Tài liệu Tiểu luận vai trò của ngân hàng thương mại trên thị trường chứng khoán vn hiện nay

Lêi më ®Çu Ng©n hµng lµ mét trong c¸c tæ chøc tµi chÝnh quan träng nhÊt cña nÒn kinh tÕ. Ng©n hµng bao gåm nhiÒu lo¹i tuú thuéc vµo sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ nãi chung vµ hÖ thèng tµi chÝnh nãi riªng, trong ®ã Ng©n hµng th-¬ng m¹i th-êng chiÕm tû träng lín nhÊt vÒ quy m« tµi s¶n, thÞ phÇn vµ sè l-îng c¸c ng©n hµng. Ng©n hµng lµ tæ chøc thu hót tiÕt kiÖm lín nhÊt trong hÇu hÕt mäi nÒn kinh tÕ. Hµng triÖu c¸ nh©n, hé gia ®×nh vµ c¸c doanh nghiÖp, c¸c tæ chøc kinh tÕ x· héi ®Òu göi tiÒn t¹i ng©n hµng. Ng©n hµng ®ãng vai trß lµ ng-êi thñ quü cho toµn x· héi. Ng©n hµng lµ tæ chøc cung cÊp tÝn dông vµ nhiÒu dÞch vô ng©n hµng thuËn tiÖn cho c¸c c¸ nh©n, hé gia ®×nh vµ doanh nghiÖp.Ng©n hµng thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ ®¨c biÖt lµ c¸c chÝnh s¸ch tiÒn tÖ, v× vËy lµ mét kªnh quan träng trong chÝnh s¸ch kinh tÕ cña chÝnh phñ. Do ®ã cã thÓ nãi ng©n hµng lµ mét trong nh÷ng tæ chøc trung gian tµi chÝnh quan träng nhÊt. Ng©n hµng th-¬ng m¹i tham gia ho¹t ®éng trªn thÞ tr-êng chøng kho¸n tõ rÊt l©u. Ngµy nay vai trß ®ã ngµy cµng ®-îc ph¸t huy m¹nh mÏ. Trong giai ®o¹n ®Çu h×nh thµnh thÞ tr-êng chøng kho¸n ë n-íc ta, c¸c ng©n hµng th-¬ng m¹i ®· tham gia víi nhiÒu ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ song vÉn ch-a khai th¸c hÕt tiÒm lùc tµi chÝnh, c¬ së vËt chÊt kü thuËt, c«ng nghÖ,tr×nh ®é, nghiÖp vô giao dÞch cho thÞ trêng non trÎ nµy. Ho¹t ®éng cña ng©n hµng th-¬ng m¹i vµ thÞ tr-êng chøng kho¸n lµ hai mÆt cña mét vÊn ®Ò phøc t¹p. Nã cã t¸c ®éng m¹nh mÏ vµ rÊt nhËy c¶m lÉn nhau.§iÒu ®ã lu«n ®Æt ra cho ng©n hµng th-¬ng m¹i ph¶i thÓ hiÖn vai trß tÝch cùc trong viÖc ®iÒu hoµ cung cÇu chøng kho¸n, cung cÊp thªm 1 nhiÒu dÞch vô ®Ó h¹n chÕ nh÷ng bÊt lîi nh»m ph¸t triÓn thÞ tr-êng chøng kho¸n. KÕt cÊu ®Ò tµi Ngoµi lêi më ®Çu vµ kÕt luËn, ®Ò tµi gåm hai phÇn chÝnh: PhÇn 1: Lý thuyÕt chung vÒ vai trß cña ng©n hµng th-¬ng m¹i trong ho¹t ®éng cña thÞ tr-êng chøng kho¸n PhÇn 2: Thùc tr¹ng vÒ vai trß cña ng©n hµng th-¬ng m¹i trong ho¹t ®éng cña thÞ tr-êng chøng kho¸n ë ViÖt Nam PhÇn 1 vai trß cña NHTM trªn ThÞ tr-êng chøng kho¸n (TTCK) 1.1. Tæng quan vÒ NHTM 1.1.1. Kh¸i niÖm vµ c¸c ho¹t ®éng c¬ b¶n cña NHTM Theo ®iÒu 20 luËt c¸c tæ chøc tÝn dông cña ViÖt Nam cã nªu “ Tæ chøc tÝn dông lµ doanh nghiÖp ®-îc thµnh lËp theo quy ®Þnh cña luËt nµy vµ c¸c quy ®Þnh kh¸c cña ph¸p luËt ®Ó ho¹t ®éng kinh doanh tiÒn tÖ, lµm dÞch vô ng©n hµng víi néi dung nhËn tiÒn göi vµ sö dông tiÒn göi ®Ó cÊp tÝn dông, cung øng c¸c dÞch vô thanh to¸n”. Tõ ®Þnh nghÜa chung ®ã, c¨n cø vµo tÝnh chÊt vµ môc tiªu ho¹t ®éng, luËt chØ râ c¸c lo¹i h×nh ng©n hµng gåm NHTM, Ng©n hµng ph¸t triÓn, Ng©n hµng ®Çu t-, Ng©n hµng chÝnh s¸ch, Ng©n hµng hîp t¸c vµ c¸c lo¹i h×nh ng©n hµng kh¸c. Ng-êi ta ph©n biÖt NHTM víi c¸c tæ chøc trung gian tµi chÝnh kh¸c lµ ë chç NHTM lµ ng©n hµng kinh doanh tiÒn 2 göi, chñ yÕu lµ tiÒn göi kh«ng kú h¹n, chÝnh tõ ho¹t ®éng ®ã t¹o c¬ héi cho NHTM cã thÓ lµm t¨ng béi sè tiÒn göi cña kh¸ch hµng trong hÖ thèng ng©n hµng cña m×nh. §ã lµ ®Æc tr-ng c¬ b¶n ®Ó ph©n biÖt NHTM víi c¸c ng©n hµng vµ tæ chøc tÝn dông kh¸c. Ho¹t ®éng kinh doanh trªn thÞ tr-êng tµi chÝnh bao gåm nhiÒu lo¹i h×nh tæ chøc kinh doanh tiÒn tÖ. Chóng lµ nh÷ng tæ chøc trung gian vµ m«i giíi tµi chÝnh, ho¹t ®éng nh- nh÷ng chiÕc cÇu chuyÓn t¶i nh÷ng kho¶n tiÒn tiÕt kiÖm - tÝch luü ®-îc trong x· héi ®Õn tay ng-êi cã nhu cÇu ®Çu t-. Nh-ng gi÷a chóng l¹i cã sù kh¸c nhau vÒ tÝch chÊt còng nh- vÒ ®èi t-îng vµ ph-¬ng ph¸p kinh doanh. LÞch sö cña NHTM lµ lÞch sö kinh doanh tiÒn göi. C¸c NHTM tõ chç nhËn tiÒn göi víi t- c¸ch lµ ng-êi thñ quü, b¶o qu¶n tiÒn göi cho chñ së h÷u ®Ó nhËn nh÷ng kho¶n thï lao, ®· trë thµnh nh÷ng chñ thÓ kinh doanh tiÒn göi. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ huy ®éng tiÒn göi kh«ng nh÷ng miÔn tiÒn göi mµ cßn tr¶ l·i cho kh¸ch hµng göi tiÒn ®Ó lµm vèn vay nh»m tèi -u ho¸ kho¶n lîi nhuËn thu ®-îc. Trong khi thùc hiÖn vai trß trung gian chuyÓn vèn tõ cho vay sang ng-êi ®i vay c¸c NHTM ®· t¹o ra nh÷ng c«ng cô tµi chÝnh thay thÕ cho tiÒn lµm ph-¬ng tiÖn thanh to¸n. Trong ®ã quan träng nhÊt lµ tµi kho¶n tiÒn göi kh«ng kú h¹n thanh to¸n b»ng sÐc mét träng nh÷ng c«ng cô tµi chÝnh thay thÕ cho tiÒn lµm ph-¬ng tiÖn thanh to¸n. Th«ng qua qu¸ tr×nh ®ã, ®-a l¹i kÕt qu¶ lµ ®¹i bé phËn tiÒn giao dÞch trong giao l-u kinh tÕ ®Òu qua ng©n hµng. Do ®ã ho¹t ®éng cña ng©n hµng th-¬ng m¹i g¾n bã chÆt chÏ víi hÖ thèng l-u th«ng tiÒn tÖ vµ hÖ thèng thanh to¸n trong n-íc ®ång thêi cã mèi liÖn hÖ quèc tÕ réng r·i. MÆt kh¸c ho¹t ®éng cña ng©n hµng th-¬ng m¹i ®a d¹ng, phong phó vµ cã ph¹m vi lín trong khi c¸c tæ chøc tµi chÝnh kh¸c th-êng ho¹t ®éng trong mét vµi lÜnh vùc hÑp theo h-íng chuyªn m«n 3 s©u. 1.1.2. VÞ trÝ cña NHTM trong hÖ thèng tµi chÝnh Trong c¸c trung gian tµi chÝnh th× NHTM lµ mét tæ chøc quan träng nhÊt, nã n¾m gi÷ kho¶ng 2/3 tµi s¶n cã trong hÖ thèng ng©n hµng. ChÝnh v× vËy NHTM lµ tæ chøc trung gian tµi chÝnh cã vai trß quan träng nhÊt trong tµi chÝnh gi¸n tiÕp, cã kh¶ n¨ng chi phèi ho¹t ®éng cña hÖ thèng tµi chÝnh. VÞ trÝ, vai trß cña nã ®-îc thÓ hiÖn qua hai biÓu hiÖn chñ yÕu sau: Thø nhÊt: NHTM lµ mét trung gian tµi chÝnh cã sè lîng lín nhÊt trong hÖ thèng c¸c tæ chøc tµi chÝnh vµ thùc hiÖn phÇn lín ho¹t ®éng cña c¸c tæ chøc trung gian tµi chÝnh nãi chung. NHTM tËp trung vµ huy ®éng vèn ng©n hµng b»ng c¸ch nhËn tiÒn göi cña d©n chóng d-íi c¸c h×nh thøc tiÒn göi cã kú h¹n, kh«ng kú h¹n vµ tiÒn göi tiÕt kiÖm. Víi sè vèn ®ã ng©n hµng tiÕn hµnh cho vay c¸c doanh nghiÖp, c¸ nh©n cã nhu cÇu vÒ vèn. Lµ mét trung gian tµi chÝnh gi÷a nhµ tiÕt kiÖm vµ nhµ ®Çu t-, NHTM thu lîi nhuËn th«ng qua chªnh lÖch l·i suÊt vay vµ l·i suÊt huy ®éng. Thø hai: NHTM ®ãng vai trß quan träng trong viÖc ®¸p øng ®Çy ®ñ lîi Ých cña hÖ thèng tµi chÝnh. NHTM cho phÐp tiÕt kiÖm thêi gian, chi phÝ ®Ó thu nhËp vµ xö lý th«ng tin cho nh÷ng ng-êi cho vay còng nh- ng-êi ®i vay. Trªn c¬ së ®ã h¹ thÊp chi phÝ sö dông vèn . NHTM cho phÐp tiÕt kiÖm ®-îc chi phÝ giao dÞch gi÷a ng-êi ®i vay vµ ng-êi cho vay. Th«ng th-êng mét c¸ nh©n ®i vay hoÆc cho vay trªn thÞ tr-êng tµi chÝnh ph¶i chÞu chi phÝ giao dÞch cao v× vËy ®èi víi c¶ hai ®Òu kh«ng cã lîi. Sù cã mÆt cña NHTM ®· phÇn nµo gi¶i quyÕt ®-îc t×nh h×nh trªn. NHTM lµ tæ chøc th-êng xuyªn nhËn tiÒn göi vµ cho vay do ®ã chi phÝ giao dÞch sÏ gi¶m ®i rÊt nhiÒu, ®ång 4 thêi huy ®éng ®-îc mét l-îng vèn lín ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ. Nh- vËy, NHTM ®ãng vai trß cùc kú quan träng trong hÖ thèng tµi chÝnh, nã gãp phÇn ®Èy nhanh tèc ®é l-u chuyÓn vèn trªn thÞ tr-êng, thóc ®Èy ph¸t triÓn kinh tÕ 1.1.3. Vai trß cña NHTM ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ 1.1.3.1. Ng©n hµng lµ n¬i cung cÊp vèn cho nÒn kinh tÕ NHTM ®øng ra huy ®éng nguån vèn nhµn rçi vµ t¹m thêi nhµn rçi ë mäi tæ chøc, c¸ nh©n, mäi thµnh phÇn kinh tÕ nh-: vèn t¹m thêi nhµn rçi trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, vèn tõ ho¹t ®éng tiÕt kiÖm cña c¸ nh©n trong x· héi. B»ng vèn huy ®éng ®-îc trong nÒn kinh tÕ, th«ng qua ho¹t ®éng tÝn dông, NHTM sÏ cung cÊp vèn cho mäi ho¹t ®éng kinh tÕ vµ ®¸p øng nhu cÇu vèn mét c¸ch kÞp thêi cho qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt. Nhê ho¹t ®éng cña hÖ thèng NHTM vµ ®Æc biÖt lµ ho¹t ®éng tÝn dông mµ doanh nghiÖp cã ®iÒu kiÖn më réng s¶n xuÊt, c¶i tiÕn m¸y mãc c«ng nghÖ, t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng, n©ng cao hiÖu qu¶ kinh tÕ. 1.1.3.2. NHTM lµ cÇu nèi gi÷a doanh nghiÖp vµ thÞ trêng §Ó tån t¹i vµ ph¸t triÓn trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng, c¸c doanh nghiÖp lu«n ph¶i ®èi mÆt víi rÊt nhiÒu khã kh¨n th¸ch thøc ®ßi hái c¸c doanh nghiÖp ph¶i kh«ng ngõng c¶i tiÕn m¸y mãc thiÕt bÞ, d©y chuyÒn, c«ng nghÖ, më réng quy m« s¶n xuÊt mét c¸ch hîp lý, cñng cè vµ hoµn thiÖn c¬ chÕ qu¶n lý... Nh÷ng ho¹t ®éng nµy ®ßi hái mét khèi l-îng vèn ®Çu t- lín nhiÒu khi v-ît qu¸ kh¶ n¨ng vèn tù cã cña doanh nghiÖp. Do ®ã ®Ó gi¶i quyÕt khã kh¨n nµy c¸c doanh nghiÖp cã thÓ t×m ®Õn ng©n hµng xin vay vèn nh»m tho¶ m·n nhu cÇu ®Çu t- cña m×nh. Th«ng qua ho¹t ®éng tÝn dông, ng©n hµng lµ cÇu nèi gi÷a doanh nghiÖp vµ thÞ tr-êng. Nguån vèn cña ng©n hµng cho doanh nghiÖp ®· 5 ®ãng vai trß quan träng trong viÖc n©ng cao chÊt l-îng cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, ®¸p øng nhu cÇu thÞ tr-êng vµ tõ ®ã t¹o cho doanh nghiÖp mét chç ®øng v÷ng ch¾c trong kinh doanh. 