr¶ chËm nh-ng mét sè c«ng ty mãc ngoÆc
®-îc víi c¸c c¸n bé ng©n hµng biÕn chÊt, rót ®-îc hµng hãa thÕ chÊp cho L/c
tr¶ chËm ®em b¸n ph¸ gi¸ lÊy vèn quay vßng. §Õn khi viÖc kinh doanh gÆp
rñi ro, ng©n hµng lµ ng-êi g¸nh chÞu nh÷ng kho¶n nµy.
MÆc dï ®· cã nh÷ng biÖn ph¸p ng¨n ngõa nh- ban hµnh tû lÖ ký quü lµ
80% mµ thùc chÊt lµ cÊm më L/c tr¶ chËm nh-ng råi L/c vÉn t¨ng ®¸ng kÓ.
Nguyªn nh©n lµ do c¸c c«ng ty cÇn nhËp nguyªn liÖu cho s¶n xuÊt kiÕn nghÞ
®ång lo¹t nªn viÖc më L/c l¹i trë vÒ láng lÎo nh- cò. Ch¼ng h¹n, ph©n bãn lµ
mÆt hµng th-êng xuyªn ®-îc nhËp vÒ ®Ó b¸n ph¸ gi¸ lÊy vèn quay vßng l¹i
thuéc lo¹i nguyªn liÖu cho n«ng nghiÖp nªn c¸c ng©n hµng vÉn t¨ng L/c tr¶
chËm. V× vËy khèi l-îng L/c tr¶ chËm ®Çu n¨m 1996 kho¶ng 1200 triÖu USD;
®Õn th¸ng 6/1996 ®· t¨ng ®Õn h¬n 1400 triÖu USD. Trong vô Epco vµ Minh
Phông, ng-êi ta míi thÊy hÕt tai häa cña viÖc b¶o l·nh më L/c tr¶ chËm
kh«ng ®-îc qu¶n lý: riªng 2 c«ng ty nµy ®· hót ®-îc tíi 44 triÖu USD vèn
®em quay vßng tõ c¸c L/c tr¶ chËm, trong ®ã qu¸ h¹n chiÕm 31,3% hay 13,8
triÖu USD.
1.2. Th«ng tin thiÕu thèn: Do vËy, cã kh¸ch hµng më L/c ë nhiÒu ng©n
hµng tíi vµi chôc triÖu USC. Trung t©m th«ng tin tÝn dông cña ta kh«ng thÓ
cung cÊp sè L/c mµ kh¸ch hµng më ë nhiÒu ng©n hµng kh¸c nhau.
1.3. NHTM ho¹t ®éng kÐm hiÖu qu¶, nghiÖp vô yÕu kÐm, ®éi ngò c¸n bé
tr×nh ®é h¹n chÕ, ch-a ®-îc thanh läc, phÈm chÊt ch-a tèt. Tõ ®ã dÉn ®Õn
nh÷ng vi ph¹m nguyªn t¾c mét c¸ch v« t×nh hay cè ý, tham «, hèi lé g©y
nh÷ng thiÖt h¹i lín cho ®Êt n-íc. NghiÖp vô ng©n hµng ch-a cao nªn kh«ng
theo dâi vµ kh«ng cã ®ñ th«ng tin vÒ doanh nghiÖp, kh«ng kÞp thêi can thiÖp
®-îc khi cã sai tr¸i.
1.4. Ch-a cã hiÓu biÕt ®Çy ®ñ vÒ TDTM quèc tÕ
Chóng ta tiÕp cËn vµ sö dông TDTM quèc tÕ nh- lµ mét c«ng cô hiÖu
qu¶ cho xuÊt nhËp khÈu mµ ch-a hiÓu râ b¶n chÊt cña nã. Thªm vµo ®ã,
chóng ta thiÕu mét hÖ thèng ph¸p luËt cô thÓ vµ hiÖu qu¶, dÉn ®Õn nh÷ng rñi
ro cho nÒn kinh tÕ. Do ham lîi tr-íc m¾t, c¸c ng©n hµng vµ doanh nghiÖp lµm
sai quy t¾c. Do thiÕu kiÕn thøc, nhiÒu L/c bÞ tõ chèi thanh to¸n do bé chøng
tõ kh«ng hîp lÖ.
