Tài liệu Tìm hiểu nhân vật trong tác phẩm tự sự từ khía cạnh nội tâm nhân vật

S¸ng kiÕn kinh nghiÖm ***-----*** TÌM HIỂU NHÂN VẬT TRONG TÁC PHẨM TỰ SỰ TỪ KHÍA CẠNH NỘI TÂM NHÂN VẬT A/ §Æt vÊn ®Ò. Nh chóng ta ®· biÕt t¸c phÈm tù sù chiÕm mét sè lîng lín trong ch¬ng tr×nh v¨n häc ë trêng phæ th«ng .ViÖc t×m hiÓu, kh¸m ph¸ t¸c phÈm tù sù mét c¸ch ®óng ®¾n, cã hiÖu qu¶ cao vÉn ®ang lµ mét thö th¸ch lín víi gi¸o viªn vµ häc sinh. Cã nhiÒu c¸ch ®Ó t×m hiÓu t¸c phÈm tù sù: Cã thÓ ®i tõ cèt truyÖn, t×nh tiÕt, biÕn cè, nh©n vËt ... Nhng cã lÏ trong t¸c phÈm tù sù th× nh©n vËt lµ mét thµnh phÇn trung t©m cña t¸c phÈm, lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh t¹o thµnh cèt truyÖn, lµ n¬i ®Ó t¸c gi¶ göi g¾m nh÷ng t tëng chñ ®Ò. Nh©n vËt trong t¸c phÈm tù sù thêng ®îc kh¾c ho¹ qua nh÷ng khÝa c¹nh nh: Lai lÞch, ngo¹i h×nh, ng«n ng÷, néi t©m, hµnh ®éng ... ë ®Ò tµi nµy ngêi viÕt chØ ®Ò cËp ®Õn mét khÝa c¹nh kh¸m ph¸ nh©n vËt ®ã lµ : Tõ néi t©m nh©n vËt, t×m hiÓu nh©n vËt trong t¸c phÈm tù sù. Bëi v×, nh©n vËt trong t¸c phÈm tù sù hÇu hÕt ®Òu ®îc c¸c t¸c gi¶ kh¾c ho¹ râ nÐt yÕu tè néi t©m tõ ®ã nh©n vËt ®îc kh¾c ho¹ s©u s¾c . B/ Lý do chän ®Ò tµi. Trong trêng THPT häc sinh thêng lóng tóng trong viÖc khai th¸c t¸c phÈm tù sù. §Æc biÖt lµ khã kh¨n trong viÖc t×m hiÓu c¸c nh©n vËt trong t¸c phÈm tù sù. Häc sinh thêng thÓ hiÖn nh©n vËt mét c¸ch chung chung mµ kh«ng lµm næi bËt ®îc nh©n vËt. Mµ trong t¸c phÈm tù sù th× nh©n vËt thêng thÓ hiÖn chñ ®Ò cña t¸c phÈm. H¬n n÷a trong khai th¸c nh©n vËt häc sinh thêng khã kh¨n trong viÖc t×m hiÓu thÓ hiÖn néi t©m nh©n vËt. Víi ®Ò tµi nµy, ngêi viÕt muèn ®a ra mét vµi c¸ch t×m hiÓu nh©n vËt trong t¸c phÈm tù sù qua néi t©m nh©n vËt. Tõ ®ã híng dÉn häc sinh t×m hiÓu cô thÓ néi t©m nh©n vËt qua giê häc t¸c phÈm tù sù vµ giê lµm v¨n ph©n tÝch nh©n vËt trong t¸c phÈm tù sù. Ngêi viÕt sÏ cô thÓ ho¸ vÊn ®Ò nµy trong mét sè t¸c phÈm tù sù trong trêng phæ th«ng nh: "§êi thõa " cña Nam Cao, " Vî chång A Phñ" cña T« Hoµi. C/ Ph¹m vi ®Ò tµi. Víi ®Ò tµi nµy ngêi viÕt nghiªn cøu trong diÖn hÑp: T×m hiÓu néi t©m mét sè nh©n vËt trong t¸c phÈm tù sù ë ch¬ng tr×nh v¨n häc líp 11 vµ líp 12. D/ Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu. 1 - Tõ viÖc t×m hiÓu ®Æc ®iÓm chung vÒ t¸c phÈm tù sù gi¸o viªn híng dÉn häc sinh t×m hiÓu tÝnh c¸ch nh©n vËt trong giê häc t¸c phÈm tù sù vµ trong giê lµm v¨n ph©n tÝch nh©n vËt trong t¸c phÈm tù sù: - Tõ ®ã híng dÉn häc sinh thùc nghiÖm cô thÓ vÒ tÝnh c¸ch nh©n vËt trong hai t¸c phÈm tù sù: "§êi thõa " cña Nam Cao, " Vî chång A Phñ" cña T« Hoµi. E/ CÊu tróc cña ®Ò tµi: Gåm 3 phÇn. - PhÇn I: Giíi thiÖu chung. - PhÇn II: (Träng t©m) gåm 4 ch¬ng. + Ch¬ng I : C¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn cña ®Ò tµi. + Ch¬ng II: Néi t©m nh©n vËt trong t¸c phÈm tù sù vµ viÖc híng häc sinh t×m hiÓu néi t©m nh©n vËt. + Ch¬ng III: Thùc nghiÖm. + Ch¬ng IV: Tr¾c nghiÖm kiÓm chøng ®Ò tµi - PhÇn III: KÕt luËn. PhÇn néi dung Ch¬ng I: C¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn cña ®Ò tµi. §Ó híng dÉn häc sinh t×m hiÓu vÒ néi t©m nh©n vËt trong mét sè t¸c phÈm tù sù ë trêng phæ th«ng ta cÇn hiÓu râ mét sè vÊn ®Ò vÒ c¬ së lý luËn xoay quanh thÓ lo¹i tù sù. I/ T¸c phÈm tù sù - vµ ®Æc ®iÓm cña t¸c phÈm tù sù. 1- Kh¸i niÖm vÒ t¸c phÈm tù sù. Theo Lª B¸ H¸n, TrÇn §×nh Sö, NguyÔn Kh¾c Phi trong: "Tõ ®iÓn thuËt ng÷ v¨n häc" (NXB §HQGHN- 1997) th× tù sù ®îc hiÓu lµ : "Ph¬ng thøc t¸i hiÖn ®êi sèng bªn c¹nh hai ph¬ng diÖn kh¸c lµ tr÷ t×nh vµ kÞch, ®îc dïng lµm c¬ së ®Ó ph©n lo¹i t¸c phÈm v¨n häc" (S§D- trong 317) . Theo "Tõ ®iÓn tiÕng ViÖt": "Tù sù lµ thÓ lo¹i v¨n häc ph¶n ¸nh hiÖn thùc b»ng c¸ch kÓ l¹i sù viÖc, miªu t¶ tÝnh c¸ch th«ng qua cèt truyÖn, t¬ng ®èi hoµn chØnh". Trong lý luËn v¨n häc th× :"T¸c phÈm tù sù lµ lo¹i t¸c phÈm ph¶n ¸nh ®êi sèng trong qu¸ tr×nh kh¸ch quan cña nã, qua con ngêi, hµnh vi, sù kiÖn ®îc kÓ l¹i bëi mét ngêi kÓ chuyÖn nµo ®ã". Theo Gi¸o s NguyÔn V¨n H¹nh, TiÕn sÜ Huúnh Nh Ph¬ng:"Tù sù lµ kÓ chuyÖn, tr×nh bµy sù viÖc, sù vËt mét c¸ch cô thÓ, chi tiÕt, cã ®Çu cã ®u«i, tù sù tËp trung chñ yÕu vµo viÖc miªu t¶ thÕ giíi bªn ngoµi". 2 Tõ c¸c híng nghiªn cøu trªn chóng ta cã thÓ hiÓu mét c¸ch chung nhÊt vÒ thÓ lo¹i tù sù nh sau: Tù sù lµ thÓ lo¹i v¨n häc ph¶n ¸nh cô thÓ hiÖn thùc ®êi sèng mét c¸ch kh¸ch quan b»ng c¸ch kÓ l¹i sù viÖc, sù kiÖn, miªu t¶ tÝnh c¸ch nh©n vËt, chi tiÕt ... cã ®Çu cã ®u«i th«ng qua cèt truyÖn t¬ng ®èi hoµn chØnh vµ ®îc kÓ l¹i bëi mét ngêi kÓ chuyÖn nµo ®ã. 2- Nh÷ng ®Æc trng c¬ b¶n cña thÓ lo¹i tù sù bao gåm: - Cèt truyÖn. - Nh©n vËt. - Ng«n ng÷. 3- Nh©n vËt vµ ®Æc ®iÓm cña nh©n vËt trong t¸c phÈm tù sù. - Nh©n vËt: Thêng lµ con ngêi, cã thÓ lµ sù vËt, loµi vËt ... - §Æc ®iÓm nh©n vËt trong t¸c phÈm tù sù: Thêng ®îc thÓ hiÖn qua c¸c khÝa c¹nh: Lai lÞch, ngo¹i h×nh, néi t©m, hµnh ®éng, ng«n ng÷ ... II/ ý nghÜa cña viÖc híng dÉn häc sinh t×m hiÓu néi t©m nh©n vËt trong t¸c phÈm tù sù trong trêng THPT . 1- Trong giê gi¶ng v¨n t¸c phÈm tù sù. VÊn ®Ò lín ®Æt ra lµ lµm thÕ nµo ®Ó häc sinh tiÕp cËn t¸c phÈm hiÖu qu¶ nhÊt trong giê häc. Trong t¸c phÈm tù sù t¸c phÈm nµo còng cã nh©n vËt vµ nh©n vËt bao giê còng thÓ hiÖn chñ ®Ò t¸c phÈm cho nªn t×m hiÓu t¸c phÈm lµ t×m hiÓu nh©n vËt. Nhng t×m hiÓu nh©n vËt nh thÕ nµo ®Ó ®¹t ®ù¬c hiÖu qu¶ cao nhÊt.Trong khi tiÕp cËn t¸c phÈm v¨n häc chóng ta t×m hiÓu nh©n vËt qua nhiÒu yÕu tè nh ngo¹i h×nh, néi t©m, hµnh ®éng, ng«n ng÷...Nh vËy t×m hiÓu néi t©m nh©n vËt ®Ó kh¸i qu¸t vÒ nh©n vËt kh«ng ph¶i lµ mét con ®êng duy nhÊt. Tuy nhiªn néi t©m cã vai trß hÕt søc quan träng v× ngo¹i h×nh vµ hµnh ®éng cña nh©n vËt kh«ng ph¶i bao g׬ còng béc lé râ vÒ nh©n vËt .Ta lÊy mét vÝ dô: Khi tiÕp xóc nh©n vËt Cadim«®« cña VicToHuyg« trong t¸c phÈm: "Nhµ thê §øc bµ Pari" ai còng thÊy anh ta lµ mét ngêi cã ngo¹i h×nh xÊu xÝ nhng l¹i cã mét t©m hån cùc kú cao ®Ñp. Nh vËy: " nh×n mÆt kh«ng thÓ b¾t