Trêng §¹i häc Vinh
khoa lÞch sö
------
------
lª thÞ thuû hµ
Kho¸ luËn tèt nghiÖp ®¹i häc
t×m hiÓu mét sè vÊn ®Ò vÒ n«ng nghiÖp
trung quèc
tõ c¶i c¸ch më cöa ®Õn nay
Chuyªn ngµnh: LÞch sö thÕ giíi
Gi¸o viªn híng dÉn: TS. Lª TiÕn Gi¸p
Vinh, 2006
------ ------
Lêi c¶m ¬n
§Ó hoµn thµnh kho¸ luËn nµy em xin bµy tá lßng c¶m ¬n tíi tËp thÓ
thÇy c« gi¸o Khoa LÞch sö, nh÷ng ngêi ®· d¹y dç em trong nh÷ng n¨m
häc t¹i Khoa.
§Æc biÖt em xin c¶m ¬n s©u s¾c tíi thÇy gi¸o Lª TiÕn Gi¸p- gi¶ng
viªn Khoa LÞch sö, ngêi ®· tËn t×nh chØ b¶o em trong qu¸ tr×nh lµm kho¸
luËn nµy.
Cuèi cïng, em xin bµy tá lßng biÕt ¬n tíi gia ®×nh, b¹n bÌ ®· ®éng
viªn t¹o ®iÒu kiÖn gióp ®ì tèt ®Ó em hoµn thµnh kho¸ luËn.
T¸c gi¶
A- më ®Çu
Lý do chän ®Ò tµi.
ë nhiÒu quèc gia trªn thÕ giíi kinh tÕ n«ng nghiÖp vµ sù biÕn ®æi cña
n«ng th«n rÊt ®îc coi träng. Riªng ®èi víi Trung Quèc vÊn ®Ò n«ng th«n vµ
kinh tÕ n«ng nghiÖp cïng chiÕm vÞ trÝ hµng ®Çu, v× ®©y lµ mét quèc gia
“khæng lå” víi 9,6 triÖu km 2 vµ cã tíi h¬n 1,2 tØ ngêi, trong ®ã sè d©n n«ng
th«n lµ 782,41 triÖu ngêi, chiÕm 60,91% tæng sè d©n Trung Quèc (2001), vµ
cã tíi gÇn mét nöa sè lao ®éng lµm n«ng nghiÖp. Nh §iÒn Kû V©n-Phã Thñ
tíng Trung Quèc ®· nãi: “gi¶i quyÕt vÊn ®Ò n«ng nghiÖp ®Æc biÖt lµ vÊn ®Ò l ¬ng thùc, cÇn ph¶i cã sù cè g¾ng nhiÒu mÆt; nhng tríc hÕt vÉn ph¶i nhËn thøc
s©u s¾c ®èi víi vai trß c¬ b¶n cña n«ng nghiÖp. C¸i ®ã tuy lµ vÊn ®Ò cò nh ng
trong ®iÒu kiÖn lÞch sö míi, cÇn ph¶i ®i s©u h¬n mét bíc n÷a nhËn thøc cña
m×nh”. ¤ng cßn nãi: “N«ng nghiÖp lµ c¬ së cña nÒn kinh tÕ quèc d©n níc ta,
®ã lµ phï hîp víi quy luËt kinh tÕ kh¸ch quan cña t×nh h×nh trong níc ë níc
ta. Chóng ta chØ cã thÓ nhËn thøc nã, tù gi¸c vËn dông nã, vµ quyÕt kh«ng
thÓ ®i ngîc l¹i nã. NÕu kh«ng sÏ bÞ trõng ph¹t”.
Do ®ã, sau khi níc Céng hoµ nh©n d©n Trung Hoa ®îc thµnh lËp, trong
mét thêi gian dµi, §¶ng Céng s¶n Trung Quèc chñ tr¬ng lÊy s¶n xuÊt n«ng
nghiÖp lµm c¬ së cho toµn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n, coi vÊn ®Ò n«ng nghiÖp
1.
vµ n«ng th«n lµ nh©n tè rµng buéc c¬ b¶n ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ -x· héi
Trung Quèc. Tríc n¨m 1978, §¶ng Céng s¶n Trung Quèc còng ®· cã nhiÒu
cuéc thö nghiÖm; nµo lµ “lÊy ®Êu tranh giai cÊp lµm chÝnh”, “n¾m lÊy kh©u
c¸ch m¹ng thóc ®Èy s¶n xuÊt”, nµo lµ ®i con ®êng “nhÊt ®¹i nhÞ c«ng lÊy l¬ng thùc lµm c¬ng lÜnh”, nµo lµ “noi theo ®iÓn h×nh §¹i tr¹i”…Trong suèt
gÇn 30 n¨m dß dÉm t×m ®êng ph¸t triÓn n«ng nghiÖp, ë Trung Quèc ®· gÆt
h¸i ®îc nhiÒu thµnh c«ng, nhng còng gÆp ph¶i kh«ng Ýt nh÷ng sai lÇm trÇm
träng tëng chõng nh kh«ng thÓ tho¸t ra ®îc.
Tríc thùc tiÔn tµn khèc ®ã, th¸ng 12-1978 t¹i Héi nghÞ Trung ¬ng 3
kho¸ XI §¶ng Céng s¶n Trung Quèc ®· th«ng qua chÝnh s¸ch c¶i c¸ch më
cöa kinh tÕ trong ®ã cã kinh tÕ n«ng nghiÖp. §Õn nay, sau khi Trung Quèc
thùc hiÖn c¶i c¸ch më cöa ®îc gÇn 30 n¨m nhiÒu vïng n«ng th«n Trung
Quèc ®· cã nh÷ng bíc tiÕn dµi, ®êi sèng ®· “thay da ®æi thÞt”, hµng triÖu hé
n«ng d©n Trung Quèc ®· ®ñ ¨n vµ cã thÓ lµm giµu trªn m¶nh ruéng cña
m×nh.
N«ng nghiÖp Trung Quèc tõ sau c¶i c¸ch më cöa ®· ph¸t triÓn mét c¸ch
nhanh chãng, tríc søc ph¸t triÓn nhanh chãng ®ã, ë ph¬ng T©y ®· xuÊt hiÖn
thuyÕt “mèi ®e däa Trung Quèc” kh«ng ph¶i v× sî nh÷ng ngêi Trung Quèc
®ãi nghÌo, thiÕu ¨n giµnh giËt khÈu phÇn cña hä, mµ hä lo r»ng: n íc nµy ®·
no ®ñ vµ giµu lªn nhanh chãng, thõa søc c¹nh tranh ngang ngöa víi c¸c cêng quèc hµng ®Çu. Trung Quèc lµ “con s tö ®· tØnh giÊc, v¬n vai”.
C«ng cuéc c¶i c¸ch më cöa ë Trung Quèc ®Õn nay ®· tr¶i qua h¬n 1/4
thÕ kû. Tuy thêi gian cha dµi nhng nhê gi¶i phãng t tëng cïng víi tinh thÇn
“thùc sù cÇu thÞ”, m¹nh d¹n t×m tßi c¶i c¸ch, tÊt c¶ xuÊt ph¸t tõ thùc tÕ, ®Êt
níc khæng lå chiÕm 1/4 d©n sè thÕ giíi ®· tõ chç nghÌo nµn l¹c hËu, ®· v ¬n
lªn thµnh mét níc cã nÒn kinh tÕ t¨ng trëng cao, liªn tôc, ®øng hµng thø 7
trªn thÕ giíi.
ViÖt Nam vµ Trung Quèc lµ 2 níc l¸ng giÒng "nói liÒn nói s«ng liÒn
s«ng", nh©n d©n 2 níc l¹i cã truyÒn thèng h÷u nghÞ l©u ®êi. ViÖt Nam vµ
Trung Quèc ®Òu lµ nh÷ng níc ®ang ph¸t triÓn, tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ x·
héi chªnh lÖch nhau kh«ng nhiÒu, cã nh÷ng ®Æc trng v¨n ho¸ truyÒn thèng
gÇn gòi vµ cïng chän lùa con ®êng ph¸t triÓn ®i lªn chñ nghÜa x· héi. Trong
thùc tiÔn x©y dùng chñ nghÜa x· héi, ViÖt Nam vµ Trung Quèc víi nh÷ng
møc ®é kh¸c nhau ®Òu m¾c ph¶i nh÷ng khuyÕt ®iÓm sai lÇm ®ã lµ chñ quan
nãng véi, duy ý chÝ. Cho nªn kinh nghiÖm x©y dùng kinh tÕ nãi chung vµ ®æi
míi kinh tÕ n«ng nghiÖp nãi riªng cña mçi níc lµ nh÷ng bµi häc bæ Ých cã
thÓ tham kh¶o, vËn dông ®Ó cã thÓ phï hîp víi t×nh h×nh thùc tiÔn cña mçi
quèc gia.
Sù ph¸t triÓn thÇn k× cña kinh tÕ n«ng nghiÖp Trung Quèc ®· ®a níc nµy
tõ mét níc thiÕu ®ãi quanh n¨m trë thµnh mét níc cã tiÒm lùc kinh tÕ ®øng
thø 7 trªn thÕ giíi vµ lµ níc x· héi chñ nghÜa duy nhÊt trªn thÕ giíi cã bíc
ph¸t triÓn kinh tÕ vît bËc. Nh÷ng thµnh tùu vÒ kinh tÕ cña Trung Quèc nãi
chung vµ kinh tÕ n«ng nghiÖp nãi riªng ®· lµm cho c¸c níc trªn thÕ giíi ph¶i
kinh ng¹c. Víi nh÷ng lý do ®ã t«i chän ®Ò tµi"T×m hiÓu mét sè vÊn ®Ò vÒ
n«ng nghiÖp Trung Quèc tõ c¶i c¸ch më cöa ®Õn nay" lµm ®Ò tµi nghiªn cøu
cña m×nh.
2. LÞch sö vÊn ®Ò.
Nghiªn cøu vÒ n«ng nghiÖp n«ng th«n Trung Quèc ®· thu hót nhiÒu
nhµ nghiªn cøu trong vµ ngoµi níc chó ý. NhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu ®· ®îc c«ng bè nh :
Cuèn Céng hoµ nh©n d©n Trung Hoa 55 n¨m x©y dùng vµ ph¸t triÓn ViÖn Khoa häc x· héi, ViÖn nghiªn cøu Trung Quèc - Nhµ xuÊt b¶n khoa
häc x· héi -2005. Trong t¸c phÈm nµy ®· nªu mét c¸ch kh¸i qu¸t nh÷ng
thµnh tùu vµ h¹n chÕ vÒ mäi mÆt cña Trung Quèc tõ khi giµnh ®éc lËp d©n
téc cho ®Õn nay. Trong ®ã, vÊn ®Ò n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n còng ®îc ®Ò cËp
tíi mét c¸ch kh¸i qu¸t nhÊt.