11
1.5. Ng©n hµng nhµ n-íc ch-a ban hµnh chÕ ®é më L/c tr¶ chËm. ViÖc
thiÕu v¾ng mét thÓ lÖ cã tÝnh ph¸p quy nh- vËy ®· t¹o kÏ hë cho mét sè ng©n
hµng ®ua nhau h¹ thÊp c¸c ®iÒu kiÖn më L/c ®Ó thu hót kh¸ch hµng vµ s½n
sµng lao vµo nu«i nh÷ng c«ng ty më L/c trµn lan kh«ng cã vèn ®¶m b¶o.
1.6. Kh«ng cã sù phèi hîp gi÷a Vô chøc n¨ng vµ Vô kÕ to¸n cña NHTW
®Ó qu¶n lý b»ng mét chÕ ®é ho¹ch to¸n kÕ to¸n chÆt chÏ, ®©y lµ lç hæng lín
cho mét sè kÎ xÊu tha hå tiÒn hµnh nh÷ng bót to¸n kh«ng thùc.
1.7. Khèi l-îng TDTM quèc tÕ ®· chiÕm thÞ phÇn lín cña tÝn dông trong
n-íc nªn nã lµ nguyªn nh©n chñ yÕu g©y ra t×nh tr¹ng thõa vèn ë c¸c doanh
nghiÖp.
Tãm l¹i, cÇn ph¶i cã nh÷ng gi¶i ph¸p h÷u hiÖu ®Ó gi¶i quyÕt m©u thuÉn
gi÷a sù cÇn thiÕt cña TDTM quèc tÕ trong qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ cña n-íc
ta.
2. TDTM trong n-íc
2.1. TDTM ch-a ®-îc thõa nhËn chÝnh thøc, ho¹t ®éng bÊt hîp ph¸p,
®Çy rÉy rñi ro v× quyÒn lîi cña ng-êi kinh doanh ch-a ®-îc b¶o ®¶m dÉn ®Õn
sù ph¸ s¶n hµng lo¹t khi mét kh©u kinh doanh ®æ bÓ. TDTM ë n-íc ta hiÖn
nay chØ dùa trªn c¬ së tin t-ëng lÉn nhau gi÷a nh÷ng ng-êi mua - ng-êi b¸n
dÉn ®Õn t×nh tr¹ng quþt nî, nî d©y d-a gi÷a c¸c doanh nghiÖp. Ch¼ng ph¶i
ngÉu nhiªn mµ mét sè ng-êi cho r»ng vô ch¸y chî Rång ë Thanh Hãa vµ chî
§ång Xu©n ë Hµ Néi lµ do cã kÎ muèn thñ tiªu giÊy tê ghi nî.
Ph¶i nh×n nhËn r»ng viÖc b¸n chÞu hµng ë chî gÇn nh- thµnh luËt lÖ cña
giíi bu«n b¸n. Th-êng th-êng, c¸c c¬ së s¶n xuÊt ph¶i giao hµng ®ît sau míi
lÊy ®-îc tiÒn hµng ®ît tr-íc. N¬i b¸n bu«n ë c¸c chî ®Çu mèi còng ph¶i còng
ph¶i giao hµng tr¶ chËm cho c¸c mèi b¸n lÎ vµ c¶ c¸c mèi ë ®Þa ph-¬ng kh¸c.
Khèi TDTM lªn ®Õn hµng ngµn tû ®ång nh- vËy l¹i kh«ng cã g× b¶o ®¶m g©y
thiÖt thßi lín cho c¸c chñ nî.
Nh- ta ®· biÕt, TDTM di chuyÓn rÊt nhanh. ë mét sè tØnh khèi l-îng
TDTM lín ®· lµm lÖch c©n ®èi tÝn dông cña c¸c ng©n hµng ®Þa ph-¬ng. VÝ dô
khi gi¸ cao sù t¨ng thu hót kh¸ch hµng ®æ x« vµo øng tiÒn cho c¸c c«ng ty
cao su. Sè d- nî khæng lå ®èi víi khèi ng©n hµng ®Þa ph-¬ng cña c«ng ty nµy
®· gi¶m sót lín dÉn ®Õn ®Çu vµo c¸c c¸c ng©n hµng lín h¬n ®Çu ra.