h×nh dong ®îc". VËy nªn vÊn ®Ò híng dÉn häc sinh t×m hiÓu néi t©m nh©n vËt trong t¸c phÈm tù sù ë trêng THPT qua giê d¹y t¸c phÈm cã ý nghÜa hÕt søc to lín. 2- Trong giê lµm v¨n ph©n tÝch nh©n vËt trong t¸c phÈm tù sù Nhµ v¨n s¸ng t¹o ra nh©n vËt v¨n häc ®Ó nhËn thøc vÒ: Con ngêi, x· héi, ®Ó thÓ hiÖn t tëng th¸i ®é cña m×nh ®èi víi con ngêi, x· héi.HiÓu ®óng nh©n vËt trong t¸c phÈm chÝnh lµ ®Ó tiÕp nhËn ®óng néi dung t tëng vµ nghÖ thuËt cña t¸c phÈm ®ã. §Ó híng dÉn häc sinh ph©n tÝch nh©n vËt qua ®ã to¸t lªn ®îc néi t©m nh©n vËt trong giê lµm v¨n chóng ta cã thÓ thùc hiÖn c¸c thao t¸c sau: 3 - Thao t¸c 1: Híng dÉn häc sinh t×m hiÓu chung vÒ t¸c phÈm , nh©n vËt, nh: Nh©n vËt thuéc t¸c phÈm nµo? Thuéc thêi ®¹i nµo ? Cña t¸c gi¶ nµo? Nh thÕ míi hiÓu s©u vÒ nh©n vËt. - Thao t¸c 2: T×m hiÓu nh©n vËt qua chi tiÕt cô thÓ nh: + H×nh d¸ng: + Néi t©m. + Quan hÖ cña nh©n vËt víi c¸c nh©n vËt kh¸c. + Hoµn c¶nh, m«i trêng sèng. + Ng«n ng÷ nh©n vËt. Trong c¸c yÕu tè trªn th× néi t©m thÓ hiÖn mét c¸ch s©u s¾c nhÊt nh©n vËt. Khi híng dÉn häc sinh t×m hiÓu vÒ néi t©m nh©n vËt cÇn lu ý mçi nh©n vËt cã n«Þ t©m riªng, cho nªn khi t×m hiÓu cÇn cã c¸ch kh¸m ph¸ riªng, ®Æt néi t©m nh©n vËt trong hoµn c¶nh cô thÓ ®Ó khai th¸c. - Thao t¸c 3: Nh÷ng kÕt luËn vÒ néi t©m nh©n vËt: Nh©n vËt lµ lo¹i ngêi nµo, ®¹i diÖn cho vÊn ®Ò g× vÒ t tëng cña t¸c phÈm, ®ãng gãp vÒ mÆt nhËn thøc vµ gi¸o dôc thÈm mü cho ngêi ®äc nh thÕ nµo? Nh©n vËt ®· cã néi t©m râ, ®iÓn h×nh cha ... CÇn cã nh÷ng dÉn chøng vÒ néi t©m cô thÓ ®Ó kÕt luËn vÒ nh©n vËt mang tÝnh thuyÕt phôc cao. Ch¬ng II: Néi t©m nh©n vËt trong t¸c phÈm tù sù víi viÖc híng dÉn häc sinh t×m hiÓu nh©n vËt. I/ Néi t©m nh©n vËt trong t¸c phÈm tù sù. 1- Kh¸i niÖm: Theo tõ ®iÓn thuËt ng÷ v¨n häc th×: néi t©m nh©n vËt lµ nh÷ng t©m t t×nh c¶m bªn trong cña nh©n vËt. 2 - Vai trß cña néi t©m nh©n vËt. - Néi t©m nh©n vËt sÏ cã vai trß rÊt lín trong viÖc thÓ hiÖn mét c¸ch toµn diÖn vÒ nh©n vËt. Qua néi t©m nh©n vËt ®éc gi¶ sÏ hiÓu ®îc diÔn biÕn t©m lÝ nh©n vËt tõ ®ã sÏ hiÓu ®îc tÝnh c¸ch nh©n vËt. II/ Híng dÉn häc sinh t×m hiÓu nh©n vËt th«ng qua néi t©m nh©n vËt. 1- Lùa chän nh©n vËt ®Ó ph©n tÝch . Nh©n vËt trong t¸c phÈm tù sù rÊt ®a d¹ng phong phó. Dùa trªn ph¬ng diÖn kÕt cÊu vµ ý thøc hÖ cã thÓ chia nh©n vËt ra thµnh c¸c lo¹i sau: Nh©n vËt chÝnh, nh©n vËt phô, nh©n vËt trung t©m, nh©n vËt chÝnh diÖn, nh©n vËt ph¶n diÖn ... c¸c nh©n vËt sÏ gãp phÇn thÓ hiÖn t tëng chñ ®Ò vµ néi dung cña t¸c phÈm. Tuy nhiªn trong giê häc ë trêng phæ th«ng chóng ta kh«ng cã ®ñ thêi gian ®Ó híng dÉn häc sinh ph©n tÝch hÕt c¸c nh©n vËt ®îc nªn chóng ta ph¶i lùa chän c¸c nh©n vËt ®Ó ph©n tÝch. VÝ dô trong "§êi thõa" cña Nam Cao xuÊt hiÖn rÊt nhiÒu nh©n vËt nhng chØ cã nh©n vËt nhµ v¨n Hé thÓ hiÖn t tëng cña t¸c phÈm. Cho nªn khi ph©n tÝch t¸c 4 phÈm nµy cÇn chó ý khai th¸c kÜ hai nh©n vËt Hé. Hay trong "Vî chång Aphñ " cña T« Hoµi còng xuÊt hiÖn nhiÒu nh©n vËt nhng nh©n vËt