1.1.3.3. NHTM lµ c«ng cô ®Ó nhµ n-íc ®iÒu tiÕt vÜ m« nÒn kinh tÕ B»ng ho¹t ®éng tÝn dông vµ thanh to¸n gi÷a c¸c NHTM trong hÖ thèng, c¸c NHTM ®· gãp phÇn më réng khèi l-îng tiÒn cung øng trong l-u th«ng. Th«ng qua viÖc cung øng tÝn dông trong nÒn kinh tÕ, NHTM thùc hiÖn viÖc dÉn d¾t c¸c luång tiÒn, tËp hîp vµ ph©n chia nguån vèn cña thÞ tr-êng, ®iÒu khiÓn chóng mét c¸ch cã hiÖu qu¶ vµ thùc thi vai trß ®iÒu tiÕt gi¸n tiÕp vÜ m« “ Nhµ n-íc ®iÒu tiÕt ng©n hµng, ng©n hµng dÉn d¾t thÞ tr-êng”. 1.1.3.4. NHTM lµ cÇu nèi nÒn tµi chÝnh quèc gia vµ nÒn tµi chÝnh quèc tÕ Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng, viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ cña mçi quèc gia lu«n ph¶i g¾n víi sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ thÕ giíi vµ lµ mét bé phËn cÊu thµnh nªn sù ph¸t triÓn ®ã. V× vËy nÒn tµi chÝnh mçi n-íc còng ph¶i hoµ nhËp víi nÒn tµi chÝnh quèc tÕ vµ NHTM cïng víi ho¹t ®éng kinh doanh cña m×nh ®· ®ãng gãp mét vai trß v« cïng quan träng trong sù hoµ nhËp nµy. Víi c¸c nghiÖp vô kinh doanh nh- nhËn tiÒn göi, cho vay, nghiÖp vô thanh to¸n, nghiÖp vô ngo¹i hèi vµ c¸c nghiÖp vô kh¸c, NHTM ®· t¹o ®iÒu kiÖn thóc ®Èy ngo¹i th-¬ng kh«ng ngõng ®-îc më réng. Th«ng qua c¸c ho¹t ®éng thanh to¸n kinh doanh ngo¹i hèi, quan hÖ tÝn dông víi c¸c NHTM n-íc ngoµi, hÖ thèng NHTM ®· thùc hiÖn vai trß ®iÒu tiÕt nÒn tµi chÝnh trong n-íc phï hîp víi sù vËn ®éng cña nÒn tµi chÝnh quèc tÕ. 6 1.2. Tæng quan vÒ thÞ tr-êng chøng kho¸n ( TTCK ) 1.2.1. Kh¸i niÖm Khi míi thµnh lËp, c¸c NHTM huy ®éng vèn b»ng ph¸t hµnh vµ cæ phiÕu lµ thÝch hîp nhÊt v× nã lµ con ®-êng ng¾n nhÊt, tiÖn lîi vµ tiÕt kiÖm nhÊt trong viÖc t×m kiÕm nguån vèn ®Ó kinh doanh. MÆt kh¸c nã t¹o ra hµng ho¸ cung cÊp cho TTCK. VÒ phÝa c¸c thµnh viªn, thÞ tr-êng chøng kho¸n lµ n¬i diÔn ra c¸c giao dÞch mua b¸n , trao ®æi c¸c lo¹i chøng kho¸n. Chøng kho¸n ®-îc hiÓu lµ c¸c lo¹i chøng tõ cã gi¸ hay bót to¸n ghi sæ, nã cho phÐp chñ së h÷u cã quyÒn yªu cÇu vÒ thu nhËp vµ tµi s¶n cña tæ chøc ph¸t hµnh hoÆc quyÒn së h÷u. C¸c quyÒn yªu cÇu nµy cã sù kh¸c nhau gi÷a c¸c lo¹i chøng kho¸n, tuú theo tÝnh chÊt së h÷u cña chóng. B¶n chÊt cña TTCK lµ thÞ tr-êng thÓ hiÖn mèi quan hÖ gi÷a cung vµ cÇu vèn ®Çu t- mµ ë ®ã gi¸ c¶ cña chøng kho¸n chøa ®ùng th«ng tin vÒ chi phÝ vèn hay gi¸ c¶ cña vèn ®Çu t-.TTCK lµ thÞ tr-êng ph¸t triÓn bËc cao cña nÒn s¶n xuÊt vµ l-u th«ng hµng ho¸. 1.2.2. C¬ cÊu tæ chøc cña thÞ tr-êng chøng kho¸n 1.2.2.1. ThÞ tr-êng s¬ cÊp: hay thÞ tr-êng cÊp mét lµ thÞ tr-êng ph¸t hµnh c¸c chøng kho¸n, lµ n¬i mua b¸n c¸c chøng kho¸n lÇn ®Çu tiªn. T¹i thÞ tr-êng nµy gi¸ c¶ cña c¸c chøng kho¸n lµ gi¸ ph¸t hµnh. ViÖc mua b¸n chøng kho¸n trªn thÞ tr-êng s¬ cÊp lµm t¨ng vèn cho nhµ ph¸t hµnh. 1.2.2.2. ThÞ tr-êng thø cÊp:hay thÞ tr-êng cÊp hai lµ thÞ tr-êng giao dÞch mua b¸n trao ®æi nh÷ng chøng kho¸n ®· ®-îc ph¸t hµnh nh»m môc ®Ých kiÕm lêi, di chuyÓn vèn ®Çu t- hay di chuyÓn tµi s¶n x· héi. ThÞ tr-êng thø cÊp lµm t¨ng tÝnh láng cho c¸c chøng kho¸n ®· ph¸t hµnh, x¸c ®Þnh gi¸ cña chøng kho¸n ®· ph¸t hµnh trªn thÞ tr-êng s¬ cÊp. ThÞ tr-êng thø cÊp lµ thÞ 7 tr-êng ®¸nh gi¸ c«ng ty qua sù lªn hay xuèng cña gi¸ chøng kho¸n c«ng ty ®ã. VÞ trÝ cña TTCK trong thÞ tr-êng tµi chÝnh: TTCK lµ h×nh ¶nh ®Æc tr-ng cña thÞ tr-êng vèn. Trªn TTCK giao dÞch hai lo¹i c«ng cô tµi chÝnh: c«ng cô tµi chÝnh trªn thÞ tr-êng vèn vµ c«ng cô tµi chÝnh trªn thÞ tr-êng tiÒn tÖ. TTCK lµ h¹t nh©n trung t©m cña thÞ tr-êng tµi chÝnh, n¬i diÔn ra qu¸ tr×nh ph¸t hµnh, mua b¸n c¸c c«ng cô nî vµ c«ng cô vèn ( c¸c c«ng cô së h÷u ). 