Tài liệu Tiểu luận triết học mác lênin

Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 Tiểu luận triết học – Phạm Sỹ Nguyên AT5C Tiểu luận triết học Mác Lênin (phần chủ nghĩa duy vật biện chứng)  Cơ sở lý luận : Thực tiễn là gì ? Vai trò của thực tiễn trong nhận thức. Ý nghĩa phương pháp luận trong học tập và rèn luyện của Sinh viên hiện nay.  Sinh viên : Phạm Sỹ Nguyên  Lớp : AT5C  Giáo viên hướng dẫn -2- : Đỗ Minh Sơn Tiểu luận triết học – Phạm Sỹ Nguyên AT5C Hà Nội, ngày 12/12/2008 I. Thực tiễn là gì ? Phạm trù thực tiễn Các nhà duy vật trước Mác đã có công lao lớn trong việc phát triển thế giới quan duy vật và đấu tranh chống chủ nghĩa duy tâm, tôn giáo và thuyết không thể biết. Tuy nhiên, lý luận của họ còn nhiều khuyết điểm, mà trong đó khuyết điểm lớn nhất là không thấy được hoạt động có tính lịch sử - xã hội đối với nhận thức, do đó chủ nghĩa duy vật của họ mang tính chất trực quan. Mác đã chỉ rõ: “Khuyết điểm chủ yếu của toàn bộ chủ nghĩa duy vật từ trước đến nay – kể cả chủ nghĩa duy vật của Phoiơbắc là sự vật, hiện thực, cái cảm giác được, chỉ được nhận thức dưới hình thức khách thể hay hình thức trực quan, chứ không được -3- Tiểu luận triết học – Phạm Sỹ Nguyên AT5C nhận thức là hoạt động cảm giác được của con người là thực tiễn”. Phơbách, nhà triết học duy vật lớn nhất trước Mác, tuy có đề cập đến thực tiễn, song ông không thấy được thực tiễn như là hoạt động vật chất cảm tính, có tính năng động của con người. Do đó, ông đã coi thường hoạt động thực tiễn, xem thực tiễn là cái gì có tính chất con buôn bẩn thỉu, ông không hiểu được vai trò, ý nghĩa của thực tiễn đối với việc nhận thức và cải tạo thế giới. Đối với ông chỉ có hoạt động đích thực lý luận mới là quan trọng, mới là hoạt động đích thực của con người. Các nhà duy tâm tuy đã thấy được mặt năng động, sáng tạo trong hoạt động của con người nhưng lại phát triển lên một cách trừu tượng, thái quá. Vì vậy, chủ nghĩa duy tâm cũng chỉ hiểu thực tiễn như là hoạt động tinh thần chứ không hiểu nó như là hoạt động hiện thực, hoạt động vật -4- Tiểu luận triết học – Phạm Sỹ Nguyên AT5C chất cảm tính của con người. Khi đề cập đến “ý niệm thực tiễn”, Hêghen, nhà triết học duy tâm lớn nhất trước Mác đã có tư tưởng hợp lý sâu sắc là: bằng thực tiễn, chủ thể tự “nhân đôi” mình, đối tượng hoá bản thân mình trong quan hệ với thế giới bên ngoài. Song do quan điểm duy tâm nên ông chỉ giới hạn thực tiễn ở ý niệm, ở hoạt động tư tưởng. Đối với Hêghen, thực tiễn là “suy lý lôgic“. Kế thừa những yếu tố hợp lý và khắc phục những thiếu sót trong quan điểm của các nhà triết học trước mình về thực tiễn, Mác và Ăngghen đã đem lại một quan niệm đúng đắn, khoa học về thực tiễn và vai trò của nó đối với nhận thức cũng như đối với sự tồn tại và phát triển của xã hội loài người. Các ông không những trực tiếp tham gia vào hoạt động thực tiễn cách mạng của giai cấp vô sản mà còn dựa trên thực tiễn thực tiễn xã hội để khái quát, phát triển lý luận cách mạng. Nhờ đó, làm cho lý luận gắn bó chặt -5- Tiểu luận triết học – Phạm Sỹ Nguyên AT5C chẽ với thực tiễn, trở thành vũ khí