MÞ míi lµ h×nh tîng ®iÓn h×nh cÇn ph©n tÝch. 2- X¸c ®Þnh néi t©m nh©n vËt. Néi t©m nh©n vËt ®îc thÓ hiÖn trong nhiÒu thêi ®iÓm, cã thÓ trong qu¸ khø, hiÖn t¹i hoÆc trong nhiÒu hoµn c¶nh kh¸c nhau. Trong t¸c phÈm " §êi thõa" nh©n vËt Hé béc lé néi t©m trong nh÷ng hoµn c¶nh ®êi thêng cña cuéc sèng mu sinh, trong mèi quan hÖ víi b¹n v¨n ch¬ng, gia ®×nh. Trong t¸c phÈm " Vî chång Aphñ" néi t©m cña MÞ ®îc béc lä kh¸ râ qua hai thêi ®iÓm ®ã lµ trong ®ªm t×nh mïa xu©n vµ ®ªm ®«ng cëi trãi cøu Aphñ. Nh vËy qua hai t¸c phÈm trªn chóng ta sÏ tËp trung khai th¸c néi t©m hai nh©n vËt Hé vµ MÞ ®Ó t×m hiÓu toµn diÖn vÒ nh©n vËt. Ch¬ng III: Thùc nghiÖm A/ Trong giê d¹y t¸c phÈm tù sù. I/ T¸c phÈm " §êi thõa" cña Nam Cao. V¨n häc ViÖt Nam 1930 - 1945 cã rÊt nhiÒu biÕn ®éng. Cã thÓ nãi nh©n d©n ViÖt Nam ph¶i chÞu mét cæ ba trßng ¸p bøc bãc lét: Phong kiÕn, thùc d©n, ph¸t xÝt. Nh©n d©n r¬i vµo hoµn c¶nh sèng ®Çy rÉy nh÷ng khã kh¨n, quÉn b¸ch mµ ®iÓn h×nh ë hai giai cÊp lµ: Ngêi n«ng d©n vµ ngêi trÝ thøc tiÓu t s¶n. Nhµ v¨n Nam Cao ®· nh×n thÊu ®îc hoµn c¶nh x· héi vµ hiÖn thùc cuéc sèng ®ã, cho nªn nh÷ng s¸ng t¸c tríc c¸ch m¹ng th¸ng T¸m t¸c gi¶ chñ yÕu khai th¸c hai ®Ò tµi nµy. Nhµ v¨n ®· th©m nhËp vµo nh÷ng bÝ Èn trong t©m hån ngêi trÝ thøc b»ng nh÷ng ®éc tho¹i néi t©m trong t©m hån ®au khæ cña hä. T¸c gi¶ ®Ó cho nh©n vËt tù ngÉm l¹i m×nh, tù nhËn thøc m×nh, tù mæ xÎ néi t©m cña m×nh, tù phª ph¸n m×nh, tõ ®ã t¸c gi¶ khai th¸c s©u s¸c nh÷ng bi kÞch tinh thÇn cña hä: Bi kÞch cña nh÷ng con ngêi cã nh÷ng hoµi b·o íc m¬ cao ®Ñp vÒ cuéc sèng vµ nghÒ nghiÖp nhng do hoµn c¶nh cïng cùc cña cuéc sèng mµ ph¶i sèng mét ®êi thõa, cuéc sèng mßn vµ cã nguy c¬ bÞ xãi mßn vÒ nh©n phÈm. Cã thÓ xem " §êi thõa " lµ mét trong nh÷ng s¸ng t¸c tiªu biÓu cña Nam Cao tríc c¸ch m¹ng vÒ ®Ò tµi ngêi trÝ thøc tiÓu t s¶n nghÌo. Trong t¸c phÈm nhµ v¨n ®· x©y dùng thµnh c«ng nh©n vËt nhµ v¨n Hé víi nh÷ng m¶ng néi t©m phong phó phøc t¹p ®Ó tõ ®ã næi lªn nh÷ng bi kÞch trong cuéc ®êi cña Hé. Néi t©m cña Hé ®îc béc lé trong cuéc sèng ®êi thêng th«ng qua hai bi kÞch lµ: Bi kÞch lÝ tëng nghÒ nghiÖp vµ bi kÞch t×nh th¬ng. 1, Néi t©m cña nhµ v¨n Hé qua bi kÞch vÒ lÝ tëng vµ nghÒ nghiÖp. Hé vèn lµ mét nhµ v¨n mét trÝ thøc trÎ say mª nghÖ thuËt: " §ãi rÐt kh«ng cã nghÜa lÝ g× víi g· tuæi trÎ say mª lÝ tëng" H¾n say mª s¸ng t¸c, lao ®éng nghÖ thuËt mét c¸ch 5 miÖt mµi, cÇn cï, nhÉn n¹i. H¾n viÕt l¸ch mét c¸ch thËn träng, h¾n ®äc, suy nghÜ t×m tßi b×nh luËn vÒ v¨n ch¬ng kh«ng biÕt ch¸n. H¾n cã nh÷ng quan ®iÓm ®Ñp ®Ï, ®óng ®¾n vÒ nghÒ v¨n:" V¨n ch¬ng kh«ng cÇn ®Õn nh÷ng ngêi thî khÐo tay lµm theo mét vµi kiÓu mÉu ®a cho mµ v¨n ch¬ng chØ dung n¹p nh÷ng ngêi biÕt kh¬i nh÷ng nguån cha ai kh¬i vµ s¸ng t¹o nh÷ng c¸i g× cha cã". vµ " Mét t¸c phÈm thËt cã gi¸ trÞ ph¶i chøa ®ùng mét c¸i g× lín lao m¹nh mÏ, võa ®au ®ín l¹i võa phÊn khëi, nã ca tông lßng th¬ng, t×nh b¸c ¸i, sù c«ng b×nh, nã lµm cho ngêi gÇn ngêi h¬n". Nhng v× g¸nh