Tài liệu Tìm hiểu một số ngành nghề thủ công truyền thống thanh hoá thời kì phong kiến

Kho¸ luËn tèt nghiÖp Lêi c¶m ¬n Tríc hÕt t«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n Th viÖn tØnh Thanh Ho¸, Ban nghiªn cøu vµ Biªn so¹n lÞch sö Thanh Ho¸ vµ mét sè ®Þa ph¬ng ®· t¹o ®iÒu kiÖn gióp ®ì t«i trong viÖc su tÇm vµ xö lý c¸c nguån tµi liÖu tham kh¶o ®Ó phôc vô tèt cho kho¸ luËn tèt nghiÖp §¹i häc cña m×nh. Em còng xin ®îc bµy tá lßng biÕt ¬n ch©n thµnh vµ s©u s¾c nhÊt tíi c« gi¸o, Th¹c sü Hoµng ThÞ Nh¹c ®· tËn t×nh híng dÉn vµ gióp ®ì, cïng tÊt c¶ thÇy c« gi¸o trong Khoa lÞch sö ®Ó em hoµn thµnh tèt kho¸ luËn cña m×nh. §©y lµ lÇn ®Çu tiªn tiÕp cËn víi mét ®Ò tµi lín, mÆc dï cã sù cè g¾ng nç lùc hÕt m×nh cña b¶n th©n song kh«ng thÓ tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt. RÊt mong sù ®ãng gãp, chØ b¶o cña tÊt c¶ nh÷ng ai quan t©m ®Õn ®Ò tµi nµy. 0 Kho¸ luËn tèt nghiÖp môC LôC Trang A. Më ®Çu 1 B. Néi dung 7 Ch¬ng 1: Kh¸i qu¸t ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn, ®Æc ®iÓm vµ nh÷ng nh©n tè t¸c ®éng ®Õn nghÒ thñ c«ng truyÒn thèng Thanh Ho¸ thêi kú phong kiÕn. 7 1.1. VÞ trÝ ®Þa lý vµ tµi nguyªn thiªn nhiªn cña Thanh Ho¸ phong kiÕn 7 1.2. §Æc ®iÓm cña nghÒ thñ c«ng truyÒn thèng Thanh Ho¸ 9 1.3. Nh÷ng nh©n tè ¶nh hëng tíi sù ph¸t triÓn cña nghÒ thñ c«ng truyÒn thèng Thanh Ho¸ 12 Ch¬ng 2: Mét sè ngµnh nghÒ thñ c«ng truyÒn thèng Thanh Ho¸ thêi kú phong kiÕn 16 2.1. NghÒ dÖt 16 2.2. NghÒ ®an l¸t 31 2.3. NghÒ gèm Lß Chum 35 2.4. NghÒ ®ôc ®¸ nói Nhåi 46 Ch¬ng 3: Nh÷ng gi¸ trÞ cña nghÒ thñ c«ng truyÒn thèng vµ mét sè vÊn ®Ò cÇn quan t©m 54 3.1. Nh÷ng gi¸ trÞ cña nghÒ thñ c«ng truyÒn thèng 54 3.1.1. Gi¸ trÞ kinh tÕ 54 3.1.2. Gi¸ trÞ x· héi 55 3.1.3. Gi¸ trÞ v¨n ho¸ 57 3.2. Mét sè vÊn ®Ò cÇn quan t©m trong viÖc b¶o tån vµ ph¸t triÓn nghÒ thñ c«ng truyÒn thèng ë Thanh Ho¸ 59 C. KÕt luËn 66 Tµi liÖu tham kh¶o 70 1 Kho¸ luËn tèt nghiÖp A. më ®Çu 1. Lý do chän ®Ò tµi Cã con ngêi lµ cã lao ®éng. NghÒ thñ c«ng g¾n liÒn víi qu¸ tr×nh ra ®êi , ph¸t triÓn cña con ngêi. ChÝnh nh÷ng nghÒ thñ c«ng buæi ®Çu cña cha «ng Êy ®· truyÒn tõ ®êi nµy sang ®êi kh¸c t¹o thµnh nghÒ thñ c«ng truyÒn thèng cña d©n téc, cña mçi miÒn quª trªn d¶i ®Êt ViÖt Nam. Tr¶i qua qu¸ tr×nh ph¸t triÓn nghÒ thñ c«ng ®· ®i vµo tiÒm thøc mçi ngêi d©n ViÖt Nam, nã trë nªn gÇn gòi th©n quen vµ lµ mét phÇn tÊt yÕu cña cuéc sèng nh miÕng c¬m, manh ¸o hµng ngµy. H¬n n÷a khi nghiªn cøu sù ph¸t triÓn kinh tÕ - v¨n ho¸ - x· héi cña mét ®Êt níc, sù ph¸t triÓn khoa häc kü thuËt chóng ta kh«ng thÓ kh«ng nghiªn cøu ®Õn nghÒ thñ c«ng truyÒn thèng. NhÊt lµ trong xu thÕ hiÖn nay quèc tÕ ho¸ toµn cÇu, vµ khi nÒn c«ng nghiÖp cña chóng ta cha ph¸t triÓn cao th× nh÷ng mÆt hµng tõ nghÒ thñ c«ng truyÒn thèng lµ nh÷ng s¶n phÈm cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao. MÆt kh¸c nã cßn lµ nh÷ng mÆt hµng ®¹i diÖn cho ViÖt Nam héi nhËp, giao lu víi c¸c níc trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi. §Ó ph¸t huy nh÷ng thÕ m¹nh vµ tËn dông nh÷ng nguån nguyªn liÖu s½n cã trong tù nhiªn nh»m ®a nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn ®ßi hái chóng ta ph¶i ph¸t huy nh÷ng ngµnh thñ c«ng truyÒn thèng. NghÞ quyÕt Héi nghÞ Ban chÊp hµnh trung ¬ng §¶ng lÇn thø 7 (kho¸ VII) cã nªu: " Ph¸t triÓn c¸c ngµnh nghÒ, lµng nghÒ thñ c«ng truyÒn thèng cña tõng vïng më thªm nh÷ng ngµnh nghÒ míi, ph¸t triÓn c«ng nghiÖp n«ng th«n" [22,63] T¹i §¹i héi §¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VIII (6/1996) còng nªu lªn "cÇn ph¶i ph¸t triÓn c¸c ngµnh nghÒ, lµng nghÒ thñ c«ng vµ c¸c nghÒ míi bao gåm: tiÓu thñ c«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp s¶n xuÊt hµng tiªu dïng, hµng xuÊt khÈu…"[23,87] Thanh Hãa vèn lµ m¶nh ®Êt cã ®Çy ®ñ c¶ 3 yÕu tè thuËn lîi: " Thiªn thêi, ®Þa lîi, nh©n hoµ" nªn ®· nhanh chãng tiÕp nhËn vµ vËn dông mét c¸ch cã hiÖu qu¶ nh÷ng ngµnh nghÒ vµ lµng nghÒ s½n cã. Tõ bao ®êi Thanh Ho¸ trë thµnh trung t©m s¶n xuÊt c¸c mÆt hµng thñ c«ng truyÒn thèng, nªn cã thÓ coi Thanh Ho¸ lµ h×nh ¶nh thu nhá cña níc ViÖt Nam lµ nh vËy. NghÒ thñ c«ng truyÒn thèng ë Thanh Ho¸ ph¸t triÓn rùc rì nhÊt lµ díi chÕ ®é phong kiÕn. Thêi kú nµy Thanh Ho¸ cã ®ãng gãp kh«ng nhá vµo sù ph¸t triÓn cña lÞch sö d©n téc. Mét sè ngµnh nghÒ thñ c«ng ®îc coi lµ “hoµng kim” vµ ®· ®¹t ®îc nh÷ng thµnh tùu to lín, ®ã lµ nghÒ ®ôc ®¸, nghÒ ®óc ®ång, 2 Kho¸ luËn tèt nghiÖp nghÒ gèm, nghÒ dÖt, ®an l¸t, … MÆc dï hiÖn nay cã nh÷ng nghÒ ®ang thÞnh hoÆc ®· suy sôp hay mét sè ®· chuyÓn sang s¶n xuÊt c¸c mÆt hµng míi nhng Ýt nhÊt còng ®· mét lÇn in dÊu trong lÞch sö vµ ®· biÕn Thanh Ho¸ trë thµnh n¬i cã nÒn kinh tÕ - khoa häc kü thuËt ph¸t triÓn lóc bÊy giê ë níc ta. §Ó kh¼ng ®Þnh gi¸ trÞ ®Ých thùc cña nghÒ thñ c«ng truyÒn thèng lóc bÊy giê vµ cho ®Õn ngµy nay nã vÉn phï hîp víi ®iÒu kiÖn cña ®Êt níc còng nh xu thÕ ph¸t triÓn cña thêi ®¹i. Víi tÊm lßng cña mét ngêi con xø Thanh, em mong muèn gãp thªm mét phÇn nhá bÐ vµo viÖc t×m hiÓu nghiªn cøu qu¸ tr×nh vµ kü thuËt s¶n xuÊt mét sè nghÒ thñ c«ng truyÒn thèng cña Thanh Ho¸ còng nh gi¸ trÞ cña nã ®èi víi