Cuèn Mét sè vÊn ®Ò vÒ hiÖn ®¹i ho¸ n«ng nghiÖp Trung Quèc - TiÕn sü
NguyÔn Minh H»ng (Chñ biªn) - Nhµ xuÊt b¶n Khoa häc x· héi, Hµ Néi 2003, c¸c t¸c gi¶ ®· ®i s©u nghiªn cøu vai trß cña kinh tÕ n«ng nghiÖp trong
nÒn kinh tÕ chung cña Trung Quèc vµ mét sè vÊn ®Ò vÒ ph¸t triÓn n«ng
nghiÖp Trung Quèc chuyÓn tõ nÒn n«ng nghiÖp truyÒn thèng sang mét nÒn
n«ng nghiÖp hiÖn ®¹i thÝch øng vêi xu thÕ chung cña thÕ giíi.
Cuèn VÒ c¶i c¸ch vµ më cöa Trung Quèc cña Lý ThiÕt ¸nh Trung t©m
nghiªn cøu Trung Quèc(dÞch) - Nhµ xuÊt b¶n Khoa häc x· héi Hµ Néi - 2002
, ®· cung cÊp nh÷ng lÝ luËn vÒ c«ng cuéc c¶i c¸ch më cöa cña Trung Quèc
trong ®ã cã kinh tÕ n«ng nghiÖp.
Cuèn §iÒu chØnh mét sè chÝnh s¸ch kinh tÕ ë Trung Quèc (Giai ®o¹n
1992 - 2010) do TiÕn sÜ NguyÔn Kim B¶o (Chñ biªn) - Nhµ xuÊt b¶n Khoa
häc x· héi Hµ Néi 2004 - ®· giíi thiÖu mét sè vÊn ®Ò vÒ ®iÒu chØnh chÝnh
s¸ch ph¸t triÓn kinh tÕ Trung Quèc trong giai ®o¹n 1992 - 2010, nh»m phï
hîp víi tiÕn tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ khi Trung Quèc gia nhËp tæ chøc
kinh tÕ thÕ giíi WTO - Trong ®ã, nh÷ng chÝnh s¸ch vÒ chiÕn lîc ph¸t triÓn
kinh tÕ n«ng nghiÖp còng ®îc ®Ò cËp tíi.
Cuèn Toµn cÇu ho¸ kinh tÕ lèi tho¸t cña Trung Quèc lµ ë ®©u? cña Lu
Lùc do Trung t©m Nghiªn cøu Trung Quèc (dÞch)- Nhµ xuÊt b¶n Khoa häc
x· héi -2002, giíi thiÖu ®Õn nh÷ng vÊn ®Ò vÒ viÖc lùa chän cña Trung Quèc
vµo viÖc tham gia toµn cÇu ho¸. §©y lµ lèi tho¸t duy nhÊt ®Ó bæ sung thiÕu
hôt vÒ vèn, kÜ thuËt (…) ®i s©u ph©n tÝch c¸c chÝnh s¸ch mµ Trung Quèc cÇn
¸p dông trong chiÕn lîc c¶i c¸ch më cöa, níi réng ho¹t ®éng ngo¹i th¬ng,
khuyÕn khÝch thu hót nguån vèn bªn ngoµi.
Cuèng Trung Quèc n¨m 2020 cña Ng©n hµng ThÕ giíi do ViÖn Kinh tÕ
häc (dÞch) - Nhµ xuÊt b¶n Khoa häc x· héi Hµ Néi - 2001, ®· ® a ra vÊn ®Ò:
hiÖn nay, Trung Quèc ®ang ph¶i vËt lén víi hai qu¸ tr×nh: thø nhÊt lµ chuyÓn
®æi kinh tÕ chØ huy sang kinh tÕ thÞ trêng, thø hai lµ chuyÓn tõ mét x· héi
n«ng nghiÖp n«ng th«n sang x· héi c«ng nghiÖp -®« thÞ. Cuèn s¸ch ®· ®Ò cËp
®Õn nh÷ng thµnh c«ng bíc ®Çu cña hai qu¸ tr×nh nµy. Tuy nhiªn nã còng nªu
ra nh÷ng h¹n chÕ trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn; vµ ®a ra ph¬ng híng ph¸t triÓn
kinh tÕ Trung Quèc trong t¬ng lai (2020).
Cuèn Trung Quèc nh÷ng n¨m 80 cña ViÖn M¸c-Lªnin- Nhµ xuÊt b¶n
Th«ng tin lý luËn- 1986. Trong ®ã ®· ®Ò cËp ®Õn nh÷ng thµnh tùu vµ nh÷ng
c¸i cha ®¹t ®îc trong chiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ n«ng nghiÖp , lµ nh÷ng ý
kiÕn ®¸nh gi¸, nhËn xÐt vÒ chÆng ®êng ®Çu tiªn cña c«ng cuéc c¶i c¸ch më
cöa cña ®Êt níc nµy .
Cuèn Trung Quèc nh÷ng thµnh tùu vµ triÓn väng cña Trung t©m nghiªn
cøu Trung Quèc-Nhµ xuÊt b¶n Khoa häc x· héi, Hµ Néi- 1994, trong ®ã ®Ò
cËp mét c¸ch toµn diÖn vÒ nÒn kinh tÕ Trung Quèc tõ c¶i c¸ch më cöa ®Õn
n¨m 1994, vµ nh÷ng nhËn thøc vÒ n«ng nghiÖp Trung Quèc ®· ®¹t nh÷ng
thµnh tùu g× vµ ®Æt ra nh÷ng vÊn ®Ò cÇn ®îc gi¶i quyÕt trong thêi gian tíi.
Cuèn Trung Quèc 20 n¨m c¶i c¸ch më cöa c¶i c¸ch chÕ ®é së h÷u cña
TÒ Quèc Tr©n (chñ biªn)- Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ Quèc gia, Hµ Néi- 2001,
c¸c t¸c gi¶ ®· ®Ò cËp ®Õn nh÷ng chÝnh s¸ch cña c«ng cuéc c¶i c¸ch më cöa
Trung Quèc vÒ chÕ ®é së h÷u tõ n¨m 1978 ®Õn n¨m 1998; th«ng qua c¸c bé
luËt vÒ c¶i c¸ch chÕ ®é së h÷u n«ng th«n nãi riªng vµ c¶ níc nãi chung trong
®ã cã n«ng nghiÖp.
Cuèn Nghiªn cøu Trung Quèc - Mét vÊn ®Ò kinh tÕ-v¨n ho¸ cña ViÖn
nghiªn cøu Trung Quèc-Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ Quèc gia, Hµ Néi- 1994.
Cuèn s¸ch nµy bao gåm mét sè bµi viÕt cña c¸c nhµ nghiªn cøu Trung Quèc,
trong ®ã tr×nh bµy nhiÒu khÝa c¹nh: kinh tÕ, v¨n ho¸, ®èi ngo¹i, ®Æc biÖt lµ
vÊn ®Ò c¶i c¸ch n«ng th«n vµ n«ng nghiÖp Trung Quèc.
Cuèn C¶i c¸ch c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ ë Trung Quèc - §Æc ®iÓm vµ bµi
häc kinh nghiÖm cña phã tiÕn sÜ NguyÔn V¨n VÜnh - Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ
Quèc gia, Hµ Néi- 1998. Cuèn s¸ch ®· hÖ thèng ho¸ nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vµ
ph¬ng ph¸p luËn cña c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ: kh¶o s¸t vµ ph©n tÝch qu¸ tr×nh
c¶i c¸ch c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ ë Trung Quèc tõ sau n¨m 1978 ®Õn n¨m
1998, tõ ®ã t¸c gi¶ nªu lªn ®Æc ®iÓm vµ bµi häc kinh nghiÖm cña Trung Quèc
trong viÖc c¶i c¸ch c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ, ®a ra nh÷ng gîi ý vËn dông cã
chän läc cho ViÖt Nam, trong ®ã cã nh÷ng c¶i c¸ch ph¸t triÓn kinh tÕ n«ng
nghiÖp.
Cuèn T×nh h×nh vµ triÓn väng kinh tÕ Trung Quèc cña M· Hång-T«n
Thîng Thanh (chñ biªn) do Phã gi¸o s NguyÔn Huy Quý(dÞch)-Nhµ xuÊt b¶n
ChÝnh trÞ Quèc gia, Hµ Néi-1998. §©y lµ cuèn s¸ch giíi thiÖu toµn bé nÒn
kinh tÕ Trung Quèc n¨m 1994 vµ nh÷ng gi¶i ph¸p kinh tÕ níc nµy trong n¨m
1995.
Cuèn §Æng TiÓu B×nh - Nhµ c¶i c¸ch kinh tÕ hµng ®Çu thÕ kû XX cña
Phan ThÕ H¶i-Nhµ xuÊt b¶n Thanh niªn- 2001. T¸c gi¶ ®· viÕt vÒ ch©n dung
mét nhµ c¶i c¸ch thiªn tµi §Æng TiÓu B×nh, «ng ®· cã h¬n nöa thÕ kû ho¹t
®éng trªn chÝnh trêng- ngêi më ®Çu cho c«ng cuéc c¶i c¸ch më cöa cña
Trung Quèc. Cuèn s¸ch ®· nhÊn m¹nh ch©n dung mét con ngêi: võa lµ nhµ
chÝnh trÞ, nhµ qu©n sù tµi ba l¹i võa lµ mét nhµ khoa häc kinh tÕ.
Ngoµi ra trong c¸c bµi viÕt ®îc ®¨ng t¶i trªn c¸c t¹p chÝ Nghiªn cøu
Trung Quèc- ViÖn nghiªn cøu Trung Quèc còng ®¨ng t¶i rÊt nhiÒu bµi viÕt
cña c¸c chuyªn gia nghiªn cøu ®Çu ngµnh vÒ t×nh h×nh kinh tÕ Trung Quèc
nãi chung vµ t×nh h×nh kinh tÕ n«ng nghiÖp nãi riªng.
Tãm l¹i, nghiªn cøu vÒ qu¸ tr×nh hiÖn ®¹i ho¸ n«ng nghiÖp ë Trung
Quèc kh«ng ph¶i lµ vÊn ®Ò míi mµ ë mçi ®Ò tµi, trong ph¹m vi nghiªn cøu cña
m×nh l¹i ®Ò cËp ®Õn mét khÝa c¹nh nhÊt ®Þnh cña qu¸ tr×nh ®ã.TiÕp thu thµnh
tùu cña c¸c häc gi¶, lµ mét sinh viªn n¨m thø 5 t«i quyÕt ®Þnh chän ®Ò tµi:
“T×m hiÓu mét sè vÊn ®Ò vÒ n«ng nghiÖp Trung Quèc tõ c¶i c¸ch më cöa ®Õn
nay” lµm ®Ò tµi nghiªn cøu cña m×nh.
NhiÖm vô vµ giíi h¹n ®Ò tµi.
Còng nh c¸c quèc gia kh¸c trªn thÕ giíi, vÊn ®Ò ph¸t triÓn kinh tÕ nãi
chung vµ ph¸t triÓn kinh tÕ n«ng nghiÖp nãi riªng ®îc §¶ng vµ nhµ níc Trung
Quèc rÊt quan t©m, ®· ®Æt nã trong chiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ cña ®Êt níc.