1.2.3. Vai trß cña thÞ tr-êng chøng kho¸n trong ph¸t triÓn kinh tÕ TTCK cã vai trß quan träng trong ph¸t triÓn kinh tÕ. Thø nhÊt: TTCK víi viÖc t¹o ra c¸c c«ng cô tµi chÝnh cã tÝnh thanh kho¶n cao, cã thÓ tÝch tô, tËp trung vµ ph©n phèi vèn, chuyÓn thêi h¹n cña vèn phï hîp víi yªu ph¸t triÓn kinh tÕ. YÕu tè th«ng tin vµ c¹nh tranh trªn thÞ tr-êng sÏ ®¶m b¶o cho viÖc ph©n phèi vèn mét c¸ch cã hiÖu qu¶. TTCK t¹o mét sù c¹nh tranh cã hiÖu qu¶ trªn thÞ trêng tµi chÝnh, ®iÒu nµy buéc c¸c NHTM vµ c¸c tæ chøc tµi chÝnh ph¶i quan t©m tíi ho¹t ®éng cña chÝnh hä vµ lµm gi¶m chi phÝ tµi chÝnh. ViÖc huy ®éng vèn trªn TTCK cã thÓ lµm t¨ng vèn tù cã cña c¸c c«ng ty vµ gióp hä tr¸nh ®-îc c¸c kho¶n vay cã chi phÝ cao còng nh- sù kiÓm so¸t chÆt chÏ cña c¸c NHTM khuyÕn khÝch tÝnh c¹nh tranh cña c¸c c«ng ty trªn thÞ trêng. Ho¹t ®éng cña thÞ tr-êng chøng kho¸n còng lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh ®Ó thu hót vèn ®Çu t- n-íc ngoµi. §©y chÝnh lµ c¸c yÕu tè ®¶m b¶o cho sù ph©n bæ cã hiÖu qu¶ c¸c nguån lùc trong mét quèc gia còng nh- trong ph¹m vi quèc tÕ. Thø hai: TTCK gãp phÇn thùc hiÖn t¸i ph©n phèi c«ng b»ng h¬n, th«ng qua viÖc buéc c¸c tËp ®oµn gia 8 ®×nh trÞ ph¸t hµnh chøng kho¸n ra c«ng chóng, gi¶i to¶ sù tËp trung quyÒn lùc cña tËp ®oµn song vÉn tËp trung vèn cho ph¸t triÓn kinh tÕ. Thø ba: TTCK t¹o ®iÒu kiÖn t¸ch biÖt gi÷a së h÷u vµ qu¶n lý doanh nghiÖp. C¬ chÕ th«ng tin hoµn h¶o t¹o kh¶ n¨ng gi¸m s¸t chÆt chÏ cña TTCK ®· lµm gi¶m c¸c t¸c ®éng tiªu cùc trong qu¶n lý, t¹o kh¶ n¨ng kÕt hîp hµi hoµ gi÷a lîi Ých cña chñ së h÷u vµ nhµ qu¶n lý Thø t-: ViÖc më cöa TTCK lµm t¨ng tÝnh láng vµ c¹nh tranh trªn thÞ tr-êng quèc tÕ. §iÒu nµy cho phÐp c¸c c«ng ty cã thÓ huy ®éng vèn rÎ h¬n ®ång thêi t¨ng kh¶ n¨ng c¹nh tranh quèc tÕ vµ më réng c¬ héi kinh doanh cña c¸c c«ng ty trong n-íc. Thø n¨m: TTCK t¹o c¬ héi cho chÝnh phñ huy ®éng c¸c nguån tµi chÝnh mµ kh«ng t¹o ¸p lùc vÒ l¹m ph¸t, ®ång thêi t¹o c¸c c«ng cô cho viÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch tµi chÝnh tiÒn tÖ cña chÝnh phñ. Thø s¸u: TTCK cung cÊp mét dù b¸o tuyÖt vêi vÒ c¸c chu kú kinh doanh trong t-¬ng lai do viÖc thay ®æi gi¸ chøng kho¸n lu«n cã xu h-íng ®i tr-íc chu kú kinh doanh. TTCK còng t¹o ®iÒu kiÖn t¸i cÊu tróc nÒn kinh tÕ. Bªn c¹nh ®ã TTCK còng cã nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc nhÊt ®Þnh. TTCK ho¹t ®éng trªn c¬ së th«ng tin hoµn h¶o. Song ë thÞ thÞ tr-êng míi næi, th«ng tin ®-îc chuyÓn tíi nhµ ®Çu t- kh«ng ®Çy ®ñ vµ kh«ng gièng nhau. ViÖc quyÕt ®Þnh gi¸ c¶, mua b¸n th«ng tin kh«ng dùa trªn c¬ së th«ng tin vµ xö lý th«ng tin. Nh- vËy, gi¸ c¶ chøng kho¸n kh«ng ph¶n ¸nh gi¸ trÞ kinh tÕ c¬ b¶n cña c«ng ty vµ kh«ng trë thµnh c¬ së ®Ó ph©n phèi mét c¸ch cã hiÖu qu¶ c¸c nguån lùc. Mét sè tiªu cùc kh¸c nh- hiÖn t-îng ®Çu c¬, xung ®ét quyÒn lùc lµm thiÖt h¹i cho c¸c cæ ®«ng thiÓu sè, mua b¸n néi gi¸n, thao tóng thÞ tr-êng. 9 Nh- vËy, vai trß cña TTCK ®-îc thÓ hiÖn trªn nhiÒu khÝa c¹nh song vai trß tÝch cùc hay tiªu cùc cña TTCK cã thùc sù ®-îc ph¸t huy hay h¹n chÕ phô thuéc ®¸ng kÓ vµo c¸c chñ thÓ tham gia thÞ tr-êng vµ sù qu¶n lý cña Nhµ n-íc. 1.2.4. Hµng ho¸ trªn thÞ tr-êng chøng kho¸n Hµng ho¸ trªn TTCK gåm cæ phiÕu, tr¸i phiÕu vµ thÞ tr-êng chøng kho¸n ph¸i sinh. Trong ®ã cæ phiÕu lµ sù x¸c nhËn quyÒn së h÷u vµ lîi Ých hîp ph¸p cña ng-êi mua víi tµi s¶n cña doanh nghiÖp ph¸t hµnh. Tr¸i phiÕu lµ mét c«ng cô nî, víi ng-êi ph¸t hµnh lµ ng-êi ®i vay cßn nhµ ®Çu t- lµ ngêi cho vay. Tr¸i phiÕu gåm tr¸i phiÕu chÝnh phñ, tr¸i phiÕu chÝnh quyÒn ®Þa ph-¬ng, tr¸i phiÕu c¸c NHTM vµ tr¸i phiÕu doanh nghiÖp. Chøng kho¸n ph¸i sinh lµ lo¹i chøng kho¸n g¾n víi mét chøng kho¸n gèc, gåm hîp ®ång quyÒn chän, hîp ®ång kú h¹n vµ c¸c quyÒn mua tr-íc. 1.2.5. C¸c chñ thÓ trªn thÞ tr-êng chøng kho¸n 1.2.5.1. Chñ thÓ ph¸t hµnh lµ ng-êi cung cÊp c¸c chøng kho¸n – hµng ho¸ trªn thÞ tr-êng chøng kho¸n, gåm chÝnh phñ, c¸c doanh nghiÖp, c¸c tæ chøc tµi chÝnh, c¸c quü ®Çu t-. 1.2.5.2. Nhµ ®Çu t- lµ nh÷ng ng-êi cã tiÒn, thùc hiÖn viÖc mua b¸n chøng kho¸n trªn TTCK ®Ó t×m kiÕm lîi nhuËn. Nhµ ®Çu t- cã thÓ gåm hai lo¹i: nhµ ®Çu t- c¸ nh©n vµ nhµ ®Çu t- cã tæ chøc. Nhµ ®Çu t- c¸ nh©n lµ c¸ nh©n lµ c¸ nh©n, hé gia ®×nh, nh÷ng ng-êi cã vèn nhµn rçi t¹m thêi tham gia mua b¸n chøng kho¸n víi môc ®Ých t×m kiÕm lîi nhuËn. Nhµ ®Çu t- cã tæ chøc lµ c¸c NHTM, C«ng ty chøng kho¸n, C«ng ty ®Çu t-, Quü t-¬ng hç... 1.2.4.3. C¸c tæ chøc cã liªn quan ®Õn TTCK gåm c¬ quan qu¶n lý vµ gi¸m s¸t ho¹t ®éng chøng kho¸n ( Bé Tµi ChÝnh, Uû ban chøng kho¸n nhµ n-íc ), Së giao dÞch chøng kho¸n, HiÖp héi c¸c nhµ kinh doanh chøng kho¸n, tæ chøc l-u ký vµ thanh to¸n bï trõ, c¸c tæ chøc hç trî, c¸c c«ng 10 ty ®¸nh gi¸ hÖ sè tÝn nhiÖm. 