nhận thức thế giới và cải tạo thế giới. Với việc đưa phạm trù thực tiễn vào lý luận của mình, Mác và Ăngghen đã thực hiện một bước chuyển biến cách mạng trong lý luận nói chung và trong lý luận nhận thức nói riêng. Lênin nhận xét rằng: “Quan điểm về đời sống, về thực tiễn phải là quan điểm thứ nhất và cơ bản của lý luận về nhận thức”. Ở đây, cần khẳng định rằng, phạm trù thực tiễn không chỉ là phạm trù của lý luận nhận thức mácxít, mà còn là phạm trù xuyên suốt của triết học mácxít, của toàn bộ lý luận chủ nghĩa Mác nói chung. Vậy thực tiễn là gì? Thực tiễn là những hoạt động vật chất “cảm tính”, có mục đích, có tính lịch sử xã hội của con người, nhằm cải tạo tự nhiên và xã hội. -6- Tiểu luận triết học – Phạm Sỹ Nguyên AT5C Thực tiễn không phải bao gồm toàn bộ hoạt động của con người, mà chỉ là những hoạt động vật chất để phân biệt với hoạt động tinh thần, hoạt động lý luận, hay nói theo thuật ngữ của Mác là hoạt động cảm tính của con người. Trong hoạt động thực tiễn, con người phải sử dụng các phương tiện, công cụ vật chất, sức mạnh vật chất của mình tác động vào tự nhiên, xã hội để cải tạo làm biến đổi chúng phù hợp với nhu cầu của mình. Bằng hoạt động thực tiễn, con người làm biến đổi bản than sự vật trong hiện thực, từ đó làm cơ sở để biến đổi bản than sự vật trong hiện thực, từ đó làm cơ sở để biến đổi hình ảnh của sự vật trong nhận thức. Do đó, hoạt động thực tiễn là hoạt động có tính năng động, sang tạo, là hoạt động đối tượng hoá, là quá trình chuyển hoá cái tinh thần thành cái vật chất. Hoạt động thực tiễn là quá trình tương tác giữa chủ thể và khách thể, trong đó, chủ thể hướng vào việc cải tạo khách thể; trên cơ sở đó -7- Tiểu luận triết học – Phạm Sỹ Nguyên AT5C nhận thức khách thể. Vì vậy, thực tiễn trở thành mắt khâu trung gian nối liền nhận thức con người với thế giới bên ngoài. Hoạt động thực tiễn là hoạt động bản chất của con người, là hoạt động đặc trưng cho con người. Nếu động vật chỉ hoạt động theo bản năng, nhằm thích nghi một cách thụ động với thế giới bên ngoài, thì con người nhờ vào thực tiễn – như hoạt động có ý thức, có mục đích của mình mà cải tạo thế giới để thỏa mãn nhu cầu của mình, thích nghi một cách chủ động, tích cực với thế giới và để làm chủ thế giới. Con người không thể thỏa mãn với những gì mà tự nhiên cung cấp cho mình dưới dạng có sẵn. Con người phải tiến hành lao động sản xuất ra của cải vật chất để nuôi sống mình. Để lao động và lao động có hiệu quả, con người phải biết chế tạo công cụ và sử dụng công cụ lao động. Bằng hoạt động thực tiễn, trước hết là lao động sản xuất, con -8- Tiểu luận triết học – Phạm Sỹ Nguyên AT5C người tạo nên những vật phẩm vốn không có sẵn trong tự nhiên. Không có hoạt động đó, con người và xã hội loài người không thể tồn tại và phát triển được. Vì vậy, có thể nói rằng, thực tiễn là phương thức tồn tại cơ bản của con người và xã hội, là phương thức đầu tiên chủ yếu của mối quan hệ giữa con người với thế giới. Tuy trình độ và các hình thức của hoạt động thực tiễn thay đổi qua các giai đoạn lịch sử khác nhau của xã hội nhưng thực tiễn luôn luôn