môc lôc
Néi dung
PhÇn thø nhÊt : Nh÷ng vÊn ®Ò chung
I.
LÝ do chän ®Ò tµi
II. §èi tîng nghiªn cøu
III. Môc ®Ých nghiªn cøu
IV. §iÓm míi cña vÊn ®Ò
PhÇn thø hai: C¬ së lÝ luËn cña ®Ò tµi
I. Qu¸ tr×nh d¹y häc
II. Ph¬ng ph¸p d¹y häc ho¸ häc
PhÇn thø ba: øng dông c¸c ph¬ng ph¸p d¹y häc tÝch cùc
vµo mét sè t×nh huèng gi¶ng d¹y m«n ho¸ häc THCS
PhÇn thø t: Mét sè gi¸o ¸n sö dông c¸c ph ¬ng ph¸p d¹y
häc tÝch cùc
PhÇn thø n¨m: KÕt luËn
Tµi liÖu tham kh¶o
Trang
3
3
3
3
4
5
16
26
50
51
PhÇn thø nhÊt
Nh÷ng vÊn ®Ò chung
I – LÝ do chän ®Ò tµi:
Trong sù nghiÖp ®æi míi ®Êt n íc, nÒn gi¸o dôc quèc d©n cÇn ph¶i cã
nh÷ng ®æi míi phï hîp víi sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ – x· héi. nghÞ
quyÕt trung ¬ng §¶ng lÇn thø IV ®· chØ râ “… gi¸o dôc vµ ®µo t¹o lµ
®éng lùc thóc ®Èy vµ lµ ®iÒu kiÖn c¬ b¶n ®¶m b¶o viÖc thùc hiÖn môc
tiªu kinh tÕ – x· héi, x©y dùng vµ b¶o vÖ ®Êt n íc…”
§Ó thùc hiÖn quan ®iÓm trªn, Héi nghÞ lÇn thø IV cña Ban chÊp hµnh
trung ¬ng §¶ng kho¸ VII vÒ viÖc tiÕp tôc ®æi míi sù nghiÖp gi¸o dôc vµ
®µo t¹o ®· chØ râ: “ §æi míi ph¬ng ph¸p d¹y vµ häc ë tÊt c¶ c¸c cÊp
häc, bËc häc. kÕt hîp tèt häc víi hµnh häc tËp víi lao ®éng s¶n xuÊt,
thùc nghiÖm vµ NCKH, g¾n nhµ tr êng vµ x· héi, ¸p dông ph ¬ng ph¸p
gi¸o dôc hiÖn ®¹i ®Ó båi d ìng cho häc sinh n¨ng lùc s¸ng t¹o, n¨ng lùc
gi¶i quÕt vÊn ®Ò, do ®ã ®Æt ra nhiÖm vô cho ngµnh gi¸o dôc ph¶i ®æi
míi ph¬ng ph¸p d¹y häc ®Ó ®µo t¹o con ng êi cã ®ñ kh¶ n¨ng sèng vµ
lµm viÖc theo yªu cÇu cña cuéc c¸ch m¹ng lín cña thêi ®¹i: C¸ch m¹ng
truyÒn th«ng, c«ng nghÖ th«ng tin, c¸ch m¹ng c«ng nghÖ. mét trong
nh÷ng sù ®æi míi gi¸o dôc lµ ®æi míi ph ¬ng ph¸p d¹y häc theo h íng
ho¹t ®éng ho¸ ngêi häc, trong viÖc tæ chøc qu¸ tr×nh lÜnh héi tri thøc
th× lÊy häc sinh lµm trung t©m. theo h íng nµy gi¸o viªn ®ãng vai trß tæ
chøc vµ ®iÒu khiÓn häc sinh chiÕm lÜng tri thøc, tù lùc ho¹t ®éng t×m
tßi ®Ó dµnh kiÕn thøc míi.
Trong sù ®æi míi nµy kh«ng ph¶i chóng ta lo¹i bá ph ¬ng ph¸p truyÒn
thèng mµ cÇn t×m ra nh÷ng yÕu tè tÝch cùc, s¸ng t¹o trong tõng ph ¬ng
ph¸p ®Ó thõa kÕ vµ ph¸t triÓn nh÷ng ph ¬ng ph¸p ®ã cÇn sö dông s¸ng
t¹o c¸c ph¬ng ph¸p d¹y häc phï hîp, thuyÕt tr×ng nªu vÊn ®Ò, ®µm tho¹i
¬rixtic, trong d¹y häc ho¸ häc THCS viÖc t¨ng c êng sö dông ph¬ng
ph¸p nghiªn cøu kÕt hîp víi thÝ nghiÖm ho¸ häc còng lµ ph ¬ng híng
®æi míi ph¬ng ph¸p d¹y häc theo h íng tÝch cùc ho¸ ngêi häc. §Ó sö
dông s¸ng t¹o c¸c ph¬ng ph¸p nµy vÊn ®Ò ®µo t¹o vµ båi d ìng gi¸o viªn
lµ nhiÖm vô quan träng lµ mét c¸n bé trùc tiÕp gi¶ng d¹y, t«i nhËn thÊy
cÇn gãp phÇn vµo viÖc n©ng cao ph ¬ng ph¸p d¹y häc cña b¶n th©n vµ
®ång nghiÖp. V× vËy t«i chän ®Ò tµi “Tìm hiểu và ứng dụng phương
pháp dạy học tích cực vào giảng dạy hoá học THCS ”.
II - §èi tîng nghiªn cøu:
- C¸c ph¬ng ph¸p d¹y häc tÝch cùc.
- C¸c bµi d¹y trong ch¬ng tr×nh ho¸ häc THCS.
III – Môc ®Ých nghiªn cøu:
- T×m hiÓu c¬ së lÝ luËn cña ®Ò tµi.
- T×m hiÓu c¸c ph¬ng ph¸p d¹y häc tÝch cùc
- øng dông c¸c ph¬ng ph¸p d¹y häc ®ã vµo c¸c bµi gi¶ng m«n ho¸
häc ë THCS.
- §a ra nh÷ng kiÕn nghÞ vÒ viÖc n©ng cao hiÖu qu¶ trong gi¶ng d¹y
häc m«n ho¸ häc
IV – §iÓm míi cña vÊn ®Ò:
- ¸p dông ph¬ng ph¸p d¹y häc tÝch cùc vµo gi¶ng d¹y cho ch ¬ng
tr×nh s¸ch gi¸o khoa míi c¶i c¸ch.
PhÇn thø hai
c¬ së lÝ luËn cña ®Ò tµi
I – Qu¸ tr×nh d¹y häc:
Qu¸ tr×nh d¹y häc nãi chung, qu¸ tr×nh d¹y häc ho¸ häc nãi riªng ®·
lµ ®èi tîng nghiªn cøu cña nhiÒu nhµ gi¸o dôc – lÝ luËn d¹y häc. Gi¸o
s nguyÔn Ngäc Quang ®· x¸c ®Þnh: Häc lµ qu¸ tr×nh tù gi¸c, tÝch cùc, tù
lùc chiÕm lÜnh kh¸i niÖm khoa häc d íi sù ®iÒu khiÓn s ph¹m cña gi¸o
viªn, chiÕm lÜnh kh¸i niÖm khoa häc lµ môc ®Ých cña ho¹t ®éng häc.
Häc sinh sÏ thu nh©n kiÕn thøc tõ kho tµng v¨n hãc x· héi cña nh©n
lo¹i thµnh nÒn häc vÊn riªng cho b¶n th©n, Nh vËy qu¸ tr×nh chiÕm lÜnh
kh¸i niÖm thµnh c«ng sÏ ®¹t ® îc 3 môc ®Ých d¹y häc: TrÝ dôc, ph¸t triÓn
t duy, gi¸o dôc.
VÒ cÊu tróc ho¹t ®éng häc cã 2 chøc n¨ng thèng nhÊt víi nhau lµ sù
tiÕp thu th«ng tin d¹y cña thÇy vµ qu¸ tr×nh chiÕm lÜnh kh¸i niÖm mét
c¸ch tù gi¸c, tÝch cùc tù lùc cña m×nh.
§Ó thùc hiÖn môc ®Ých chiÕm lÜnh khoa häc mét c¸ch tù gi¸c tÝch
cùc th× ngêi häc cÇn cã ph¬ng ph¸p lÜnh héi khoa häc, ph ¬ng ph¸p
chiÕm lÜnh kh¸i niÖm khoa häc. C¸c ph ¬ng ph¸p ®ã lµ: M« t¶, gi¶i thÝch
vµ vËn dông kh¸i niÖm khoa häc.