1.3. Vai trß cña ng©n hµng th-¬ng m¹i trªn thÞ tr- êng chøng kho¸n 1.3.1. NHTM t¹o hµng ho¸ cho TTCK 1.3.1.1. Cæ phiÕu vµ tr¸i phiÕu ng©n hµng Cæ phiÕu ng©n hµng lµ mét lo¹i chøng kho¸n vèn ®îc ph¸t hµnh d-íi d¹ng chøng chØ hoÆc bót to¸n ghi sæ, x¸c nhËn quyÒn së h÷u vµ lîi Ých hîp ph¸p cña ng-êi mua ®èi víi tµi s¶n hoÆc vèn cña ng©n hµng. Cæ phiÕu lµ mét c«ng cô tµi chÝnh cã thêi h¹n thanh to¸n lµ v« h¹n Tr¸i phiÕu ng©n hµng lµ mét c«ng cô vay nî dµi h¹n trªn thÞ tr-êng vèn d-íi h×nh thøc giÊy nhËn nî do c¸c tæ chøc tÝn dông ph¸t hµnh ®Ó huy ®éng vèn, trong ®ã cam kÕt tr¶ l·i vµ gèc cho ng-êi mua ( hoÆc ng-êi së h÷u ) sau mét thêi gian nhÊt ®Þnh. VÒ phÝa ng-êi mua tr¸i phiÕu ng©n hµng lµ giÊy chøng nhËn viÖc ®Çu t- vèn vµ quyÒn ®-îc h-ëng thu nhËp cña ng-êi mua trªn sè tiÒn mua tr¸i phiÕu ng©n hµng. a, NHTM míi thµnh lËp ph¸t hµnh cæ phiÕu ®Ó thµnh lËp ng©n hµng th-¬ng m¹i cæ phÇn ( NHTMCP ) KÓ tõ khi cã ph¸p lÖnh ng©n hµng (1990), hÖ thèng NHTM n-íc ta, ngoµi c¸c ng©n hµng th-¬ng m¹i quèc doanh, c¸c NHTMCP còng ®-îc phÐp thµnh lËp vµ ho¹t ®éng d-íi sù kiÓm so¸t cña ng©n hµng nhµ n-íc. Trong ph¸p lÖnh ng©n hµng nhµ n-íc cã ghi “ NHTMCP lµ ng©n hµng thµnh lËp d-íi h×nh thøc c«ng ty cæ phÇn trong ®ã mét c¸ nh©n hoÆc mét tæ chøc kh«ng ®-îc së h÷u cña ng©n hµng kh«ng qu¸ tû lÖ do ng©n hµng nhµ n-íc quy ®Þnh. Nh- vËy khi míi thµnh lËp NHTM ph¸t hµnh cæ phiÕu ®Ó huy ®éng vèn. Sau khi x¸c ®Þnh vèn ®iÒu lÖ, tõ ®ã míi tÝnh ®-îc sè cæ phÇn cÇn thiÕt ph¸t hµnh víi mÖnh gi¸ lµ bao nhiªu. Tæng mÖnh gi¸ ph¸t ®-îc tÝnh b»ng vèn ®iÒu lÖ. Tæng 11 mÖnh gi¸ ph¸t hµnh chia cho mÖnh gi¸ mét cæ phiÕu sÏ ra sè l-îng cæ phiÕu cÇn ph¸t hµnh. Khi míi thµnh lËp, c¸c NHTM huy ®éng vèn b»ng c¸ch ph¸t hµnh vµ b¸n cæ phiÕu lµ thÝch hîp nhÊt v× nã lµ con ®-êng ng¾n nhÊt , tiÖn lîi vµ tiÕt kiÖm nhÊt trong viÖc t×m kiÕm nguån vèn ®Ó ho¹t ®éng. MÆt kh¸c nã t¹o ra hµng ho¸ cung cÊp cho TTCK. VÒ phÝa c¸c thµnh viªn tham gia mua cæ phiÕu cã quyÒn lîi vµ tr¸ch nhiÖm g¾n liÒn víi ho¹t ®éng cña ng©n hµng tuú theo cæ phÇn mµ hä n¾m gi÷. Tãm l¹i: C¸c NHTMCP ®· t¹o ra mét khèi l-îng kh¸ lín chøng kho¸n, nã nh- mét ho¹t ®éng thóc ®Èy sù ph¸t triÓn kh«ng ngõng cña thÞ tr-êng chøng kho¸n. b, NHTMCP vµ Quèc Doanh ph¸t hµnh cæ phiÕu, tr¸i phiÕu ®Ó t¨ng vèn bæ sung cho qu¸ tr×nh ho¹t ®éng C¸c NHTMCP vµ quèc doanh trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng, khi cã nhu cÇu vèn ®Ó më réng quy m« vµ lÜnh vùc kinh doanh cã thÓ huy ®éng vèn d-íi c¸c h×nh thøc: 1NHTM dïng ®ßn bÈy l·i suÊt ®Ó thu hót tiÒn göi tõ c«ng chóng. 2Th«ng qua viÖc qu¶n lý c¸c kho¶n tiÒn göi cña kh¸ch hµng. 3C¸c NHTMCP cã thÓ ph¸t hµnh cæ phiÕu vµ tr¸i phiÕu dµi h¹n vµ c¸c NHTMCP Quèc doanh ®-îc phÐp ph¸t hµnh tr¸i phiÕu. Trong c¸c h×nh thøc huy ®éng vèn trªn th× h×nh thøc huy ®éng b»ng c¸ch ph¸t hµnh cæ phiÕu vµ tr¸i phiÕu lµ phæ biÕn nhÊt trªn thÕ giíi hiÖn nay. T¹i ViÖt Nam, chÝnh phñ ®· vµ ®ang khuyÕn khÝch c¸c NHTM huy ®éng vèn b»ng c¸ch ph¸t hµnh tr¸i phiÕu. Tuy nhiªn tuú vµo t×nh h×nh cña thÞ tr-êng còng nh- t×nh h×nh kinh doanh cña ng©n hµng mµ lùa chän nªn ph¸t hµnh cæ phiÕu vµ tr¸i phiÕu v× mçi lo¹i ®Òu cã -u nh-îc ®iÓm nhÊt ®Þnh. 12 MÆt kh¸c c¸c NHTM th-êng xuyªn ph¶i t¨ng vèn ®iÒu lÖ ®¶m b¶o tû lÖ an toµn theo th«ng lÖ quèc tÕ tõ 8% trë lªn. §Ó t¨ng vèn ®iÒu lÖ c¸c NHTM ph¸t hµnh cæ phiÕu ®Ó huy ®éng vèn. Víi viÖc NHTMCP vµ Quèc doanh ph¸t hµnh cæ phiÕu vµ tr¸i phiÕu ®Ó bæ sung vèn cho qu¸ tr×nh ho¹t ®éng ®· lµm t¨ng l-îng cung chøng kho¸n trªn thÞ tr-êng chøng kho¸n. ViÖc c¸c NHTM ph¸t hµnh cæ phiÕu, tr¸i phiÕu cã ý nghÜa quan träng: mét mÆt nã gãp phÇn t¨ng hµng ho¸ cho TTCK , mÆt kh¸c nã lµ mét kªnh dÉn vèn quan träng cho c¸c NHTM cho môc tiªu t¨ng tr-ëng cña nÒn kinh tÕ. C¸c chøng kho¸n ng©n hµng ®·, ®ang vµ sÏ lµ mét hµng ho¸ hÊp dÉn t¹o sù s«i ®éng cho TTCK do ho¹t ®éng kinh doanh ngµy cµng cã hiÖu qu¶ mang l¹i møc cæ tøc, l·i suÊt cao cho c¸c nhµ ®Çu t-. 