12
Theo nh- thèng kª, TDTM chiÕm ®Õn 40% tæng sè vèn l-u ®éng cña c¸c
doanh nghiÖp. Con sè nµy cßn lín h¬n nhiÒu víi nh÷ng doanh nghiÖp Ýt vèn
h¬n. Hä th-êng xuyªn sö dông h×nh thøc nµy ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò tiÒn vèn
kinh doanh h¹n hÑp. Nh÷ng ng-êi th-êng xuyªn mua chÞu lµ nh÷ng ng-êi
bu«n b¸n ë chî, b¸n lÎ... C¸c mÆt hµng cho mua b¸n chÞu còng thËt lµ ®a
d¹ng: quÇn ¸o, v¶i vãc, ®å l-u niÖm, thiÕt bÞ tr-êng häc... nã tïy thuéc vµo
tiÒm n¨ng vÒ vèn cña ng-êi b¸n còng nh- quy luËt chung cña thÞ tr-êng ®ã.
NhiÒu khi ng-êi b¸n ph¶i chÊp nhËn b¸n chÞu nh- mét h×nh thøc khuyÕn m¹i,
khuyÕn khÝch mua hµng cña hä. Sau ®©y lµ mét vµi sè liÖu vÒ mÆt hµng v¶i ë
chî §æ (H¶i Phßng).
Theo ®iÒu tra s¬ bé, tÊt c¶ c¸c hiÖu v¶i ë ®©y ®Òu sö dông h×nh thøc
TDTM d-íi h×nh thøc nµy hay h×nh thøc kh¸c. Lý do c¬ b¶n lµ v× nguån vèn
kinh doanh cã h¹n, ng-êi b¸n bu«n ph¶i chÊp nhËn mét thêi h¹n nµo ®ã ®Ó
ng-êi b¸n gi¶i phãng hµng, gom tiÒn tr¶ nî. Ng-êi kinh doanh cho biÕt, ®©y
lµ gi¶i ph¸p h÷u hiÖu ®Ó duy tr× ho¹t ®éng kinh doanh liªn tôc, ®ång thêi hä
còng than phiÒn lµ nhiÒu khi kh«ng ®ßi ®-îc tiÒn, bÞ quþt nî mµ kh«ng biÕt
kªu ai.
Ngµy nay, víi xu h-íng níi láng h¬n víi TDTM, nã ph¸t triÓn m¹nh mÏ
víi khèi l-îng tÝn dông tiÕn dÇn tíi khèi l-îng hµng hãa. Ta xem xÐt biÓu ®å
sau:
Tû lÖ
(%)
100
75%
68%5
63%5
5
85
95 96 97
Thêi gian
BiÓu ®å: Tû lÖ mua chÞu trong tæng sè vèn kinh doanh
13
Cïng víi khèi l-îng s¶n xuÊt kinh doanh, khèi l-îng vèn t¨ng lªn theo
®µ ph¸t triÓn kinh tÕ, khèi l-îng TDTM còng ®ang ngµy cµng t¨ng m¹nh.
Trong tr-êng hîp hµng hãa ®Æc biÖt vµ h¹n chÕ vÒ sè l-îng, c¸c hé kinh
doanh cßn øng tr-íc tiÒn ®Ó ®Æt hµng. Thêi h¹n tÝn dông ë ®©y th-êng tõ 15
ngµy ®Õn 1 th¸ng.
Tû lÖ(%)
6
85
95 96 97
BiÓu ®å: Tû lÖ rñi ro trong TDTM
Cïng víi sù t¨ng lªn cña khèi l-îng TDTM, rñi ro nã mang ®Õn còng
t¨ng lªn ®¸ng kÓ. LÏ dÜ nhiªn, bu«n b¸n ph¸t triÓn, lîi nhuËn hÊp dÉn, ng-êi
ta quan t©m ®Õn ®iÒu ®ã chø kh«ng ph¶i nh÷ng giao -íc b»ng lêi.
Nh- vËy TDTM lµ mét m¶ng kh«ng thÓ thiÕu trong ho¹t ®éng kinh
doanh, nhÊt lµ trong hoµn c¶nh thiÕu vèn cña ta hiÖn nay.