Chøc n¨ng lÜnh héi cña ho¹t ®éng häc cã liªn hÖ chÆt chÏ vµ chÞu
¶nh hëng trùc tiÕp cña ho¹t ®éng d¹y cña ng êi gi¸o viªn.
Ho¹t ®éng d¹y lµ sù ®iÒu khiÓn tèi u qu¸ tr×nh häc sinh chiÕm lÜnh
kh¸i niÖm khoa häc, trong qu¸ tr×nh ®iÒu khiÓn cña m×nh ph¸t triÓn vµ
h×nh thµnh nhËn thøc cña häc sinh.
Nh vËy môc ®Ých cña cña ho¹t ®éng d¹y lµ ®iÒu khiÓn qu¸ tr×nh
chiÕm lÜnh kh¸i niÖm khoa häc cña häc sinh. §Ó ®¹t ® îc môc ®Ých nµy
ho¹t ®éng d¹y cã hai chøc n¨ng liªn hÖ chÆt chÏ, th©m nhËp vµo nhau,
sinh thµnh ra nhau ®ã lµ truyÒn ®¹t th«ng tin häc vµ ®iÒu khiÓn ho¹t
®éng häc, chøc n¨ng ®iÒu khiÓn ho¹t déng häc ® îc thùc hiÖn th«ng qua
sù truyÒn ®¹t th«ng tin.
Ho¹t ®éng d¹y vµ häc lµ sù ho¹t ®éng céng ®ång – hîp t¸c gi÷a c¸c
chñ thÓ trong qu¸ tr×nh d¹y häc. Sù céng t¸c cña c¸c chñ thÓ nµy lµ:
thÇy víi c¸c thÓ trß, trß víi trß trong nhãm, thÇy víi nhãm trß … Sù t¬ng t¸c céng ®ång - hîp t¸c gi÷a d¹y vµ häc nµy sÏ lµ yÕu tè duy tr× vµ
ph¸t triÓn chÊt lîng d¹y häc.
nh vËy muèn cã qu¸ tr×nh d¹y häc tèi u ph¶i xuÊt ph¸t tõ l«gÝc cña
kh¸i niÖm khoa häc vµ l«gÝc lÜnh héi cña häc sinh, thiÕt kÕ c«ng nghÖ
d¹y häc hîp lÝ, tæ chøc tèi u ho¹t ®éng d¹y häc céng ®ång – hîp t¸c,
b¶o ®¶m liªn hÖ nghÞch ®Ó cuèi cïng lµm cho häc sinh tù gi¸c tÝch cùc,
tù lùc chiÕm lÜnh kh¸i niÖm khao häc, ph¸t triÓn n¨ng lùc t duy s¸ng
t¹o vµ cïng víi nÐt ®Æc thï cña m«n häc sÏ gióp cho viÖc n©ng cao chÊt
lîng d¹y vµ häc c¸c m«n häc trong nhµ tr êng phæ th«ng.
VËy ®Ó lµm tèt vai trß truyÒn ®¹t, ®iÒu khiÓn trong d¹y häc ng êi gi¸o
viªn cÇn sö dông ph¬ng ph¸p d¹y häc nh thÕ nµo?
II – Ph¬ng ph¸p d¹y häc ho¸ häc :
1 – B¶n chÊt, cÊu tróc vµ ®Æc ®iÓm ph ¬ng ph¸p d¹y häc ho¸ häc:
XuÊt ph¸t tõ kh¸i niÖm ph ¬ng ph¸p nhËn thøc khoa häc c¸c nhµ lý
luËn d¹y häc ho¸ häc ®· xem xÐt b¶n chÊt, cÊu tróc, chøc n¨ng, hiÖu
qu¶ cña c¸c ph¬ng ph¸p ®· cã, x©y dùng vµ hÑ thè ph©n lo¹i mét c¸ch
khoa häc vµ s¸ng t¹o nh÷ng ph ¬ng ph¸p míi b»ng c¸ch chuyÓn ho¸ tõ
nh÷ng ph¬ng ph¸p nhËn thøc cña c¸c khoa häc kh¸c (ph ¬ng ph¸p d¹y
häc b»ng gr¸p, algoirit, m« h×nh ho¸, b»ng t×nh huèng m« pháng …).
VËy ph¬ng ph¸p d¹y häc ho¸ häc lµ g×?
Ph¬ng ph¸p d¹y ho¸ häc cã thÓ lµ c¸ch thøc ho¹t ®éng céng t¸c cã
môc ®Ých gi÷a thÇy vµ trß, trong ®ã thèng nhÊt sù ®iÒu khiÓn cña thÇy
vµ sù bÞ ®iÒu khiÓn, tù ®iÒu khiÓn cña trß nh»m cho trß chiÕm lÜnh kh¸i
niÖm ho¸ häc. Nh v©y ph¬ng ph¸p d¹y häc bao gåm ph ¬ng ph¸p d¹y vµ
ph¬ng ph¸p häc lµ 2 ph©n hÖ ®éc lËp nh ng t¬ng t¸c chÆt chÏ vµ thêng
xuyªn víi nhau. Ph¬ng ph¸p d¹y häc cã hiÖu nghiÖm nhÊt lµ c¸ch thøc
tæ chøc qu¸ tr×nh d¹y häc sao cho ®¶m b¶o ®ång thêi 3 phÐp biÖn
chøng:
- Gi÷a d¹y vµ häc.
- Gi÷a truyÒn ®¹t vµ ®iÒu khiÓn trong d¹y häc.
- Gi÷a lÜnh héi vµ tù ®iÒu khiÓn.
Kh«ng cã ph¬ng ph¸p v¹n n¨ng chung cho mäi ho¹t ®éng, øng víi
mçi môc ®Ých nµo ®ã lµ cã mét ph ¬ng ph¸p thÝch hîp. v× vËy tÝnh cã
môc dÝch cña ph¬ng ph¸p lµ nÐt ®Æc tr ng c¬ b¶n næi bËt cña nã. Ngoµi
tÝnh môc ®Ých ph¬ng ph¸p cßn chÞu t¸c ®éng trùc tiÕp cña néi dung. Néi
dung nµo ph¬ng ph¸p ®ã, kh«ng cã ph¬ng ph¸ v¹n n¨ng øng víi néi
dung. Sù thèng nhÊt cña néi dung víi ph ¬ng ph¸p ®îc thÓ hiÖn ë l«gÝc
ph¸t triÓn cña ®èi tîng nghiªn cøu v× vËy viÖc lùa chän ph ¬ng ph¸p d¹y
häc cho mét m«n häc cÇn ph¶i nghiªn cøu ®Æc ®iÓm riªng biÖt cña m«n
häc ®ã, néi dung cô thÓ cña nã ®Ó lùa chän c¸c ph ¬ng ph¸p thÝch hîp.
Ph¬ng ph¸p d¹y häc ho¸ häc thùc chÊt lµ th«ng qua sö lÝ s ph¹m ®Ó
chuyÓn ph¬ng ph¸p nhËn thøc ho¸ häc thµnh ph ¬ng ph¸p d¹y häc ho¸
häc. Nh vËy muèn t×m hiÓu nh÷ng nÐt ®Æc tr ng cña ph¬ng ph¸p d¹y häc
ho¸ häc ta cÇn n¾m v÷ng nÐt b¶n chÊt cña b¶n th©n ph ¬ng ph¸p nhËn
thøc ho¸ häc.
Ho¸ häc lµ mét m«n khoa häc thùc nghiÖm vµ lÝ thuyÕt, ®Æc tr ng
nµy quyÕt ®Þnh b¶n chÊt cña ph ¬ng ph¸p nhËn thøc ho¸ häc.
B¶n chÊt cña ph¬ng ph¸p nhËn thøc ho¸ häc lµ sù kÕt hîp thùc
nghiÖm khoa häc vµ t duy lÝ thuyÕt, ®Ò cao vai trß cña gi¶ thuyÕt, häc
thuyÕt, ®Þnh luËt ho¸ häc dïng lµm tuyªn ®o¸n khoa häc.
Ph¬ng ph¸p d¹y häc ho¸ häc ph¶i tu©n heo nh÷ng quy luËt chung cña
ph¬ng ph¸p d¹y häc ®ång thêi ph¶n ¸nh ® îc ph¬ng ph¸p nhËn thøc ho¸
häc. V× vËy ph¬ng ph¸p d¹y häc ho¸ häc cã nh÷ng nÐt ®Æc tr ng riªng ®ã
lµ ph¬ng ph¸p truyÒn ®¹t cã lËp luËn trªn c¬ së thÝ nghiÖm – trùc quan,
nghÜa lµ cã sù kÕt hîp thèng nhÊt ph ¬ng ph¸p thùc nghiÖm – thùc hµnh
víi t duy kh¸i niÖm.