là dạng hoạt động cơ bản và phổ biến của xã hội loài người. Thực tiễn là hoạt động có tính chất loài (loài người). Hoạt động đó không thể được tiến hành chỉ bằng vài cá nhân riêng lẻ, mà phải bằng hoạt động của đông đảo quần chúng nhân dân trong xã hội. Do đó, về nội dung cũng như về phương thức thực hiện, thực tiễn có tính lịch sử - xã hội. Thực tiễn cũng có quá trình vận động và phát triển của nó, trình độ phát triển của thực tiễn nói lên -9- Tiểu luận triết học – Phạm Sỹ Nguyên AT5C trình độ chinh phục giới tự nhiên, trình độ làm chủ xã hội của con người. Thực tiễn có kết cấu phức tạp, bao gồm nhiều yếu tố và nhiều dạng hoạt động. Bất kỳ quá trình hoạt động thực tiễn nào cũng gồm những yếu tố như nhu cầu, lợi ích, mục đích, phương tiện và kết quả. Các yếu tố đó có lien hệ với nhau, quy định lẫn nhau mà nếu thiếu chúng thì hoạt động thực tiễn không thể diễn ra được. Thực tiễn gồm những dạng cơ bản và những dạng không cơ bản. Dạng cơ bản đầu tiên của thực tiễn là hoạt động sản xuất vật chất. Đây là dạng hoạt động thực tiễn nguyên thủy nhất và cơ bản nhất vì nó quyết định sự tồn tại và phát triển của xã hội loài người và quyết định các dạng khác của hoạt động thực tiễn; nó tạo thành cơ sở của tất cả các hình thức khác của hoạt động sống của con người, giúp con người thoát khỏi giới hạn tồn tại của động vật. Một dạng cơ bản - 10 - Tiểu luận triết học – Phạm Sỹ Nguyên AT5C khác của thực tiễn là hoạt động chính trị - xã hội nhằm cải tạo, biến đổi xã hội, phát triển các quan hệ xã hội, chế độ xã hội. Ngoài ra, với sự ra đời và phát triển của khoa học, một dạng cơ bản khác của thực tiễn cũng xuất hiện – đó là hoạt động thực nghiệm khoa học. Dạng hoạt động thực tiễn này ngày càng trở nên quan trọng do sự phát triển mạnh mẽ của cuộc cách mạng khoa học – kĩ thuật hiện đại. Trên cơ sở những dạng cơ bản, những dạng không cơ bản của thực tiễn được hình thành. Đó là mặt thực tiễn của các hoạt động trong một số lĩnh vực như đạo đức, nghệ thuật, giáo dục, tôn giáo… Sở dĩ gọi là “không cơ bản” không phải vì những dạng này kém quan trọng mà chỉ vì chúng được hình thành và phát triển từ những dạng cơ bản, chúng là dạng thực tiễn phát sinh. - 11 - Tiểu luận triết học – Phạm Sỹ Nguyên AT5C - 12 - Tiểu luận triết học – Phạm Sỹ Nguyên AT5C II. Vai trò của thực tiễn trong nhận thức. - Là cơ sở động lực của nhận thức do yêu cầu sự phát triển sản xuất vật chất cải tiến xã hội thì buộc con người phải nhận thức thế giới xung quanh - Thông qua hoạt động thực tiễn con người làm cho sự vật bộc lộ thuộc tính nó để con người nhận thức. Vậy thực tiễn đem lại tài liệu cho nhận thức - Thông qua hoạt động thực tiễn làm giác quan con người phát triển và hoàn thiện. Thực tiễn là mục đích quá trình nhận thức - Nhu cầu thực tiễn dẫn đến hình thành và phát triển ngành khoa học biến tri thức khoa học thành phương tiện vật chất hùng mạnh giúp con người trong hoạt động thực tiễn có hiệu quả. Thực tiễn giúp con người cải tạo thế giới - 13 - Tiểu luận triết học – Phạm Sỹ Nguyên AT5C  Thực tiễn là tiêu chuẩn của chân lý - Muốn kiểm tra tri thức ta dựa trên