2.2. Ch-a cã nh÷ng quy ®Þnh cô thÓ cho TDTM
Tr-íc ®©y, dï nhµ n-íc cã cÊm ngÆt TDTM th× nã vÉn ngÊm ngÇm tån
t¹i. Cho ®Õn nay vÉn ch-a cã luËt lÖ cô thÓ nµo vÒ th-¬ng phiÕu, nghiÖp vô
chiÕt khÊu bÞ bá ngá, l¹i ch-a cã thÞ tr-êng cæ phiÕu... g©y nhiÒu c¶n trë cho
TDTM ph¸t huy t¸c dông.
2.3. Rñi ro ®Çy rÉy trong TDTM ë ViÖt Nam do ch-a ®-îc thõa nhËn
vµ b¶o ®¶m bëi ph¸p luËt.
- HiÖn t-îng di chuyÓn m¹nh mÏ cña lo¹i h×nh tÝn dông nµy lµm lÖch c©n
®èi. TÝn dông cña ng©n hµng ®Þa ph-¬ng. Nã lµm di chuyÓn nguån vèn vay
14
ng©n hµng v× ng©n hµng cho doanh nghiÖp vay, doanh nghiÖp l¹i b¸n chÞu cho
n¬i kh¸c nªn vèn ng©n hµng cho vay gåm lu«n phÇn TDTM cña doanh nghiÖp
vµ di chuyÓn lu«n sang n¬i mua chÞu hµng hãa cña doanh nghiÖp. HiÖn t-îng
nµy cßn cã thÓ lµm lÖch cung cÇu vèn trong tõng khu vùc hay tõng ngµnh,
¶nh h-ëng m¹nh mÏ tíi l·i suÊt thÞ tr-êng.
- TDTM g©y rñi ro cho TDNH
Ngay c¶ khi cÊm TDTM, nã vÉn tån t¹i d-íi h×nh thøc chiÕm dông vèn
lÉn nhau gi÷a c¸c doanh nghiÖp, kh«ng tr¶ l·i vµ kh«ng cã kú phiÕu nhËn nî.
§iÒu nµy dÉn ®Õn t×nh tr¹ng c«ng nî d©y d-a khã ®ßi mµ trong giai ®o¹n I
n¨m 1995 ®· lªn tíi 10.000 tû ®ång lín h¬n tæng sè d- nî vay toµn bé hÖ
thèng ng©n hµng thêi kú ®ã. NhiÒu khi ng©n hµng bÞ mÊt tr¾ng do chñ nî
chÆn hµng siÕt nî hoÆc ®Èy ng©n hµng ®Õn chç cho vay kh«ng cã vËt t- b¶o
®¶m. MÆt kh¸c, nhiÒu kho¶n vay ng©n hµng bÞ sö dông sai môc ®Ých v× ph¶i
trang tr¶i cho c¸c mãn nî TDTM ®· vay v× TDTM mang tÝnh b¾t buéc, ng-êi
mua buéc ph¶i tr¶ tiÒn v« ®iÒu kiÖn khi ®Õn h¹n. NÕu kh«ng cã kh¶ n¨ng
thanh to¸n, ®Ó khái vì nî, c¸c doanh nghiÖp bï ®¾p TDTM b»ng c¸c kho¶n
vay kh¸c.
- HiÖn t-îng quþt nî, c«ng nî d©y d-a, chiÕm dông vèn lÉn nhau lµ phæ
biÕn v× kh«ng cã th-¬ng phiÕu b¶o ®¶m. Do ®ã trong vô vì nî So¸i K×nh
L©m, thiÖt h¹i lªn tíi 100 tû ®ång.
3. Vai trß cña TDTM trong nÒn kinh tÕ cßn nghÌo nµn, l¹c hËu ë
ViÖt Nam
3.1. T¨ng nguån vèn kinh doanh
NÒn kinh tÕ n-íc ta cßn nghÌo, vèn cho kinh doanh h¹n chÕ, ®ßi hái
ph¶i cã nh÷ng h×nh thøc t¹o vèn. VÊn ®Ò nµy cµng bøc thiÕt h¬n víi c¸c ®¬n
vÞ bu«n b¸n nhá. Nhê cã TDTM, s¶n xuÊt kinh doanh æn ®Þnh vµ më réng.
Tuy nhiªn kh«ng nªn l¹m dông TDTM v× thêi h¹n tÝn dông th-¬ng m¹i vµ dÔ
dÉn ®Ôn vì nî hµng lo¹t.