Tuy nhiªn, trong ph¹m vi nghiªn cøu cña ®Ò tµi nµy t«i chØ ®Ò cËp ®Õn t×nh
h×nh n«ng nghiÖp Trung Quèc tõ c¶i c¸ch më cöa ®Õn nay víi nh÷ng vÊn ®Ò
sau, cô thÓ:
Thø nhÊt: nªu t×nh h×nh n«ng nghiÖp Trung Quèc tríc c¶i c¸ch më cöa,
trong ®ã nªu lªn t×nh h×nh n«ng nghiÖp Trung Quèc khi níc nµy thùc hiÖn c¶i
c¸ch ruéng ®Êt, tiÕn hµnh hîp t¸c ho¸ n«ng nghiÖp vµ thêi k× thùc hiÖn kinh tÕ
kÕ ho¹ch ho¸. Tõ ®ã ®a ra nh÷ng c¸i ®¹t ®îc vµ cha ®¹t ®îc trong chÆng ®êng
gÇn 30 n¨m ®ã cña Trung Quèc. §ã lµ nh÷ng tiÒn ®Ò cho c«ng cuéc c¶i c¸ch
më cöa trong n«ng nghiÖp Trung Quèc sau nµy.
Thø hai: ®Ò tµi ®i s©u nghiªn cøu t×nh h×nh n«ng nghiÖp Trung Quèc tõ
c¶i c¸ch më cöa ®Õn nay, lµm s¸ng tá phÇn nµo chÝnh s¸ch ph¸t triÓn n«ng
nghiÖp, viÖc thùc hiÖn chÕ ®é kho¸n s¶n phÈm ®Õn tõng hé gia ®×nh vµ nªu ra
nh÷ng thµnh tùu, h¹n chÕ cña nã. Qua ®ã ®Ò tµi nªu lªn sù ph¸t triÓn cña kinh
tÕ n«ng nghiÖp trong chiÒu dµi lÞch sö tõ c¶i c¸ch më cöa ®Õn nay. Cuèi cïng,
kho¸ luËn ®Ò cËp ®Õn nh÷ng gi¶i ph¸p cho sù ph¸t triÓn n«ng nghiÖp Trung
Quèc trong giai ®o¹n tõ nay vÒ sau.
4. Nguån tµi liÖu vµ ph¬ng ph¸p nghiªn cøu
§Ó hoµn thµnh ®Ò tµi nµy chóng t«i ®· sö dông rÊt nhiÒu nguån tµi liÖu,
cô thÓ gåm tµi liÖu tõ c¸c trung t©m lu tr÷, c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu hoa häc
cña c¸c chuyªn gia nghiªn cøu ®Çu ngµnh.
VÒ ph¬ng ph¸p nghiªn cøu, chóng t«i kÕt hîp ph¬ng ph¸p lÞch sö vµ
ph¬ng ph¸p logic.
Ngoµi ra,chóng t«i cßn sö dông ph¬ng ph¸p tæng hîp vµ ph©n tÝch c¸c
th«ng tin cã liªn quan ®Õn vÊn ®Ò ®îc tr×nh bµy, trªn c¬ së nh÷ng nguån t
liÖu kh¸c nhau ®Ó chän ra nh÷ng th«ng tin phï hîp vµ tin cËy.
5. Bè côc cña ®Ò tµi
A- PhÇn më ®Çu.
B- PhÇn néi dung:
Ch¬ng 1: T×nh h×nh n«ng nghiÖp Trung Quèc tríc khi tiÕn hµnh c¶i
c¸ch më cöa.
Ch¬ng 2: N«ng nghiÖp Trung Quèc tõ c¶i c¸ch më cöa ®Õn nay
C- PhÇn kÕt luËn
3.
B- néi dung
Ch¬ng 1
T×nh h×nh n«ng nghiÖp Trung Quèc tríc c¶i c¸ch më cöa
1.1. N«ng nghiÖp Trung Quèc thêi kú c¶i c¸ch ruéng ®Êt
Ngay sau khi níc Céng hoµ nh©n d©n Trung Hoa ®îc thµnh lËp (1-101949) díi sù l·nh ®¹o cña §¶ng Céng s¶n Trung Quèc ®øng ®Çu lµ Chñ tÞch
Mao Tr¹ch §«ng, c¶ d©n téc Trung Hoa cïng ®ång t©m h¨ng h¸i bíc vµo c«ng
cuéc x©y dùng chñ nghÜa x· héi.
Trong lÜnh vùc kinh tÕ, Trung Quèc tiÕn hµnh kh«i phôc l¹i nÒn kinh tÕ
sau chiÕn tranh, bao gåm c¶ c«ng nghiÖp vµ n«ng nghiÖp. Thùc tiÔn lÞch sö
Trung Quèc ®· chøng minh r»ng khi nµo t×nh h×nh n«ng nghiÖp tèt ®Ñp, c¬ së
n«ng nghiÖp v÷ng ch¾c th× toµn bé c«ng cuéc x©y dùng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ
Trung Quèc ®îc tiÕn hµnh thuËn lîi, ®îc nh©n d©n ñng hé. C¸c nhµ l·nh ®¹o
Trung Quèc lu«n lu«n kh¼ng ®Þnh, nÕu kh«ng cã c¬ së vËt chÊt lµ hµng ho¸
n«ng s¶n phong phó lµm ®¶m b¶o, kh«ng cã nÒn kinh tÕ n«ng th«n ph¸t triÓn
vµ thÞ trêng n«ng th«n réng lín, kh«ng cã cuéc c¶i c¸ch n«ng th«n ®i ®Çu vµ
thµnh c«ng th× toµn bé nÒn kinh tÕ Trung Quèc sÏ kh«ng thÓ ph¸t triÓn tèt ®Ñp
®îc. N«ng nghiÖp æn ®Þnh lµ ®¶m b¶o ®¸ng tin cËy cho viÖc x©y dùng Trung
Quèc thµnh mét ®Êt níc giµu m¹nh.
Do ®ã, vÊn ®Ò n«ng nghiÖp vµ hiÖn ®¹i ho¸ n«ng nghiÖp Trung Quèc lµ
vÊn ®Ò quan träng nhÊt vµ ®îc quan t©m nhiÒu nhÊt trong tiÕn tr×nh kh«i phôc
vµ ph¸t triÓn kinh tÕ sau chiÕn tranh. Mét trong nh÷ng c«ng viÖc ®Çu tiªn
trong c«ng viÖc kh«i phôc vµ ph¸t triÓn kinh tÕ cña Trung Quèc sau chiÕn
tranh lµ c¸c nhµ l·nh ®¹o §¶ng vµ Nhµ Níc Trung Quèc ®· tiÕn hµnh c«ng
cuéc c¶i c¸ch ruéng ®Êt.
C¶i c¸ch ruéng ®Êt kh«ng ph¶i lµ vÊn ®Ò míi xuÊt hiÖn sau ngµy gi¶i
phãng, mµ nã xuÊt hiÖn tõ tríc khi Nhµ níc Trung Hoa míi ra ®êi. C¶i c¸ch
ruéng ®Êt ®· ®îc tiÕn hµnh ë hÇu hÕt c¸c khu c¨n cø c¸ch m¹ng vµ khu gi¶i
phãng do §¶ng Céng s¶n Trung Quèc l·nh ®¹o, song cuéc c¶i c¸ch ruéng ®Êt
®îc tiÕn hµnh trªn ph¹m vi c¶ níc sau khi níc Céng hoµ nh©n d©n Trung Hoa
ra ®êi.
Chóng ta còng biÕt, tríc n¨m 1949, vÒ c¨n b¶n Trung Quèc vÉn lµ mét níc n«ng nghiÖp víi 90% d©n sè lµ n«ng d©n. N¨m 1936, cã thÓ coi lµ n¨m ®îc
mïa víi s¶n lîng l¬ng thùc ®¹t 136 triÖu tÊn. Tuy nhiªn, lµm thÕ nµo ®Ó ®ñ ¨n
lu«n lµ mèi lo ®èi víi Trung Quèc. Tr¶i qua nh÷ng n¨m néi chiÕn vµ sù bÊt
hîp lý trong chÕ ®é së h÷u ruéng ®Êt: 90% n«ng d©n chØ së h÷u 30% ruéng
®Êt; sè cßn l¹i tËp trung trong tay ®Þa chñ vµ chñ ®ån ®iÒn. ChÕ ®é su cao thuÕ
nÆng ®· lµm cho nÒn n«ng nghiÖp Trung Quèc bÞ sa sót nghiªm träng. N¨m
1949, s¶n lîng l¬ng thùc c¶ níc chØ cßn 108 triÖu tÊn, ®Êt níc l©m vµo c¶nh
®ãi kÐm, trong nh÷ng n¨m sau ®ã, n¹n ®ãi vÉn thêng xuyªn xÈy ra[4,18]
V× vËy, ®Õn n¨m 1952, Trung Quèc b¾t ®Çu c¶i c¸ch ruéng ®Êt. §©y thùc
sù lµ mét sù kiÖn lín, cã ý nghÜa “long trêi lë ®Êt”.
Th¸ng 6-1952, t¹i Héi nghÞ trung ¬ng §¶ng lÇn thø 3 kho¸ VII th«ng qua
“LuËt c¶i c¸ch ruéng ®Êt” víi néi dung vµ môc tiªu chÝnh lµ “xo¸ bá chÕ ®é së
h÷u ruéng ®Êt cã sù bãc lét cña ®Þa chñ thùc hiÖn chÕ ®é së h÷u ruéng ®Êt cña
n«ng d©n nh»m gi¶i phãng søc s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, ph¸t triÓn s¶n xuÊt n«ng
nghiÖp, më ra con ®êng c«ng nghiÖp ho¸ cho ®Êt níc Trung Hoa míi”[21,
223].
LuËt c¶i c¸ch ruéng ®Êt míi cã quy ®Þnh nh sau vÒ nguyªn t¾c vµ c¸ch
ph©n chia ruéng ®Êt: thu håi toµn bé ruéng ®Êt cña ®Þa chñ nhng cho hä mét
phÇn ruéng ®Êt gióp hä cã thÓ tù lo l¬ng thùc cho m×nh, thùc hiÖn chÝnh s¸ch
b¶o hé hoµn toµn ruéng ®Êt vµ cã tµi s¶n cña trung n«ng, phó n«ng; phÇn
ruéng ®Êt bÞ thu håi sÏ chia ®Òu cho nh÷ng n«ng d©n kh«ng cã ®Êt hoÆc Ýt ®Êt
theo ®¬n vÞ x·, ®èi víi nh÷ng c¸nh ®ång, vên ¬m, n«ng trêng thÝ nghiÖm cã sö
dông m¸y mãc vµ c¸c thiÕt bÞ tiªn tiÕn kh¸c, còng nh ®èi víi nh÷ng vên tre
lín, vên qu¶ lín, ®åi chÌ lín, ®åi ng« lín, ruéng d©u lín, b·i ch¨n nu«i lín…
cã tÝch luü vÉn do nh÷ng ngêi kinh doanh tríc ®©y tiÕp tôc kinh doanh, kh«ng
®îc ph©n t¸n, ruéng ®Êt cña nh÷ng lo¹i vên nµy nÕu thuéc së h÷u cña ®Þa chñ
th× ph¶i ®îc chÝnh quyÒn cÊp tØnh trë lªn phª chuÈn míi ®îc chuyÓn thµnh së
h÷u nhµ níc. Ngoµi ra, luËt c¶i c¸ch ruéng ®Êt míi cßn ®îc ®Æc biÖt chó ý ®Õn
viÖc b¶o hé tµi s¶n vµ ruéng ®Êt cña tÇng líp c«ng th¬ng dïng vµo viÖc kinh
doanh c«ng th¬ng nghiÖp [5,109].