1.3.1.2. Ng©n hµng lµ nh©n tè gãp phÇn thóc ®Èy qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸ c¸c doanh nghiÖp nhµ n-íc vµ h×nh thµnh c¸c c«ng ty cæ phÇn Ng©n hµng tham gia vµo viÖc thµnh lËp c¸c c«ng ty cæ phÇn hoÆc cæ phÇn c¸c doanh nghiÖp nhµ n-íc víi mét tû lÖ cæ phiÕu ®¸ng kÓ, ®Ó cã ®ñ ®iÒu kiÖn tham gia qu¶n trÞ kinh doanh, tÝn nhiÖm. C«ng ty cæ phÇn dï míi thµnh lËp hay ®· cæ phÇn ho¸ vèn vÉn cßn h¹n hÑp so víi yªu cÇu kü thuËt vµ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, do ®ã ng©n hµng ph¶i lµ c¸c trî thñ ®¾c lùc cho c¸c c«ng ty cæ phÇn vay tÝn dông. Nh- vËy, chÝnh chÕ ®é tÝn dông cña ng©n hµng ®· x· héi c¸c nguån vèn, gi¶i quyÕt m©u thuÉn trong sù vËn ®éng cña c¸c nguån vèn gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ, xo¸ bá tÝnh chÊt t- nh©n, c¸ biÖt cña nguån vèn trong c«ng ty cæ phÇn. Mét doanh nghiÖp cã thÓ b¾t ®Çu ho¹t ®éng kinh doanh cña m×nh b»ng mét kho¶n vay nî ng©n hµng. 13 C¸c ng©n hµng lµ ng-êi ®Çu tiªn ®· lËp ra viÖc kiÓm tra c¸c ho¹t ®éng cña c«ng ty, hä quyÕt ®Þnh cã cho vay hay kh«ng vµ cã nªn tiÕp tôc cÊp tÝn dông hay kh«ng? Mét ng©n hµng sÏ cung cÊp tÝn dông nÕu biÕt r»ng mét c«ng ty thµnh c«ng, cuèi cïng cã thÓ ho¹t ®éng kinh doanh trªn thÞ tr-êng chøng kho¸n. Nh- vËy kû c-¬ng tµi chÝnh cña ng©n hµng sÏ ®-a c«ng ty vµo thÞ tr-êng chøng kho¸n, sau ®ã thÞ tr-êng chøng kho¸n sÏ bæ sung mét kû luËt tµi chÝnh víi c«ng ty. 1.3.1.3. NHTM víi vai trß ph©n phèi, b¶o l·nh ph¸t hµnh tr¸i phiÕu chÝnh phñ B¶o l·nh ph¸t hµnh lµ viÖc tæ chøc b¶o l·nh gióp tæ chøc ph¸t hµnh thùc hiÖn c¸c thñ tôc tr-íc khi chµo b¸n chøng kho¸n, tæ chøc viÖc ph©n phèi chøng kho¸n vµ gióp b×nh æn gi¸ chøng kho¸n trong giai ®o¹n ®Çu sau khi ph¸t hµnh. B¶o l·nh ph¸t hµnh bao gåm c¶ viÖc t- vÊn tµi chÝnh vµ ph©n phèi chøng kho¸n. Tæ chøc b¶o l·nh ®-îc h-ëng phÝ b¶o l·nh hoÆc mét tû lÖ hoa hång nhÊt ®Þnh. Tr¸i phiÕu chÝnh phñ do chÝnh phñ hoÆc nh÷ng ngµnh ®Æc biÖt nh- giao th«ng, b-u ®iÖn, ®iÖn ®-îc chÝnh phñ uû quyÒn ph¸t hµnh. Tr¸i phiÕu chÝnh phñ lµ giÊy nî cña chÝnh phñ. Tr¸i phiÕu chÝnh phñ ®-îc ®¶m b¶o ch¾c ch¾n bëi uy tÝn cña chÝnh phñ vµ tµi s¶n cña quèc gia, tr¸i phiÕu chÝnh phñ cã kh¶ n¨ng cÇm cè vµ chuyÓn nh-îng. T¹i mét sè thÞ tr-êng tµi chÝnh lín trªn thÕ giíi, c¸c trung gian tµi chÝnh, trong ®ã c¸c NHTM ®ãng vai trß quan träng trªn thÞ tr-êng tr¸i phiÕu chÝnh phñ víi t- c¸ch lµ c¸c ®¹i lý s¬ cÊp hoÆc b¶o l·nh ph¸t hµnh. T¹i ViÖt Nam, b¶o l·nh ph¸t hµnh lµ ph-¬ng thøc phæ biÕn nhÊt ®èi víi tr¸i phiÕu chÝnh phñ. Víi ®é tÝn nhiÖm cao vµ tiÒm lùc tµi chÝnh m¹nh, c¸c NHTM cã -u thÕ khi tham gia b¶o l·nh ph¸t hµnh. Bªn c¹nh ®ã, tr¸i phiÕu chÝnh phñ cßn ®-îc chµo b¸n qua trung t©m giao dÞch 14 chøng kho¸n vµ b¸n lÎ qua hÖ thèng kho b¹c nhµ n-íc 1.3.1.4. NHTM thµnh lËp c¸c c«ng ty chøng kho¸n h¹ch to¸n ®éc lËp thùc hiÖn vai trß b¶o l·nh ph¸t hµnh chøng kho¸n cho c¸c tæ chøc ph¸t hµnh C«ng ty chøng kho¸n lµ mét ®Þnh chÕ tµi chÝnh trung gian thùc hiÖn c¸c nghiÖp vô trªn thÞ tr-êng chøng kho¸n. T¹i ViÖt Nam theo quy ®Þnh sè 04/1998/QD-UBCK 3 ngµy 3/10/1998 cña uû ban chøng kho¸n nhµ n-íc th× c«ng ty chøng kho¸n lµ c«ng ty cæ phÇn, c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n thµnh lËp híp t¹i ViÖt Nam, ®-îc uû ban chøng kho¸n nhµ n-íc cÊp giÊy phÐp thùc hiÖn mét hoÆc mét sè lo¹i h×nh kinh doanh chøng kho¸n. Mét trong nh÷ng nguyªn t¾c cña thÞ tr-êng chøng kho¸n lµ nguyªn t¾c trung gian. Nguyªn t¾c nµy yªu cÇu nhµ ®Çu t- vµ nhµ ph¸t hµnh kh«ng ®-îc mua b¸n trùc tiÕp chøng kho¸n mµ ph¶i th«ng qua c¸c trung gian mua b¸n. C¸c c«ng ty chøng kho¸n sÏ thùc hiÖn vai trß trung gian cho c¶ ng-êi ®Çu t- vµ ng-êi ph¸t hµnh. Vµ khi thùc hiÖn c«ng viÖc nµy, c«ng ty chøng kho¸n ®· t¹o ra c¬ chÕ huy ®éng vèn cho nÒn kinh tÕ th«ng qua thÞ tr-êng chøng kho¸n. §Ó thùc hiÖn thµnh c«ng c¸c ®ît chµo b¸n chøng kho¸n ra c«ng chóng, ®ßi hái c¸c tæ chøc ph¸t hµnh ph¶i cÇn ®Õn c¸c c«ng ty chøng kho¸n t- vÊn cho ®ît ph¸t hµnh vµ thùc hiÖn ph©n phèi b¶o l·nh chøng kho¸n ra c«ng chóng. §©y chÝnh lµ nghiÖp vô b¶o l·nh ph¸t hµnh cña c¸c c«ng ty chøng kho¸n vµ lµ nghiÖp vô chiÕm tû lÖ doanh thu kh¸ cao trong tæng doanh thu cña c«ng ty chøng kho¸n. Khi mét tæ chøc muèn ph¸t hµnh chøng kho¸n, tæ chøc ®ã göi yªu cÇu b¶o l·nh ph¸t hµnh ®Õn c«ng ty chøng kho¸n. C«ng ty chøng kho¸n cã thÓ sÏ kÝ mét hîp ®ång tvÊn qu¶n lý ®Ó t- vÊn cho tæ chøc ph¸t hµnh vÒ c¸c lo¹i chøng kho¸n cÇn ph¸t hµnh, sè l-îng chøng kho¸n cÇn ph¸t 15 hµnh, ®Þnh gi¸ chøng kho¸n vµ ph-¬ng thøc ph©n phèi chøng kho¸n