nÒn kinh tÕ - x· héi ®Þa ph¬ng. Víi ý nghÜa ®ã t«i m¹nh d¹n chän ®Ò tµi: " T×m hiÓu mét sè ngµnh nghÒ thñ c«ng truyÒn thèng Thanh Ho¸ thêi kú phong kiÕn" lµm kho¸ luËn tèt nghiÖp §¹i häc cña m×nh. 2. LÞch sö vÊn ®Ò Nãi vÒ c¸c ngµnh nghÒ thñ c«ng truyÒn thèng ë níc ta nãi chung vµ ë Thanh Ho¸ nãi riªng thêi kú phong kiÕn lµ mét vÊn ®Ò khã kh¨n, phøc t¹p bëi nh÷ng nghÒ Êy cã khi cßn hoÆc cã khi ®· mÊt ®i. Tuy nhiªn còng cã mét sè c«ng tr×nh nghiªn cøu cã ®Ò cËp ®Õn nh÷ng ngµnh nghÒ nµy. + Trong t¹p chÝ nghiªn cøu lÞch sö, sè 5-1999 cã bµi viÕt cña Lu TuyÕt V©n ®· ®Ò cËp ®Õn "Mét sè vÊn ®Ò vÒ lµng nghÒ thñ c«ng ë níc ta hiÖn nay" cã nªu lªn ®«i nÐt vÒ lÞch sö ph¸t triÓn cña lµng nghÒ vµ sù ®an xen gi÷a c¸c lµng nghÒ thñ c«ng truyÒn thèng víi sù h×nh thµnh c¸c lµng nghÒ míi. Trong t¹p chÝ d©n téc häc, sè 1-1989 cña L©m B¸ Nam cã tr×nh bµy nh÷ng nÐt kh¸i qu¸t vÒ hiÖn tr¹ng cña c¸c lµng nghÒ cæ truyÒn vµ vai trß cña nã trong ®êi sèng cña nh©n d©n ta, ®ång thêi còng nªu lªn mét sè ý kiÕn vÒ viÖc nghiªn cøu nã trong t×nh h×nh hiÖn nay. +. Trong cuèn: "Robequain Le Thanh Ho¸" (1991) (tËp 2) do NguyÔn Xu©n Lªnh dÞch. Ban nghiªn cøu lÞch sö Thanh Ho¸, ®· tr×nh bµy nh÷ng ngµnh nghÒ thñ c«ng phæ biÕn cã thÕ m¹nh ë Thanh Ho¸ thêi kú cuèi thÕ kû XIX. + Trong cuèn "NghÒ thñ c«ng truyÒn thèng Thanh Ho¸ (1999), tËp 1Nhµ xuÊt b¶n Thanh Ho¸ ®· tr×nh bµy kh¸i qu¸t c¸c ngµnh nghÒ qua ®ã chóng ta thÊy ®îc mét sè nÐt sinh ho¹t kinh tÕ ®êi thêng, mét sè s¶n phÈm v¨n ho¸ vËt chÊt, v¨n ho¸ tinh thÇn cña ®ång bµo c¸c d©n téc ë Thanh Ho¸. 3 Kho¸ luËn tèt nghiÖp + Trong cuèn "Lµng nghÒ thñ c«ng truyÒn thèng ViÖt Nam (1998) cña Bïi V¨n Vîng. Nhµ xuÊt b¶n v¨n ho¸ d©n téc Hµ Néi ®· giíi thiÖu rÊt nhiÒu nhãm lµng nghÒ trªn mäi miÒn ®Êt níc trong ®ã cã Thanh Ho¸, ®ång thêi còng nªu lªn nh÷ng yÕu tè ¶nh hëng ®Õn sù ph¸t triÓn cña c¸c lµng nghÒ. Qua ®ã, chóng ta thÊy ®îc mét c¸ch kh¸i qu¸t vÒ c¸c ngµnh nghÒ thñ c«ng truyÒn thèng cña níc ta, trong ®ã cã nghÒ ®ôc ®¸, nghÒ ®óc ®ång tØnh Thanh vµ nh÷ng nghÖ nh©n tµi hoa. + Trong cuèn " Kû yÕu héi th¶o vÒ c¸c nghÒ thñ c«ng truyÒn thèng cña Bïi V¨n Vîng, xuÊt b¶n 1995 vµ ®Æc biÖt lµ cuéc héi th¶o "B¶o tån vµ ph¸t triÓn lµng nghÒ thñ c«ng truyÒn thèng ViÖt Nam - tiÕn tr×nh lÞch sö vµ ®Þnh híng" cña Bïi V¨n Vîng (1998) - Nhµ xuÊt b¶n Hµ Néi. §©y lµ tËp kû yÕu héi th¶o quèc tÕ do bé c«ng nghiÖp vµ tæ chøc UNIDO (tæ chøc ph¸t triÓn c«ng nghiÖp Liªn hîp quèc) phèi hîp tæ chøc. Héi th¶o tËp trung ®i s©u nghiªn cøu lîi thÕ ®Ó ph¸t triÓn lµng nghÒ vµ ®a ra mét sè nhËn xÐt mang tÝnh dù b¸o vÒ nghÒ thñ c«ng truyÒn thèng. + Trong cuèn “T×m hiÓu khoa häc kü thuËt trong lÞch sö ViÖt Nam” (1979) nhµ xuÊt b¶n khoa häc x· héi – Hµ Néi cã bµi “Vµi nÐt vÒ kü thuËt thñ c«ng cæ truyÒn cña d©n téc”, bµi viÕt cña Ph¹m V¨n KÝnh giíi thiÖu vÒ kü thuËt s¶n xuÊt mét sè nghÒ thñ c«ng truyÒn thèng cæ xa cña ngêi ViÖt bao gåm: kü thuËt chÕ biÕn l¬ng thùc thùc phÈm, kü thuËt dÖt, kü thuËt s¶n xuÊt hµng tiªu dïng… mµ s¶n xuÊt thñ c«ng ë Thanh Ho¸ còng kh«ng n»m ngoµi kü thuËt nµy. Tuy nhiªn nã vÉn cã sù kh¸c nhau ®èi víi c¸c vïng kh¸c lµ do tay nghÒ, tr×nh ®é vµ ãc s¸ng t¹o cña nghÖ nh©n. + Trong cuèn “LÞch sö Thanh Ho¸ (1994) Nhµ xuÊt b¶n khoa häc x· héi – Hµ Néi ®· ®Ò cËp ®Õn mét sè nÐt vÒ ®Æc ®iÓm tù nhiªn, x· héi vµ mét sè ngµnh nghÒ kinh tÕ truyÒn thèng cña Thanh Ho¸ trong ®iÒu kiÖn lÞch sö lóc bÊy giê. Nh×n chung c¸c cuèn s¸ch vµ tµi liÖu nãi trªn míi nªu lªn mét c¸ch kh¸i qu¸t, chung chung vÒ c¸c ngµnh nghÒ vµ kü thuËt s¶n xuÊt mét sè nghµnh nghÒ thñ c«ng ë níc ta chø cha ®i s©u khai th¸c nÐt riªng, nÐt ®Æc s¾c ë mçi ®Þa ph¬ng t¹o thµnh bÝ quyÕt lµng nghÒ. Nghiªn cøu mét sè ngµnh nghÒ thñ c«ng truyÒn thèng cô thÓ ë Thanh Ho¸ sÏ gióp chóng ta ®i s©u, t×m hiÓu kü h¬n vÒ lÞch sö mét sè ngµnh nghÒ, còng nh biÕt vÒ kü thuËt, qui tr×nh s¶n xuÊt vµ biÕt ®îc mét sè nghÖ nh©n tµi hoa cña mçi ngµnh nghÒ. §Ó cã mét c«ng tr×nh nghiªn cøu hoµn chØnh vÒ “Mét sè ngµnh nghÒ thñ c«ng truyÒn thèng ë Thanh Ho¸ thêi phong kiÕn” cÇn ®îc ®Çu t nhiÒu thêi gian, c«ng søc vµ trÝ tuÖ. 3. §èi tîng, ph¹m vi nghiªn cøu cña ®Ò tµi. 4 Kho¸ luËn tèt nghiÖp Nghiªn cøu ®Ò tµi “ Mét sè ngµnh nghÒ thñ c«ng truyÒn thèng Thanh Ho¸ thêi phong kiÕn” víi mong muèn ®i s©u t×m hiÓu mét sè ngµnh nghÒ thñ c«ng truyÒn thèng cña Thanh Ho¸ ®Ó thÊy ®îc mét sè thµnh tùu vÒ kinh tÕ, khoa häc kü thuËt cña níc ta nãi chung, cña Thanh Ho¸ nãi riªng trong ®iÒu kiÖn lÞch sö lóc bÊy giê. Tõ ®ã nh»m rót ra nh÷ng gi¸ trÞ ®Ých thùc cña nghÒ thñ c«ng truyÒn thèng trªn ®Þa bµn Thanh Ho¸. Víi môc ®Ých ®ã ®Ò tµi kho¸ luËn tríc tiªn ®Ò cËp ®Õn ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn vµ nh÷ng yÕu tè t¸c ®éng ®Õn ngµnh nghÒ thñ c«ng truyÒn thèng Thanh Ho¸. Träng t©m nghiªn cøu cña kho¸ luËn lµ mét sè ngµnh nghÒ thñ c«ng truyÒn thèng tiªu biÓu vÒ qui tr×nh, kü thuËt s¶n xuÊt g¾n víi tªn tuæi cña nh÷ng nghÖ nh©n tµi ba ®· cã c«ng lín vµo sù nghiÖp x©y dùng vµ ph¸t triÓn ®Êt níc. Qua ®ã mét lÇn n÷a kh¼ng ®Þnh nh÷ng thµnh tùu vµ kü thuËt s¶n xuÊt hµng ho¸ thñ c«ng cña nh©n d©n Thanh Ho¸ lµ mét bíc