Nh÷ng quy ®Þnh trªn râ rµng võa xo¸ bá hoµn toµn chÕ ®é së h÷u ruéng
®Êt ®Þa chñ bãc lét kiÓu phong kiÕn tån t¹i trong n«ng th«n Trung Quèc tõ
mÊy ngh×n n¨m, thùc hiÖn mong muèn vµ lý tëng “ngêi cµy cã ruéng”mµ ngêi
n«ng d©n khao kh¸t hµng bao ®êi; võa b¶o ®¶m viÖc b¶o hé nh÷ng nh©n tè
míi, hiÖn ®¹i ®· ra ®êi vµ tËp trung trong n«ng nghiÖp Trung Quèc.
Theo thèng kª c¶i c¸ch ruéng ®Êt ®· ®em l¹i kho¶ng 700 triÖu mÉu ruéng
ph©n chia cho 300 triÖu n«ng d©n (lóc ®ã chiÕm kho¶ng 60-70% nh©n khÈu
n«ng nghiÖp Trung Quèc) [1,78]. C¶i c¸ch ruéng ®Êt ®· ®em l¹i cho n«ng
nghiÖp, n«ng th«n Trung Quèc mét luång sinh khÝ míi cha tõng cã.
Trong luËt c¶i c¸ch ruéng ®Êt ®· thÓ hiÖn tÝnh chÊt ®óng ®¾n vµ ®i ®óng
híng trong vÊn ®Ò hiÖn ®¹i ho¸ n«ng nghiÖp Trung Quèc, ®ã lµ viÖc thõa nhËn
kinh tÕ phó n«ng.
MÆc dï, khi nghe qua kinh tÕ phó n«ng ta còng dÔ dµng nhËn thÊy nã
vÉn cã tÝnh chÊt phong kiÕn, nhng nã l¹i lµ yÕu tè thóc ®Èy n«ng nghiÖp Trung
Quèc chuyÓn tõ m« h×nh truyÒn thèng sang m« h×nh hiÖn ®¹i. Kinh tÕ phó
n«ng kh«ng nh÷ng cã nh÷ng ®Æc tÝnh gièng nh giai ®o¹n qu¸ ®é tõ n«ng
nghiÖp phong kiÕn lªn n«ng nghiÖp t b¶n chñ nghÜa (thuª nh©n c«ng) mµ cßn
cã mét sè ®iÒu kiÖn quan träng ®Ó thùc hiÖn sù qu¸ ®é ®ã. Do ®ã, cã thÓ coi
kinh tÕ phó n«ng cña Trung Quèc thêi bÊy giê lµ thµnh qu¶ ban ®Çu cña tÝch
luü nguyªn thuû t b¶n (tÝch luü vèn ban ®Çu) trong n«ng nghiÖp Trung Quèc.
Cuéc c¶i c¸ch ruéng ®Êt ë Trung Quèc ®· xo¸ bá chÕ ®é bãc lét phong
kiÕn, gi¶i phãng ®«ng ®¶o n«ng d©n lao ®éng, c¶i c¸ch ruéng ®Êt ®· mang l¹i
lîi Ých to lín cho n«ng d©n, thùc hiÖn ®îc íc m¬ ngh×n n¨m cña n«ng d©n lµ
“ngêi cµy cã ruéng”, tõ ®ã t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho viÖc kh«i phôc vµ ph¸t
triÓn kinh tÕ. ViÖc thùc hiÖn “ngêi cµy cã ruéng” ®· ph¸t huy vµ n©ng cao ®îc
tÝnh tÝch cùc s¶n xuÊt cña n«ng d©n. Do ®ã thóc ®Èy s¶n xuÊt n«ng nghiÖp
ph¸t triÓn, thu nhËp cña n«ng d©n t¨ng, søc mua ®îc n©ng cao ®· t¹o ra ®îc thÞ
trêng n«ng th«n réng lín cho viÖc tiªu thô hµng c«ng nghÖ vµ thóc ®Èy c«ng
nghiÖp kh«i phôc vµ ph¸t triÓn.
ViÖc xo¸ bá hoµn toµn chÕ ®é së h÷u ruéng ®Êt ®Þa chñ phong kiÕn (nÒn
t¶ng chñ yÕu cña n«ng nghiÖp truyÒn thèng Trung Quèc). §iÒu nµy cã ý nghÜa
rÊt quan träng trong viÖc thóc ®Èy n«ng nghiÖp Trung Quèc chuyÓn tõ m«
h×nh truyÒn thèng sang m« h×nh hiÖn ®¹i. Tøc lµ chuyÓn tõ mét nÒn kinh tÕ
n«ng nghiÖp g¾n víi kinh tÕ tù nhiªn, s¶n xuÊt l¹c hËu thñ c«ng, ®Ò cao kinh
nghiÖm, kinh tÕ tiÓu n«ng gi÷ vai trß chñ yÕu, thiÕu sù ph©n c«ng chuyªn m«n
ho¸ trong s¶n xuÊt, kh«ng chó träng ®Õn gi¶m gi¸ thµnh, n©ng cao n¨ng suÊt
lao ®éng vµ nã khiÕn cho con ngêi cã t tëng “trêi sinh voi, trêi sinh cá”, träng
nam khinh n÷, sang mét nÒn kinh tÕ n«ng nghiÖp mµ n«ng nghiÖp th¬ng phÈm
hµng ho¸, kinh tÕ thÞ trêng ®îc coi träng, c¬ së vËt chÊt kü thuËt ®îc ¸p dông
vµo s¶n xuÊt, coi träng khoa häc kü thuËt tiÕn bé, c¸c doanh nghiÖp, ngµnh
nghÒ ho¸ ph¬ng thøc kinh doanh ®îc ¸p dông trong n«ng nghiÖp n«ng th«n,
tr×nh ®é ph©n c«ng chuyªn m«n ho¸ cao, kh«ng ngõng gi¶m gi¸ thµnh s¶n
xuÊt n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng vµ nã cßn thóc ®Èy con ngêi ®Î Ýt, kh«ng
cßn t×nh tr¹ng träng nam khinh n÷.
Së dÜ cã sù chuyÓn ®æi nh vËy lµ do ®Þa chñ phong kiÕn Trung Quèc cã
trong tay rÊt nhiÒu ruéng ®Êt vµ tÝch lòy ®îc mét lîng tµi s¶n lín nhng hä
kh«ng kinh doanh kiÓu tËp trung ®Êt ®ai thµnh kho¶nh lín mµ chia nhá ra tiÕn
hµnh ph¸t canh thu t«, tµi s¶n mµ hä kiÕm ®îc kh«ng ph¶i lµ lîi nhuËn mµ lµ
lîi tøc tõ ®Þa t«. Do vËy, ®Þa chñ Trung Quèc kh«ng thÓ biÕn thµnh nhµ kinh
doanh n«ng nghiÖp hiÖn ®¹i (nhµ t b¶n n«ng nghiÖp) nh ë ph¬ng T©y ®îc.
Cuéc c¶i c¸ch ruéng ®Êt n¨m 1952, ë Trung Quèc ®· hoµn thµnh mét
c¸ch triÖt ®Ó vÒ vÊn ®Ò xo¸ bá së h÷u ruéng ®Êt phong kiÕn .
Cuéc c¶i c¸ch ruéng ®Êt kh«ng chØ lµ chia ruéng ®Êt cho ngêi nghÌo mµ
nh Lu ThiÕu Kú ®· tuyªn bè “viÖc nµy ph¶i lµm quyÕt liÖt” vµ coi c«ng cuéc
c¶i c¸ch ruéng ®Êt nh lµ mét chiÕn dÞch ®Ó thanh to¸n giai cÊp ®Þa chñ. V× vËy
trong thêi gian thùc hiÖn c¶i c¸ch ruéng ®Êt ë Trung Quèc, trong mçi lµng Ýt
nhÊt còng cã mét vô hµnh quyÕt ngêi giµu, nh ®Ó in dÊu Ên triÒu ®¹i ngêi
nghÌo. Viªc hµnh quyÕt nh lµ mét cuéc c¶i ho¸-gi¸o dôc [4, 19].
Cuéc c¶i c¸ch ruéng ®Êt tuy ®· xo¸ bá chÕ ®é së h÷u ruéng ®Êt cña ®Þa
chñ phong kiÕn, xo¸ bá trë ng¹i to lín trong viÖc ®a nÒn n«ng nghiÖp truyÒn
thèng ph¸t triÓn theo híng hiÖn ®¹i, song mÆt kh¸c nã l¹i mang ®Õn trë ng¹i
míi:
Do cÇn chèng giíi quý téc phong kiÕn mµ ph¶i th«ng qua c¸ch m¹ng
ruéng ®Êt ®Ó chia ruéng ®Êt cña quý téc phong kiÕn cho n«ng d©n khiÕn cho
chÕ ®é së h÷u tiÓu n«ng ®ãng vai trß thèng trÞ, th× tiÕp sau ®ã sÏ lµ sù ph©n
ho¸ kh«ng ngõng cña tiÓu n«ng trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ-x· héi t b¶n chñ nghÜa
míi, ®ång thêi mét mÆt th«ng qua ph©n ho¸ ®Ó buéc hµng lo¹t c¸c hé n«ng
d©n nhá ph¸ s¶n, rêi ®Êt rêi lµng, ruéng ®Êt l¹i b¾t ®Çu mét qu¸ tr×nh tËp trung
míi.
Qu¸ tr×nh tËp trung míi ®ã t¹o ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt ®Ó thùc hiÖn hiÖn ®¹i
ho¸ n«ng nghiÖp ë Trung Quèc.
Mét thùc tÕ rÊt ®Æc trng trong n«ng nghiÖp Trung Quèc ®ã lµ:Tríc c¶i
c¸ch rÊt nhiÒu n«ng d©n Trung Quèc rêi bá quª h¬ng ®i ®Õn vïng ®Êt kh¸c ®Ó
lµm ¨n sinh sèng , nhng sau khi biÕt tin quª nhµ ®ang tiÕn hµnh c¶i c¸ch ruéng
®Êt hä l¹i lò lît kÐo vÒ quª vui c¶nh quª h¬ng ®æi míi. Do ®ã, trong thêi gian
nµy qu¸ tr×nh ®« thÞ ho¸ ë Trung Quèc bÞ chËm l¹i.
T×nh h×nh biÕn ®éng d©n sè n«ng nghiÖp vµ phi n«ng nghiÖp ë Trung
Quèc ®Çu thËp niªn 1950.