Khi b¾t ®Çu d¹y ho¸ häc ph¶i xuÊt ph¸t tõ trùc quan sinh ®éng ®Ó ®i
®Õn h×nh thµnh c¸c kh¸i niÖm trõu t îng cña ho¸ häc, cµng lªn líp cao
th× cµng ph¶i cÇn rÌn luyÖn cho häc sinh sö dông kh¸i niÖm nh c«ng cô
cña t duy.
Nh vËy viÖc d¹y häc ho¸ häc ph¶i sö dông hÖ thèng ph ¬ng ph¸p cã
kÕt hîp biÖn chøng thÝ nghiÖm – thùc hµnh víi t duy lÝ luËn, vËn dông
m« h×nh trong qu¸ tr×nh chiÕm lÜnh kiÕn thøc ho¸ häc. Trong qu¸ tr×nh
sö dông ph¬ng ph¸p d¹y häc ho¸ häc, gi¸o viªn ph¶i chó ý ®Õn quy luËt
chuyÓn ph¬ng ph¸p nhËn thøc ho¸ häc cña c¸c nhµ b¸c häc th«ng qua
xö lÝ lÝ luËn d¹y häc ®Ó biÕn thµnh ph ¬ng ph¸p nhËn thøc ho¸ häc cña
häc sinh. §ång thêi cÇn chó ý tíi mÆt kh¸c quan vµ chñ quan cña ph ¬ng
ph¸p th× míi cã hiÖu qu¶ trong viÖc sö dông.
2- Nh÷ng ph¬ng ph¸p d¹y häc ho¸ häc c¬ b¶n:
Ph¬ng ph¸p d¹y häc ho¸ häc rÊt ®a d¹ng vµ ngµy cµng ® îc s¸ng t¹o
thªm trong thùc tiÔn gi¶ng d¹y. Trong gi¶ng d¹y ho¸ häc chóng ta còng
cÇn b¾t kÞp trµo l u ®æi míi ph¬ng ph¸p d¹y häc ho¸ häc, chÊm døt t×nh
tr¹ng d¹y vµ häc theo lèi gi¸o ®iÒu kh«ng cã thÝ nghiÖm, kh«ng cã ®å
dïng trùc quan.
Trong gi¶ng d¹y ho¸ häc ë tr êng phæ th«ng gi¸o viªn th êng c¸c ph¬ng ph¸p d¹y häc c¬ b¶n nh : ThuyÕt tr×nh, trùc quan, ®µm tho¹i ¬rixtic,
nghiªn cøu, nªu vÊn ®Ò ¬rixtic. Ta h·y xem xÐt ®Æc ®iÓm b¶n chÊt, cÊu
tróc cña c¸c ph¬ng ph¸p c¬ b¶n nµy.
a – Ph¬ng ph¸p thuyÕt tr×nh:
Ph¬ng ph¸p thuyÕt tr×nh ®îc sö dông phæ biÕn khi nghiªn cøu tµi
liÖu míi. D¹ng ®¬n gi¶n nhÊt lµ th«ng b¸o t¸i hiÖn.
Ph¬ng ph¸p thuyÕt tr×nh th«ng b¸o t¸i hiÖn cho phÐp thÇy truyÒn ®¹t
kiÕn thíc t¬ng ®èi khã, trõu tîng vµ phøc t¹p chøa ®ùng nh÷ng th«ng
tin mµ trß kh«ng tù dµnh lÊy ® îc, ph¬ng ph¸p cho phÐp tr×nh bµy mét
m« h×nh mÉu cña t duy l«gÝc, cña c¸ch ®Ò cËp vµ lÝ gi¶i ho¸ häc, c¸ch
dïng ng«n ng÷ ®Ó ®¹t mét vÊn ®Ò ho¸ häc sao cho chÝnh x¸c, râ rµng
mµ xóc tÝch. Nãi c¸ch kh¸c ph ¬ng ph¸p nµy gióp cho trß cã mét m«
h×nh mÉu cña t duy ho¸ häc qua ®ã mµ gióp ph¸t triÓn trÝ tuÖ. §Æc ®iÓm
c¬ b¶n , næi bËt cña ph ¬ng ph¸p thuyÕt tr×nh th«ng b¸o t¸i hiÖn cã tÝnh
chÊt th«ng b¸o lêi gi¶ng cña thÇy vµ tÝnh chÊt t¸i hiÖn sau khi lÜnh héi
cña trß.
M« h×nh cña ph¬ng ph¸p :
Néi dung
Häc sinh
Gi¸o viªn
Qua s¬ ®å trªn ta thÊy gi¸o viªn t¸c ®éng vµo ®èi t îng nghiªn
cøu(néi dung) lÇn lît th«ng b¸o cho häc sinh kÕt qu¶ t¸c ®éng ®ång
thêi gi¸o viªn trùc tiÕp ®iÒu khiÓn luång th«ng tin ®Õn häc sinh, cßn
häc sinh tiÕp nh©n th«ng tin ®ã mµ kh«ng cÇn t¸c ®éng trùc tiÕp ®Õn ®èi
tîng, hä chØ nghe, nh×n vµ t duy theo lêi gi¶ng cña thÇy vµ ghi chÐp.
Nh÷ng kiÕn thøc ®Õn häc sinh theo ph ¬ng ph¸p nay nh ®· ®îc chuÈn bÞ
s½n ®Ó trß thu nhËn.
Ph¬ng ph¸p nµy chØ cho phÐp häc sinh ®¹t ®Õn tr×nh ®é t¸i hiÖn cña
sù lÜnh héi mµ th«i, sù ho¹t ®éng cña trß t ¬ng ®èi thô ®éng. LÝ luËn
kh¼ng ®Þnh ph¬ng ph¸p thuyÕt tr×nh vÉn lµ ph ¬ng ph¸p th«ng dông tuy
nhiªn hiÖu qu¶ cña nã sÏ ® îc t¨ng lªn râ rÖt khi ta thay ®æi tÝnh chÊt
th«ng b¸o t¸i hiÖn cña nã b»ng tÝnh chÊt nªu vÊn ®Ò ¬rixtic.Trong gi¶ng
d¹y ho¸ häc ngoµi viÖc nghiªn cøu nh÷ng hiÖn t îng ho¸ häc cßn cÇn rÌn
kÜ n¨ng thùc hµnh, thÝ nghiÖm gi÷ vai trß c¬ b¶n trong viÖc thùc hiÖn
môc tiªu nµy trong nhµ tr êng.
b – Ph¬ng ph¸p thÝ nghiÖm trong gi¶ng d¹y ho¸ häc:
ThÝ nghiÖm lµ m« h×nh ®¹i diÖn cho hiÖn thùc kh¸ch quan nã lµ c¬
së, ®iÓm xuÊt ph¸t cho qu¸ tr×nh häc tËp, nhËn thøc cña häc sinh, tõ
®Ëy xuÊt hÖn qu¸ tr×nh nËn thøc c¶m tÝnh cña trß.
ThÝ nghiÖm do gi¸o viªn tr×nh bµy sÔ lµ mÉu mùc vÒ thao t¸c cho häc
sinh häc tËp mµ b¾t tr íc, sau ®ã lµm thÝ nghiÖm häc sinh häc ® îc c¸ch
thøc lµm thÝ nghiÖm, thÝ nghiÖm cßn lµ cÇu nèi gi÷a lÝ thuyÕt vµ thùc
tiÔn, lµ tiªu chuÈn ®¸nh gi¸ tÝnh ch©n thùc cña kiÕn th c, hç trî ®¾c lùc
cho t duy s¸ng t¹o vµ nã lµ ph¬ng tiÖn duy nhÊt gióp h×nh thµnh ë häc
sinh kÜ n¨ng, kÜ x¶o thùc hµnh vµ t duy kü thuËt.
ThÝ nghiÖm cã thÓ ®îc sö dông trong tÊt c¶ c¸c kh©u cña qu¸ tr×nh
d¹y häc. ThÝ nghiÖm biÓu diÔn cña gi¸o viªn ® îc dïng trong c¸c kh©u
nghiªn cøu tµi liÖu míi, hoµn thiÖn kiÕn thøc vµ c¶ kh©u kiÓm tra, ThÝ
nghiÖm cña häc sinh còng ® îc dïng ë c¸c kh©u trªn cña qu¸ tr×nh d¹y
häc, nã gióp cho häc sinh tù lùc cao trong qu¸ tr×nh lÜnh héi kiÕn thøc.