3.2. TiÕt kiÖm chi phÝ l-u th«ng tiÒn tÖ
15
TDTM víi c«ng cô lµ th-¬ng phiÕu ®-îc coi lµ h×nh thøc l-u th«ng
kh«ng dïng tiÒn mÆt. Nã tiÕt kiÖm chi phÝ l-u th«ng vµ gi¶m bÊt tr¾c trong
viÖc chuyÓn tiÒn.
3.3. §Èy nhanh tèc ®é chu chuyÓn hµng hãa, rót ng¾n chu kú kinh
doanh
Nhê cã TDTM, qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh liªn tôc, kh«ng ng¾t
qu·ng. Nhê ®ã hiÖu qu¶ cña s¶n xuÊt kinh doanh t¨ng lªn ®¸ng kÓ.
3.4. KhuyÕn khÝch s¶n xuÊt kinh doanh
Trong thùc tÕ, TDTM chiÕm h¬n 40% vèn l-u ®éng cña c¸c doanh
nghiÖp. Víi khèi l-îng tÝn dông ®ã, c¸c doanh nghiÖp cã thÓ më réng kinh
doanh, cã nhiÒu c¬ héi kiÕm lêi. MÆt kh¸c nã cßn khuyÕn khÝch s¶n xuÊt kinh
doanh v× ho¹t ®éng ®ã ®-îc bÝ mËt t-¬ng ®èi, kh«ng ph¶n ¸nh trªn th-¬ng
phiÕu nªn rÊt ®-îc -a chuéng.
Nh- vËy, TDTM ®Æt chóng ta tr-íc sù lùa chän khã kh¨n. Nªn ch¼ng
hîp ph¸p hãa TDTM ë ViÖt Nam.
III/ Lùa chän vµ kh¾c phôc
Nh- ®· ®Ò cËp, bªn c¹nh nh÷ng -u thÕ, TDTM cßn nhiÒu h¹n chÕ cÇn
kh¾c phôc. Tõ n¨m 1932, Liªn X« (cò) ®· xãa bá TDTM, coi ®ã lµ sù ph¸ vì
viÖc ph©n bæ tÝn dông theo kÕ ho¹ch. N-íc ta ®ang trong thêi kú qu¸ ®é lªn
CNXH, viÖc cÊm hay hîp ph¸p hãa TDTM ®Æt ra nhiÒu tranh c·i. Dï vËy,
TDTM lµ mét ®Æc trung cña c¬ chÕ thÞ tr-êng, chóng ta ®· chÊp nhËn c¬ chÕ
thÞ tr-êng t¹i sao kh«ng coi TDTM lµ mét tÊt yÕu? H¬n n÷a TDTM bæ sung
rÊt hoµn h¶o cho c¸c h×nh thøc tÝn dông kh¸c vµ ch-a hÒ chÞu t¸c ®éng cña
c¸c lÖnh cÊm. Giê ®©y, vÊn ®Ò lµ ë chç ph¶i lµm g× ®Ó kh¾c phô nh÷ng khiÕm
khuyÕt cña nã mµ th«i.
Trong t×nh h×nh hiÖn nay, víi sù bung ra cña TDTM, viÖc hîp ph¸p hãa
h×nh thøc tÝn dông nµy lµ ®ßi hái cÊp thiÕt ®Ó gi¶m rñi ro cho ng-êi kinh
doanh, xãa bá thÞ tr-êng ngÇm vµ l¹i khuyÕn khÝch ph¸t triÓn s¶n xuÊt. §Ó
ph¸t huy vai trß cña TDTM thËt hoµn h¶o cÇn cã nh÷ng biÖn ph¸p sau:
1. Víi TDTM quèc tÕ
16
- H¹n chÕ c¸c doanh nghiÖp vay n-íc ngoµi.
- Quy ®Þnh cô thÓ vÒ thÓ lÖ më L/c tr¶ chËm, tr¸nh tr-êng hîp c«ng ty
b¸n ph¸ gi¸ hµng nhËp lÊy vèn kinh doanh môc ®Ých kh¸c. HiÖn quy chÕ b¶o
l·nh cho kh¸ch hµng vay vèn n-íc ngoµi chØ lµ 1 quy chÕ chung chung,
kh«ng thÓ lµ mét thÓ lÖ cô thÓ ®Ó qu¶n lý nghiÖp vô më th- tÝn dông tr¶ chËm.