N¨m
1949
1950
1951
1952
Tæng d©n sè
(triÖu ngêi)
541,670
551,960
563,000
574,820
D©n sè n«ng nghiÖp
Sè ngêi
(triÖu ngêi)
447,26
460,590
476,260
491,910
Tû lÖ (%)
82,6
83,4
84,6
85,6
T¨ng so
víi n¨m
tríc
2,98
3,40
3,29
D©n sè phi n«ng nghiÖp
Sè ngêi
(triÖu ngêi)
94,410
91,370
86,740
82,910
Tû lÖ (%)
17,4
16,6
15,4
14,4
T¨ng so
víi n¨m
tríc
3,2
5,1
4,4
Nguån: Phßng thèng kª d©n sè, Côc Thèng kª Trung Quèc: niªn gi¸m
thèng kª d©n sè Trung Quèc, b¶ng 7-2, Nhµ xuÊt b¶n Qu¶n lý kinh tÕ (Trung
Quèc), 1990, tr.570.[ 5,114]
C¶i c¸ch ruéng ®Êt ®îc tiÕn hµnh trªn kh¾p c¶ níc ®· lµm n« nøc lßng
ngêi, do ®ã t¹o nªn sù h¨ng h¸i trong lao ®éng s¶n xuÊt víi nh÷ng thµnh tùu
rÊt lín vµ næi bËt nh: N¨m 1952, s¶n lîng l¬ng thùc lµ 163,9 triÖu tÊn; n¨m
1957 t¨ng lªn 195,05 triÖu tÊn; s¶n lîng b«ng n¨m 1952 lµ 1,304 triÖu tÊn;
n¨m 1957 ®¹t 1,640 triÖu tÊn; s¶n lîng h¹t cã dÇu n¨m 1952 lµ 4,193 triÖu tÊn,
n¨m 1957 lµ 4,196 triÖu tÊn. Trong 8 n¨m (1949-1957), s¶n lîng l¬ng thùc c¶
níc t¨ng trëng b×nh qu©n 7% n¨m [1, 8].
Tuy nhiªn, vµo thêi ®iÓm nµy Trung Quèc ®ang h« vang khÈu hiÖu x©y
dùng chñ nghÜa x· héi, tiÕn lªn chñ nghÜa céng s¶n vµ lÊy Liªn X« lµm m«
h×nh mÉu ®Ó ph¸t triÓn. Do ®ã, nh÷ng mÇm mèng ban ®Çu cña nÒn n«ng
nghiÖp t b¶n chñ nghÜa ngay lËp tøc sÏ ®îc c¸c nhµ l·nh ®¹o quan t©m vµ
ng¨n chÆn. Do vËy, sau cuéc c¶i c¸ch ruéng ®Êt trªn c¶ níc viÖc ph©n ho¸ vµ
ph¸ s¶n cña tiÓu n«ng Trung Quèc võa míi xuÊt hiÖn ®· bÞ ng¨n chÆn l¹i.
Cã thÓ nãi, t×nh h×nh kinh tÕ -x· héi Trung Quèc sau c¶i c¸ch ruéng ®Êt
cã nh÷ng biÓu hiÖn míi vµ cã nh÷ng m©u thuÉn míi. Sù nãng véi muèn tiÕn
lªn chñ nghÜa céng s¶n mét c¸ch nhanh chãng triÖt ®Ó,cho nªn, c¸c nhµ l·nh
®¹o Trung Quèc ®· å ¹t tiÕn hµnh chÝnh s¸ch tËp thÓ ho¸ trong s¶n xuÊt n«ng
nghiÖp. N«ng nghiÖp Trung Quèc bíc sang mét thêi kú míi-thêi kú lµm ®¶o
lén n«ng th«n Trung Quèc víi phong trµo hîp t¸c ho¸ n«ng nghiÖp vµ sù vËn
hµnh cña thÓ chÕ kinh tÕ kÕ ho¹ch trong n«ng nghiÖp. Nh Lu ThiÕu Kú ®· nãi:
“Tuy c¶i c¸ch ruéng ®Êt ®· hoµn thµnh, song cha hoµn toµn gi¶i phãng ngêi
n«ng d©n. ChØ cã tiÕn hµnh c¶i t¹o x· héi chñ nghÜa, khi Êy ngêi n«ng d©n míi
®îc gi¶i phãng hoµn toµn, tho¸t ®îc nghÌo nµn, trë nªn giµu cã” [10, 289].
1.2. N«ng nghiÖp Trung Quèc trong thêi kú tiÕn hµnh hîp t¸c ho¸
Th¸ng 12-1951, Trung ¬ng §¶ng th«ng qua dù th¶o “NghÞ quyÕt vÒ hîp
t¸c x· trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp”, ®Õn th¸ng 12-1952 Trung ¬ng th«ng qua
nghÞ quyÕt chÝnh thøc. Tõ ®ã, n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n Trung Quèc b¾t ®Çu
x©y dùng hîp t¸c x· s¬ cÊp råi ®Õn hîp t¸c x· cao cÊp.
Hîp t¸c ho¸ n«ng nghiÖp ®îc tiÕn hµnh víi môc ®Ých chung lµ c¶i t¹o
kinh tÕ t h÷u tiÓu n«ng ®· tån t¹i hµng ngh×n n¨m qua thµnh nÒn kinh tÕ tËp
thÓ x· héi chñ nghÜa.
Trung Quèc tiÕn hµnh viÖc hîp t¸c, gióp ®ì lÉn nhau ë n«ng th«n ®· ra
®êi tõ thêi chiÕn tranh chèng ph¸t xÝt NhËt-tríc khi Trung Hoa míi ra ®êi.
Vµo thêi ®iÓm ®ã, vÊn ®Ò hîp t¸c gióp ®ì lÉn nhau ®· ®îc triÓn khai t¹i c¸c
c¨n cø kh¸ng chiÕn-n¬i cã sù l·nh ®¹o cña §¶ng Céng s¶n Trung Quèc mµ
h×nh thøc ban ®Çu lµ c¸c tæ ®æi c«ng ®Õn hîp t¸c x·, nhng môc ®Ých khi ®ã chØ
lµ gióp ®ì n«ng d©n gi¶i quyÕt viÖc ®iÒu chØnh lùc lîng lao ®éng vµ kh¾c phôc
nh÷ng khã kh¨n trong s¶n xuÊt, chø cha cã tham väng cao h¬n.
Sau khi níc Trung Hoa míi ra ®êi vµ cuéc c¶i c¸ch ruéng ®Êt hoµn thµnh
trªn c¶ níc, toµn bé nÒn kinh tÕ vµ n«ng nghiÖp cña Trung Quèc ®Òu ®øng tríc
t×nh h×nh míi, n¶y sinh nh÷ng m©u thuÉn míi. Bëi vËy ph¶i tiÕn hµnh hîp t¸c
ho¸ trong n«ng nghiÖp vµ hîp t¸c ho¸ n«ng nghiÖp ®· ®îc triÓn khai trªn c¶ níc víi môc ®Ých chung lµ c¶i t¹o nÒn kinh tÕ tiÓu n«ng thµnh nÒn kinh tÕ tËp
thÓ x· héi chñ nghÜa.
NÒn kinh tÕ x· héi chñ nghÜa lµ nh»m mong muèn ®¹t tíi lý tëng lµm cho
n«ng d©n nhanh chãng trë nªn giµu cã.
Chóng ta biÕt r»ng, trong luËt c¶i c¸ch ruéng ®Êt cña Trung Quèc ban
hµnh vµo th¸ng 6-1952 ®· c«ng nhËn nÒn kinh tÕ phó n«ng ë n«ng th«n Trung
Quèc. Tuy nhiªn do nhËn thøc sai lÇm vÒ vai trß cña nã trong qu¸ tr×nh hiÖn
®¹i ho¸ n«ng nghiÖp, nªn trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn víi sù vËn dông mét c¸ch
cøng nh¾c lý luËn c¸ch m¹ng x· héi chñ nghÜa, tõ ®ã dÉn tíi sù nhËn thøc sai
vÒ qu¸ tr×nh thùc hiÖn.
NhiÒu nhµ l·nh ®¹o §¶ng Céng s¶n Trung Quèc Trung Quèc cho r»ng:
trong nÒn kinh tÕ t h÷u nhá lÎ cña n«ng d©n rÊt dÔ n¶y sinh kinh tÕ t b¶n chñ
nghÜa. Trong lóc ®ã vµo thêi ®iÓm nµy, ë n«ng th«n Trung Quèc xuÊt hiÖn mét
sè n«ng d©n biÕt vËn dông nh÷ng thµnh tùu khoa häc kü thuËt vµo s¶n
xuÊt,nh hä chuyÓn sang mét h×nh thøc lµm ¨n míi: thuª nh©n c«ng, mua
ruéng ®Êt ®Ó canh t¸c… Cho nªn dÇn giµu cã lªn.
Ban ®Çu, ngêi ta cho r»ng hiÖn tîng ®ã lµ dÊu hiÖu tèt, lµ tiÒn ®Ò ®a nÒn
kinh tÕ n«ng nghiÖp Trung Quèc chuyÓn tõ n«ng nghiÖp truyÒn thèng sang
n«ng nghiÖp hiÖn ®¹i. Mét sè nhµ l·nh ®¹o b¾t ®Çu sî kinh tÕ phó n«ng ë n«ng
th«n ph¸t triÓn. Tuy nhiªn, do nhËn thøc sai lÇm r»ng kinh tÕ phó n«ng s¶n
xuÊt nhá lÎ lµ mÇm mèng cña nÒn kinh tÕ t b¶n chñ nghÜa cho nªn lËp tøc ®a
ranh÷ng biÖn ph¸p ng¨n chÆn.
Trong mét b¸o c¸o cña TØnh uû tØnh S¬n T©y ®· nãi r»ng cïng víi viÖc
kh«i phôc vµ ph¸t triÓn kinh tÕ n«ng th«n, lùc lîng n«ng d©n tù ph¸t còng ph¸t
triÓn, nhng nã kh«ng ph¸t triÓn theo ph¬ng híng tËp thÓ ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ nh
chóng ta mong muèn, mµ nã ph¸t triÓn theo híng phó n«ng.
Chñ tÞch Mao Tr¹ch §«ng nãi: “NÕu nh x· héi chñ nghÜa kh«ng ®i chiÕm
lÜnh mÆt trËn n«ng th«n, ch¾c ch¾n chñ nghÜa t b¶n sÏ chiÕm lÜnh ph¶i tõ tæ ®æi
c«ng lµ manh nha cña chñ nghÜa x· héi, tiÕn tíi hîp t¸c x· nöa x· héi chñ
nghÜa (hîp t¸c x· cÊp thÊp) råi tiÕn tíi hîp t¸c x· hoµn toµn x· héi chñ nghÜa
(hîp t¸c x· cÊp cao)” vµ Mao chñ tr¬ng ph¶i ®Èy nhanh tèc ®é hîp t¸c ho¸
thËm chÝ kh«ng qua giai ®o¹n tæ ®æi c«ng.