Trong bµi gi¶ng thÝ nghiÖm lµ ph ¬ng tiÖn trùc quan, lµ nguån kiÕn thøc
®Ó ngêi gi¸o viªn cã thÓ kÕt hîp víi c¸c ph ¬ng ph¸p kh¸c trong qu¸
t×nh gi¶ng d¹y nh ®µm tho¹i víi häc sinh qua hiÖn t îng cña thÝ nghiÖm
ho¸ häc.
c – Ph¬ng ph¸p ®µm tho¹i:
§µm tho¹i thùc chÊt lµ ph ¬ng ph¸p mµ trong ®ã thÇy ®Æt ra mét hÖ
thèng c©u hái ®Ó trß lÇn l ît tr¶ lêi, ®ång thêi ®Ó trao ®æi qua l¹i víi
nhau hay víi thÇy. Qua hÖ thèng c©u hái, c©u tr¶ lêi trß lÜnh héi ® îc néi
dung bµi häc. C¨n cø vµo tÝnh chÊt cña sù nhËn thøc cña häc sinh ph ¬ng
ph¸p ®µm tho¹i cã nh÷ng nhãm c¬ b¶n sau:
- §µm tho¹i t¸i hiÖn, ®µm tho¹i gi¶i thÝch minh ho¹, ®µm tho¹i
¬rixtic:
Trong c¸c ph¬ng ph¸p trªn th× ph ¬ng ph¸p ®µm tho¹i ¬rixtic lµ ® îc
chó ý vµ vËn dông nhiÒu trong gi¶ng d¹y:
B¶n chÊt cña ®µm tho¹i ¬rixtic lµ ph ¬ng ph¸p trong ®ã thÇy tæ chøc
trao ®æi kÓ c¶ lµ tranh luËn, gi÷a thÇy víi c¶ líp, cã khi gi÷a trß víi
nhau, th«ng qua ®ã mµ ®¹t ® îc môc ®Ých d¹y häc. HÖ thèng c©u hái cña
thÇy mang tÝnh nªu vÊn ®Ò ¬rixtic ®Ó buéc trß lu«n lu«n ë tr¹ng th¸i cã
vÊn ®Ò, c¨ng th¼ng trÝ tuÖ vµ tù lùc t×m lêi gi¶i ®¸p.
HÖ thèng c©u hái – lêi ®¸p mang tÝnh chÊt nªu vÊn ®Ò t¹o nªn néi
dung trÝ dôc chñ yÕu cña bµi häc lµ nguån kiÕn thøc vµ lµ mÉu mùc cña
c¸ch gi¶ quyÕt mét vÊn ®Ò nhËn thøc. Nh vËy th«ng qua ph¬ng ph¸p nµy
trß kh«ng nh÷nh lÜnh héi ® îc c¶ néi dung trÝ dôc mµ cßn häc ® îc c¶ ph¬ng ph¸p nhËn thøc vµ c¸ch diÔn ®¹t t tëng b»ng ng«n ng÷ nãi. Trong
ph¬ng ph¸p nµy hÖ thèng c©u hái cña thÇy gi÷ vai trß chØ ®¹o cã tÝnh
chÊt quyÕt ®Þnh ®èi víi chÊt l îng lÜnh héi cña c¶ líp, dÉn d¾t häc trß
b»ng nh÷ng c©u hái liªn tiÕp, xÕp theo mét l«gÝc chÆt chÏ cã dông ý cña
thÇy. HÖ thèng c©u hái cña thÇy võa lµ kim chØ nam, võa lµ b¸nh l¸i h íng t duy cña trß ®i theo mét l«gÝc hîp lÝ, nã kÝch thÝch c¸ tÝnh tÝch cùc
t×m tßi, trÝ tß mß khoa häc vµ c¶ sù ham muèn gi¶i ®¸p vÊn ®Ò.
VÒ sù tæ chøc ho¹t ®éng d¹y vµ häc cña thÇy vµ cña trß trong ph ¬ng
ph¸p nµy cã thÓ tiÕn hµnh theo c¸c ph ng ¸n sau:
- Ph¬ng ¸n thø nhÊt:
ThÇy ®Æt ra hÖ thèng nhiÒu c©u hái riªng rÏ råi chØ ®Þnh häc sinh tr¶
lêi. Mçi häc sinh tr¶ lêi mét c©u hái, nguån th«ng tin cho c¶ líp sÏ lµ
tæ hîp c¸c c©u hái cïng víi nh÷ng lêi ®¸p t ¬ng øng, cuèi cïng gi¸o
viªn hÖ thèng nhÊn m¹nh kiÕn thøc thu ® îc th«ng qua cuéc ®µm tho¹i.
- Ph¬ng ¸n thø hai:
ThÇy ®Æt ra cho c¶ líp mét c©u hái chÝng th êng cã kÌm theo nh÷ng
gîi ý, nh÷ng híng dÉn cã liªn quan tíi c©u hái chÝnh, ng êi sau l¹i bæ
sung vµ hoµn chØnh thªm c©u tr¶ lêi cña ng êi tríc vµ cø nh thÕ cho ®Õn
khi thÇy thÊy r»ng tæ hîp c¸c c©u tr¶ lêi cñ häc trß ®· bao gåm ®óng vµ
®ñ lêi gi¶i tæng qu¸t cña c©u hái ban ®Çu th× míi th«i.
- Ph¬ng ¸n thø ba:
ThÇy nªu c©u hái chÝnh, kÌm theo nh÷ng gîi ý nh»m tæ chøc cho c¶
líp tranh luËn hoÆc ®Æt ra nh÷ng c©u hái gîi ý cho nhau ®Ó gióp nhau
gi¶i ®¸p. C©u hái chÝnh do thÇy nªu ra th êng chøa ®ùng yÕu tè kÝch
thÝch tranh luËu. VÝ dô: nã chøa ®ùng m©u thuÉn d íi d¹ng nghÞch lÝ,
hoÆc nã v¹ch ra nhiÒu ph ng ¸n gi¶i quyÕt ph¶i lùa chän. §øng tr íc
nh÷ng c©u hái thuéc lo¹i nµy, häc sinh ®· v« h×nh ®øng vÒ nh÷ng phe
®èi lËp nhau, mçi phe bªnh vùc mét ý kiÕn cña m×nh vµ b¸c bá ý kiÕn
cña bªn kia mét c¸ch cã së khoa häc, cuèi cïng lµ lêi ®¸p cña häc sinh
rÊt lóng tóng khi x©y dùng lªn lêi tæng kÕt cuéc tranh luËn, v× tÝnh chÊt
kh¸i qu¸t vµ phª ph¸n cña nã, cho nªn ng êi thÇy ph¶i ®a ra c©u hái phô
gîi ý, hç trî cho trß tù lùc ®i tíi kÕt luËn, sau ®ã bao giê ng êi thÇy
còng ph¶i tæng kÕt l¹i c©u tæng kÕt ®ã vµ v¹ch râ u, nhîc ®iÓm cña ý
kiÕn mçi phe råi ®a ra kÕt luËn cña mét ngêi träng tµi, ë ®©y lµ c©u hái
chÝnh kÌm theo sù kÝch thÝch tranh luËn, b¶n th©n néi dung sù tranh
luËn vµ lêi gi¶i ®¸p tæng kÕt, ph ¬ng ph¸p nµy chñ yÕu dïng trong
xemine.
§Ó ph¸t huy tÝnh tù lùc, s¸ng t¹o, kÜ n¨ng trong häc tËp cña häc sinh
trong gi¶ng d¹y ho¸ häc cßn sö dông ph ¬ng ph¸p nghiªn cøu, ta h·y xÐt
b¶n chÊt, cÊu tróc l«gÝc cña ph ¬ng ph¸p nµy:
d- Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu:
B¶n chÊt cña ph¬ng ph¸p ®îc thÓ hiÖn: Ngêi gi¸o viªn nªu lªn ®Ò tµi
nghiªn cøu, gi¶i thÝch râ môc ®Ých cÇn ®¹t tíi, cã thÓ v¹ch ra ph ¬ng híng nghiªn cøu, híng dÉn tµi liÖu tham kh¶o råi tæ chøc cho häc sinh tù
lùc nghiªn cøu tµi liÖu ®ã, trong qu¸ tr×nh nµy ng êi gi¸o viªn theo dâi
vµ gióp ®ì häc sinh khi cÇn thiÕt.