tíi nhµ ®Çu t- thÝch hîp. §Ó ®-îc cho phÐp b¶o l·nh, ph¸t hµnh, c«ng ty chøng kho¸n ph¶i ®Ö tr×nh mét ph-¬ng ¸n b¸n vµ cam kÕt b¶o l·nh lªn Uû ban chøng kho¸n nhµ n-íc. Khi c¸c néi dung ph¸t hµnh ®-îc Uû ban chøng kho¸n nhµ n-íc th«ng qua. C«ng ty chøng kho¸n cã thÓ trùc tiÕp kÝ hîp ®ång b¶o l·nh hoÆc thµnh lËp c¸c nghiÖp ®oµn b¶o l·nh ®Ó kÝ hîp ®ång b¶o l·nh gi÷a nghiÖp ®oµn vµ tæ chøc ph¸t hµnh. Khi Uû ban chøng kho¸n cho phÐp ph¸t hµnh chøng kho¸n vµ ®Õn thêi h¹n giÊy phÐp cã hiÖu lùc, c«ng ty chøng kho¸n (nghiÖp ®oµn b¶o l·nh) thùc hiÖn ph©n phèi chøng kho¸n. §Õn ®óng ngµy theo hîp ®ång, c«ng ty b¶o l·nh ph¸t hµnh ph¶i giao tiÒn b¸n chøng kho¸n cho tæ chøc ph¸t hµnh. Sè tiÒn thanh to¸n lµ gi¸ trÞ chøng kho¸n trõ ®i phÝ b¶o l·nh. Cã hai c¸ch ph¸t hµnh hé chøng kho¸n nh- sau: C¸ch mét: Ph¸t hµnh hé chøng kho¸n ®Ó h-ëng phÝ hoa hång. Khi thùc hiÖn nghiÖp vô nµy, c«ng ty chøng kho¸n vµ ng-êi ph¸t hµnh sÏ kÝ mét hîp ®ång. NÕu ng©n hµng kh«ng b¸n hÕt bÊt cø mét chøng kho¸n nµo th× cã thÓ tr¶ l¹i cho ng-êi ph¸t hµnh mµ kh«ng bÞ ph¹t. Thùc hiÖn nghiÖp vô nµy, c«ng ty chøng kho¸n cã nhiÒu ®iÓm lîi: ®¶m b¶o an toµn vÒ vèn ho¹t ®éngcña m×nh, thu ®-îc hoa hång. Hoa hång lµ tû lÖ phÇn tr¨m tiÒn doanh sè b¸n, do ®ã ph¸t hµnh cµng nhiÒu chøng kho¸n th× cµng cã thu nhËp, ph¸t hµnh ®-îc Ýt th× thu nhËp cã Ýt. C«ng ty chøng kho¸n kh«ng chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ viÖc cã b¸n ®-îc chøng kho¸n hay kh«ng? Th«ng th-êng lÖ phÝ ph¸t hµnh cæ phiÕu cao h¬n lÖ phÝ ph¸t hµnh tr¸i phiÕu vµ c«ng tr¸i nhµ n-íc bëi v× cæ phiÕu cã tÝnh thanh kho¶n thÊp 16 h¬n, khã b¸n ®-îc. C¸ch hai: C¸c c«ng ty cæ phÇn sö dông ph-¬ng thøc ph¸t hµnh cæ phiÕu ®Ó huy ®éng vèn, ®Æc biÖt ph¸t hµnh cæ phiÕu ®Ó thµnh lËp c«ng ty, hä muèn ®ît ph¸t hµnh cæ phiÕu ®¶m b¶o thµnh c«ng nªn th-êng nhê c«ng ty chøng kho¸n bao tiªu to¸n bé cæ phiÕu ph¸t hµnh. Khi nhËn bao tiªu c¸c cæ phiÕu ®-îc ph¸t hµnh cña mét c«ng ty nµo ®ã, c«ng ty chøng kho¸n nhËn mua toµn bé chøng kho¸n cña c«ng ty ph¸t hµnh. Sau ®ã sÏ b¸n l¹i theo gi¸ ®Þnh s½n cho ng-êi mua riªng biÖt vµ ®-îc h-ëng phÝ b»ng chªnh lÖch gi÷a gi¸ b¸n vµ gi¸ mua ph¶i tr¶ cho c«ng ty ph¸t hµnh, ngoµi ra cßn ®-îc h-áng mét sè quyÒn lîi nh- ®-îc chia mét sè cæ phÇn s¸ng lËp hoÆc gi÷ mét sè ghÕ trong héi ®ång qu¶n trÞ hay ®-îc ®éc quyÒn vÒ nghiÖp vô tµi chÝnh cña doanh nghiÖp. C«ng ty chøng kho¸n ph¶i ®¶m b¶o b¸n hÕt sè chøng kho¸n ®¶m b¶o hoa tiªu, nÕu kh«ng ph¶i mua l¹i hÕt kh«ng ®-îc tr¶ l¹i cho ng-êi ph¸t hµnh. NHTM thùc hiÖn bao tiªu chøng kho¸n ph¸t hµnh thêng chÞu nhiÒu rñi ro h¬n lµ lµm trung gian h-ëng hoa hång.§Ó gi¶m bít rñi ro c¸c NHTM sö dông c¸c biÖn ph¸p: liªn kÕt hai hay nhiÒu ng©n hµng víi nhau h×nh thµnh nhãm b¶o l·nh ph¸t hµnh chøng kho¸n ®Ó ph©n t¸n rñi ro, t×m hiÓu kü vÒ t×nh h×nh cña c«ng ty tr-íc khi ®¶m b¶o hoa tiªu. Sè tiÒn phÝ mµ c¸c NHTM nhËn ®-îc khi thùc hiÖn nghiÖp vô bao tiªu ph¸t hµnh chøng kho¸n th-êng cao h¬n phÝ hoa hång. 1.3.2. NHTM lµ cÇu nèi gi÷a nhµ ®Çu t- vµ thÞ tr-êng chøng kho¸n 1.3.2.1. NHTM víi vai trß lµ ng-êi m«i giíi chøng kho¸n T¹i ViÖt Nam khi thµnh lËp Së giao dÞch chøng 17 kho¸n, cã thÓ nãi ng©n hµng lµ øng cö viªn cã nhiÒu -u thÕ nhÊt vµo chøc danh ng-êi m«i giíi chøng kho¸n, bëi lÏ: 4Ng©n hµng lµ ng-êi hiÓu biÕt kh¸ t-êng tËn vÒ c¸c doanh nghiÖp ph¸t hµnh chøng kho¸n ( th«ng qua c¸c nghiÖp vô tÝn dông, thanh to¸n ... cña ng©n hµng). 5Ng©n hµng lµ cã s½n c¸c ph-¬ng tiÖn kü thuËt cÇn thiÕt phï hîp víi yªu cÇu cña ng-êi m«i giíi. 6Ng©n hµng cã ®éi ngò c¸n bé, nh©n viªn cã nghiÖp vô chuyªn m«n liªn quan chÆt chÏ vµ gÇn gòi víi nh÷ng nghiÖp vô vÒ chøng kho¸n. Víi vai trß lµ ng-êi m«i giíi chøng kho¸n, trªn thùc tÕ ng©n hµng chØ thùc hiÖn yªu cÇu cña kh¸ch hµng lµ lÊy danh nghÜa cña m×nh ®Ó mua hoÆc b¸n chøng kho¸n cho kh¸ch hµng vµ ®-îc h-ëng mét kho¶n hoa hång theo tho¶ thuËn. Víi chøc n¨ng nµy, ng©n hµng kh«ng ph¶i bá ra mét ®ång vèn kinh doanh nµo, mäi kho¶n chi phÝ do kh¸ch hµng chÞu tr¸ch nhiÖm cung cÊp. H¬n n÷a, v× cã quyÒn thay mÆt vµ quyÒn kh«ng ph¶i th«ng b¸o cho kh¸ch hµng biÕt ®· mua chøng kho¸n cua ai hoÆc ®· b¸n cho ai, ng©n hµng cã thÓ b¸n ngay sè chøng kho¸n cña m×nh cho kh¸ch hµng hoÆc mua lu«n sè chøng