Đăng ký Đăng nhập
Trang chủ Tiểu luận thị trường chứng khoán với phát triển kinh tế và mối quan hệ với công ...

Tài liệu Tiểu luận thị trường chứng khoán với phát triển kinh tế và mối quan hệ với công ty cp

.DOC
42
91
130

Mô tả:

Më ®Çu Trong vßng 10 n¨m (1988-1998) thùc hiÖn ®êng lèi cña §¶ng, kiªn tr× ph¬ng ch©m chiÕn lîc: coi träng hîp t¸c quèc tÕ theo xu thÕ héi nhËp, khu vùc ho¸ vµ toµn cÇu ho¸ nÒn kinh tÕ, tranh thñ mäi kh¶ n¨ng thu hót vµ sö dông cã hiÖu qu¶ h¬n n÷a c¸c nguån lùc tõ bªn ngoµi, bao gåm c¶ vèn, c«ng nghÖ, thÞ trêng vµ tr×nh ®é qu¶n lý. ViÖt nam ®· thu hót ®îc h¬n 2400 dù ¸n ®Çu t níc ngoµi víi tæng sè vèn gÇn 36 tû USD, trong ®ã cã kho¶ng 13 tû USD ®· ®îc thùc hiÖn (chiÕm gÇn 90% tæng vèn ®¨ng kú) Cïng víi c¸c nguån tµi trî kh¸c, nguån vèn hç trî ph¸t triÓn chÝnh thùc (ODA) vµ ®Çu t trùc tiÕp cña níc ngoµi (FDI) thËt sù ®ang lµ m«tj nguån lùc tµi chÝnh quan träng thóc ®Èy sù ph¸t triÓn ®Êt níc, gãp phÇn cho møc t¨ng trëng GDP trong nh÷ng n¨m qua ®¹t trªn 8% gi¶i quyÕt viÖc lµm cho h¬n 27 v¹n lao ®éng trùc tiÕp vµ hµng chôc v¹n lao ®éng gi¸n tiÕp. Tuy nhiªn, §¶ng vµ Nhµ níc ViÖt Nam vÉn kh¼ng ®Þnh nguån lùc trong níc míi lµ nh©n tè quyÕt ®Þnh cho qu¸ tr×nh t¨ng trëng vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng. Nguån lùc néi sinh lµ mét kh¸i niÖm rÊt réng, lµ tæng hîp toµn bé c¸c nguån lùc trong níc, kh«ng chØ cã ë vèn tµi s¶n c¬ së vËt chÊt - kü thuËt ®· tÝch luü ®îc mµ cßn lµ tµi nguyªn cha ®a vµo sö dông, lîi thÕ vÒ ®Þa lý kinh tÕ, chÝnh trÞ, trong ®ã quan träng nhÊt lµ nguån lùc con ngêi bao gåm c¶ søc lao ®éng, trÝ tuÖ vµ tinh thÇy g¾n víi truyÒn thèng v¨n ho¸ cña d©n téc. Thêi gian qua, b»ng mét lo¹t c¸c gi¶i ph¸p ®ång bé ®æi míi, ®iÒu chØnh vµ hoµn thiÖn chÝnh s¸ch, c¬ chÕ m«i trêng s¶n xuÊt kinh doanh, nguån lùc cña ®Êt níc ®· cã sù khëi ®éng vµ bíc ®Çu ph¸t huy t¸c dông. ThÕ nhng hiÖu qu¶ ®¹t ®îc cßn cha lín, nhiÒu tiÒm n¨ng cßn bÞ l·ng phÝ. ViÖc huy ®éng nguån lùc tµi chÝnh nhµn rçi trong d©n c cho ®Çu t t¨ng trëng cßn cha nh mong muèn. ¦íc tÝnh cßn cã 5-6 tû USD vèn nhµ rçi trong d©n c nhng viÖc huy ®éng vÉn gÆp khã kh¨n, v× nh©n d©n cßn e ng¹i, c¸c c¬ chÕ, chÝnh s¸ch cßn cã trãi buéc vµ nhÊt lµ cha x©y dùng ®îc