M« h×nh cña ph¬ng ph¸p :
Néi dung
Häc sinh
Gi¸o viªn
Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu cã cÊu tróc l«gÝc, c¸c b íc tiÕn hµnh cô thÓ,
cÊu tróc cña ph¬ng ph¸p gåm 4 giai ®o¹n, mçi giai ®o¹n l¹i chia thµnh
mét sè bíc nhÊt ®Þnh :
Giai ®o¹n 1: §Þnh híng nghiªn cøu, giai ®o¹n nµy ® îc thùc hiÖn
b»ng 2 bíc: §Æt vÊn ®Ò vµ ph¸t biÓu vÊn ®Ò
- Khi ®Æt vÊn ®Ò gi¸o viªn th«ng b¸o vÒ ®Ò tµi nghiªn cøu, nªu ra
môc ®Ých chung cña viÖc nghiªn cøu, h×nh thµnh ®éng c¬ ban ®Çu.
- Trong khi ph¸t biÓu vÊn ®Ò ng êi gi¸o viªn nªu ra nh÷ng c©u hái cô
thÓ. Nh÷ng vÊn ®Ò bé phËn cÇn gi¶i quyÕt cña ®Ò tµi, g©y høng thó, nhu
cÇu nh©n thøc cña häc sinh.
Giai ®o¹n 2: LËp kÕ ho¹ch, giai ®oan naþ thùc hiÖn c¸c b íc ®Ò xuÊt
gi¶ thuyÕt. Gi¸o viªn híng dÉn häc sinh dù ®o¸n nh÷ng ph ¬ng ¸n gi¶i
quyÕt vÊn ®Ò nªu ra, lËp kÕ ho¹ch gi¶i quyÕt t ¬ng øng víi c¸c gi¶
thuyÕt. Giai ®o¹n nµy ® îc coi lµ giai ®o¹n dù ®o¸n khoa häc, lµm viÖc
víi thÝ nghiÖm, t duy rÊt quan träng ®Ó häc sinh t×m c¸ch gi¶i quyÕt vÊn
®Ò.
Giai ®o¹n3: Thùc hiÖn kÕ ho¹ch gi¶i, ® îc thùc hiÖn ë c¸c bíc thùc
hiÖn c¸c ph¬ng ¸n gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nªu ra ë trªn ®¸nh gi¸ viÖc thùc
hiÖn kÕ ho¹ch gi¶i, t ¬ng øng víi mçt gi¶ thuyÕt nªu ra ta thùc hiÖn mét
kÕ ho¹ch gi¶i vµ cã sù nhËn xÐt ®¸nh gi¸ c¸ch lµm ®ã. NÕu x¸c ®Þnh gi¶
thuyÕt lµ ®óng ta chuyÓn sang b íc ph¸t biÓu kÕt luËn vµ c¸ch gi¶i. NÕu
phñ nhËn gi¶ thuyÕt th× quay trë l¹i b íc 3, x©y dùng l¹i gi¶ thuyÕt vµ
c¸ch gi¶i kh¸c.
Giai ®o¹n 4: kiÓm tra vµ ®¸nh gi¸ cuèi cïng ( kÕt luËn).
- ThÓ nghiÖm øng dông kÕt luËn cña kÕ ho¹ch gi¶i, ta kÕt thóc viÖc
nghiªn cøu. Khi ®Ò tµi ® îc gi¶i quyÕt chän vÑn. nÕu sau khi gi¶i quyÕt
®Ò tµi ta thÊy xuÊt hiÖn vÊn ®Ò míi th× tuú theo møc ®é cña nã mµ
chuyÓn lªn giai ®o¹n ®Çu. VËy cã thÓ vËn dông ph ¬ng ph¸p nghiªn cøu
kÕt hîp víi thÝ nghiÖm sÏ n©ng cao hiÖu qu¶ giê ho¸ häc ë tr êng THCS.
§Æt vÊn ®Ò
Gd1
Ph¸t biÓu vÊn ®Ò
§Ò xuÊt gi¶ thuyÕt
Gd2
LËp kÕ ho¹ch gi¶i theo gi¶ thuyÕt
Thùc hiÖn kÕ ho¹ch gi¶i
Gd3
§¸ng gi¸ vÒ viÖc thùc hiÖn kÕ ho¹ch
X¸c nhËn gi¶ thuyÕt
Phñ nhËn gi¶
thuyÕt
KÕt luËn vÒ lêi gi¶i
Gd4
KiÓm tra vµ kÕt
§Ò xuÊt vÊn ®Ò míi
thóc
S¬ ®å algorit cña ph¬ng ph¸p nghiªn cøu
Nh vËy c¸c ph¬ng ph¸p c¬ b¶n hiÖn nay ®îc sö dông trong gi¶ng d¹y
ho¸ häc ë THCS, ph¬ng ph¸p nghiªn cøu cã t¸c dông tèt trong viÖc tÝch
cùc ho¸ ho¹t ®éng nhËn thøc cña häc sinh, nã th êng ®îc sö dông víi thÝ
nghiÖm ho¸ häc vµ ho¹t ®éng theo nhãm. Ho¹t ®éng theo nhãm ® îc thùc
hiÖn khi nhãm häc sinh nghiªn cøu thÝ nghiÖm ®Ó rót ra kÕt luËn vÒ mét
kiÕn thøc ho¸ häc nµo ®ã, th¶o luËn t×m ra lêi gi¶i, mét nhËn xÐt, mét
kÕt luËn nµo ®ã hoÆc cïng thùc hiÖn mét nhiÖm vô gi¸o viªn giao cho.
Ngµy nay lÝ luËn d¹y häc ®ang nghiªn cøu t×m ra nh÷ng tiÕp cËn míi
trong viÖc d¹y häc sinh c¸ch häc hiÖn ®¹i ®¶m b¶o trong khi d¹y häc
sinh gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò cô thÓ cña m«n ho¸ häc, th× h×nh thµnh ë
c¸c em nh÷ng ph¬ng ph¸p kh¸i qu¸t vµ hiÖn ®¹i cña ho¹t ®éng t duy vµ
thùc hµnh, nh÷ng c¸ch thøc chung trong viÖc tiÕp cËn vÊn ®Ò, kÜ n¨ng
t×m tßi gi¶i ph¸p cho mçi t×nh huèng míi. Tøc lµ d¹y häc sinh ph ¬ng
ph¸p kh¸i qu¸t cña t duy, ®¹t tr×nh ®é s¸ng t¹o cña sù lÜnh héi, cã kh¶
n¨ng vËn dông sù hiÓu biÕt vµo nh÷ng t×nh huèng míi ch a quen biÕt,
trong gi¶ng d¹y ho¸ häc cã thÓ sö dông ph ¬ng ph¸p nªu vÊn ®Ò ¬rixtic
®Ó thùc hiÖn môc ®Ých d¹y häc sinh t duy kh¸i qu¸t – s¸ng t¹o.
e – Ph¬ng ph¸p nªu vÊn ®Ò - ¬rixtic (d¹y häc nªu vµ gi¶i quyÕt vÊn
®Ò):
NÐt ®Æc trng c¬ b¶n cña ph¬ng ph¸p nµy lµ sù lÜnh héi tri thøc th«ng
qua ®Æt vµ gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò.
B¶n chÊt cña d¹y häc nªu vÊn ®Ò lµ gi¸o viªn ®Æt ra tr íc häc sinh c¸c
v©ns ®Ò khoa hoc më ra cho c¸c em nh÷ng con ® êng gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®ã
D¹y häc nªu vÊn ®Ò - ¬rixtic lµ mét tæ hîp ph ¬ng ph¸p d¹y häc phøc
t¹p, tøc lµ mét tËp hîp nhiÒu ph ¬ng ph¸p d¹y häc liªn kÕt víi nhau chÆt
chÏ, trong ®ã ph¬ng ph¸p x©y dùng bµi to¸n ¬rixtic gi÷ vai trß trung t©m
chñ ®¹o, g¾n bã ph¬ng ph¸p d¹y häc kh¸c trong mét hÖ thèng toµn vÑn.
Nh vËy ph¬ng ph¸p x©y dùng bµi to¸n ¬rixtic (t¹o t×nh huèng cã vÊn ®Ò)
gi÷ trung t©m, chñ ®¹o cßn sö dông c¸c ph ¬ng ph¸p d¹y häc quen thuéc:
ThÝ nghiÖm nghiªn cøu.