tiÕn bé trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ cßn nghÌo nµn, l¹c hËu. Trªn c¬ së ®ã t«i m¹nh d¹n rót ra nh÷ng gi¸ trÞ cña c¸c ngµnh nghÒ thñ c«ng ®èi víi t×nh h×nh kinh tÕ - v¨n ho¸ - x· héi lóc bÊy giê. 4. Nguån tµi liÖu vµ ph¬ng ph¸p nghiªn cøu §Ó thùc hiÖn ®Ò tµi “Mét sè ngµnh nghÒ thñ c«ng truyÒn thèng Thanh Ho¸ thêi kú phong kiÕn” chóng t«i ®· dùa trªn mét sè nguån tµi liÖu sau ®©y: Tµi liÖu thµnh v¨n: Lµ c¸c NghÞ quyÕt cña §¶ng céng s¶n ViÖt Nam (T¹i §¹i héi VII, VIII); c¸c cuéc Kû yÕu héi th¶o trong níc vµ Quèc tÕ; C¸c cuèn s¸ch viÕt vÒ c¸c ngµnh nghÒ thñ c«ng truyÒn thèng cña d©n téc; C¸c tµi liÖu viÕt vÒ lÞch sö – x· héi – con ngêi” Thanh Ho¸ vµ c¸c nguån tµi liÖu kh¸c. Tµi liÖu ®iÒn d·: C¸c cuéc trao ®æi víi nh÷ng ngêi cao tuæi, nh÷ng nghÖ nh©n cña c¸c lµng nghÒ hiÖn nay ®ang cßn sèng hoÆc hËu duÖ cña nh÷ng nghÖ nh©n xa hiÖn ®ang tiÕp tôc lµm nghÒ. §Ó thùc hiÖn ®Ò tµi nµy chóng t«i ®· sö dông c¸c ph¬ng ph¸p nghiªn cøu chñ yÕu: ph¬ng ph¸p LÞch sö, ph¬ng ph¸p Logic lµ nh÷ng ph¬ng ph¸p c¬ b¶n. Ngoµi ra chóng t«i cßn sö dông c¸c ph¬ng ph¸p chuyªn ngµnh nh: kh¸i qu¸t, so s¸nh, ®èi chiÕu, ph©n tÝch, tæng hîp… kÕt hîp gi÷a t liÖu thµnh v¨n víi t liÖu ®iÒn d· ®Ó xö lý c¸c sù kiÖn trong ®Ò tµi nghiªn cøu cña m×nh. 5. Bè côc cña kho¸ luËn Ngoµi phÇn më ®Çu, kÕt luËn, vµ tµi liÖu tham kh¶o, néi dung cña kho¸ luËn ®îc tr×nh bµy trong 3 ch¬ng: 5 Kho¸ luËn tèt nghiÖp Ch¬ng 1: Kh¸i qu¸t ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn, ®Æc ®iÓm, vµ nh÷ng nh©n tè t¸c ®éng nghÒ thñ c«ng truyÒn thèng ë Thanh Ho¸ thêi kú phong kiÕn. Ch¬ng 2: Mét sè ngµnh nghÒ thñ c«ng truyÒn thèng ë Thanh Ho¸ thêi phong kiÕn thêi kú phong kiÕn. Ch¬ng 3: Nh÷ng gi¸ trÞ cña nghÒ thñ c«ng truyÒn thèng vµ mét sè vÊn ®Ò cÇn quan t©m. Thùc hiÖn ®Ò tµi nµy, ngoµi sù nç lùc cña b¶n th©n, em xin ch©n thµnh c¶m ¬n Th¹c sÜ Hoµng ThÞ Nh¹c ®· chØ b¶o vµ gióp ®ì tËn t×nh cïng c¸c thÇy, c« trong khoa ®· gióp ®ì em hoµn thµnh tèt kho¸ luËn cña m×nh. §©y lµ lÇn ®Çu tiªn lµm quen víi ®Ò tµi nghiªn cøu khoa häc. §Æc biÖt lµ ®Ò tµi ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò cÊp thiÕt ®èi víi nÒn kinh tÕ níc ta. MÆc dÇu cè g¾ng song ch¾c ch¾n kho¸ luËn kh«ng tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt. T«i rÊt mong nhËn ®îc c¸c ý kiÕn ®ãng gãp cña c¸c thÇy c« vµ c¸c b¹n sinh viªn. 6 Kho¸ luËn tèt nghiÖp B. Néi dung Ch¬ng 1 Kh¸i qu¸t ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn, ®Æc ®iÓm vµ nh÷ng nh©n tè t¸c ®éng ®Õn nghÒ thñ c«ng truyÒn thèng ë Thanh Ho¸ thêi kú phong kiÕn 1.1. VÞ trÝ ®Þa lý ®Þa lý vµ tµi nguyªn thiªn nhiªn cña Thanh Ho¸ Thanh Ho¸ lµ mét tØnh lín vµ ®îc h×nh thµnh l©u ®êi trªn d¶i ®Êt ViÖt Nam. §©y lµ mét vïng ®Êt cã ®Þa thÕ ®Ñp “ Mçi tÊc non s«ng, mét tÊc vµng” (30,7). Thùc vËy, n»m ë 19°23’ vÜ ®é B¾c vµ 104…25’ ®Õn 106…30’ ®é kinh §«ng, chiÒu dµi 95 km, chiÒu ngang chç réng nhÊt tõ Mêng Xia ®Õn SÇm S¬n lµ -189km. Lµ khu vùc “®Êt réng ngêi ®«ng” tµi nguyªn phong phó, víi diÖn tÝch tù nhiªn lµ 11168 km2 vµ 18000km thÒm lôc ®Þa. Thanh Ho¸ cã 8 d©n téc: Kinh, Tµy, Mêng, Th¸i, Kh¬me, H’M«ng, Dao, vµ Thæ, gåm 27 huyÖn thÞ, thµnh phè vµ 626 x·, phêng, thÞ trÊn lín nhá. PhÝa B¾c gi¸p víi c¸c tØnh S¬n La, Hoµ B×nh (tríc thuéc Hµ S¬n B×nh), Ninh B×nh (tríc thuéc Hµ Nam Ninh) víi chiÒu dµi 175 km; PhÝa Nam vµ T©y Nam gi¸p víi NghÖ An, chiÒu dµi 160 km; PhÝa T©y nèi liÒn s«ng nói víi tØnh Hña P¨n cña níc Lµo anh em, víi chiÒu dµi 195 km; vµ phÝa §«ng më réng ra mét phÇn cña VÞnh B¾c Bé víi ®êng bê biÓn dµi h¬n 102 km. §Þa h×nh Thanh Ho¸ kh«ng ®îc b»ng ph¼ng, chñ yÕu lµ s«ng ngßi. MÆt §«ng tr«ng ra biÓn lín, mÆt T©y khèng chÕ rõng dµi B¶o S¬n Ch©u chÆn ë phÝa Nam (gäi lµ eo èng) gi¸p huyÖn Quúnh Lu, tØnh NghÖ An. Nói Tam §iÖp d¨ng ngang ë phÝa B¾c. ë trong th× s«ng M·, s«ng L¬ng vµ nói BiÖn S¬n che chë. Qu¶ lµ mét n¬i cã ®Þa thÕ tèt. Bªn c¹nh ®ã ®êng thuû còng rÊt thuËn lîi, Thanh Ho¸ cã 7 cöa biÓn trong ®ã cã hai cöa Héi TriÒu vµ Y BÝch lµ ®êng biÓn th«ng lªn s«ng L¬ng, s«ng M·, n¬i ®Çu mèi giao th«ng quan träng cña hai huyÖn Hoµng Ho¸ vµ HËu Léc. §©y lµ ®iÒu kiÖn rÊt thuËn tiÖn cho viÖc giao lu ®i l¹i gi÷a c¸c vïng [1,5]. §Æc biÖt Thanh Ho¸ n»m gän trong luång khÝ hËu nhiÖt ®íi giã mïa Èm, n¾ng l¾m ma nhiÒu nªn thuËn lîi cho thùc vËt sinh s«i ph¸t triÓn c¶ bèn mïa. NhÊt lµ ë ®©y cßn cã mïa ®«ng l¹nh trong th¸ng giªng vµ th¸ng hai do giã mïa ®«ng b¾c thæi l¹i, vµo th¸ng ba th¸ng t cã giã ®«ng nam. Tõ th¸ng 7 Kho¸ luËn tèt nghiÖp n¨m, th¸ng s¸u b¾t ®Çu cã khÝ nãng g©y nªn nãng nùc. Sang th¸ng b¶y th¸ng t¸m thêng hay cã giã T©y Nam, thØnh tho¶ng cã ma rµo hoÆc ma lò hoÆc cã b·o lín. Kho¶ng thu ®«ng th¸ng chÝn vµ th¸ng mêi thêng cã giã l¹nh vµ ma dÇm nªn tôc ng÷ cã c©u: “Th¸ng chÝn b·o r¬i, th¸ng mêi b·o c¸”. Th¸ng mêi mét, vµ mêi hai cã giã b¾c, trêi rÐt, cuèi tiÕt cã ®¹i hµn. Khi trêi ®· sang xu©n sÊm b¾t ®Çu dËy. MiÒn rõng nói thêng cã giã t©y, bëi vËy ë vïng rõng nói thêng hay rÐt tríc. ChÝnh v× khÝ hËu thuËn lîi nh vËy nªn rÊt thÝch hîp ®èi víi c¸c lo¹i c©y nhiÖt ®íi, «n ®íi vµ ®éng vËt ph¸t triÓn. Qu¶ thËt hiÕm