- Gi¶m tèi ®a viÖc më L/c tr¶ chËm cho viÖc nhËp khÈu hµng tiªu dïng,
hµng xa xØ. N-íc ta cßn nghÌo, viÖc nhËp khÈu hµng tiªu dïng kh«ng lµm
t¨ng søc s¶n xuÊt trong n-íc, g©y ¸p lùc bªn c¸n c©n thanh to¸n quèc tÕ. Khèi
l-îng hµng nhËp khÈu qu¸ nhiÒu tÊn c«ng hµng s¶n xuÊt trong n-íc, hµng néi
®Þa kh«ng cã søc c¹nh tranh dÉn ®Õn sù ph¸ s¶n cña c¸c doanh nghiÖp trong
n-íc.
- Ph¶i x©y dùng ®-îc mét chÕ ®é kÕ to¸n phï hîp. Trong TDTM quèc tÕ,
cÇn b¸m s¸t UCP500 ®Ó b¶o ®¶m quyÒn lîi cña doanh nghiÖp xuÊt nhËp khÈu
trong n-íc tr¸nh nh÷ng sai lÇm vÒ chøng tõ kh«ng ®¸ng cã dÉn ®Õn viÖc
kh«ng ®-îc thanh to¸n.
- Vô chøc n¨ng ph¶i phèi hîp víi vô kÕ to¸n Ng©n hµng ®Ó qu¶n lý b»ng
mét chÕ ®é kÕ to¸n hîp lý, chÆt chÏ, h¹ch to¸n thèng nhÊt.
- X©y dùng hÖ thèng th«ng tin hiÖn ®¹i qua ng©n hµng hoÆc c¸c c«ng ty
t- vÊn, tr¸nh tr-êng hîp mét c«ng ty më qu¸ nhiÒu L/c trong khi vèn cã h¹n.
- Hái c¬ quan phô tr¸ch chung cña c¸c ng©n hµng vÒ c¸c quy ®Þnh trong
luËt hèi phiÕu ¸p dông ë mçi n-íc, kh¾c phôc t×nh tr¹ng thiÕu thèng nhÊt
trong ph¸p luËt cña mçi n-íc.
- Yªu cÇu ng©n hµng cña ng-êi mua b¶o l·nh ®Ó tr¸nh rñi ro khi kh«ng
biÕt cÆn kÏ vÒ ®èi t¸c.
- Sö dông c¸c c«ng cô kü thuËt hiÖu qu¶ nh- kü thuËt tÝn dông chøng tõ.
2. Víi TDTM trong n-íc
2.1. Hîp ph¸p hãa TDTM nªn lµm dÇn tõng b-íc cïng víi sù hoµn thiÖn
hÖ thèng luËt. Cô thÓ:
17
- Sím ban hµnh ph¸p luËt vÒ th-¬ng phiÕu, h-íng dÉn cô thÓ cho doanh
nghiÖp cïng c¸c th-¬ng nh©n biÕt râ tÝnh chÊt cña tõng lo¹i th-¬ng phiÕu hay
nhËn diÖn ®-îc th-¬ng phiÕu, ®-a TDTM vµo quü ®¹o thanh to¸n sßng ph¼ng.
- Ban hµnh ph¸p lÖnh ®iÒu chØnh nghiÖp vô chiÕt khÊu th-¬ng phiÕu tõ
®iÒu 21 ®Õn 24 quyÕt ®Þnh 198 quy ®Þnh chøng tõ cã gi¸ cßn chung, viÖc
h-íng dÉn thñ tôc nghiÖp vô, h¹ch to¸n kÕ to¸n, chiÕt khÊu ch-a ®Çy ®ñ. §Ó
thi hµnh ®iÒu luËt 57 luËt c¸c tæ chøc tÝn dông, NHNN nªn t¸ch ra x¸c lËp
riªng thÓ lÖ chiÕt khÊu, cÇm cè th-¬ng phiÕu.
- Chèng thÊt thu thuÕ. ViÖc giao dÞch trong TDTM kh«ng thÓ hiÖn râ
trªn th-¬ng phiÕu, dÉn ®Õn nhµ n-íc kh«ng thu ®-îc thuÕ: nªn tiÕn hµnh thu
thuÕ trªn gi¸ trÞ th-¬ng phiÕu.