Ph¬ng ph¸p nªu vÊn ®Ò - ¬rixtic cã nÐt c¬ b¶n sau; Gi¸o viªn ®Æt ra
tríc häc sinh mét lo¹t nh÷ng bµi to¸n chøa ®ùng nh÷ng m©u thuÉn gi÷a
c¸i ®· biÕt víi c¸i cÇn ph¶i t×m nh ng chóng ®îc cÊu tróc l¹i mét c¸ch s
ph¹m, gäi lµ bµi to¸n nªu vÊn ®Ò ¬rixtic.
Häc sing tiÕp nhËn m©u huÉn cña bµi to¸n ¬rixtic nh m©u thuÉn cña
néi t©m m×nh vµ ®îc ®Æt vµo t×nh huèng cã vÊn ®Ò, tøc lµ tr¹ngth¸i cã
nhu cÇu bªn trong bøc thiÕt muèn gi¶i quyÕt b»ng ® îc bµi to¸n ®ã. Trong
c¸ch gi¶i vµ c¸ch tæ chøc gi¶i bµi to¸n ¬rixtic mµ häc sinh lÜnh héi mét
c¸ch tù gi¸c vµ tÝch cùc c¶ kiÕn thøc, c¶ c¸ch thøc gi¶i vµ do ®ã cã ® îc
niÒm vui síng cña sù nhËn thøc s¸ng t¹o.
Bµi to¸n nªu vÊn ®Ò - ¬rixtic trong gi¶ng d¹y ho¸ häc ® îc x©y dùng
b»ng c¸c kiÓu c¬ b¶n: T×nh huèng nghÞch lý, t×nh huèng bÕ t¾c, t×nh
huèng lùa chän vµ t×nh huèng nh©n qu¶, cã nh÷ng vÊn ®Ò trong ho¸ häc
nhÊt lµ trong lÜn vùc ®Þnh luËt vµ häc thuyÕt chñ ®¹o cã thÓ chøa ®ùng
®ång thêi c¶ 4 t×nh huèng trªn. Khi häc sinh tù lùc thùc hiÖn toµn bé quy
tr×nh cña d¹y häc nªu vÊn ®Ò. §ã lµ ph ¬ng ph¸p nghiªn cøu ¬rixtic.
Nh vËy viÖc thùc hiÖn nã trong gi¶ng d¹y tuú thuéc vµo kh¶ n¨ng
cña gi¸o viªn - tr×nh ®é nhËn thøc cña häc sinh mµ chän møc ®é nµo cho
thÝch hîp, khi ®ã hiÖu qu¶ cña ph ¬ng ph¸p míi ®îc ph¸t huy.
Tãm l¹i viÖc sö dông ph ¬ng ph¸p d¹y häc thÕ nµo tuú thuéc vµo néi
nung cÇn truyÒn ®¹t - vèn kiÕn thøc - kh¶ n¨ng tæ chøc ®iÒu khiÓn cña
gi¸o viªn vµ kh¶ n¨ng t duy lÜnh héi kiÕn thøc cña häc sinh. trong lÝ luËn
d¹y häc ®ang cã xu híng ®æi míi ph¬ng ph¸p d¹y häc theo h íng ho¹t
®éng ho¸ ngêi häc víi kh¸i niÖm “LÊy ngêi häc lµm trung t©m”. Trong
qu¸ tr×ng t×n hiÓu b¶n chÊt c¸c ph ¬ng ph¸p d¹y häc ho¸ häc, néi dung
ch¬ng tr×nh ho¸ häc THCS, t©m sinh lÝ häc sinh líp 8 – 9 vµ qu¸ tr×nh
nhËn thøc cña häc sinh chóng t«i nhËn thÊy r»ng sö dông tèt vµ cã hiÖu
qu¶ ph¬ng ph¸p nghiªn cøu kÕt hîp víi ph ¬ng ph¸p thÝ nghiÖm vµ ph¬ng
ph¸p d¹y häc nªu vµ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò (nªu vÊn ®Ò ¬rixtic) trong gi¶ng
d¹y ho¸ häc THCS th× sÏ n©ng cao hiÖu qu¶ cña giê d¹y theo h íng ho¹t
®éng ho¸ ngíi häc, ®©y còng lµ 2 ph ¬ng ph¸p ®îc u tiªn khi gi¶ng d¹y
ho¸ häc THCS hiÖn nay.
PhÇn thø ba
øng dông c¸c ph¬ng ph¸p d¹y häc tÝch
cùc vµo gi¶ng d¹y m«n ho¸ häc THCS
I – Ph¬ng ph¸p thÝ nghiÖm ho¸ häc:
Sö dông thÝ nghiÖm ®Ó d¹y häc tÝch cùc lµ ph ¬ng ph¸p ®Æc thï cña
c¸c m«n khao häc thùc nghiÖm trong ®ã nhÊt lµ m«n ho¸ häc. Trong tr êng THCS sö dông thÝ nghiÖm ®Ó d¹y häc tÝch cùc ® îc thùc hiÖn theo
nh÷ng c¸ch sau:
- ThÝ nghiÖm ®Ó nªu vÊn ®Ò hoÆc lµm xuÊt hhiÖn vÊn ®Ò.
- ThÝ nghiÖm ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®Æt ra: thÝ nghiÖm nghiªn cøu, thÝ
nghiÖm kiÓm tra gi¶ thuyÕt hay dù ®o¸n.
- ThÝ nghiÖm chøng minh cho vÊn dÒ ®· ® îc kh¼ng ®Þnh.
- ThÝ nghiÖm thùc hµnh: cñng cè lÝ thuyÕt, rÌn kÜ n¨ng thôc hµnh.
- ThÝ nghiÖm trong bµi tËp thùc nghiÖm.
Ph¬ng ph¸p d¹y häc sö dông thÝ nghiÖm ® îc sö dông trong phÇn lín
c¸c bµi trong ch¬ng tr×nh ho¸ häc THCS.
Mét sè bµi sö dông ph¬ng ph¸p thÝ nghiÖm:
* Líp 8
- Bµi 1. Më §Çu M«n Ho¸ Häc.
- Bµi 2. ChÊt.
- Bµi 12. Sù biÕn ®æi chÊt.
- Bµi 15. §Þng luËt b¶o toµn khèi l îng.
- Bµi 24. TÝnh chÊt ho¸ häc cña oxi.
- Bµi 31. TÝnh chÊt – øng dông cña hidro.
* Líp 9
Trong ch¬ng tr×nh ho¸ häc líp 9 th× th× thÝ nghiÖm ho¸ häc ® îc sö
dông trong hÇu hÕt c¸c bµi,
VÝ dô:
- Bµi 1. TÝnh chÊt ho¸ häc cña oxÝt - kh¸i qu¸t vÒ sù ph©n lo¹i
oxÝt
- Bµi 3. TÝnh chÊt ho¸ häc cña axÝt.
- Bµi 7. TÝnh chÊt ho¸ häc cña baz¬.
- Bµi 9. TÝnh chÊt ho¸ häc cña muèi.
- Bµi 16. TÝnh chÊt ho¸ häc cña kim lo¹i.
- Bµi 17. D·y ho¹t ®éng ho¸ häc cña kim lo¹i.
- Bµi 36. Metan
- Bµi 37. Etilen.
- Bµi 38. Axtilen
- Bµi 39. Benzen.
- Bµi 44. Rîu etylÝc.
- Bµi 45. AxÝt axetÝc.
Ngoµi ra cßn dïng trong tÊt c¶ c¸c bµi thùc hµnh.
VÝ dô; Sö dông thÝ nghiÖm khi d¹y bµi “ TÝnh chÊt ho¸ häc cña
hi®ro” líp 8.
Tªn thÝ nghiÖm:Hi®r« t¸c dông víi ®ång(II)oxÝt.
Ho¹t ®éng cña gi¸o
Ho¹t ®éng cña häc sinh
viªn
Nghiªn cøu thÝ nghiÖm, rót ra hi®ro khö ®ång (II)oxÝt t¹o
Môc ®Ých thµnh ®ång kim lo¹i vµ n íc, tõ ®ã vµ mét sè thÝ nghiÖm
thÝ nghiÖm kh¸c kh¸i qu¸t ho¸ ®îc hi®r« khö mét sè oxÝt lim lo¹i t¹o
thµnh kim lo¹i vµ níc.