nÆng c¬m ¸o mµ h¾n ®· vi ph¹m vµo nh÷ng nguyªn t¾c, quan niÖm vÒ nghÒ v¨n: " H¾n viÕt véi vµng cÈu th¶, nh¹t nhÌo" ®Ó cho ngêi ta cã thÓ quªn ngay sau khi ®äc. §Ó råi mçi lÇn nh×n l¹i t¸c phÈm cña m×nh h¾n l¹i tù m¾ng m×nh" Khèn n¹n! Khèn n¹n thay cho h¾n! Bëi vÝ chÝnh h¾n lµ mét th»ng khèn n¹n, sù cÈu th¶ trong bÊt cø nghÒ nghiÖp g× còng lµ mét sù bÊt l¬ng råi. Nhng sù cÈu th¶ trong v¨n ch¬ng th× thËt lµ ®ª tiÖn". H¾n lµ mét kÎ v« Ých, mét ®êi thõa. H¾n nghÜ thÕ vµ buån l¾m. Cßn g× buån h¬n mét con ngêi tù m×nh l¹i ch¸n chÝnh m×nh, mét con ngêi lu«n khao kh¸t lµm mét c¸i g× ®ã ®Ó n©ng cao gi¸ trÞ ®êi sèng nhng kÕt côc ch¼ng lµm ®îc g× c¶ ph¶i sèng mét ®êi thõa v« nghÜa trong cuéc ®êi. Cã thÓ nãi b»ng nh÷ng lêi nãi néi t©m gay g¾t Hé ®· l©m vµo bi kÞch ®au ®ín gi»ng xÐ gi÷a mét bªn lµ l¬ng t©m vµ kh¸t väng nghÒ nghiÖp víi mét bªn lµ vßng kim c« kh¾c nghiÖt cña sù mu sinh hµng ngµy. 2, Néi t©m cña nhµ v¨n Hé qua bi kÞch vÒ t×nh th¬ng. Hé cã nh÷ng suy nghÜ vÒ t×nh th¬ng rÊt ®óng ®¾n :" KÎ m¹nh kh«ng ph¶i lµ kÎ giÉm lªn vai ngêi kh¸c ®Ó tho¶ m·n lßng Ých kØ mµ kÎ m¹nh lµ kÎ n©ng ®ì ngêi kh¸c trªn ®«i vai cña m×nh". Víi Hé t×nh th¬ng chÝnh lµ mét nguyªn t¾c sèng, mét lÏ sèng cao ®Ñp, mét tiªu chuÈn ®Ó x¸c ®Þnh t c¸ch lµm ngêi. H¾n cã thÓ hi sinh t×nh yªu, thø t×nh yªu vÞ kØ nhng h¾n kh«ng thÓ bá lßng th¬ng. Cã lÏ h¾n nhu nhîc hÌn nh¸t tÇm thêng nhng h¾n vÉn ®îc coi lµ ngêi. Ph¶i ®Æt gi÷a lÝ tëng vµ t×nh th¬ng h¾n chän t×nh th¬ng " Ta ®µnh phÝ ®i mét vµi n¨m ®Ó kiÕm tiÒn, ®Õn khi Tõ cã mét sè vèn con ®Ó lµm ¨n.... " Nhng cuèi cïng h¾n ®iªn lªn v× kiÕm tiÒn, ®iªn lªn v× con khãc, èm ®au.... H¾n thÊy m×nh khæ qu¸, bùc béi qu¸, h¾n trë lªn c¸u g¾t. NhiÒu khi kh«ng chÞu ®îc h¾n bçng ®øng ph¾t lªn, níc m¾t chan chøa, mÆt h¾n hÇm hÇm, h¾n vïng v»ng bá ®i ra phè, võa ®i võa uÊt nghÑn. H¾n nhí ®Õn mét c¸i g× xa x«i ....nh÷ng méng ®Ñp ngµy xa...mét con ngêi rÊt ®¸ng yªu ®· ch¼ng lµ m×nh n÷a. H¾n l¾c ®Çu tù b¶o:" Th«i thÕ lµ hÕt, ta ®· háng, ta ®· háng ®øt råi". H¾n quay vÒ víi qu¸ khø nhng nh÷ng håi øc ®ã cµng lµm cho h¾n ®au h¬n, bøt røt h¬n tríc cuéc sèng cña hiÖn t¹i. Trong nçi ®au ®ín ®ã Hé ®· trë thµnh mét ngêi chång vò phu mét ngêi cha tµn nhÉn. Råi sau khi tØnh rîu :" H¾n bÏn lÏn kªu m×nh qu¸ chÐn" xin lçi vî con. Nhng råi h¾n l¹i vi ph¹m vµo nh÷ng lçi 6 lÇm ®ã s©u h¬n. Nh×n d¸ng n»m cña vî h¾n ©n hËn, h¾n ®· lµm ®îc g× cho ®êi Tõ ®ì khæ hay h¾n chØ lµm cho ngêi ®µn bµ ®ã khæ h¬n. H¾n khãc:" Níc m¾t h¾n bËt ra nh níc mét qu¶ chanh mµ ngêi ta bãp m¹nh". H¾n cè nãi qua tiÕng khãc: " Anh chØ lµ mét th»ng khèn n¹n". §©y lµ nh÷ng giät níc m¾t cña t×nh th¬ng, cña sù hèi hËn, cña gi©y phót x¸m hèi ch©n thµnh, vµ còng lµ nh÷ng giät níc m¾t bÊt lùc. Nh÷ng giät níc m¾t hãi hËn Êy ®· gi÷u cho anh kh«ng trît xuèng vùc th¼m cña cuéc ®êi t¨m tèi. Nh vËy qua néi t©m ta nhËn thÊy sù giµy vß ®Õn ch¶y m¸u trong t©m hån Hé: Mét con ngêi lÊy t×nh th¬ng lµm lÏ sèng mµ hµng ngµy l¹i vi ph¹m