cã vïng nµo l¹i cã “thiªn thêi ®Þa lîi nh©n hoµ” nh vËy, ®ã lµ ba yÕu tè lý tëng cho bÊt kú mét l·nh thæ nµo. ChÝnh v× khÝ hËu, ®Þa h×nh phong phó, ®a d¹ng nh vËy nªn Thanh Ho¸ lµ tØnh cã nguån nguyªn liÖu dåi dµo, cã ®Çy ®ñ mäi ®iÒu kiÖn ®Ó thñ c«ng nghiÖp h×nh thµnh, tån t¹i vµ ph¸t triÓn xuyªn suèt trong chiÒu dµi lÞch sö. Bëi vËy chóng ta hoµn toµn cã c¬ së ®Ó nãi r»ng Thanh Ho¸ lµ h×nh ¶nh thu nhá cña ®Êt níc ViÖt Nam, víi ®Çy ®ñ c¶ ba vïng kinh tÕ chiÕn lîc: Rõng nói, trung du, ®ång b»ng vµ thÒm lôc ®Þa ven biÓn. TiÒm n¨ng dåi dµo cña n«ng, l©m, thuû h¶i s¶n lµ nguån nguyªn liÖu phong phó, v« tËn cho thñ c«ng nghiÖp. MiÒn nói Thanh Ho¸ phÇn lín lµ rõng rËm bao bäc ë ba mÆt T©y Nam. Riªng ë ®©y cã nhiÒu gç quÝ nh: lim, l¸t, sÕn, t¸u, tr¾c, gô… ë c¸c huyÖn nh Quan Ho¸, Thêng Xu©n, Nh Xu©n ®ång thêi ë nh÷ng n¬i nµy còng cã nhiÒu l©m h¶i s¶n kh¸c nh: luång, tre, nøa, mÊy, quÕ, … tËp trung ë nh÷ng huyÖn miÒn nói cã nhiÒu ®Êt rõng. §©y lµ nguyªn liÖu v« cïng quÝ gi¸ cho c¸c ngµnh thñ c«ng truyÒn thèng: nghÒ méc, nghÒ ®an l¸t ph¸t triÓn. §èi víi miÒn ®åi, trung du rÊt thÝch hîp cho viÖc trång c¸c lo¹i c©y c«ng nghiÖp nh chÌ, cµ phª, cam, chuèi, … lµ nh÷ng c©y cã gi¸ trÞ cao vµ ®îc nhiÒu ngêi tiªu dïng a thÝch, ®ång thêi ë miÒn trung du nµy còng thÝch hîp víi c¸c lo¹i c©y kh¸c nh b«ng, ®ay cung cÊp cho ngµnh dÖt v¶i. MiÒn ®ång b»ng lµ n¬i lµm ¨n sinh sèng chÝnh cña ngêi d©n Thanh Ho¸, chÝnh n¬i ®©y lµ ®iÓm héi tô cña c¸c ngµnh nghÒ thñ c«ng truyÒn thèng. Víi ®Þa h×nh b»ng ph¼ng, phÇn lín lµ ®Êt thÞt nhÑ rÊt thuËn lîi cho viÖc trång c©y l¬ng thùc. Ngoµi ra víi nh÷ng ®Êt b·i ®îc phï sa båi ®¾p cßn thuËn lîi cho viÖc trång b«ng, ®ay, d©u, … N¬i ®©y lµ n¬i cung cÊp nguyªn liÖu chÝnh cho nghÒ dÖt vµ mét sè nghÒ thñ c«ng kh¸c. §Æc biÖt n¬i ®©y chÝnh lµ n¬i s¶n 8 Kho¸ luËn tèt nghiÖp sinh ra c¸c nghÒ vµ lµng nghÒ thñ c«ng truyÒn thèng vµ lµ n¬i diÔn ra sù giao lu v¨n ho¸, bu«n b¸n gi÷a c¸c vïng víi nhau. Nh vËy víi sù ®a d¹ng cña ®Æc ®iÓm tù nhiªn ®· t¹o cho Thanh Ho¸ mét nÒn kinh tÕ ®a d¹ng phï hîp víi tÝnh chÊt cña c d©n ph¬ng §«ng. Trong ®ã nghÒ n«ng nghiÖp trång lóa níc vÉn lµ nghÒ chÝnh, bªn c¹nh ®ã lµng nµo còng cã nh÷ng nghÒ phô ®Ó bæ sung thu nhËp cho nghÒ n«ng vµ n©ng cao cuéc sèng. Bëi vËy, nghÒ thñ c«ng lu«n ®îc lu truyÒn trong lµng, x· tõ ®êi nµy qua ®êi kh¸c, tõ thÕ hÖ nµy qua thÕ hÖ kh¸c. 1.2. §Æc ®iÓm cña nghÒ thñ c«ng truyÒn thèng 1.2.1. Kh¸i niÖm nghÒ thñ c«ng truyÒn thèng NghÒ thñ c«ng vèn xuÊt hiÖn sím trong lÞch sö d©n téc ta nãi chung vµ trong lÞch sö Thanh Ho¸ nãi riªng. Trong sè nh÷ng nghÒ thñ c«ng ®ang hiÖn diÖn, nhiÒu nghÒ ®· h×nh thµnh tõ xa, ®îc truyÒn tõ thÕ hÖ nµy sang thÕ hÖ kh¸c vµ thêng ®îc gäi lµ nh÷ng nghÒ thñ c«ng truyÒn thèng. Tuy nhiªn cho ®Õn nay vÉn cßn nhiÒu c¸ch ®Þnh nghÜa kh¸c nhau. Theo cuèn tõ ®iÓn b¸ch khoa Encarta ®Þnh nghÜa nghÒ thñ c«ng lµ nghÒ s¶n xuÊt hoµn toµn hay mét phÇn b»ng tay nh÷ng vËt dông trang trÝ hay tiªu dïng, viÖc s¶n xuÊt ®ßi hái kü n¨ng tay ch©n vµ c¶ kü n¨ng nghÖ thuËt. Cßn cuèn tõ ®iÓn Larousse cho r»ng ngêi thî thñ c«ng lµ ngêi lµm mét nghÒ tay ch©n, thêng cã tÝnh chÊt truyÒn thèng hä lµm viÖc ®¬n ®éc hay cïng víi thî b¹n hay ngêi häc nghÒ nh»m ®em l¹i thu nhËp cho b¶n th©n. Cã t¸c gi¶ l¹i nhÊn m¹nh ®Õn sù khÐo lÐo cña ®«i bµn tay ngêi thî trong s¶n xuÊt thñ c«ng nghiÖp: ”trong thñ c«ng nghiÖp thao t¸c cña ®«i bµn tay ngêi thî ®Ó l¹i dÊu Ên s©u ®Ëm trong s¶n phÈm mµ m¸y mãc kh«ng thÓ thay thÕ ®îc, nãi c¸ch kh¸c chÝnh kü n¨ng khÐo lÐo cña ®«i bµn tay ngêi thî quyÕt ®Þnh chÊt lîng s¶n phÈm thñ c«ng”. Cã nhµ nghiªn cøu cho r»ng mét nghÒ ®îc gäi lµ “thñ c«ng truyÒn thèng” nhÊt thiÕt ph¶i cã c¸c yÕu tè sau ®©y [28,12]: 1. §· h×nh thµnh, tån t¹i vµ ph¸t triÓn l©u ®êi ë níc ta 2. S¶n xuÊt tËp trung ë c¸c lµng nghÒ, phè nghÒ 3. Cã nhiÒu thÕ hÖ nghÖ nh©n tµi hoa vµ ®éi ngò thî lµnh nghÒ 4. Kü thuËt vµ c«ng nghÖ kh¸ æn ®Þnh cña d©n téc ViÖt Nam 5. Sö dông nguyªn liÖu t¹i chç, trong níc hoµn toµn, hoÆc chñ yÕu nhÊt 9 Kho¸ luËn tèt nghiÖp 6. S¶n phÈm tiªu biÓu vµ ®éc ®¸o cña nghÒ thñ c«ng, ph¶i cã gi¸ trÞ vµ chÊt lîng cao, võa lµ hµng ho¸ võa lµ s¶n phÈm v¨n ho¸ nghÖ thuËt, mü thuËt, thËm chÝ nã trë thµnh c¸c di s¶n v¨n ho¸ d©n téc, mang b¶n s¾c v¨n ho¸ ViÖt Nam. 7. Lµ nghÒ nghiÖp nu«i sèng mét bé phËn d©n c cña céng ®ång cã ®ãng gãp ®¸ng kÓ vÒ ng©n s¸ch Nhµ níc. Qua nhiÒu ®Þnh nghÜa trªn ta cã thÓ ®Þnh nghÜa mét c¸ch chung nhÊt nh sau: “NghÒ thñ c«ng truyÒn thèng” lµ ®Ó chØ c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt chñ yÕu b»ng tay víi c«ng cô gi¶n ®¬n, ®· ®îc h×nh thµnh, tån t¹i vµ ph¸t triÓn l©u ®êi t¹i ViÖt Nam, ®· tõng cã nhiÒu nghÖ nh©n hay ®éi ngò lµnh nghÒ víi kü thuËt kh¸ æn ®Þnh vµ nguyªn liÖu chñ yÕu lµ t¹i chç” 1.2.2. §Æc ®iÓm cña nghÒ thñ c«ng truyÒn thèng NghÒ thñ c«ng nã ph¸t triÓn réng kh¾p ë c¸c lµng x·, vµ thu hót ®«ng ®¶o lùc lîng lao ®éng tham gia. Thanh Ho¸ cã tíi hµng tr¨m lµng nghÒ thu hót tíi vµi v¹n lao ®éng. Trong ®ã cã nh÷ng nghÒ thñ c«ng truyÒn thèng quan träng vµ næi tiÕng kh¾p c¶ níc nh nghÒ dÖt chiÕu (Nga S¬n), nghÒ ®ôc ®¸ (An Ho¹ch), nghÒ ®óc ®ång (Trµ §«ng), nghÒ méc (§¹t Tµi), nghÒ ®an cãt, … Kh«ng Ýt nghÒ trong sè ®ã ®· lµm r¹ng danh mét thêi. ChÝnh nh÷ng thî thñ c«ng lµnh nghÒ cña nh÷ng lµng nghÒ thñ c«ng truyÒn thèng ë Thanh Ho¸ ®· ®i lµm ¨n ë c¸c n¬i: ra B¾c vµo Nam, ®em kü thuËt nghÒ ®Õn truyÒn d¹y cho nh©n d©n c¸c ®Þa ph¬ng, t¹o ra nghÒ nghiÖp cho nh÷ng miÒn quª Êy, gãp phÇn lµm n©ng cao ®êi sèng cho con ngêi n¬i ®©y. Nh chóng ta ®· biÕt, nh÷ng lµng nghÒ næi tiÕng nhÊt ë Thanh Ho¸ còng nh c¸c miÒn quª kh¸c trªn c¶ níc ®Òu cã tuæi nghÒ rÊt cao, tõ mét vµi tr¨m n¨m tíi hµng ngh×n n¨m. Ch¼ng h¹n nghÒ gèm Lß Ch¨m, nghÒ dÖt, nghÒ ®ôc ®¸,… ®Òu lµ nh÷ng nghÒ ®· tån t¹i l©u ®êi trªn l·nh thæ Thanh Ho¸ vµ ®· cã nh÷ng thêi kú cùc thÞnh trong suèt mÊy tr¨m n¨m díi c¸c triÒu ®¹i phong kiÕn Lý – TrÇn – Lª - NguyÔn. §Æc biÖt cã nh÷ng s¶n phÈm tíi hµng tr¨m lo¹i nh nghÒ dÖt gåm: lôa, lµ, gÊm, vãc, the, ®òi, n¸i, såi,… ®îc lµm ra ë tr×nh ®é cao, tinh tÕ vµ hoµn mü bËc nhÊt, kh«ng thua kÐm c¸c s¶n phÈm kh¸c trong níc. Råi nh÷ng s¶n phÈm tõ nghÒ ®ôc ®¸ còng næi tiÕng kh«ng kÐm, nh÷ng bøc tîng rång, phîng, nh÷ng bøc phï ®iªu, hay nh÷ng bøc tîng thó,… tõ lµng Nhåi lµ mét b»ng chøng lÞch sö m« t¶ ®êi sèng vËt chÊt, tinh thÇn cña con ngêi, ®ång thêi nã cßn lµ t¸c phÈm v¨n ho¸ nghÖ thuËt ®Æc s¾c thÓ hiÖn b¶n s¾c d©n téc. Cho ®Õn ngµy nay mÆc dï nghÒ nµy kh«ng cßn phæ biÕn n÷a nhng 10 Kho¸ luËn tèt nghiÖp nh÷ng s¶n phÈm cña nghÒ thñ c«ng truyÒn thèng mang ®Ëm tÝnh d©n téc vµ d©n gian s©u s¾c cña nh÷ng s¸ng t¹o vµ ®«i tay tµi hoa cña con ngêi. 11 Kho¸ luËn tèt nghiÖp 1.3. Nh÷ng nh©n tè ¶nh hëng tíi sù ph¸t triÓn cña nghÒ thñ c«ng truyÒn thèng ë Thanh Ho¸ NghÒ thñ c«ng truyÒn thèng nã g¾n liÒn víi nhu cÇu cña con ngêi, bëi vËy cßn sù tån t¹i cña con ngêi lµ cßn nghÒ thñ c«ng ho¹t ®éng. Do ®ã nã chÞu sù t¸c ®éng cña nh÷ng nh©n tè sau ®©y: Tríc hÕt ®ã lµ nhu cÇu cña con ngêi vÒ hµng thñ c«ng truyÒn thèng. Nhu cÇu Êy rÊt lín vµ hÕt søc ®a d¹ng, thêi nµo còng cã, kh«ng bao giê chÊm døt, bëi v× nã g¾n liÒn, thiÕt thùc víi mçi con ngêi, ®ã lµ nhu cÇu ¨n, mÆc, ë, ®i l¹i, häc hµnh; ®ã còng lµ nhu cÇu thê cóng, t«n gi¸o, tÝn ngìng d©n gian… tõng tån t¹i, ph¸t triÓn suèt tiÕn tr×nh lÞch sö v¨n ho¸ d©n téc mÊy ngh×n n¨m. MÆt kh¸c, trong thêi kú trung ®¹i khi khoa häc kü thuËt cha ph¸t triÓn, m¸y mãc c¬ khÝ cha cã cho nªn mäi lo¹i hµng tiªu dïng tõ ®å gia dông, trang trÝ, c«ng cô s¶n xuÊt, ®å thê cóng, cho ®Õn vò khÝ vµ nh¹c cô n÷a, … ®Òu do bµn tay con ngêi lµm ra vµ ph¬ng tiÖn s¶n xuÊt kh¸ th« s¬. Nhng kü thuËt vµ kinh nghiÖm truyÒn thèng th× v« cïng phong phó. S¶n phÈm thñ c«ng lóc ®ã lµ nh÷ng vËt phÈm ®îc sö dông réng r·i trong x· héi. Mét sè nghÒ cßn dïng lµm ®å cèng n¹p cho triÒu ®×nh vµ xuÊt sang c¸c níc kh¸c nh Trung Quèc, §«ng D¬ng… Nh vËy cã nhu cÇu vÒ hµng thñ c«ng, tÊt ph¶i cã s¶n xuÊt hµng thñ c«ng truyÒn thèng. Nhu cÇu cµng lín, cµng bÒn v÷ng th× viÖc s¶n xuÊt ë c¸c lµng nghÒ cµng æn ®Þnh, cµng ph¸t triÓn l©u dµi. Ngîc l¹i mét khi nh÷ng mÆt hµng thñ c«ng kh«ng cßn ngêi tiªu dïng a chuéng, mÕn mé, nÕu kh«ng kÞp thêi thay ®æi s¶n phÈm, th× nghÒ thñ c«ng ®ã khã cã thÓ tån t¹i vµ ®øng v÷ng trong x· héi ®îc. Mét yÕu tè kh¸c n÷a còng ¶nh hëng tíi nghÒ thñ c«ng truyÒn thèng, ®ã lµ tr×nh ®é cña nghÖ nh©n vµ ®éi ngò thî lµnh nghÒ. CÇn kh¼ng ®Þnh r»ng, vai trß cña nghÖ nh©n ®èi víi nghÒ thñ c«ng truyÒn thèng lµ rÊt lín. Kh«ng cã nghÖ nh©n th× kh«ng cã nghÒ, hoÆc Ýt nhÊt th× kh«ng cã nghÒ lõng danh. ChÝnh tµi n¨ng cña c¸c nghÖ nh©n víi “®«i tay vµng” cña hä ®· t¹o nªn nh÷ng s¶n phÈm quÝ gi¸ vµ ®éc ®¸o, nh÷ng s¶n phÈm v¨n hãa sèng m·i víi thêi gian gãp phÇn lµm vÎ vang cho quª h¬ng ®Êt níc. ChÝnh nghÖ nh©n, thî c¶ ®· gi÷ cho nghÒ tån t¹i, ®· t¹o ra nh÷ng nhãm thî mµ tríc hÕt lµ con ch¸u hä, nh÷ng ngêi trong gia ®×nh, råi nh÷ng ngêi trong lµng, “võa lµm võa häc”, cø nh vËy c¸c nghÖ nh©n ®· t¹o ra mét ®éi ngò thî lµnh nghÒ ngay t¹i lµng xãm cña m×nh. Nh÷ng nghÖ nh©n vµ ®éi ngò thî lµnh nghÒ hä cã thÓ tiÕn hµnh tõ A ®Õn Z: tù 12 Kho¸ luËn tèt nghiÖp ®i mua nguyªn vËt liÖu, chÕ biÕn nguyªn liÖu, vµ cuèi cïng lµ tæ chøc tiªu thô c¸c s¶n phÈm hµng ho¸ cña m×nh. Bëi vËy hä cã vai trß hÕt søc to lín ®èi víi nghÒ thñ c«ng truyÒn thèng cÇn ph¶i gi÷ g×n vµ ph¸t huy nh÷ng nghÖ nh©n vµ bÝ quyÕt cña nghÒ nghiÖp. §ång thêi hä cßn lµ nh÷ng ngêi cã kü thuËt vµ kinh nghiÖm l©u ®êi, lµm nªn nh÷ng s¶n phÈm ®éc ®¸o cã kü thuËt cao. Bëi vËy ®©y lµ nh©n tè quan träng ®Ó nghÒ thñ c«ng truyÒn thèng tån t¹i vµ ph¸t triÓn. Ngîc l¹i mét khi kh«ng cßn ®éi ngò thî lµnh nghÒ th× nghÒ nghiÖp còng kh«ng cßn n÷a. §Æc biÖt yÕu tè ®Þa lý – m«i trêng cña lµng nghÒ còng cã t¸c ®éng rÊt lín, cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh tíi sù h×nh thµnh vµ ®¶m b¶o sù tån t¹i, ph¸t triÓn l©u dµi ®èi víi nghÒ thñ c«ng truyÒn thèng. Th«ng thêng nh÷ng n¬i cã nghÒ thñ c«ng ph¸t triÓn thêng tËp trung ë c¸c lµng x·, bëi vËy vÞ trÝ thuËn tiÖn vÒ giao th«ng thuû, bé, gÇn nguån nguyªn liÖu. Thanh Ho¸ l¹i lµ n¬i cã vÞ trÝ hÕt søc thuËn lîi n»m ë mét vïng ®ång b»ng b»ng ph¼ng, ®êng thuû bé ®Òu cã ®ñ c¶. §êng thuû lµ mét yÕu tè