- Thùc hiÖn kiÓm to¸n néi bé gióp ®iÒu hµnh thanh tra, gi¸m s¸t ho¹t
®éng hèi phiÕu cña c¸c ng©n hµng thµnh viªn.
2.2. HiÖn ®¹i hãa hÖ thèng ng©n hµng
- N©ng cao nghiÖp vô cña ng©n hµng nhÊt lµ nghiÖp vô chiÕt khÊu, ®¶m
b¶o cho TDTM thuËn lîi, ®ång thêi ph¶i cã c¬ chÕ ®Ó c¸c doanh nghiÖp
kh«ng thÓ chiÕm dông vèn lÉn nhau.
- Sö dông nhiÒu lo¹i cho vay ®Ó kiÓm so¸t chÆt chÏ ¶nh h-ëng cña
TDTM. Cã nhiÒu lo¹i cho vay víi TDTM nh- cho vay chiÕt khÊu th-¬ng
phiÕu cho vay theo chøng tõ göi hµng theo tµu, cho vay ®éng s¶n hãa c¸c
kháan TDTM, cho vay bao thu nî, cho vay nhµ thÇu vÒ c¸c kho¶n ph¶i ®ßi
ng©n s¸ch trong thêi gian chê kinh phÝ, cho vay th-¬ng phiÕu ghi b¨ng tõ...
Thùc chÊt, kho¶n nî ph¶i ®ßi ng-êi mua lµ kho¶n cã tÝnh rñi ro cao. Nã
n»m trong ph¹m vi vèn l-u ®éng cña doanh nghiÖp. Cho vay b»ng nhiÒu lo¹i
vµo kho¶n nµy t¹o ®iÒu kiÖn cho ng©n hµng kiÓm so¸t s©u c¸c kho¶n TDTM
®Ó sµng läc nh÷ng g× cho vay ®-îc vµ biÕt môc ®Ých sö dông vèn.
- §¬n gi¶n hãa thñ tôc hµnh chÝnh. ë n-íc ta, thñ tôc hµnh chÝnh rÊt
r-êm rµ, lµm cho chÊt l-îng tÝn dông kh«ng b¶o ®¶m, h¬n n÷a nhiÒu khi
chóng chång chÐo lªn nhau t¹o nh÷ng kÏ hë ®¸ng lo ng¹i. V× vËy, ph¶i tiÕn
hµnh c¶i c¸ch hµnh chÝnh sao cho viÖc giao dÞch víi kh¸ch hµng chiÕt khÊu
®¬n gi¶n mµ vÉn ®¶m b¶o tÝnh nguyªn t¾c, an toµn.
18
- §µo t¹o vµ ®µo t¹o l¹i ®éi ngò c¸n bé ng©n hµng. HiÖn nay ®a sè c¸n
bé ng©n hµng kh«ng cã tr×nh ®é vµ n¨ng lùc cÇn thiÕt. MÆt kh¸c, chóng ta
thiÕu trÇm träng nh÷ng chuyªn viªn am hiÓu vÒ ho¹t ®éng ng©n hµng. V× vËy
cÇn cã kÕ ho¹ch ®µo t¹o ®éi ngò c¸n bé míi, ®ñ n¨ng lùc ®¸p øng ®ßi hái
ngµy cµng cao cña ngµnh ng©n hµng.
- Trong s¹ch hãa ®éi ngò c¸n bé ng©n hµng. §©y lµ ®ßi hái bøc thiÕt v×
hµng lo¹t nh÷ng vÞ tham nhòng, vay ng©n hµng kh«ng cã thÕ chÊp hoÆc
kh«ng cã kh¶ n¨ng tr¶ nî ®Òu do c¸n bé ng©n hµng lµm sai nguyªn t¾c, ¨n hèi
lé nh- vô Minh Phông, Epco...
2.3. X©y dùng thÞ tr-êng cæ phiÕu
ViÖc nµy lµm t¨ng kh¶ n¨ng l-u th«ng vµ ho¸n chuyÓn cña th-¬ng phiÕu
gi¶m rñi ro cho ng-êi b¸n chÞu. Trong tr-êng hîp ng-êi b¸n cÇn vèn, hä dÔ
dµng ®em b¸n quyÒn së h÷u th-¬ng phiÕu ®Ó lÊy tiÒn tr-íc thêi h¹n. Th«ng
qua thÞ tr-êng víi sù c¹nh tranh, th-¬ng phiÕu ®-îc b¸n víi gi¸ cao nhÊt cã
thÓ nªn nã khuyÕn khÝch ®-îc ng-êi kinh doanh.