nghiªm träng vµo lÏ sèng t×nh th¬ng Êy. Tãm l¹i qua nh÷ng d»n vÆt trong t©m hån Hé ta nhËn thÊy kiÕp sèng mßn, sèng thõa cña ngêi trÝ thøc tiÓu t s¶n ®ang qu»n qu¹i tríc cuéc sèng cña chÕ ®é thèng trÞ phong kiÕn thùc d©n. Hé ®îc x©y dùng lµ mét phÇn nh÷ng suy nghÜ còng nh cuéc sèng cña Nam Cao. VÊn ®Ò lín mµ nhµ v¨n ®Æt ra ë ®©y lµ: Trong cuéc sèng ®ã con ngêi ph¶i lµm thÕ nµo ®Ó gi÷ g×n ®îc nh©n c¸ch vµ phÈm gi¸ cña m×nh. §ã chÝnh lµ tiÕng nãi nh©n ®¹o s©u s¾c trong t tëng cña Nam Cao. II/ T¸c phÈm " Vî chång Aphñ " cña T« Hoµi. T¸c phÈm " Vî chång Aphñ" ®îc T« Hoµi viÕt n¨m 1952 in trong tËp truyÖn T©y B¾c. TruyÖn viÕt vÒ hai chÆng trong cuéc ®êi cña MÞ vµ Aphñ qua ®ã thÓ hiÖn sè phËn ®au th¬ng cña hä còng nh kh¸t väng vît lªn trªn sè phËn ®au th¬ng. MÞ lµ nh©n vËt chÝnh cña t¸c phÈm ®îc T« Hoµi thÓ hiÖn nh÷ng diÔn biÕn t©m lÝ kh¸ tinh tÕ vµ phøc t¹p. T©m lÝ cña MÞ ®îc thÓ hiÖn kh¸ râ qua hai thêi ®iÓm lµ: ®ªm t×nh mïa xu©n vµ ®ªm ®«ng cëi trãi cøu Aphñ. 1, T©m lÝ cña MÞ trong ®ªm t×nh mïa xu©n. Cuéc sèng cña MÞ trong nhµ Thèng lÝ Patra lµ cuéc sèng cña mét kiÕp n« lÖ bÞ bãc lét bëi nhiÒu ¸ch ¸p bøc: Cêng quyÒn, b¹o lùc, thÇn quyÒn, nam quyÒn.Sèng trong cuéc sèng ®ã MÞ mÊt hÕt nhiÖt t×nh sèng, c« lµm viÖc vµ sèng nh con tr©u con ngùa, con rïa nu«i trong xã cöa. KiÕp sèng ®ã ®· ®¸nh mÊt hÕt nh÷ng nhiÖt t×nh sèng trong c«, mÊt hÕt c¶m gi¸c lµm ngêi. C« kh«ng kªu than, kh«ng o¸n tr¸ch, kh«ng cêi, kh«ng nãi thËm chÝ cßn kh«ng buån chÕt khi cha c« kh«ng cßn n÷a. Søc sèng tiÒm tµng cña MÞ thùc sù trçi dËy trong ®ªm t×nh mïa xu©n. H×nh ¶nh quen thuéc cña mïa xu©n ®· xuÊt hiÖn. Cá gianh vµng öng, nh÷ng chiÕc v¸y hoa ®· ®îc ®em ra ph¬i trªn nh÷ng mám ®¸ xoÌ ra nh nh÷ng con bím sÆc sì, hoa thuèc phiÖn në tr¾ng råi chuyÓn sang tÝm man m¸t, ®¸m trÎ con ch¬i quay cêi Çm trªn tríc s©n nhµ. §Æc biÖt mïa xu©n ®Õn b»ng ©m thanh cña tiÕng s¸o gäi b¹n t×nh. TiÕng s¸o tha thiÕt gäi b¹n ®Çu lµng, MÞ nghe tiÕng s¸o väng l¹i....tiÕng s¸o gäi b¹n yªu vÉn l¬ löng bay ngoµi ®êng....tai MÞ v¨ng v¼ng tiÕng s¸o gäi b¹n ®Çu lµng. ¢m thanh cña tiÕng s¸o 7 kh¬i gîi trong MÞ ý thøc vÒ thêi gian, mïa xu©n ®· l¹i vÒ vµ trong MÞ l¹i déi vÒ nh÷ng kh¸t väng yªu ®¬ng h¹nh phóc mét thêi" Ngµy tríc MÞ thæi s¸o giái cã biÕt bao nhiªu ngêi mª ngµy ®ªm thæi s¸o ®i theo MÞ hÕt nói nµy sang nói kh¸c". TiÕng s¸o khiÕn MÞ sèng l¹i niÕm ham sèng kh¸t väng h¹nh phóc mét thêi tuæi trÎ. MÞ ý thøc r»ng m×nh vÉn cßn trÎ " MÞ thÊy ph¬i phíi trë l¹i, trong lßng ®ét nhiªn vui síng nh nh÷ng ®ªm tÕt ngµy tríc. MÞ trÎ l¾m. MÞ vÉn cßn trÎ. MÞ muèn ®i ch¬i". MÞ ®au xãt tríc sù bã buéc cña thùc t¹i" NÕu cã n¾m l¸ ngãn trong tay MÞ sÏ ¨n cho chÕt ngay chø kh«ng buån nhí l¹i n÷a". §©y chÝnh lµ sù ph¶n kh¸ng l¹i hoµn c¶nh thùc t¹i, chøng tá r»ng ©m thanh cña tiÕng s¸o ®· ®¸nh thøc trong MÞ nh÷ng khao kh¸t sèng ®· bÞ lôi t¾t. Trong c« vÉn tiÒm tµng mét thø ¸nh s¸ng le lãi ®ã lµ niÒm ham sèng, søc sèng tiÒm tµng trong c« vÉn ©m