quan träng, Thanh Ho¸ ®îc bao bäc bëi nhiÒu s«ng suèi, nhÊt lµ con s«ng M·, s«ng Chu nèi liÒn c¸c miÒn quª ë Thanh Ho¸, ®· qui tô rÊt nhiÒu nghÒ nghiÖp, t¹o thµnh trung t©m s¶n xuÊt ®å thñ c«ng mü nghÖ, ®· cung cÊp mét khèi lîng lín s¶n phÈm cho ngêi d©n trong vïng, thËm chÝ cßn cung cÊp cho nhiÒu tØnh kh¸c th«ng qua nh÷ng tuyÕn ®êng bé, ®êng s«ng nµy. Ngoµi ra chÝnh s¸ch cña Nhµ níc phong kiÕn còng t¸c ®éng tíi nghÒ thñ c«ng truyÒn thèng. Tr¶i qua c¸c triÒu ®¹i Nhµ níc ®Òu ban hµnh c¸c chÝnh s¸ch ph¸t triÓn s¶n xuÊt nghÒ thñ c«ng. Ngay thêi Lý – TrÇn nÒn kinh tÕ ®Êt níc ®îc ®Èy nhanh nhÞp ®é ph¸t triÓn, hµng ho¸ thñ c«ng vµ s¶n phÈm n«ng nghiÖp dåi dµo trong ®ã còng cã ®ãng gãp kh«ng nhá cña c¸c ngµnh nghÒ thñ c«ng truyÒn thèng Thanh Ho¸. Nh÷ng nghÒ dÖt, ®an l¸t, nghÒ méc, ®ôc ®¸, ®óc ®ång, … ®· tõng næi tiÕng trong lÞch sö tØnh Thanh vµ lan ra c¶ níc th«ng qua viÖc vËn chuyÓn b»ng ®êng s«ng vµ c¸c chî lín: Chî Qu¨ng (Ho»ng Ho¸), chî ThiÖu D¬ng (ThiÖu Ho¸), Phè Lß Chum,… nh÷ng kh¸ch mua ®· t×m ®Õn vµ “tiÕng lµnh ®ån xa” khiÕn hµng thñ c«ng xø Thanh cµng cã nhiÒu ngêi biÕt ®Õn. §èi víi nghÒ dÖt thêi Lý (thÕ kû XI) nhµ níc khuyÕn khÝch c¶ níc trång d©u, nu«i t»m, ¬m t¬, dÖt lôa. Kh«ng chØ kinh ®« Th¨ng Long cã nhiÒu lµng dÖt, mµ kh¾p c¸c ®Þa ph¬ng ®Òu cã nghÒ dÖt thÞnh hµnh. Sè lîng lôa lóc Êy nhiÒu ®Õn møc kh«ng chØ ®ñ dïng cho nhu cÇu may mÆc cña toµn d©n mµ cßn dïng ®Ó trang trÝ, bu«n b¸n, nép thuÕ cho triÒu ®×nh vµ lµm cèng phÈm cho ph¬ng B¾c. Nhµ níc ®· thµnh lËp c¬ quan “QuyÕn khè ti” chuyªn nhiÖm vô 13 Kho¸ luËn tèt nghiÖp thu mua v¶i lôa trong nh©n d©n. TriÒu ®×nh tæ chøc ra “Së nu«i t»m” [3,211] ®Ó ®Èy m¹nh s¶n xuÊt t¬, nguyªn liÖu ë dÞa ph¬ng Thanh Ho¸ nhiÒu. Nhµ níc phong kiÕn ViÖt Nam qu¶n lý s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu hµng thñ c«ng cña c¸c ngµnh nghÒ b»ng c¸ch thu thuÕ, chñ yÕu lµ thuÕ hiÖn vËt (qui ®Þnh sè lîng phÈm nép thuÕ tÝnh theo ®Çu d©n). Bªn c¹nh ®ã Nhµ níc còng thùc thi chÝnh s¸ch trng tËp thî giái tõ mét sè ngµnh nghÒ næi tiÕng vÒ kinh ®« ®Ó s¶n xuÊt hµng cao cÊp cho triÒu ®×nh. Vµo thÕ kû XV díi triÒu Hå, Lª s¬ thî ®ôc ®¸ An H¹nh (Thanh Ho¸) ®· ®îc triÒu ®×nh trng tËp vÒ ®Ó x©y dùng thµnh T©y §« (thêi Hå). Khu ®iÖn miÕu Lam Kinh, c¸c l¨ng mé cña c¸c «ng hoµng, bµ chóa, c¸c c«ng tr×nh tëng niÖm c¸c vÞ khai quèc c«ng thÇn…(thêi Lª S¬) . Sang thêi NguyÔn nghÒ ®ôc ®¸ còng rÊt ®îc nhµ níc quan t©m. TriÒu ®×nh ®· ®¸nh thuÕ nghÒ nµy, cô thÓ n¨m Minh MÖnh thø 10 (1829) qui ®Þnh mçi thî ®¸ ph¶i nép 8 phiÕn ®¸ x©y. N¨m Tù §øc thø nhÊt 1848 l¹i ®Þnh h¹ng ®inh tr¸ng (tõ hai m¬i tuæi trë lªn) nép ®¸ x©y 10 phiÕn, d©n ®×nh giµ c¶ bÖnh tËt n¹p mét nöa. Ngoµi ra nhµ NguyÔn còng ®· trng tËp nh÷ng thî ®ôc ®¸ giái ë tØnh Thanh vµo ®Ó x©y dùng nh÷ng c«ng tr×nh l¨ng tÈm nh L¨ng Kh¶i §Þnh, Tù §øc… Nh÷ng ngêi thî giái cã c«ng tr×nh s¸ng t¹o ra nh÷ng s¶n phÈm cùc kú tinh x¶o, nh÷ng t¸c phÈm nghÖ thuËt vµ kiÕn tróc kú vÜ thêng ®îc vua ban thëng, hËu ®·i vµ phong tÆng nhiÒu hµm phÈm nh “kú tµi hÇu”, “hµn l©m ®¹i chiÕu”… [28, 35]. Nh vËy, m«i trêng thÓ chÕ – chÝnh s¸ch vµ ph¸p luËt nhµ níc cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh vµ trùc tiÕp t¸c ®éng ®Õn sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng ®èi víi c¸c ngµnh nghÒ thñ c«ng truyÒn thèng. Nã cã ¶nh hëng lín ®Õn sù hng thÞnh hay suy yÕu cña ngµnh nghÒ. 14 Kho¸ luËn tèt nghiÖp Ch¬ng 2 Mét sè ngµnh nghÒ thñ c«ng truyÒn thèng ë Thanh Ho¸ thêi kú phong kiÕn 2.1. NghÒ dÖt NghÒ dÖt lµ mét trong nh÷ng nghÒ thñ c«ng truyÒn thèng cã lÞch sö ph¸t triÓn l©u dµi nhÊt ë níc ta. Bíc vµo thêi kú phong kiÕn, nghÒ dÖt cµng trë nªn thÞnh ®¹t bëi nhu cÇu cña con ngêi ngµy cµng cao. Cã thÓ nãi sau ¨n lµ mÆc. MÆc lµ mét trong nh÷ng nhu cÇu thiÕt yÕu cña cuéc sèng. ChÝnh v× thÕ tæ tiªn cña chóng ta sím cã ph¸t minh, s¸ng t¹o ra nghÒ dÖt ®Ó ®¸p øng nhu cÇu ®ã. Së dÜ chóng ta biÕt ®îc ®iÒu ®ã bëi nh÷ng dÊu vÕt v¶i in trªn ®å gèm, ®å ®ång, qu¶ däi xe chØ, h×nh ¶nh trang phôc trªn trèng ®ång, th¹p ®ång lµ nh÷ng b»ng chøng kh¼ng ®Þnh nghÒ dÖt cña níc ta ®· cã tõ l©u ®êi. ë Thanh Ho¸ thêi kú phong kiÕn nghÒ dÖt lµ mét nghÒ phæ biÕn nhÊt, quan träng nhÊt “®øng ®Çu trong tØnh bëi sè ngêi lµm nghÒ vµ bëi ph¹m vi cña nã” [3, 191]. ThËt vËy, kh¾p c¶ ch©u thæ chç nµo còng cã nghÒ dÖt v¶i tõ vïng ®ång b»ng, trung du, tíi c¸c d©n téc Ýt ngêi nh: Mêng, Th¸i , ®Òu cã nh÷ng c d©n lµm nghÒ dÖt ®Ó phôc vô nhu cÇu cña cuéc sèng. Nhê cã ®iÒu kiÖn ®Êt ®ai, thæ nhìng thÝch hîp cho viÖc trång c¸c nguyªn liÖu: chuèi, ®ay, trång d©u nu«i t»m, trång b«ng lÊy sîi nªn nghÒ dÖt ë ®©y ®· sím h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn. Bªn c¹nh nghÒ dÖt v¶i, ë Thanh Ho¸ cßn xuÊt hiÖn nghÒ dÖt chiÕu. NghÒ dÖt chiÕu chØ xuÊt hiÖn ë mét sè vïng cã nguyªn liÖu nh Qu¶ng X¬ng, Nga S¬n. N¬i ®©y c©y cãi mäc nhiÒu, nªn c d©n ®· sím biÕt lîi dông nh÷ng nguyªn liÖu s½n cã cña thiªn nhiªn ®Ó phôc vô cuéc sèng con ngêi. Khi nãi tíi chiÕu lµ nãi tíi mét lo¹i vËt phÈm hÕt søc quen thuéc, th©n thiÕt ®èi víi mçi chóng ta. ChiÕu g¾n bã víi chóng ta trong suèt cuéc ®êi, tõ khi cÊt tõng