H·y quan s¸t h×nh5.2 Quan s¸t h×nh vÏ, m« t¶ dông cô vµ
Dông
cô cho biÕt dông cô c¸ch l¾p ®Æt dông cô vµ l¾p ®Æt ®Ó
thÝ nghiÖm chÝnh vµ t¸c dông cña tiÕn hµnh thÝ nghiÖm
chóng
Ph¶n øng ho¸ häc cã x¶y ra, hiÖn
Dù ®o¸n
tîng .
Quan s¸t häc sinh Häc sinh thùc hiÖn thÝ nghiÖm:
Thùc hiÖn
lµm thÝ nghiÖm
- §iÒu chÕ H 2 tõ Zn vµ dung dÞch
thÝ nghiÖm
HCl ®Æc.
H·y quan s¸t thµnh XuÊt hiÖn chÊt r¾n mÇu ®á, thµnh
HiÖn tîng èng nghiÖm, sù thay èng nghiÖm bÞ mê ®i vµ cã nh÷ng
thÝ nghiÖm ®æi mÇu s¾c cña chÊt giät níc trong èng nghiÖm.
r¾n.
Gi¶i thÝch ChÊt r¾n mÇu ®á cã Kim lo¹i ®ång cã mÇu ®á, h¬i n íc
t¹o thµnh ngng tô thµnh níc láng.
hiÖn tîng, thÓ lµ chÊt nµo?
viÕt PTHH
PTHH: CuO + H 2 Cu + H 2 O
H·y rót ra nhËn xÐt Hi®ro ®· chiÕm oxi cña CuO, t¹o
Rót
ra
qua thÝ nghiÖm nµy?
thµnh kim lo¹i Cu vµ n íc. H 2 lµ
nhËn xÐt
chÊt khö.
VÝ dô trªn lµ vËn dông møc ®é cao nhÊt, tuú thuéc vµo néi dung bµi
häc vµ ®iÒu kiªn c¬ së vËt chÊt mµ sö dông c¸c møc phï hîp.
VÝ dô: Sö dông thÝ nghiÖm khi d¹y bµi “Mét sè oxit quan träng” líp 9
Trong bµi nµy nhãm häc sinh lµm thÝ nghiÖm ®Ó chøng minh tÝnh chÊt
ho¸ häc cña Caxioxit møc ®é nµy t ¬ng ®èi tÝch cùc bëi v× nh÷ng tÝnh
chÊt ho¸ häc cña caxioxit häc sinh ®· biÕt.
II – Ph¬ng ph¸p ®µm tho¹i ¬rixtic:
Trong ph¬ng ph¸p nµy th× hÖ thèng c©u hái cña thÇy gi÷ vai trß chñ
®¹o. HÖ thèng c©u hái – vÊn ®Ò ph¶i ®îc lùa chän vµ s¾p xÕp hîp lÝ, c©u
hái cã néi dung râ rµng vµ dÔ hiÓu, chÝnh x¸c, hîp tr×nh ®é cña häc sinh.
Sè lîng vµ tÝnh phøc t¹p cña c©u hái còng nh møc ®é ph©n chia c©u hái
®ã thµnh nh÷ng c©u hái nhá phô thuéc chñ yÕu vµo:
- TÝnh phøc t¹p cña vÊn ®Ò nghiªn cøu
- Tr×nh ®é ph¸t triÓn cña häc sinh, kÜ n¨ng, kÜ x¶o cña häc sinh
tham gia c¸c bµi vÊn ®¸p t×m tßi.
* Quy tr×nh vÊn ®¸p t×m tßi ë líp:
§©y lµ quy tr×nh ®îc ¸p dông phæ biÕn vµ cã hiÖu qu¶ cao, vµ cÇn
lµm cho quy tr×nh trë thµnh thãi quen cña líp:
- Gi¸o viªn nªu c©u hái cho c¶ líp, yªu cÇu häc sinh suy nghÜ
chuÈn bÞ tr¶ lêi (tuyÖt ®èi kh«ng chØ ®Þnh tr íc häc sinh tr¶ lêi).
- C¶ líp suy nghÜ 1 ®Õn 2 phót.
- Gi¸o viªn chØ ®Þnh mét häc sinh tr¶ lêi.
- Gi¸o viªn vµ c¶ líp nghe phÇn tr¶ lêi cña häc sinh.
- C¸c häc sinh kh¸c nhËn xÐt vÒ ý kiÕn tr¶ lêi cña häc sinh ® îc chØ
®Þnh ph¸t biÓu.
- Gi¸o viªn nhËn xÐt, ®¸nh gi¸ vµ kÕt luËn.
Ph¬ng ph¸p nµy ®îc sö dông nhiÒu trong ch ¬ng tr×nh ho¸ häc THCS
vµ ®îc kÕt hîp víi nhiÒu ph¬ng ph¸p tÝch cùc kh¸c.
VÝ dô .Bµi “TÝnh chÊt cña Oxi” (líp 8):
*C©u hái chÝnh:
- Oxi cã thÓ t¸c dông víi c¸c chÊt kh¸c kh«ng? T¸c dông m¹nh
hay yÕu?
*C©u hái phô:
- NhËn xÐt hiÖn tîng trong thÝ nghiÖm lu huúnh ch¸y trong
kh«ng khÝ vµ trong lä ®ùng oxi?
- So s¸nh c¸c hiªn t îng lu huúnh ch¸y trong kh«ng khÝ vµ ch¸y
trong khÝ oxi?
VÝ dô .Bµi 25 “TÝnh chÊt cña phi kim” (líp 9):
*C©u hái chÝnh:
- Phi kim cã nh÷ng tÝnh chÊt ho¸ häc nµo?
* C©u hái phô:
- NhËn xÐt hiÖn tîng khi khÝ hi®ro ch¸y trong khÝ clo?
- HiÖn tîng mÇu vµng lôc cña khÝ clo chuyÓn thµnh kh«ng mµu,
quú tÝm biÕn thµnh ®á?
VÝ dô. Bµi 17 “D·y ho¹t ®éng ho¸ häc cña kim lo¹i ” (líp9):
ë bµi nµy gi¸o viªn cã thÓ ¸p dông ph ¬ng ¸n nªu hÖ thèng c©u hái
riªng rÏ (theo ph¬ng ¸n thø nhÊt)
- Yªu cÇu häc sinh lµm c¸c thÝ nghiÖm ho¸ häc råi ®Æt ra c©u hái.
- Qua thÝ nghiÖm 1 ta thÊy ®é ho¹t ®éng cña Fe so víi Cu nh thÕ
nµo?
- Qua thÝ nghiÖm 2 ta thÊy ®é ho¹t ®éng cña Al so víi Fe nh thÕ
nµo?
- Qua thÝ nghiÖm 3 ta thÊy kh¶ n¨ng ®Èy hi®ro ra khái axÝt cña Fe
so víi Cu nh thÕ nµo?
- Qua c¸c thÝ nghiÖm (1), (2), (3), (4) ta s¾p xÕp ®é m¹nh cña kim
lo¹i ®· xÐt theo thø tù gi¶m dÇn nh thÕ nµo?
Mét sè bµi gi¶ng cã thÓ ¸p dông ph ¬ng ph¸p nµy:
* Líp 8:
- Bµi 1. Më ®Çu m«n ho¸ häc
- Bµi 2. ChÊt
- Bµi 12 Sù biÕn ®æi chÊt
- Bµi 24 TÝnh chÊt cña oxi
- Bµi 28 Kh«ng khi – sù ch¸y
- Bµi 31 TÝnh chÊt – øng dông cña hi®ro
- Bµi 33 §iÒu chÕ khÝ hi®ro – ph¶n øng thÕ
* Líp 9:
- Bµi 12 Mèi quan hÖ gi÷a c¸c hîp chÊt v« c¬
- Bµi 17 D·y ho¹t ®éng ho¸ häc cña kin lo¹i
- Bµi 18 Nh«m
- Bµi 19 S¾t
- Bµi 25 TÝnh chÊt cña phi kim
- Bµi 31 S¬ lîc vÒ b¶ng tuÊn hoµn c¸c nguyªn tè ho¸ häc
III – Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu:
§©y lµ ph¬ng ph¸p thêng ®îc dïng ®i kÌm víi ph ¬ng ph¸p thÝ
nghiÖm th× sÏ cã hiÖu qu¶ cao, ph ¬ng ph¸p nµy ®îc c¸c gi¸o viªn ¸p
dông t¬ng ®èi phæ biÕn trong c¸c bµi d¹y.