Ø ch¸y ®· bïng lªn m¹nh mÏ díi líp tro tµn. MÞ uèng rîu, cø uèng õng ùc tõng b¸t. §©y lµ hµnh ®éng kh«ng b×nh thêng cña MÞ. C« kh«ng ý thøc ®îc hµnh ®éng cña b¶n th©n. H¬i rîu khiÕn MÞ nång nµn ®a c« trë vÒ víi qu¸ khø t¬i ®Ñp cña nh÷ng ®ªm t×nh mïa xu©n. MÞ th¾p ®Ìn" MÞ ®Õn gãc nhµ lÊy èng mì x¾n mét miÕng bá thªm vµo ®Üa ®Ìn cho s¸ng". ¸nh ®Ìn ®· th¾p s¸ng lªn c¨n phßng MÞ ë ®ång thêi còng th¾p lªn mét thø ¸nh ¸ng míi l¹ trong cuéc ®êi cña MÞ trong nhµ Thèng lÝ. C« chuÈn bÞ trang phôc ®i ch¬i" MÞ cuèn l¹i tãc víi tay lÊy c¸i v¸y hoa...mÞ muèn ®i ch¬i". Hµng lo¹t nh÷ng hµnh ®éng cña MÞ nèi ®u«i nhau nh mét ph¶n øng d©y chuyÒn, theo b¶n n¨ng cña mét con ngêi tù do, ®i theo tiÕng gäi cña m×nh theo mét quy luËt biÖn chøng t©m hån. MÞ thùc hiÖn hµnh ®éng cña m×nh mÆc ¸nh m¾t l¹ lÉm cña bè con nhµ Thèng lÝ. T©m lÝ cña MÞ ®îc ph¸t triÓn lªn ®Ønh ®iÓm võa m¬ hå võa tØnh t¸o, võa hiÖn thùc võa l·ng m¹n. ë MÞ xuÊt hiÖn hai con ngêi, hai t©m tr¹ng. Mét con ngêi cam chÞu, day døt lo l¾ng, tñi hên vÒ th©n phËn, mét con ngêi trçi dËy m¹nh mÏ n¸o nøc muèn th¸o còi sæ lång. MÞ th¶ hån ®i theo ©m thanh cña nh÷ng tiÕng s¸o, theo nh÷ng cuéc ch¬i, h¬i rîu nång nµn khiÕn MÞ lóc mª lóc tØnh, nång nµn tha thiÕt nhí. §ã chÝnh lµ søc sèng tiÒm tµng trong MÞ tëng ®· bÞ vïi lÊp nhng nay bçng trçi dËy bïng lªn mét c¸ch m¹nh mÏ. Nh vËy néi t©m cña MÞ ®· ®îc thÓ hiÖn kh¸ râ qua diÔn biÕn t©m lÝ cña c«. Qua néi t©m nh©n vËt ta thÊy râ vÒ cuéc ®êi MÞ - mét ngêi d©n lao ®éng miÒn nói cã cuéc ®êi Ðo le bÊt h¹nh nhng hä vÉn vît lªn trªn cuéc ®êi, sè phËn ®Ó giµnh lÊy t×nh yªu, h¹nh phóc, tù do. 2, T©m lÝ cña MÞ trong ®ªm ®«ng cëi trãi cho Aphñ. Hµnh ®éng cøu Aphñ cña MÞ diÔn ra kh¸ phøc t¹p phï hîp víi diÔn biÕn t©m lÝ cña MÞ. ThÊy Aphñ bÞ trãi bªn bÕp löa MÞ vÉn l¹nh lïng döng dng" MÞ vÉn th¶n nhiªn thæi löa h¬ tay, nÕu Aphñ lµ c¸i x¸c chÕt ®øng ®Êy còng thÕ th«i....®ªm sau MÞ vÉn ra sëi 8 nh ®ªm tríc". Hµnh ®éng cña MÞ thÓ hiÖn mét sù v« c¶m, tª d¹i, chai l× v× c« ®· qu¸ quen víi nh÷ng c¶nh ®¸nh ®Ëp hµnh h¹ trong nhµ Thèng lÝ. T©m lÝ cña MÞ ®îc ph¸t triÓn m¹nh mÏ khi MÞ nh×n thÊy dßng níc m¾t ®ång c¶m " Ngän löa bËp bïng s¸ng lªn, MÞ lÐ m¾t tr«ng sang, mét dßng níc m¾t lÊp l¸nh bß xuèng hai hâm m¸ ®· x¸m ®en l¹i". Giät níc m¾t cña Aphñ còng chÝnh lµ giät níc m¾t tríc ®©y mµ MÞ ph¶i r¬i khi c« bÞ trãi, níc m¾t r¬i xuèng mµ kh«ng lau ®i ®îc. Sù ®ång c¶m khiÕn MÞ h×nh thµnh nh÷ng c¶m xóc th¬ng xãt víi Aphñ xen lÉn víi c¶m xóc c¨m hên, ý thøc ph¶n kh¸ng l¹i hoµn c¶nh ®· b¾t ®Çu h×nh thµnh trong c«. Tõ ý thøc, tõ t×nh th¬ng yªu ®ång lo¹i khiÕn MÞ kh«ng do dù trong hµnh ®éng cëi trãi cøu Aphñ " Lµm sao MÞ còng kh«ng thÊy sî....MÞ rót con dao nhá c¾t lóa c¾t nót d©y m©y". Hµnh ®éng nµy thÓ hiÖn vÎ ®Ñp trong t©m hån MÞ. Cøu Aphñ, nh×n hoµn c¶nh thùc t¹i MÞ ®· quyÕt ®Þnh ch¹y theo Aphñ " Aphñ cho t«i ®i....