tiÕng khãc chµo ®êi ®Õn lóc ta nh¾m m¾t xu«i tay “vÒ víi ®Êt”, nªn ngêi nãi “chiÕu lµ mét phÇn ®êi sèng vËt chÊt thùc vµ mét phÇn t©m hån s©u l¾ng cña ngêi d©n” th× qu¶ lµ kh«ng sai. 2.1.1. NghÒ dÖt v¶i Bíc vµo thêi kú phong kiÕn, nghÒ dÖt ë Thanh Ho¸ lµ nghÒ ph¸t triÓn nhÊt, phæ biÕn nhÊt. Nhê cã ®iÒu kiÖn ®Êt ®ai thæ nhìng thÝch hîp, cã c¶ ba 15 Kho¸ luËn tèt nghiÖp vïng ®Êt ®ång b»ng, trung du vµ miÒn ®åi nói nªn thÝch hîp víi mäi lo¹i c©y trång, trong ®ã cã c¶ nh÷ng nguyªn liÖu phôc vô cho ngµnh dÖt v¶i ®ã lµ trång ®ay gai, trång d©u nuåi t»m vµ trång b«ng lÊy sîi – ba nguyªn liÖu chÝnh cña nghÒ dÖt nªn nghÒ dÖt ë ®©y sím cã ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn ®èi víi c¶ d©n c vïng ®ång b»ng vµ c¸c d©n téc Ýt ngêi ë miÒn nói nh ngêi Mêng, ngêi Th¸i… ë nh÷ng huyÖn vïng cao th× trång b«ng, cßn c¸c vïng thÊp vµ ven s«ng th× trång ®ay gai vµ trång d©u nu«i t»m. Kh«ng chØ ®¬n thuÇn cã vËy mµ cßn cã hiÖn tîng th©m canh. Thùc tÕ hÇu kh¾p c¸c vïng ®Òu cã thÓ trång ®ay, b«ng, d©u. Theo §¹i nam nhÊt thèng chÝ, c©y b«ng ch÷ H¸n gäi lµ c©y “méc miªn”, cã mét c©y mäc tôc gäi lµ c©y gßn hay c©y g¹o, mét lo¹i th¶o tôc gäi lµ b«ng tµu. B¶n th¶o cæ trung gäi lµ “c¸t bèi” [21,223] ®Òu dïng lµm v¶i, nguyªn s¶n xuÊt ë huyÖn Yªn §Þnh ngay chç nµo còng cã. C©y b«ng, ®ay, d©u, ®îc trång nhiÒu ë huyÖn Thä Xu©n, Yªn §Þnh, ThiÖu Ho¸, vµ Qu¶ng Ho¸, …®ång thêi còng cã chó thÝch r»ng: “ë Giang Nam cã rÊt nhiÒu c©y méc miªn (c©y b«ng), mïa ®«ng trong th¸ng 2, th¸ng 3 th× gieo h¹t, mçi th¸ng xíi ®Êt bèn bÒ xung quanh ba lÇn. Vµo mïa h¹ c©y dÇn dÇn t¬i tèt, vµo mïa thu c©y træ hoa vµng vµ kÕt tr¸i. Lóc chÝn tr¸i nøt ra bèn phÝa. XÎ ë trong lßi ra nh b«ng [21, 223-224]. C©y ®ay vµ c©y d©u còng ®îc trång nhiÒu vµ phæ biÕn ë c¸c vïng ®ång b»ng vµ ven s«ng nh Yªn §Þnh, ThiÖu Ho¸, Hå Nam, Thä Xu©n, … vµ ®Òu ®îc ngêi d©n sö dông vµo nghÒ dÖt. §Æc biÖt víi lo¹i c©y d©u, lµ lo¹i c©y dÔ sèng, dÔ trång thÝch hîp víi mäi lo¹i ®Êt, cã nh÷ng c¶nh b·i d©u b¹t ngµn, cã n¬ng d©u, thËm chÝ c©y d©u cßn ®îc mäc ë c¸c bê rµo lµ nguyªn liÖu cho nghÒ nu«i t»m ¬m t¬, mét nguyªn liÖu quÝ cña nghÒ dÖt. ChÝnh nhê nh÷ng nguån nguyªn liÖu phong phó nh vËy nªn kh¾p mäi lµng ®Òu tæ chøc nghÒ dÖt. S¶n phÈm cña nghÒ dÖt còng rÊt phong phó ®a d¹ng kh«ng nh÷ng ®ñ phôc vô cho nhu cÇu tiªu dïng, mµ cßn lµ mÆt hµng cèng n¹p vµ thËm chÝ cßn trë thµnh hµng ho¸ ®em ra thÞ trêng trao ®æi, bu«n b¸n nh v¶i vãc, lôa lµ… VÒ kü thuËt dÖt v¶i kh«ng lÊy g× lµm khã kh¨n, phøc t¹p cho l¾m nªn ai còng cã thÓ lµm viÖc kÓ c¶ giµ, trÎ, g¸i, trai, ®Òu cã thÓ tham gia vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. 2.1.1.1. NghÒ dÖt v¶i b»ng sîi ®ay, gai NghÒ dÖt v¶i ®îc nh©n d©n ta biÕt ®Õn tõ rÊt sím, bëi tæ tiªn chóng ta ®· biÕt tËn dông, khai th¸c nh÷ng nguån nguyªn liÖu tù nhiªn s½n cã ®Ó phôc vô 16 Kho¸ luËn tèt nghiÖp cuéc sèng cña con ngêi. Vµo thêi Lý – TrÇn nghÒ dÖt v¶i b»ng nguyªn liÖu ®ay gai rÊt phæ biÕn. Theo c¸c tµi liÖu cæ “§¹i Nam nhÊt thèng chÝ” cho biÕt nghÒ dÖt v¶i b»ng sîi ®ay gai còng rÊt ®Ñp “mÞn nh lît lµ”, kh«ng kÐm g× “v¶i b»ng sîi t¬ chuèi” [4, 286], nguyªn liÖu dÖt ®Çu tiªn cña d©n téc, (thêi kú B¾c Thuéc), nhng bÒn h¬n, gi¸ trÞ sö dông cao h¬n nhiÒu [18,12]. Muèn dÖt ®îc v¶i “mÞn nh lît lµ” th× ngêi xa ®· biÕt lo¹i bít vá ngoµi, kh«ng thÓ ®Ó c¶ vá c©y ®ay, gai ®Ó dÖt v¶i ®îc, mµ chØ lÊy sîi ë bªn trong. ë c¸c d©n téc thiÓu sè vµ mét sè n¬i kh¸c hä ®em ®ay gai ng©m víi níc lµm cho thÞt thèi r÷a ra, cßn l¹i t¬, sau ®ã rót ra xe thµnh sîi dÖt v¶i. Kh¸c víi mét sè s¶n phÈm cña nghÒ dÖt, v¶i ®ay gai ®îc chÐp vµo sö s¸ch níc nhµ t¬ng ®èi muén. LÇn ®Çu tiªn vµo n¨m Hång §øc thø hai (1471). §¹i viÖt sö ký toµn th chÐp l¹i lêi chØ dô cña Lª Th¸nh T«ng: “… nh©n d©n th× ph¹m ph¸p, ®em t¬ gai dÖt kim tuyÕn lµm ¸o thêng” vµ ra luËt cÊm “ai tr¸i sÏ bÞ mang téi nÆng”[14,402]. Nhng luËt cÊm nµy còng chØ bã hÑp trong kho¶ng cuèi thÕ kû XV mµ th«i. S¸ch viÕt n¨m MËu Th©n (1488) ®Þnh kiÓu y phôc ®Ó tiÕp xø thÇn nhµ Minh: C¸c c«ng, hÇu vµ phß m· vµ c¸c quan v¨n vâ ph¶i may s¾m ¸o cã cæ b»ng gai t¬ sa lµ s¾c xanh”. TiÕp ®ã n¨m Kû Mïi (1498) vua l¹i cã s¾c chØ cho bé lÔ yÕt thÞ r»ng: “ khi ®ãn tiÕp xø Minh cho c¸c quan ®îc ®i hia, bÝt tÊt. Tõ mïa ®«ng th¸ng 10 vÒ sau lµ tiÕt rÐt l¾m c¸c quan ph¶i mÆc ¸o sa (t¬ gai) [14, 457 – 460]. Nh vËy nh÷ng sù kiÖn nµy chøng tá v¶i ®ay gai ®· ®îc ngêi ®¬ng thêi ®¸nh gi¸ cao c¶ vÒ h×nh thøc lÉn néi dung. Suy cho cïng chÝnh nhê cã kü thuËt khÐo lÐo cña ngêi thî dÖt nªn v¶i ®ay gai míi ®îc träng dông ®Ò cao nh vËy. 2.1.1.2. NghÒ dÖt v¶i b«ng Bíc vµo giai ®o¹n ph¸t triÓn cao cña chÕ ®é phong kiÕn th× nghÒ dÖt v¶i tõ b«ng vµ dÖt t¬ t»m lµ hai thø nguyªn liÖu chÝnh cña nghÒ dÖt v¶i ë Thanh Ho¸. Bëi c©y b«ng ®îc trång phæ biÕn ë c¸c ®Þa ph¬ng nh Yªn §Þnh, Thä Xu©n, ThiÖu Ho¸, … B«ng cã mµu tr¾ng dïng ®Ó s¶n xuÊt ra lôa b¹ch th× rÊt ®Ñp vµ rÊt ®îc a chuéng. Tõ khi cã v¶i b«ng th× míi ®ñ may mÆc cho d©n bèn biÓn, lîi kh¾p mäi n¬i [23,120]. §Ó cã ®îc mét s¶n phÈm tõ b«ng biÕn thµnh v¶i ph¶i qua nhiÒu c«ng ®o¹n. §Çu tiªn ph¶i lo¹i bá h¹t ®en, mµ ngêi