Mïa xu©n n¨m 1954, ë Trung Quèc ®· cã 95.000 hîp t¸c x· s¶n xuÊt
n«ng nghiÖp ®îc thµnh lËp víi h¬n 1,7 triÖu hé n«ng d©n, t¨ng gÊp ®«i kÕ
ho¹ch dù tÝnh. §Õn n¨m 1956, ®· cã h¬n 90% n«ng hé trong c¶ níc tham gia
vµo c¸c h×nh thøc hîp t¸c x· s¶n xuÊt n«ng nghiÖp.
Nh chóng ta ®· biÕt, m« h×nh nhµ níc vÒ kinh tÕ x· héi mµ nhµ níc Trung
Hoa míi híng tíi lµ m« h×nh nhµ níc X« viÕt. V× vËy trong kinh tÕ còng ®îc
¸p dông mét c¸ch triÖt ®Ó, s¸o mßn vµ thiÕu sù s¸ng t¹o cho phï hîp víi thùc
tiÔn ®Êt níc.
Trong khi ®ã ®Êt níc võa míi tho¸t khái cuéc chiÕn tranh , ba lÇn néi
chiÕn, t×nh h×nh x· héi cßn rèi ren ,kinh tÕ cßn gÆp ph¶i rÊt nhiÒu khã kh¨n do
chiÕn tranh tµn ph¸, ph¸t triÓn kinh tÕ quy m« lín lµ mét viÖc lµm qu¸ søc
chÞu ®ùng cña Trung Quèc lóc bÊy giê.
Trong thêi gian ®Çu thùc hiÖn hîp t¸c ho¸ trong n«ng nghiÖp s¶n lîng l¬ng thùc cã t¨ng, cô thÓ: s¶n lîng l¬ng thùc n¨m 1952 lµ 163,9 triÖu tÊn ®Õn
n¨m 1957 t¨ng lªn 195,05 triÖu tÊn. Trung Quèc tõ mét níc thiÕu ®ãi quanh
n¨m vÒ c¬ b¶n ®· tù tóc ®îc l¬ng thùc.
Tuy nhiªn, vÒ sau do t tëng “t¶ khuynh” muèn tiÕn nhanh tiÕn th¼ng lªn
chñ nghÜa x· héi nªn ®ßi hái kinh tÕ n«ng nghiÖp Trung Quèc ph¶i s¶n xuÊt
mét khèi lîng lín s¶n phÈm n«ng s¶n vµ ®ßi hái qu¸ tr×nh hiÖn ®¹i ho¸ n«ng
nghiÖp ph¶i diÔn ra nhanh chãng.Trong khi ®ã n«ng nghiÖp Trung Quèc l¹i
qu¸ l¹c hËu so víi yªu cÇu.
§Õn n¨m 1956, c¸c vïng n«ng th«n ®· hoµn thµnh tËp thÓ ho¸. Së dÜ
phong trµo hîp t¸c ho¸ ph¸t triÓn nh vËy lµ do sù cìng chÕ mäi n«ng ®©n ph¶i
vµo hîp t¸c x· dï tù nguyÖn hay kh«ng tù nguyÖn. Theo thèng kª, cuèi th¸ng
12-1956 ë n«ng th«n Trung Quèc ®· cã trªn 117,80 triÖu hé n«ng d©n vµo hîp
t¸c x·, chiÕm 96,3% tæng sè n«ng hé trong c¶ níc, trong ®ã sè hé vµo hîp t¸c
x· bËc cao lµ trªn 100 triÖu hé, chiÕm 87,8% tæng sè n«ng hé trong c¶ níc.
N¨m 1958 ë n«ng th«n Trung Quèc cßn xuÊt hiÖn phong trµo “c«ng x·
nh©n d©n”,phong trµo nµy ®· ®îc x©y dùng mét c¸ch å ¹t ë ngay tõ nh÷ng
ngµy ®Çu ®Õn th¸ng 10-1958 trong c¶ níc ®· cã 26.578 c«ng x· nh©n d©n víi
sù tham gia cña 123,25 triÖu n«ng hé, chiÕm 99,1% tæng sè n«ng hé trong
toµn quèc (trung b×nh mçi c«ng x· cã 4.637 hé). Cuèi n¨m 1958 cã thÓ nãi
c«ng x· n«ng th«n vÒ c¬ b¶n ®· hoµn thµnh [9, 83].
Trong thêi gian x©y dùng c«ng x· n«ng th«n ë mäi vïng th«n quª Trung
Quèc ®Òu tiÕn hµnh trng thu å ¹t t liÖu s¶n xuÊt cña n«ng d©n ®Ó gãp vµo c«ng
x·, kinh tÕ gia ®×nh bÞ xo¸ bá, thùc hiÖn chÕ ®é ph©n phèi b×nh qu©n, mçi
c«ng x· x©y dùng mét nhµ ¨n tËp thÓ khæng lå.
§Ó thùc hiÖn “c«ng b»ng”, Trung Quèc thiÕt lËp l¹i hÖ thèng cÊp bËc. §Ó
ph©n phèi nh÷ng khÈu phÇn ¨n phï hîp víi c«ng lao cña hä. KhÈu phÇn lín
nhÊt lµ cho c¸n bé, sau ®ã gi¶m xuèng cho c¸c anh hïng lao ®éng, nh÷ng
tr¸ng niªn, nh÷ng ngêi kÐm tr¸ng niªn mét chót, sau ®ã ®Õn nh÷ng ngêi yÕu
®uèi, phô n÷, trÎ em. Nh÷ng ngêi giµ ®îc coi lµ nh÷ng “c¸i miÖng v« Ých”.
C¸c c«ng x· ®Ò ra quy ®Þnh ''ai kh«ng lµm viÖc th× kh«ng ®îc ¨n''.
VÒ mÆt h×nh thøc sù c«ng b»ng mµ c«ng x· ®Æt ra nh trªn lµ c«ng b»ng
nhng trªn thùc tÕ th× nã lµ viÖc lµm rÊt v« nh©n ®¹o.
Trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng cña c«ng x· nhiÒu nhµ ¨n tËp thÓ qu¶n lý kÐm,
sau khi ®· dèc hÕt l¬ng thùc, kh«ng cßn c¸i g× ®Ó ¨n th× c«ng x· l¹i tuyªn bè
ai vÒ nhµ nÊy ¨n.
C«ng x· nh©n d©n cßn tiÕn hµnh thùc hiÖn “tæ chiÕn ®Êu ho¸”; “®êi sèng
tËp thÓ ho¸”. Mét sè c«ng x· cßn thùc hiÖn chÕ ®é bao cÊp toµn bé gåm “b¶y
bao” (bao ¨n, bao mÆc, bao ®Î, bao ch÷a bÖnh, bao cíi, bao tang), cã nh÷ng
c«ng x· thùc hiÖn tíi 13 bao. Mét sè n¬i cßn chñ tr¬ng xo¸ bá s¶n xuÊt hµng
ho¸, thùc hiÖn ph©n phèi hiÖn vËt. Trªn thùc tÕ nguyªn t¾c “ph©n phèi theo lao
®éng” cña chñ nghÜa x· héi ®· bÞ xo¸ bá. KÕt qña lµ hiÖu lùc qu¶n lý s¶n xuÊt
sa sót, nhiÖt t×nh lao ®éng cña n«ng d©n suy gi¶m, s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ®×nh
trÖ vµ ®êi sèng d©n c n«ng th«n cµng khã kh¨n. Vµo n¨m 1959, ë Trung Quèc
®· diÔn ra trËn ®ãi khñng khiÕp hiÕm thÊy trong lÞch sö vµ nã ®· cíp ®i sinh
m¹ng cña nhiÒu ngêi.
§¹i c«ng x· n«ng th«n lµ nh vËy, ®ã lµ thø chñ nghÜa x· héi mµ Mao ®·
t¹o dùng nªn ë Trung Quèc trong mét chÆng ®êng lÞch sö kh¸ dµi [4, 27].
Vµo thêi ®iÓm nµy, ë Trung Quèc cã tíi gÇn 700 triÖu ngêi víi sè lîng ®ã
th× nhu cÇu vÒ ¨n, mÆc cña hä trë thµnh g¸nh nÆng cho chÝnh phñ Trung Quèc.
Tuy nhiªn, hä l¹i quan niÖm kinh tÕ gia ®×nh lµ “mÇm mèng cña kinh tÕ t b¶n
chñ nghÜa” nªn bÞ cÊm ®o¸n. ViÖc ®ã t¹o nªn mét lùc lîng nh©n c«ng ®ñ thõa
trong n«ng th«n Trung Quèc, nªn ë Trung Quèc hiÖu qu¶ kinh tÕ rÊt thÊp, mµ
nÒn kinh tÕ cña Trung Quèc lóc nµy vÉn chñ yÕu lµ kinh tÕ n«ng nghiÖp. ThÕ
nhng chÝnh phñ l¹i chñ tr¬ng hîp t¸c ho¸ vµ c«ng x· n«ng th«n nªn ®· k×m
h·m sù ph¸t triÓn kinh tÕ vµ k×m h·m qu¸ tr×nh hiÖn ®¹i ho¸ n«ng nghiÖp
Trung Quèc, ®e do¹ ®êi sèng cña ®¹i bé phËn d©n c ë n«ng th«n .
Tuy nhiªn, nÕu qu¸ tr×nh tiÕn hµnh hîp t¸c ho¸ n«ng nghiÖp cña Trung
Quèc diÔn ra theo ®óng ®ßi hái tù nhiªn, theo logic th«ng thêng th× sÏ cã vai
trß vµ ý nghÜa rÊt lín. Nã sÏ chuyÓn chÕ ®é t h÷u nhá vÒ ruéng ®Êt thµnh chÕ
®é së h÷u tËp thÓ b»ng ph¬ng thøc Ýt ®au ®ín nhÊt, tr¸nh ®îc bÊt æn vÒ x· héi
vµ gi¶m sót vÒ s¶n xuÊt, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó sö dông vµ kinh doanh hîp
lý ruéng ®Êt, canh t¸c b»ng m¸y mãc trªn quy m« lín, t¹o kh¶ n¨ng tËp trung
vèn ®Ó më réng s¶n xuÊt. Sù ra ®êi cña tæ chøc hîp t¸c x· n«ng nghiÖp còng
sÏ t¹o ®iÒu kiÖn cho n«ng nghiÖp Trung Quèc trë thµnh mét nÒn n«ng nghiÖp
doanh nghiÖp ho¸, chuyªn m«n ho¸, nh÷ng ®iÒu nµy lµ ®Æc trng vµ tiªu chÝ cña
mét nÒn n«ng nghiÖp hiÖn ®¹i, më ®êng cho viÖc øng dông khoa häc kü thuËt
hiÖn ®¹i vµo n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n, cã lîi cho sù ph¸t triÓn ph©n c«ng
chuyªn m«n trong néi bé ngµnh n«ng nghiÖp vµ cã lîi cho viÖc ph©n phèi ,sö
dông hîp lý lùc lîng lao ®éng n«ng th«n. Lùc lîng lao ®éng d thõa ë n«ng
th«n cã thÓ dÔ dµng rêi khái n«ng nghiÖp ®Ó ho¹t ®éng trong c¸c ngµnh kh¸c
vµ chuyÓn vµo thµnh phè.