ë ®©y th× chÕt mÊt". §©y lµ hµnh ®éng thÓ hiÖn sù ph¸t triÓn t©m lÝ theo quy luËt biÖn chøng trong con ng êi MÞ. ThÓ hiÖn b¶n n¨ng tù vÖ ph¶n kh¸ng tÝch cùc, sù th¸o còi sæ lång bøt ra khái ®Þa ngôc trÇn gian, cÊt m×nh khái nÊm må t¨m tèi bay ra vïng trêi tù do cña c¸nh chim b»ng. MÞ ®· ®i tõ thung lòng ®au th¬ng ®Õn c¸nh ®ång vui. T©m lÝ cña MÞ diÔn biÕn kh¸ phøc t¹p thÓ hiÖn phÐp biÖn chøng trong t©m hån MÞ diÔn ra ®Çy m©u thuÉn nhng bÊt ngê hîp lÝ, thÓ hiÖn ngßi bót miªu t¶ t©m lÝ s¾c s¶o cña T« Hoµi. Nh vËy th«ng qua t©m lÝ nh©n vËt MÞ ngêi ®äc ®· hiÓu vÒ con ngêi MÞ mét kiÓu nh©n vËt ngêi d©n lao ®éng miÒn nói bÞ bãc lét nhng vÉn khao kh¸t v¬n lªn t×m h¹nh phóc tù do. §©y chÝnh lµ vÎ ®Ñp trong t©m hån con ngêi mµ T« Hoµi muèn thÓ hiÖn. B/ Trong giê lµm v¨n 1-Lùa chän nh©n vËt: ë kh©u nµy gi¸o viªn kh«ng ph¶i híng dÉn häc sinh v× nh©n vËt cÇn ph©n tÝch ®· ®îc quy ®inh râ ë ®Ò bµi. 1- X¸c ®Þnh néi t©m nh©n vËt. CÇn x¸c ®Þnh râ néi t©m nh©n vËt ®îc thÓ hiÖn trong thêi gian, kh«ng gian, hoµn c¶nh nµo. 3- Ph©n tÝch néi t©m nh©n vËt. §ßi hái ngêi ph©n tÝch ph¶i khai th¸c kü diÔn biÕn t©m lÝ nh©n vËt qua ®ã t×m hiÓu toµn diÖn vÒ nh©n vËt. Qu¸ tr×nh ph©n tÝch cã thÓ lµm t¬ng tù nh giê häc t¸c phÈm. Ch¬ng VI : Tr¾c nghiÖm kiÓm chøng ®Ò tµi. Qua viÖc d¹y t×m hiÓu nh©n vËt trong t¸c phÈm tù sù tõ khÝa c¹nh néi t©m nh©n vËt trong giê gi¶ng v¨n vµ giê lµm v¨n ¸p dông víi 4 líp 11A1,11A3,12A5,12A7 thu ®îc kÕt qu¶ cô thÓ nh sau: - HÇu hÕt häc sinh hiÓu, n¾m ch¾c, kh¾c s©u ®îc kiÕn thøc vÒ nh©n vËt. 9 - Häc sinh høng thó trong c¸ch t×m hiÓu vÒ nh©n vËt. - ¸p dông lµm c¸c d¹ng bµi vÒ nh©n vËt mét c¸ch cã hiÖu qu¶. Cô thÓ. Líp Häc høng thó 12A 5 40/45 häc sinh 12A7 38/45 häc sinh 11 A1 42/45 häc sinh 11A3 40/45 häc sinh KÕt qu¶ kiÓm tra viÕt trung b×nh c¸c khèi líp: + Giái = 10% + Kh¸ = 60% + Trung b×nh= 30% - HiÓu bµi 45/45 häc sinh = 100% 45/45 häc sinh = 100% 45/45 häc sinh = 100% 45/45 häc sinh = 100% PhÇn III: KÕt luËn 1- XuÊt ph¸t tõ yªu cÇu míi cña c«ng viÖc gi¶ng d¹y lÊy häc sinh lµm trung t©m cho nªn viÖc híng ®Én häc sinh t×m hiÓu néi t©m nh©n vËt trong t¸c phÈm tù sù ë trêng phæ th«ng kh«ng n»m ngoµi môc ®Ých nµy. ViÖc lµm nµy sÏ cã t¸c dông n©ng cao hiÖu qu¶ d¹y cña thµy vµ häc cña trß. 2- §Ò tµi nµy kh«ng ph¶i lµ mét híng ®i míi mµ chØ lµ mét ph¬ng ph¸p cô thÓ ho¸ vÊn ®Ò ®Ó kh¸m ph¸ t tëng chñ ®Ò cña t¸c phÈm mét c¸ch ®óng ®¾n, hiÖu qu¶ cao. 3- Tuy nhiªn néi t©m nh©n vËt kh«ng ph¶i lµ yÕu tè duy nhÊt ®Ó thÓ hiÖn nh©n vËt. Cho nªn khi ph©n tÝch nh©n vËt kh«ng ®îc xem nhÑ c¸c yÕu tè kh¸c nh : Ngo¹i h×nh, ng«n ng÷, hµnh ®éng... Cã nh vËy nh©n vËt míi ®îc hiÖn lªn mét c¸ch toµn diÖn h¬n. 4- Víi ®iÒu kiÖn thêi gian ng¾n tr×nh ®é b¶n th©n cã h¹n ch¾c ch¾n ®Ò tµi cßn nhiÒu h¹n chÕ. Víi t©m huyÕt vµ tÊm lßng cña m×nh t«i muèn ®ãng gãp cho c«ng viÖc d¹y häc mét ®Ò tµi nhá ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ d¹y häc. RÊt mong ®îc sù chØ dÉn, gãp ý vµ ®ång c¶m cña ®ång nghiÖp vµ b¹n ®äc. Lý Nh©n ngµy 10/5/2007 Ngêi viÕt s¸ng kiÕn 10 Ph¹m Hång Dòng 11