ta gäi lµ c¸n b«ng b»ng c¸ch, ngêi bæn thæ lÊy èng s¾t c¸n lÊy b«ng bá hét. Theo Robequain cho biÕt cô thÓ 17 Kho¸ luËn tèt nghiÖp h¬n vÒ bµn c¸n b«ng cña ngêi thî dÖt Thanh Ho¸ thêi kú phong kiÕn lµ: “b»ng gç nhÑ gièng nh bµn c¸n ë miÒn nói” [3, 196-206]. C«ng cô th« s¬ vµ rÎ tiÒn nªn ai còng cã thÓ s¾m ®îc, thËt ®¾c dông nhng qu¸ chËm ch¹p. “Mét ngêi phô n÷ lµm suèt trong 77 giê míi ®îc mét t¹, tøc 60 kg b«ng, [8, 152-153]. TÝnh ra mét ngêi ®Ó c¸n ®îc 1 kg b«ng ph¶i mÊt 1 giê 17 phót”. Sau khi c¸n b«ng xong l¹i qua c«ng ®o¹n bËt b«ng hay cung b«ng cèt lµm cho b«ng t¬i ra. VÒ kü thuËt bËt b«ng, ®îc miªu t¶ nh sau: “Hä lÊy thanh tre lµm cÇn vßng nh c¸i cung dµi 4 thíc 5 tÊc (kho¶ng 1,5m), lÊy d©y bËt cho ®Òu råi cuèn thµnh èng nhá”. Cung b«ng lµ c«ng viÖc nÆng nhäc, ®ßi hái ph¶i cã søc kháe, do ®ã nam giíi thêng ®¶m tr¸ch c«ng viÖc nµy. Cßn l¹i nh÷ng kh©u tiÕp theo nh kÐo sîi, ®¸nh èng, ®¸nh suèt, ng©m sîi, d¸o bét, chuÈn bÞ sîi däc, sîi ngang vµ cuèi cïng lµ dÖt v¶i, ®Òu do phô n÷ chuyªn tr¸ch. Khung dÖt, khung cöi hay lµm dÖt lµ dông cô dïng ®Ó dÖt v¶i (t liÖu), thêng b»ng tre hoÆc gç rÊt th« s¬, nªn cÊu t¹o khung cöi rÊt ®¬n gi¶n. Mét ®Çu sîi däc (dµi, ng¾n tuú theo ®é dµi cña tÊm v¶i) ®îc cét cè ®Þnh vµo mét èng tre, hay ®ßn gç, mét ®Çu cét xen kÏ vµo hai èng tre hay gç kh¸c buéc vµo ®Çu cña hai èng tre nµy b»ng hai sîi d©y v¾t qua cÇn (kiÓu rßng räc) vµ nèi víi hai bµn ®¹p díi gÇm khung. Ch©n ®¹p vµo bµn ®¹p, d©y cÇn c¨ng ra sÏ nhÊc mét èng sîi däc lªn. Khi ®ã ngêi ta lao con thoi ®· cã sîi ngang, qua khe hë ®ã, h¹ bµn ®¹p nµy xuèng, ®¹p bµn ®¹p kia ®Ó n©ng èng sîi däc thø hai lªn, råi l¹i tiÕp tôc lao thoi sîi ngang sang hoÆc dïng tay kÐo cÇn thay cho bµn ®¹p. Cø ®¹p, cø kÐo vµ lao nh vËy mét lÇn hay nhiÒu lÇn råi kÐo bµn ®¹p (bµn ®¹p ®îc x©u sîi däc xuyªn qua) ®Ó cho v¶i khÝt vµ dµy. V¶i dÖt cã nhiÒu lo¹i kh¸c nhau, cã lo¹i dµy, tha, máng, mÞn, th«, … Tuú theo nhu cÇu sö dông cña ngêi d©n. Ch¼ng h¹n, v¶i máng vµ tha ë lµng V©n Quy vµ Yªn Lé (ThiÖu Ho¸) ®îc dïng trong trang phôc hoÆc lµm “te” kÐo tÐp mµ d©n gian quen gäi lµ “kÐo te”. V¶i th« dµy rÊt bÒn, sîi ngang, sîi däc thêng ®îc ch¾p ®«i ngêi ta gäi lµ v¶i bè, s¶n xuÊt ë Liªn Cõ (HËu Léc) dïng ®Ó may buåm. Cßn ®a phÇn lµ v¶i dµy, mÞn phôc vô cho nhu cÇu may mÆc cña qu¶ng ®¹i quÇn chóng nh©n d©n. Lo¹i v¶i nµy thêng ®îc s¶n xuÊt ë Bót S¬n, Chî Qu¨ng, NguyÖt Viªn (Ho»ng Hãa). Dêng nh trªn hÇu kh¾p c¸c vïng, c¸c miÒn ë Thanh Ho¸ s¶n phÈm v¶i ®ay ®Òu cã mÆt, chç nµo còng thÊy hµnh nghÒ, mçi lµng Ýt nhÊt còng cã mét nhµ hµnh nghÒ. Nhng tËp trung sÇm 18 Kho¸ luËn tèt nghiÖp uÊt h¬n c¶ lµ vïng Thä Xu©n, ThiÖu Ho¸ bªn hai bê s«ng Chu – n¬i nµy s¶n xuÊt nhiÒu b«ng, vµ Ho»ng Ho¸ ë h¹ lu s«ng M·, tuy n¬i nµy Ýt trång b«ng nhng c¸c thî dÖt ®· ®i mua nguyªn liÖu ë c¸c vïng l©n cËn nh lªn Thä Xu©n, sang vïng Hå Nam hay sang HËu Léc ®Ó vÒ dÖt. §iÒu nµy nãi lªn sù bÊt hîp lý trong ph©n bè nguyªn liÖu cña nghÒ dÖt v¶i b«ng. Tuy nhiªn, c©y b«ng Thanh Ho¸ ®· trë thµnh mét chøng tÝch lÞch sö. Bëi n¨m Minh MÖnh thø 17 (1838) h×nh tîng c©y b«ng Thanh Ho¸ ®· ®îc kh¾c vµo HuyÒn §Ønh ë cung ®iÖn HuÕ. Ngoµi ra s¶n phÈm cña nghÒ dÖt v¶i sîi b«ng nã cßn cã mÆt ë hÇu kh¾p nh÷ng n¬i trong tØnh th«ng qua nh÷ng phiªn chî nh chî Qu¨ng (Ho»ng Ho¸), chî ë ThiÖu Ho¸, …Còng chÝnh nhê nh÷ng phiªn chî nµy mµ s¶n phÈm v¶i b«ng Thanh Ho¸ cßn lan sang mét sè tØnh l©n cËn. §ång thêi mét sè lo¹i v¶i mÞn ®Ñp cßn dïng lµm s¶n phÈm cèng triÒu. Nh vËy nghÒ dÖt v¶i b«ng Thanh Ho¸ nã chiÕm mét vÞ trÝ quan träng trong ngµnh dÖt vµ trong ®êi sèng. MÆc dï s¶n phÈm cña nghÒ dÖt v¶i b«ng kh«ng nhiÒu chñng lo¹i b»ng dÖt t¬ t»m nhng l¹i cã gi¸ trÞ cao. Trong lÞch sö, m·i tíi ®Çu thÕ kû XV NguyÔn Tr·i míi nãi nhiÒu ®Õn lo¹i v¶i nhá chø kh«ng ph¶i v¶i sîi to, ta thêng gäi lµ v¶i th«. Råi ®Õn ®êi Lª Hång §øc cuèi thÕ kû XV sö chÐp thªm mÊy lo¹i: sa, triÒu, giao, ®o¸i, … n÷a. Sè phÈm, lo¹i h×nh tuy cã it h¬n, nhng kh«ng ph¶i v× thÕ mµ ta ®¸nh gi¸ kü thuËt dÖt v¶i b«ng l¹i kÐm c¸c lo¹i kh¸c. Ngîc l¹i nghÒ dÖt v¶i sîi b«ng do xuÊt hiÖn sau nªn ®îc thuËn lîi lµ kÕ thõa vµ ph¸t triÓn kü thuËt dÖt cña c¸c lo¹i v¶i tríc nªn chÊt lîng, mÉu m· còng bÒn vµ ®Ñp h¬n, ®ång thêi còng cã gi¸ trÞ cao h¬n. 2.1.1.3. NghÒ dÖt t¬ t»m Ngoµi hai nguyªn liÖu nãi trªn, khi nãi ®Õn nghÒ dÖt chóng ta kh«ng thÓ kh«ng kÓ tíi mét s¶n phÈm n÷a cña nghÒ dÖt, ®ã lµ nghÒ dÖt t¬ t»m. NghÒ dÖt t¬ t»m lµ nghÒ næi tiÕng cña níc ta nãi chung; Thanh Ho¸ nãi riªng, ®Æc biÖt díi thêi kú phong kiÕn. Nguyªn liÖu chñ yÕu cña nghÒ nµy chñ yÕu lµ sîi t¬ t»m bëi vËy nã phô thuéc vµo nghÒ trång d©u nu«i t»m. ë Thanh Ho¸ khÝ hËu vµ ®Êt ®ai rÊt thÝch hîp cho viÖc trång d©u nu«i t»m. Víi dßng s«ng M· ch¹y quanh ®· t¹o nªn nh÷ng d¶i ®Êt b·i phï sa mµu mì _ lo¹i ®Êt thÝch hîp víi c©y d©u nhÊt. Ngoµi ra, c©y d©u cßn thÝch hîp víi c©y nhiÒu lo¹i ®Êt kh¸c, do ®ã c©y d©u cã thÓ mäc ë kh¾p mäi n¬i, chóng ta thêng hay gäi; vên d©u, b·i d©u, n¬ng d©u, bê d©u (bê ruéng, bê rµo) ®Òu lµ nguån thøc ¨n cho t»m. Trång d©u nu«i t»m còng lµ mét trong nh÷ng nghÒ träng yÕu, phæ biÕn cña nhµ n«ng, 19