Nh÷ng thÊt b¹i trong tæ chøc hîp t¸c ho¸ n«ng nghiÖp diÔn ra ë Trung
Quèc,nã lµ kÕt qu¶ cña sù nãng véi, gi¸o ®iÒu, ®èt ch¸y giai ®o¹n, chñ quan,
duy ý chÝ. Do ®ã, sau nµy n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n Trung Quèc gÆp ph¶i rÊt
nhiÒu khã kh¨n, nh÷ng môc ®Ých ®Æt ra ban ®Çu cña hîp t¸c ho¸ n«ng nghiÖp
kh«ng ®¹t ®îc.
Tuy nhiªn, vÊn ®Ò thóc ®Èy phong trµo hîp t¸c ho¸ trong n«ng nghiÖp
kh«ng chØ ë Trung Quèc vµ c¸c níc x· héi chñ nghÜa mµ nã ®· xuÊt hiÖn ngay
sau khi x· héi t b¶n ®êi nã lµ mét trong nh÷ng yÕu tè quan träng trong nÒn
n«ng nghiÖp hiÖn ®¹i cña c¸c níc t b¶n chñ nghÜa.
C¸c níc t b¶n chñ nghÜa ®· hoµn thµnh qu¸ tr×nh hiÖn ®¹i ho¸ n«ng
nghiÖp ®Òu tiÕn hµnh x©y dùng hîp t¸c x· díi mäi h×nh thøc, nhiÒu n«ng tr¹i
gia ®×nh ë c¸c níc t b¶n chñ nghÜa tËp hîp nhau l¹i ®Ó gi¶i quyÕt nh÷ng khã
kh¨n mµ hä gÆp ph¶i trong s¶n xuÊt, lu th«ng, trao ®æi.
N«ng nghiÖp cña c¸c níc t b¶n chñ nghÜa ®· dùa vµo c¬ së cña chÕ ®é t
h÷u ®Ó thµnh lËp nªn nh÷ng hîp t¸c x·.
Cßn c¸c níc x· héi chñ nghÜa, trong ®ã cã Trung Quèc l¹i dùa vµo c¬ së
cña chÕ ®é c«ng h÷u. NghÜa lµ mäi c¸i trong x· héi ®Òu thuéc quyÒn së h÷u
cña tËp thÓ, ngay c¶ ruéng ®Êt mµ ngêi n«ng d©n tham gia s¶n xuÊt còng
thuéc tËp thÓ. Hä lµm viÖc, tÝnh c«ng vµ s¶n phÈm hä lµm ra ®Òu thuéc quyÒn
kiÓm so¸t cña hîp t¸c x·.
Cã thÓ thÊy r»ng, hîp t¸c x· lµ mét m« h×nh cña nÒn n«ng nghiÖp hiÖn
®¹i (n«ng nghiÖp c¸c níc t b¶n chñ nghÜa ®· chøng minh ®iÒu ®ã), ë Trung
Quèc vÊn ®Ò hîp t¸c ho¸ n«ng nghiÖp ®· ®îc ®a ra bµn b¹c vµ th¶o luËn nhng
c¸c nhµ l·nh ®¹o §¶ng vµ Nhµ níc Trung Quèc l¹i coi “cÇn ph¶i cã hîp t¸c
ho¸ tríc, sau ®ã míi cã thÓ sö dông m¸y mãc” [5,128]. Víi quan niÖm ®ã
thùc chÊt ®· ®i ngîc l¹i víi nguyªn lý c¬ b¶n cña chñ nghÜa M¸c-Lªnin vÒ vÊn
®Ò quan hÖ s¶n xuÊt vµ lùc lîng s¶n xuÊt.
Chóng ta còng nhÊt trÝ víi nhau r»ng, c«ng h÷u vÒ t liÖu s¶n xuÊt (së h÷u
tËp thÓ vµ së h÷u nhµ níc) vµ thùc hiÖn chuyªn chÝnh v« s¶n lµ cÊp ®é cao
nhÊt trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn x· héi. Nã lµ m« h×nh chung cña nhµ níc x· héi
chñ nghÜa. Theo lý luËn cña chñ nghÜa M¸c-Lªnin th× lÞch sö x· héi loµi ngêi
ph¸t triÓn tõ thÊp ®Õn cao vµ tÊt yÕu sÏ ph¸t triÓn ®i lªn chñ nghÜa x· héi, nhng
kh«ng thÓ bá qua bÊt cø mét giai ®o¹n ph¸t triÓn nµo. V× vËy, c¸c níc dï
muèn hay kh«ng muèn, dï b»ng h×nh thøc nµy hay h×nh thøc kh¸c còng ph¶i
tr¶i qua c¸c h×nh th¸i kinh tÕ -x· héi kh«ng ®îc bá qua hay ®èt ch¸y bÊt cø
mét giai ®o¹n nµo. Trong khi ®ã ë Trung Quèc giai ®o¹n nµy nÒn kinh tÕ vÉn
cßn l¹c hËu, võa tho¸t khái nÒn kinh tÕ phong kiÕn. V× thÕ cha cã ®iÒu kiÖn c¬
së vËt chÊt kü thuËt hiÖn ®¹i víi tr×nh ®é chuyªn m«n giái ®Ó tiÕn lªn x©y
dùng kinh tÕ x· héi chñ nghÜa, coi nhÑ sù ph¸t triÓn, coi nhÑ viÖc sö dông m¸y
mãc lín vµo s¶n xuÊt n«ng nghiÖp thÓ hiÖn t tëng “t¶ khuynh”, duy ý chÝ
trong viÖc nhanh chãng x©y dùng nÒn kinh tÕ n«ng nghiÖp x· héi chñ nghÜa.
§¶ng vµ Nhµ níc Trung Quèc cho thµnh lËp c¸c hîp t¸c x· n«ng nghiÖp
cha cã sù chuÈn bÞ ®Çy ®ñ vÒ ®iÒu kiÖn vËt chÊt, tr×nh ®é qu¶n lý vµ ý thøc tù
gi¸c thÕ mµ ®· véi vµng thµnh lËp “C«ng x· nh©n d©n”. T tëng “nhÊt ®¹i, nhÞ
c«ng” (mét lµ quy m« lín hai lµ c«ng h÷u) thùc chÊt lµ duy ý chÝ, nãng véi
thay ®æi quan hÖ s¶n xuÊt, bÊt chÊp t×nh tr¹ng bÊt cËp cña søc s¶n xuÊt. ThËm
chÝ mét sè n¬i khi n«ng d©n vµo c«ng x· ph¶i nép c¶ ruéng phÇn tr¨m, ®Êt ë,
gia sóc, vên c©y... thùc hiÖn “chÕ ®é së h÷u toµn d©n”. VÒ ph©n phèi, ®· bíc
®Çu thùc hiÖn mét sè nguyªn t¾c ®îc coi lµ ph¬ng thøc ph©n phèi cña chñ
nghÜa céng s¶n.Trong lóc ®ã tæ chøc hîp t¸c n«ng nghiÖp tån t¹i kü thuËt
n«ng nghiÖp lao ®éng thñ c«ng truyÒn thèng, ngay c¶ sau “cuéc c¸ch m¹ng
v¨n ho¸” t×nh h×nh nµy còng kh«ng cã g× thay ®æi.
Cã thÓ nãi, víi t tëng trªn ®· ph¹m ph¶i sai lÇm trong viÖc xö lý kh«ng
®óng mèi quan hÖ gi÷a sù ph¸t triÓn vµ biÕn ®æi cña quan hÖ s¶n xuÊt vµ søc
s¶n xuÊt x· héi, lu«n lu«n nhÊn m¹nh mét c¸ch phiÕn diÖn “c¸ch m¹ng kh«ng
ngõng” trong quan hÖ s¶n xuÊt, coi nhÑ c¶i t¹o kü thuËt, khiÕn tæ chøc hîp t¸c
“tiªn tiÕn” cø tån t¹i m·i trªn c¬ së kü thuËt n«ng nghiÖp l¹c hËu.
Trong qu¸ tr×nh tiÕn hµnh hîp t¸c ho¸ n«ng nghiÖp ë Trung Quèc cha
x©y dùng ®îc tæ chøc hîp t¸c n«ng nghiÖp thµnh mét thùc thÓ kinh tÕ ®éc lËp,
tù h¹ch to¸n kinh doanh, mµ biÕn chóng thµnh nh÷ng tæ chøc phô thuéc vµo
bé m¸y nhµ níc hoµn toµn n»m díi sù qu¶n lý hµnh chÝnh cña nhµ níc. Trong
thêi kú “chÝnh quyÒn c«ng x· lµ mét” (chÝnh x· hîp nhÊt) cña c«ng x· nh©n
d©n, t×nh h×nh ®ã ®Õn ®Ønh ®iÓm, tæ chøc hîp t¸c x· n«ng nghiÖp lóc bÊy giê
kh«ng nh÷ng ®· hµnh chÝnh ho¸ mµ cßn qu©n sù ho¸.Trong ph¹m vi c«ng x·
nh©n d©n ®· thùc hiÖn hîp nhÊt n«ng-c«ng-th¬ng-häc-binh, hîp nhÊt chÝnh
quyÒn vµ c«ng x· nh©n d©n; mÆt kh¸c c«ng x· cßn thùc hiÖn chÕ ®é së h÷u ba
cÊp: c«ng x·, ®¹i ®éi s¶n xuÊt vµ ®éi s¶n xuÊt, trong ®ã ®¬n vÞ h¹ch to¸n c¬
b¶n lµ ®éi s¶n xuÊt chø kh«ng ph¶i lµ ®¹i ®éi s¶n xuÊt.
Tæ chøc hîp t¸c n«ng nghiÖp ®· trë thµnh hÖ thèng s¶n xuÊt vµ cÊp dìng
tiÕp nhËn c¸c mÖnh lÖnh hµnh chÝnh hoµn thµnh c¸c nhiÖm vô s¶n xuÊt vµ b¸n
hµng n«ng s¶n mµ nhµ níc giao cho th«ng qua hÖ thèng hµnh chÝnh.
Víi ho¹t ®éng khÐp kÝn ba cÊp trong mét tæ chøc, môc ®Ých vµ hiÖu qu¶
kinh tÕ lµm theo chØ thÞ, cÊp díi thùc hiÖn r¨m r¾p theo mÖnh lÖnh cña cÊp trªn
vµ sè lîng lµm ra chØ nh»m ®¸p øng yªu cÇu tõ trªn giao xuèng mµ th«i. Do
®ã, n«ng d©n trong c«ng x· kh«ng thÓ tù s¸ng t¹o (kh«ng cho phÐp s¸ng t¹o)
ra nh÷ng h×nh thøc tæ chøc vµ kinh doanh kh¸c nhau mµ thêng thùc hiÖn thèng
nhÊt mét m« h×nh tõ trªn xuèng díi th«ng qua ph¬ng thøc hµnh chÝnh “tÊt c¶
c¸c t¸c nh©n kinh tÕ ®Òu ph¶i phô thuéc vµo chÝnh quyÒn. Trong mét hÖ thèng
nh vËy ®¬n vÞ lao ®éng “danwei”, ®¶m nhËn lu«n mét chøc n¨ng chÝnh trÞ x·
héi ®Æc thï cña Trung Quèc” [3, 33]. C«ng x· nh©n d©n ë Trung Quèc còng lµ
mét tæ chøc nh vËy, nã bao hµm trong ®ã mét bé m¸y hµnh chÝnh vµ chñ yÕu
ph¸t triÓn ë chøc n¨ng nµy, cßn chøc n¨ng kinh tÕ ®îc coi lµ chøc n¨ng chÝnh
l¹i thùc hiÖn rÊt kÐm, thËm chÝ kh«ng cã hiÖu qu¶.