thực tiễn. Nếu tri thức phù hợp hiện thực khách quan là chân lý còn không phù hợp là sai lầm - Tiêu chuẩn chân lý là thực tiễn vừa có tính tương đối và tuyệt đối. Tuyệt đối ở chỗ thực tiễn ở 1 thời điểm nhất định ở giai đoạn nhất định hoàn toàn phù hợp với tri thức là có được. Tính tương đối là thực tiễn luôn vận động và biến đổi không ngừng vì vậy khi chúng ta nhận thức được tính tương đối và tuyệt đối, thực tiễn là tiêu chuẩn Sự thống nhất giữa lý luận và thực tiễn bắt nguồn từ mối quan hệ giữa con người với thế giới khách quan. Con người luôn luôn tác động tích cực vào thế giới khách quan – tự nhiên và xã hội, cải biến thế giới khách quan bằng thực - 14 - Tiểu luận triết học – Phạm Sỹ Nguyên AT5C tiễn. Trong quá trình đó, sự phát triển nhận thức của con người và sự biến đổi thế giới khách quan là hai mặt thống nhất. Điều đó quy định sự thống nhất biện chứng giữa lý luận với thực tiễn trong hoạt động sinh tồn của cá nhận và cộng đồng. Mối quan hệ giữa lý luận và thực tiễn là một trong những vấn đề cơ bản của chủ nghĩa Mác-Lênin nói chung và của lý luận nhận thức mácxít nói riêng. Quán triệt mối quan hệ đó có ý nghĩa quan trọng đối với nhận thức khoa học và hoạt động thực tiễn cách mạng. Theo quan điểm duy vật biện chứng, nhận thức là quá trình con người phản ánh một cách biện chứng thế giới khách quan trên cơ sở thực tiễn lịch sử - xã hội. Quá trình nhận thức diễn ra không giản đơn, thụ động, máy móc, nhận thức không có sẵn, bất di bất dịch, mà là quá trình phản ánh hiện thực khách quan vào bộ óc người một cách - 15 - Tiểu luận triết học – Phạm Sỹ Nguyên AT5C năng động, sáng tạo, biện chứng. Đó là quá trình đi từ không biết đến biết, từ biết ít đến biết nhiều, từ nông đến sâu, từ không đầy đủ và không chính xác đến đầy đủ hơn và chính xác hơn. Quá trình nhận thức của con người và loài người nói chung trải qua hai giai đoạn là nhận thức cảm tính và nhận thức lí tính. Nhận thức cảm tính là giai đoạn đầu của quá trình nhận thức, là sự phản ánh trực tiếp, cụ thể, sinh động hiện thực khách quan vào các giác quan của con người. Nhận thức cảm tính gồm các hình thức là cảm giác, tri giác và biểu tượng. Nhận thức lý tính hay tư duy trừu tượng, khái quát và gián tiếp hiện thực. Nhận thức lý tính được hình thành từ những tài liệu do nhận thức cảm tính đem lại và được thể hiện dưới các hình thức là khái niệm, phán đoán và suy luận. Nếu nhận thức cảm tính mới dừng lại ở cái bề ngoài, chưa phân biệt được cái riêng và cái chung, - 16 - Tiểu luận triết học – Phạm Sỹ Nguyên AT5C bản chất và hiện tượng… thì nhận thức lý tính có thể giúp ta đi sâu vào những mối liên hệ bản chất, phổ biến, tất nhiên, bên trong của sự vật, do đó nhận thức được sự vật sâu sắc hơn và đầy đủ hơn. Sự phát triển của nhận thức loài người tất yếu dẫn đến sự xuất hiện của lý luận. Lý luận là sản phẩm của sự phát triển cao của nhận thức, đồng thời thể hiện như là trình độ cao của nhận thức. Theo Hồ Chí Minh: Lý luận “là sự tổng kết những kinh nghiệm của loài người, là tổng hợp những tri thức về tự nhiên và xã hội tích lũy lại trong quá trình lịch sử”. Xét về mặt bản chất, lý luận là một hệ thống những tri thức được khái quát từ thực tiễn, phản ánh những mối liên hệ bản chất, những tính quy luật của thế giới khách quan. Lý luận được hình thành không phải ở bên ngoài thực tiễn mà trong mối liên hệ với thực tiễn. Giữa lý luận và thực - 17 - Tiểu luận triết học – Phạm Sỹ Nguyên AT5C tiễn có mối quan hệ biện chứng với nhau, tác động qua lại nhau, trong đó, thực tiễn giữ vai trò quyết định. Lênin nhận xét rằng “Thực tiễn cao hơn nhận thức (lý luận) vì nó có ưu điểm không những của tính phổ biến, nà cả của tính hiện thực thực tiếp”. Vai trò của thực tiễn được biểu hiện trước hết ở chỗ thực tiễn là cơ sở, mục đích và động lực chủ yếu và trực tiếp của nhận thức nói chung trong đó có lý luận. Ăngghen nhận xét rằng: “Từ trước tới nay khoa học tự nhiên cũng như triết học đã hoàn toàn coi thường ảnh hưởng của hoạt động con người đối với tư duy của họ. Hai môn ấy một mặt chỉ biết có tự nhiên, mặt khác chỉ biết có tư tưởng. Nhưng chính việc người ta biến đổi tự nhiên, chứ không phải chỉ một mình giới tự nhiên với tính cách giới tự nhiên, là cơ sở chủ yếu nhất của tư duy con người, và trí tuệ con người đã phát triển song song với việc người ta đã học cải biến tự nhiên”. - 18 - Tiểu luận triết học – Phạm Sỹ Nguyên AT5C Con người quan hệ với thế giới bắt đầu không phải bằng lý luận mà bằng thực tiễn. Chính từ trong quá trình hoạt động thực tiễn, cải tạo thế giới mà nhận thức, lý luận ở con người mới được hình thành và phát triển. Bằng hoạt động thực tiễn, con người tác động vào thế giới, buộc thế giới phải bộc lộ những thuộc tính, những quy luật để cho con người nhận thức chúng. Ban đầu con người thu nhận những tài liệu cảm tính, những kinh nghiệm, sau đó tiến hành so sánh, phân tích, tổng hợp, khái quát hóa… để phát triển thành lý tính, xây dựng thành lý luận, khoa học phản ánh bản chất, quy luật vận động của các sự vật, hiện tượng trong thê giới. Do đó, có thể nói, thực tiễn cung cấp những tài liệu cho nhận thức, không có lý luận. Mọi tri thức dù trực tiếp hay gián tiếp đối với người này hay người kia, thế hệ này hay thế hệ khác, dù ở giai đoạn cảm tính hat lý tính, - 19 - Tiểu luận triết học – Phạm Sỹ Nguyên AT5C ở trình độ kinh nghiệm hay lý luận xét đến cùng đều bắt nguồn từ thực tiễn. Trong quá trình tồn tại, con người không được thế giới đáp ứng thỏa mãn, nên con người phải cải tạo thế giới bằng hoạt động thực tiễn của mình, và chính trong quá trình biến đổi thế giới, con người cũng biến đổi luôn cả bản thân mình, phát triển năng lực bản chất, năng lực trí tuệ của mình. Nhờ đó, con người ngày càng đi sâu vào nhận thức thế giới, khám phá những bí mật của thế giới, làm phong phú và sâu sắc tri thức của mình về thế giới. Thực tiễn còn đề ra nhu cầu nhiệm vụ và phương hướng phát triển của nhận thức, lý luận. Nhu cầu, thực tiễn đòi hỏi phải có tri thức mới, phải tổng kết kinh nghiệm, khái quát lý luận, thúc đẩy sự ra đời phát triển của các ngành khoa học. Như vậy, trong quá trình hoạt động thực tiễn, trí tuệ con người được phát triển, được nâng cao dần cho đến lúc có lý - 20 -