kho¸n cña kh¸ch hµng cho m×nh nÕu thÊy cã lîi. Ch¼ng h¹n, khi mét kh¸ch hµng uû quyÒn cho ng©n hµng mua cæ phiÕu cña mét c«ng ty nµo ®ã víi gi¸ “rÎ nhÊt” t¹i thêi ®iÓm quy ®Þnh th× ng©n hµng sÏ kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i mua cæ phiÕu ®ã t¹i së giao dÞch chøng kho¸n, mµ cã thÓ lÊy chóng tõ dù tr÷ cña m×nh ®Ó b¸n cho kh¸ch hµng. TÊt nhiªn trong c¸c tr-êng hîp nh- vËy, ng©n hµng ph¶i n¾m v÷ng tû gi¸ chÝnh thøc ®Ó x¸c ®Þnh møc gi¸ b¸n cho kh¸ch hµng. 1.3.2.2. NHTM cung cÊp c¸c dÞch vô t¹o thuËn lîi cho c¸c nhµ ®Çu t- trªn TTCK a, DÞch vô l-u gi÷ qu¶n lý hé chøng kho¸n T¹i ph¸p lÖnh ng©n hµng ®· viÕt: “ NHTM cã thÓ 18 thùc hiÖn c¸c nghiÖp vô vÒ cÊt gi÷, mua b¸n, chuyÓn nhîng, qu¶n lý c¸c chøng kho¸n vµ c¸c giÊy tê cã gi¸ kh¸c”. Chøng tõ cã gi¸ ë ®©y lµ c¸c cæ phiÕu, tr¸i phiÕu... nã cã gi¸ trÞ nh- tiÒn nªn cÇn ®-îc b¶o qu¶n vµ l-u tr÷ cÈn thËn. Nh÷ng nhµ ®Çu t- cÇm chøng kho¸n trong tay víi khèi l-îng lín sÏ kh«ng ®¶m b¶o an toµn, hä cã nhu cÇu nhê ai ®ã qu¶n lý hé. NHTM lµ mét tæ chøc rÊt cã -u thÕ vÒ lÜnh vùc nµy v× ®· tõng thùc hiÖn c¸c nghiÖp vô qu¶n lý hé vµng b¹c, ®¸ quý vµ nh÷ng tµi s¶n gi¸ trÞ kh¸c. NghiÖp vô l-u gi÷, b¶o qu¶n chøng kho¸n cho kh¸ch hµng cña NHTM lµ dÞch vô cho thuª kÐt s¾t ®èi víi nh÷ng c¸ nh©n, nh÷ng c«ng ty, xÝ nghiÖp cã nguån chøng kho¸n lín muèn t×m kiÕm mét nhu cÇu an toµn hoÆc ®èi víi c¸c ng©n hµng nhá kh«ng ®ñ ph-¬ng tiÖn gi÷ chøng kho¸n cho kh¸ch hµng, cã thÓ göi chøng kho¸n t¹i ng©n hµng lín. VÒ phÝa ng©n hµng th-¬ng m¹i khi thùc hiÖn dÞch vô l-u gi÷, b¶o qu¶n hé chøng kho¸n hé kh¸ch hµng cã Ých lîi nh-: NHTM cã thÓ sö dông chøng kho¸n l-u gi÷, b¶o qu¶n hé thÕ chÊp cho mét kho¶n vay cña ng©n hµng hoÆc më réng c¸c dÞch vô kh¸c cho kh¸ch hµng ( nhËn l·i chøng kho¸n hé, giao ho¸n vµ thanh to¸n chøng kho¸n...) theo sù uû quyÒn cña kh¸ch hµng. Khi thùc hiÖn dÞch vô nµy, ng©n hµng thu ®-îc kho¶n phÝ dÞch vô tõ kh¸ch hµng. Trong t-¬ng lai dÞch vô nµy sÏ kh«ng ngõng ®-îc më réng, nã trë thµnh mét nguån lîi lín cho kh¸ch hµng mµ gÇn nh- kh«ng bÞ rñi ro. VÒ phÝa kh¸ch hµng nhê ng©n hµng l-u gi÷ chøng kho¸n gióp hä tiÕt kiÖm ®-îc chi phÝ, ®¶m b¶o an toµn ®ång thêi ®-îc ng©n hµng cung cÊp c¸c dÞch vô kh¸c cã liªn quan ®Õn chøng kho¸n. b, Thùc hiÖn thanh to¸n c¸c chøng kho¸n. NghiÖp vô thanh to¸n nèi tiÕp dÞch vô qu¶n lý chøng kho¸n ®· nªu trªn. Ng©n hµng cã thÓ më cho kh¸ch hµng cña m×nh c¸c tµi kho¶n chøng kho¸n ®Ó theo dâi viÖc mua, 19 b¸n, chuyÓn nh-îng chøng kho¸n cho kh¸ch hµng, kÓ c¶ viÖc thu håi l·i, thu cæ tøc. Râ rµng, nh÷ng tµi kho¶n chøng kho¸n sÏ gióp Ých rÊt nhiÒu cho ho¹t ®éng mua b¸n chøng kho¸n trªn thÞ tr-êng cña kh¸ch hµng. C¸c nhµ ®Çu t- vµ kinh doanh chøng kho¸n, c¸c trung gian m«i giíi kh«ng ph¶i bËn t©m víi viÖc l-u gi÷ vµ theo dâi viÖc mua b¸n mét sè lîng khæng lå c¸c cæ phiÕu, tr¸i phiÕu hµng ngµy. Ng©n hµng sÏ ®¶m b¶o cho kh¸ch hµng viÖc nµy. Nhê ng©n hµng tæ chøc thùc hiÖn thanh to¸n chøng kho¸n, ho¹t ®éng mua, b¸n cæ phiÕu, tr¸i phiÕu trªn thÞ tr-êng chøng kho¸n sÏ thùc hiÖn nhanh chãng, dÔ dµng h¬n vµ kh«ng ph¶i di chuyÓn qua l¹i mét sè l-îng lín cæ phiÕu, tr¸i phiÕu rÊt cång kÒnh vµ tèn kÐm. ChÝnh nhê cã ng©n hµng, mµ phÇn lín c¸c giao dÞch chøng kho¸n thùc hiÖn b»ng chuyÓn kho¶n qua hÖ thèng ng©n hµng nªn nhu cÇu tiÒn mÆt kh«ng lín l¾m. c, C«ng t¸c thanh to¸n bï trõ Ho¹t ®éng giao dÞch chøng kho¸n ®-îc diÔn ra liªn tôc trªn së giao dÞch chøng kho¸n, bªn c¹nh ®ã sù lu©n chuyÓn vèn lµm sao ph¶i theo kÞp víi sù chuyÓn cña chøng kho¸n. Chóng ta biÕt r»ng ho¹t ®éng trªn TTCK hÕt søc s«i ®éng, nÕu tÊt c¶ c¸c kho¶n thanh to¸n ®Òu thùc hiÖn b»ng tiÒn mÆt th× cã lÏ së giao dÞch chøng kho¸n ®· biÕn thµnh mét “ng©n hµng” vµ ho¹t ®éng giao dÞch tiÒn mÆt ngµy cµng t¨ng lªn theo sù gia t¨ng cña giao dÞch chøng kho¸n. §Ó gi¶i quyÕt ®-îc nh-îc ®iÓm nµy, ng-êi ta ¸p dông thanh to¸n b»ng chuyÓn kho¶n, ®· gi¶m ®i mét g¸nh nÆng lín, theo ®ã tÊt c¶ nh÷ng ng-êi mua b¸n, c¸c nhµ m«i giíi, kinh doanh chøng kho¸n ®Òu cã tµi kho¶n ë ng©n hµng, khi c¸c giao dÞch mua b¸n kÕt thóc th× mçi ng-êi sÏ nhËn ®-îc c¸c giÊy b¸o nî, b¸o cã mµ kh«ng ph¶i quan t©m ®Õn vÊn ®Ò tiÒn mÆt n÷a, ®©y lµ mét b-íc tiÕn míi gióp TTCK ho¹t ®éng tr«i ch¶y h¬n. 20