Tõ thùc tÕ ®ã, kÐo theo sù l¹c hËu trong n«ng nghiÖp vµ qu¸ tr×nh hiÖn
®¹i ho¸ n«ng nghiÖp ë Trung Quèc thêi kú nµy lµ mét ®iÒu kh«ng thÓ thùc
hiÖn ®îc.
Bªn c¹nh ®ã, kinh tÕ gia ®×nh l¹i ®îc coi lµ “mÇm mèng cña chñ nghÜa t
b¶n” nªn bÞ cÊm ®o¸n. ViÖc k×m h·m kinh tÕ gia ®×nh ®· lµm cho nguån nh©n
lùc nhµn rçi ë n«ng th«n kh«ng ®îc sö dông ngµy cµng lín. trong khi ®ã kinh
tÕ c«ng x· hiÖu qu¶ rÊt thÊp. ChÝnh v× vËy n¹n ®ãi lu«n r×nh rËp, ®e däa ®êi
sèng cña ®¹i bé phËn d©n c n«ng th«n t¹o nªn mét lµn sãng bÊt m·n trong
®«ng ®¶o n«ng d©n c«ng x·. ThÕ nhng, t¹i héi nghÞ TrÞnh Ch©u lÇn thø hai (31958) mét lÇn n÷a Mao Tr¹ch §«ng l¹i kh¼ng ®Þnh vai trß cña chÕ ®é së h÷u
®éi s¶n xuÊt. ¤ng nãi: “Tríc m¾t, quan hÖ gi÷a chóng ta víi n«ng d©n ®ang
tån t¹i t×nh tr¹ng c¨ng th¼ng. T«i thÊy chóng ta nªn th«ng qua hiÖn tîng nµy
®Ó hiÓu râ b¶n chÊt cña vÊn ®Ò, tøc m©u thuÉn chñ yÕu ë chç nµo? ë ®©y cã
mÊy nguyªn nh©n, nhng t«i cho r»ng chñ yÕu lµ do c¸ch nh×n nhËn cña chóng
ta ®èi víi quyÒn së h÷u cña c«ng x· nh©n d©n, chóng ta h·y tr¶ lêi b»ng chÝnh
s¸ch. VÊn ®Ò lµ së h÷u cña c«ng x· hiÖn nay, ngoµi mét phÇn së h÷u cña ®¹i
®éi s¶n xuÊt (khu qu¶n lý) vµ chÕ ®é së h÷u cña ®éi s¶n xuÊt. Mµ chÕ ®é së
h÷u ®éi s¶n xuÊt trong vßng vµi n¨m vÉn lµ c¬ së cña chÕ ®é së h÷u toµn c«ng
x·” [10; 599]. Lóc nµy §¶ng vµ Nhµ níc Trung Quèc cho r»ng muèn ®i lªn
chñ nghÜa x· héi chØ cã së h÷u tËp thÓ vÒ t liÖu s¶n xuÊt cßn së h÷u c¸ thÓ hay
së h÷u gia ®×nh lµ ®i ngîc l¹i ®êng lèi x· héi chñ nghÜa lµ mÇm mèng kinh tÕ
t b¶n chñ nghÜa do ®ã ph¶i ng¨n chÆn kÞp thêi “mÇm häa” ®ã.
Trong khi, vµo thêi ®iÓm ®ã th× trªn thÕ giíi rÊt nhiÒu níc thùc hiÖn viÖc
ph¸t triÓn kinh tÕ hé gia ®×nh, c¸c n«ng tr¹i gia ®×nh vµ ho¹t ®éng kinh doanh
n«ng nghiÖp. Cßn ë Trung Quèc l¹i thùc hiÖn mét c¸ch m¸y mãc m« h×nh
n«ng nghiÖp n«ng th«n X« viÕt: thµnh lËp c¸c n«ng trang tËp thÓ hoÆc c¸c
n«ng trêng quèc doanh, ®Þnh biÕn n«ng d©n thµnh c¸c c«ng nh©n n«ng nghiÖp,
®i lµm nh trong nhµ m¸y. Do ®ã, ®· lµm gi¶m nhiÖt t×nh s¶n xuÊt cña ngêi lao
®éng n«ng nghiÖp vµ n¨ng suÊt lao ®éng n«ng nghiÖp, chñ nghÜa b×nh qu©n vµ
bao cÊp, t tëng “¨n c¬m nåi to” lan trµn nhanh chãng, nh÷ng ngêi h¨ng say
lµm viÖc còng ®îc hëng nh ngêi kh«ng chÞu lµm g×, û l¹i trong s¶n xuÊt. V×
vËy, tÝnh u viÖt cña tæ chøc hîp t¸c n«ng nghiÖp-h×nh thøc kinh tÕ x· héi chñ
nghÜa v« h×nh trung bÞ triÖt tiªu vµ ®¬ng nhiªn nã còng kh«ng thÓ ph¸t huy ®îc vai trß trong viÖc tiÕn hµnh hiÖn ®¹i ho¸ nhµ níc.
Trong b¶n 18 vÊn ®Ò cña c«ng x· nh©n d©n cã quy ®Þnh: “®éi s¶n xuÊt lµ
®¬n vÞ h¹ch to¸n c¬ b¶n, tiÓu ®éi s¶n xuÊt bªn díi ®éi s¶n xuÊt còng lµ ®¬n vÞ
kho¸n s¶n lîng, tiÓu ®éi s¶n xuÊt nµy còng cÇn cã chÕ ®é së h÷u mét phÇn vµ
cã quyÒn qu¶n lý cÊp díi” [10, 607]. Qua ®ã ta còng cã thÓ nhËn thÊy nhµ níc ®· giao cho hîp t¸c x· n«ng nghiÖp qu¸ nhiÒu chøc n¨ng x· héi. §iÒu ®ã
dÉn tíi sù rµng buéc vµ tr× trÖ trong s¶n xuÊt. Trong hîp t¸c chØ ho¹t ®éng v×
môc ®Ých, chøc n¨ng x· héi mµ quªn ®i chøc n¨ng chÝnh cña m×nh: chøc n¨ng
kinh tÕ vµ ph¸t triÓn kinh tÕ.
Do ®ã, c¸c c«ng x· trë thµnh c¸c x· héi thu nhá sèng tËp trung vµ khÐp
kÝn mäi ho¹t ®éng trong ®ã. V× vËy ®· cã ngêi vÝ c«ng x· nh©n d©n ë Trung
Quèc thêi kú nµy lµ “c«ng x· nguyªn thuû”.
Tãm l¹i, c«ng x· n«ng th«n hay h×nh thøc hîp t¸c ho¸ trong n«ng nghiÖp
Trung Quèc thêi kú tríc c¶i c¸ch lµ mét quan hÖ s¶n xuÊt tiªn tiÕn kh«ng phï
hîp víi mét lùc lîng s¶n xuÊt l¹c hËu, yÕu kÐm l¹i kh«ng ®îc trang bÞ c«ng cô
s¶n xuÊt hiÖn ®¹i. V× vËy, n«ng nghiÖp Trung Quèc thêi kú nµy kÐm ph¸t triÓn,
n¨ng suÊt thÊp vµ g©y nªn sù mÊt lßng tin nghiªm träng trong quÇn chóng
nh©n d©n, h¹n chÕ tÝch cùc s¸ng t¹o cña c¸c doanh nghiÖp vµ ngêi lao ®éng,
t¹o m«i trêng thuËn lîi cho chñ nghÜa quan liªu vµ ®Æc quyÒn ®Æc lîi ph¸t
triÓn.
MÆc dï vËy, xÐt cho ®Õn cïng th× vÊn ®Ò c«ng x· nh©n d©n tuy vÊp ph¶i
nh÷ng sai lÇm nhng nh÷ng sai lÇm ®ã thÓ hiÖn sù t×m tßi vÒ con ®êng kh«i
phôc vµ ph¸t triÓn kinh tÕ träng yÕu cña Trung Quèc lóc bÊy giê. Vµ chÝnh
qu¸ tr×nh t×m tßi Êy ®· ®i ®Õn thùc hiÖn nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch trong s¶n xuÊt
n«ng nghiÖp.
1.3. N«ng nghiÖp Trung Quèc thêi kú kinh tÕ kÕ häach ho¸
ThÓ chÕ kinh tÕ kÕ ho¹ch lµ nÒn kinh tÕ cña chñ nghÜa x· héi, b¶n chÊt
cña nã lµ nhµ níc chØ ®¹o nÒn kinh tÕ, ®éc quyÒn vÒ tÊt c¶ c¸c nguån lùc kinh
tÕ x· héi, sau ®ã ph©n phèi, ®iÒu tiÕt, sö dông nh÷ng nguån lùc nµy theo kÕ
ho¹ch do nhµ níc quy ®Þnh. §Ó tiÕn hµnh thÓ chÕ kinh tÕ nµy vµo nÒn kinh tÕ
quèc d©n th× ph¶i thùc hiÖn ba yªu cÇu, cô thÓ: tÊt c¶ l·nh ®¹o c¸c ngµnh vµ c¬
quan quan träng trong lÜnh vùc kinh tÕ ®Òu do chÝnh quyÒn ra lÖnh, bæ nhiÖm,
®iÒu ®éng, thay ®æi; nh÷ng vËt t quan träng trong lÜnh vùc s¶n xuÊt vµ tiªu
dïng ®Òu do nhµ níc n¾m gi÷ vµ ph©n phèi thèng nhÊt; tµi s¶n nhµ níc, ®Çu t
cho x©y dùng c¬ së h¹ tÇng vµ vèn lu ®éng ®Òu do nhµ níc kiÓm so¸t vµ quy
®Þnh sö dông nh thÕ nµo.
Nh vËy lµ trong nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch nhµ níc n¾m trong tay toµn bé sù
vËn hµnh cña nÒn kinh tÕ quèc d©n, tøc lµ quyÒn lùc ph©n phèi s¶n xuÊt vµ tiªu
dïng thuéc vÒ chÝnh quyÒn trung ¬ng. Do ®ã cã thÓ gäi nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch
lµ nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch tËp quyÒn trung ¬ng.
Víi viÖc ¸p dông nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch vµo hÖ thèng kinh tÕ quèc d©n th×
cã thÓ kh¼ng ®Þnh sù ph¸t triÓn ®i lªn cña d©n téc, quèc gia m×nh lùa chän con
®êng duy nhÊt lµ tiÕn lªn chñ nghÜa x· héi, cã thÓ tËp trung ®îc nguån vèn,
nguån nh©n lùc, vËt lùc cÇn thiÕt, x©y dùng c¸c h¹ng môc kinh tÕ cã quy m«
- Xem thêm -