Ph¬ng ph¸p nµy dùa trªn 2 ®iÒu kiÖn sau:
- Trªn c¬ së nghiªn cøu c¸c ®èi t îng kh¸c nhau häc sinh cã thÓ
®éc lËp ë mét møc ®é ®¸ng kÓ kh¸m ph¸ ra sù kiÖn khoa häc mµ em ch a
biÕt
- Trªn c¬ së c¸c sù kiÖn ®· biÕt häc sinh cã thÓ ®éc lËp ë møc ®é
®¸ng kÓ tiÕn hµnh kh¸i qu¸t ho¸ khoa häc mµ em ch a biÕt.
Ph¬ng ph¸p nµy ®îc ¸p dông trong c¸c bµi mang tÝnh nghiªn cøu
tµi liÖu míi (TÝnh chÊt ho¸ häc cña chÊt, ®Þnh luËt ho¸ häc …)
C¸c vÝ dô cô thÓ:
VÝ dô 1:
Khi tiÕn hµnh ph¶n øng thÕ trong phÇn ®iÒu chÕ hi®ro. ta dïng thÝ
nghiÖm Zn t¸c dông víi axit HCl lµm nguån kiÕn thøc.
Gi¸o viªn nªu vÊn ®Ò: Ta xem xÐt ph¶n øng cña Zn víi axÝt HCl
x¶i ra nh thÕ nµo? cã gièng ph¶n øng ho¸ hîp ta ®· nghiªn cøu ? Trªn c¬
së 2 chÊt t¸c dông víi nhau c¸c em h·y dù ®o¸n ph¶n øng x¶y ra nh thÕ
nµo?
Gi¶ thuyÕt 1: Zn + HCl ZnCl 2 + H 2
Zn ®Èy H 2 ra khái ph©n tö axÝt
Gi¶ thuyÕt 2: Zn + HCl Cl 2
Zn ®Èy H 2 ra khái ph©n tö axÝt
Gi¶ thuyÕt 3 Zn kÕt hîp víi ph©n tö axÝt t¹o chÊt míi theo
ph¶n øng ho¸ hîp.
- Híng dÉn häc sinh kiÓm nghiÖm tõng gi¶ thuyÕt nãi trªn
b»ng lÝ thuyÕt. nÕu x¶y ra theo gi¶ thuyÕt 1 th× thu ® îc chÊt khÝ
kh«ng mÇu, kh«ng mïi, nhÑ.
- NÕu x¶y ra theo gi¶ thuyÕt 2 ta sÏ thu ® îc chÊt khÝ mÇu vµng
lôc, mïi h¾c, nÆng h¬n kh«ng khÝ.
- NÕu x¶y ra theo gi¶ thuyÕt 3 ta sÏ thu ® îc mét chÊt, kh«ng
t¹o ra chÊt khÝ.
- Sau khi híng dÉn häc sinh kiÓm nghiÖm b»ng lÝ thuyÕt, gi¸o
viªn yªu cÇu häc sinh tiÕn hµnh lµm thÝ nghiÖm kiÓm chøng vµ yªu
cÇu häc sinh quan s¸t s¶n phÈm vµ x¸c nhËn gi¶ thuyÕt ®óng.
- Ta cho häc sinh tiÕn hµnh tiÕp c¸c thÝ nghiÖm kiÓm nghiÖm gi¶
thuyÕt nµy: Cho Fe t¸c dông víi dung dÞch H 2 SO 4 lo·ng hoÆc Al t¸c
dông víi dung dÞch HCl ….
IV- Ph¬ng ph¸p nªu vÊn ®Ò - ¬rixtic (d¹y häc nªu vµ gi¶i quyÕt
vÊn ®Ò):
D¹y häc nªu vµ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò lµ ph¬ng ph¸p ®îc khuyÕn
khÝch sö dông nhiÒu trong viÖc ®æi míi ph ¬ng ph¸p d¹y häc hiÖn
nay, d¹y häc nªu vµ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò trong bé m«n ho¸ häc bao
gåm c¸c bíc sau:
* B1. §Æt vÊn ®Ò:
- T¹o t×nh huèng cã vÊn ®Ò (x©y dùng bµi to¸n ¬rixtic).
- Ph¸t biÓu vµ nhËn d¹ng vÊn ®Ò n¶y sinh.
- Ph¸t biÓu vÊn ®Ò cÇn gi¶i quyÕt.
* B2. Gi¶i quyÕt vÊn ®Ò:
- X©y dùng c¸c gi¶ thuyÕt.
- LËp kÕ ho¹ch gi¶i quyÕt vÊn ®Ò.
- Thùc hiÖn vµ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò, kiÓm tra c¸c gi¶ thuyÕt b»ng
c¸c ph¬ng ph¸p kh¸c nhau.
* B3. KÕt luËn:
- Th¶o luËn c¸c kÕt qu¶ thu ®îc vµ ®¸nh gi¸.
- Kh¼ng ®Þnh hay b¸c bá gi¶ thuyÕt ®· nªu.
- Ph¸t biÓu kÕt luËn.
- §Ò xuÊt vÊn ®Ò míi.
Trong ph¬ng ph¸p nµy ®iÒu kiÖn ®Ó ®¶m b¶o t¹o t×nh huèng cã
vÊn ®Ò :
- §iÒu quan träng ngêi gi¸o viªn ph¶i v¹ch ra ® îc nh÷ng ®iÒu
cha biÕt, chØ ra c¸i míi trong mèi quan hÖ víi c¸i ®· biÕt, víi vèn
cò.
- T×nh huèng ®Æt ra ph¶i kÝch thÝch, g©y ® îc høng thó nhËn
thøc ®èi víi häc sinh.
- T×nh huèng ph¶i phï hîp víi kh¶ n¨ng cña häc sinh.
-C©u hái cña gi¸o viªn ph¶i chøa ®ùng m©u thuÉn nh©n thøc
(cã mét hay vµi khã kh¨n, ®ßi hái häc sinh ph¶i t duy, huy déng kiÕn
thøc ®· cã. C©u hái ph¶i chøa ®ùng ph ¬ng híng gi¶i quyÕt vÊn ®Ò,
t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó xuÊt hiÖn gi¶ thiÕt, g©y xóc c¶n m¹nh ®èi víi häc
sinh khi nhËn ra m©u thuÉn nhËn thøc cã liªn quan tíi vÊn ®Ò.)
Ph¬ng ph¸p nµy thêng ®îc ¸p dông trong c¸c bµi nghiªn cøu
tÝnh chÊt míi hoÆc tÝnh chÊt riªng cña chÊt mµ tÝnh chÊt chung cña
lo¹i chÊt ®ã kh«ng cã, cô thÓ:
* líp 8
- Bµi 12. Sù biÕn ®æi cña chÊt
- Bµi 15. §Þnh luËt b¶o toµn khèi l îng
- Bµi 24. TÝnh chÊt cña oxi
- Bµi 31. TÝnh chÊt – øng dông cña hi®ro
* líp 9
- Bµi 3. TÝnh chÊt ho¸ häc cña axit
- Bµi 4. Mét sè axit quan träng
- Bµi 7. TÝnh chÊt ho¸ häc cña baz¬
- Bµi 9. TÝnh chÊt ho¸ häc cña muèi
- Bµi 16. TÝnh chÊt ho¸ häc cña kim lo¹i
- Bµi 17. D·y ho¹t ®éng ho¸ häc cña kim lo¹i
- Bµi 18. Nh«m
- Bµi 25. TÝnh chÊt ho¸ häc cña phi kim
- Bµi 35. CÊu t¹o ph©n tö hîp chÊt h÷u c¬
- Bµi 37. Etilen
- Bµi 39. Benzen
- Bµi 44. Rîu etylic
Méi sè vÝ dô cô thÓ:
VÝ dô 1:Bµi 15 “ §Þnh luËt b¶o toµn khèi lîng” líp 8
VÊn ®Ò ®Æt ra lµ: Khi cho dung dÞch Bari clorua ph¶n øng
víidung dÞch Natri sunphat th× khèi l îng sau ph¶n øng thay ®æi nh
thÕ nµo?
C¸c ho¹t déng cña gi¸o vªn vµ häc sinh nh thÕ nµo?
- Häc sinh nªu gi¶ thiÕt.
- Häc sinh kiÓm tra gi¶ thiÕt b»ng thÝ nghiÖm .
- Häc sinh kÕt luËn.
VÝ dô 2: Bµi 24 “ TÝnh chÊt ho¸ häc cña oxi”- líp 8
VÊn ®Ò ®Æt ra :- Oxi cã t¸c dông trùc tiÕp víi c¸c kim lo¹i t¹o
thµnh oxÝt kh«ng?
- Xem thêm -