2.4. §¸nh gi¸ ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp vµ b¸o c¸o l¹i
Nhê ho¹t ®éng nµy, th«ng tin vÒ doanh nghiÖp t-¬ng ®èi ®Çy ®ñ vµ cËp
nhËt, gióp kh¸ch hµng tr¸nh rñi ro, gãp phÇn æn ®Þnh kinh tÕ, x· héi.
19
Lêi kÕt
Kh«ng ph¶i v« cí mµ Marx viÕt:
“TDTM l¯ c¬ së cña tÝn dông t b°n chñ nghÜa”. Sè phËn cña nã ë ViÖt
Nam cã lÏ cßn rÊt l©u míi ng· ngò. Tuy nhiªn, bÊt chÊp nh÷ng ®e däa mµ nã
gÈya, chØ riªng thuËn lîi nã ®em ®Õn cho ng-êi s¶n xuÊt kinh doanh còng t¹o
ra søc thu hót ®Æc biÖt. Ch¼ng thÕ mµ tõ l©u nay, TDTM vÉn ngÇm tån t¹i,
ngÇm bæ sung cho TDNH, TDHTX... s¶n xuÊt cµng ph¸t triÓn, ®ßi hái vÒ
TDTM cµng cao. Chóng ta nªn t¹o nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó gi¶i quyÕt sù
kh«ng ¨n khíp gi÷a thùc tÕ vµ trªn giÊy tê vÒ TDTM.
D-íi ®©y lµ mét sè ý kiÕn ®Ó kh¾c phôc t×nh tr¹ng kÐm hiÖu qu¶ cña
TDTM ë ViÖt Nam:
Thø nhÊt, nªn tiÕn hµnh ph©n lo¹i doanh nghiÖp ®Ó quyÕt ®Þnh doanh
nghiÖp nµo ®-îc phÐp tiÕn hµnh th-¬ng phiÕu dùa trªn kh¶ n¨ng vÒ tµi chÝnh
cña hä. ViÖc nµy cÇn ph¶i ®-îc tiÕn hµnh th-êng xuyªn, liªn tôc, cã hÖ thèng
bëi NHNN vµ ph¶i ®¶m b¶o bÝ mËt. Nªn tiÕn hµnh cho ®iÓm doanh nghiÖp
nh- c¸c c¸ch lµm cña NHTW Ph¸p. C¸ch cho ®iÓm nh- sau:
- §iÓm ®¸nh gi¸ ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp
- §iÓm ®¸nh gi¸ tÝn dông
- §iÓm ®¸nh gi¸ thanh to¸n
Ngoµi ra, nªn tiÕn hµnh cho ®iÓm ®¸nh gi¸ ban l·nh ®¹o cña doanh
nghiÖp thªm vµo ®ã lµ nh÷ng chØ sè bæ sung, bao gåm:
- ChØ sè c«ng khai th«ng tin: chØ sè nµy cho thÊy viÖc cung cÊp th«ng tin
cña doanh nghiÖp lµ hoµn toµn kh«ng dÊu giÕm.
- ChØ sè thiÕu hoÆc chËm trÔ th«ng tin: ChØ sè nµy cho thÊy nh÷ng c«ng
ty kh«ng muèn c«ng bè sè liÖu hoÆc tõ chèi cung cÊp sè liÖu.
Tõ viÖc cho ®iÓm trªn, NHNN cã thÓ cho biÕt ®-îc doanh nghiÖp cã
hiÖu qu¶, cã uy tÝn råi quyÕt ®Þnh cho phÐp ph¸t hµnh th-¬ng phiÕu, ®ång thêi
cÊm c¸c doanh nghiÖp kh«ng cã kh¶ n¨ng thanh to¸n ph¸t hµnh th-¬ng phiÕu.
Tõ viÖc cho ®iÓm, c¸c NHTM cã ®-îc bøc tranh toµn c¶nh vÒ doanh nghiÖp,
20
.PDF 
22 
81 
54 