m« h×nh huy ®éng vèn hîp lý. Mét trong c¸c nguån lùc néi sinh n÷a cßn ®Ó l·ng phÝ lµ nguån lùc lao ®éng, nguån lùc trÝ tuÖ, ®Æc biÖt lµ cña ®éi ngò trÝ thøc, dÉn ®Õn t×nh tr¹ng "ch¶y m¸u chÊt x¸m" mµ cha cã mét gi¶i ph¸p nµo kh¾c phôc h÷u hiÖu. Nh÷ng h¹n chÕ nµy trong viÖc ph¸t huy nguån lùc néi sinh sÏ lµ nguyªn nh©n lµm suy gi¶m dßng chaû ®Çu t tõ níc ngoµi vµo níc ta, g©y khã kh¨n cho nÒn kinh tÕ . 1 Tríc nh÷ng th¸ch thøc vÒ khñng ho¶ng kinh tÕ khu vùc vµ trªn thÕ giíi, viÖc gi¶i quyÕt nh÷ng nhîc ®iÓm trªn ®©y trong chÝnh s¸ch vÜ m« vÒ ph¸t huy néi lùc nÒn kinh tÕ sÏ cã ý nghÜa quan träng trong viÖc ®a ®Êt níc ph¸t triÓn trong giai ®o¹n míi. Tõ thùc tÕ nÒn kinh tÕ cña mét sè quèc gia trong khu vùc §«ng n¨m ¸ nh Th¸i lan, Indonªxia, Malaisia, Philipin... nhiÒu nhµ kinh tÕ ph¶i thõa nhËn r»ng: ThÞ trêng chøng kho¸n lµ mét trong nh÷ng t¸c nh©n lµm cho t×nh tr¹ng khñng ho¶ng kinh tÕ thªm trÇm träng. Vµ do vËy, kh«ng chØ cã ngêi d©n c¶m thÊy lo ng¹i khi ®Çu t vµo chøng kho¸n, mµ chÝnh c¸c nhµ ®Çu t vµ kinh doanh chøng kho¸n còng kh«ng thËt sù an t©m. Tuy nhiªn, còng chÝnh thùc tÕ cña nhiÒu quèc gia trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi, cho thÊy, hä ®· ®¹t ®îc nh÷ng bíc tiÕn ®¸ng kÓ sau khi x©y dùng thµnh c«ng thÞ trêng chøng kho¸n. Trong sù chuyÓn ®éng cña nÒn kinh tÕ ViÖt Nam theo xu híng ®æi míi, th«ng qua c¸c ho¹t ®éng ®a d¹ng cña nã, thÞ trêng chøng kho¸n ViÖt nam sÏ ®îc h×nh thµnh vµ ®i vµo ho¹t ®éng trong thêi gian tíi. Nã sÏ kh«ng chØ ph¸t huy ®îc néi lùc cña nÒn kinh tÕ mµ cßn thu hót m¹nh mÏ h¬n c¸c nguån vèn ®Çu t níc ngoµi ®Ó thóc ®Èy t¨ng trëng kinh tÕ, lµm cho "d©n giµu níc m¹nh, x· héi c«ng b»ng v¨n minh" nh lêi chñ tÞch Hå chÝ Minh ®· nãi. §iÒu nµy cho thÊy, sù thµnh lËp thÞ trêng chøng kho¸n (TTCK) ë ViÖt nam lµ thùc sù quan träng vµ rÊt cÇn thiÕt; nã cho thÊy r»ng, §¶ng vµ chÝnh phñ ta ®· cã nh÷ng chñ tr¬ng vµ ®êng lèi hoµn toµn ®óng ®¾n. ChÝnh v× vËy, viÖc t×m hiÓu vµ hiÓu biÕt vÒ TTCK lµ rÊt cÇn thiÕt ®èi víi chóng ta (nh÷ng nhµ kinh tÕ t¬ng lai). TTCK lµ mét vÊn ®Ò réng lín vµ rÊt phøc t¹p, v× vËy trong ph¹m vi ®Ò ¸n nµy, t«i xin tr×nh bµy vÒ "ThÞ trêng chøng kho¸n víi ph¸t triÓn kinh tÕ vµ mèi quan hÖ víi c«ng ty cæ phÇn" Mong muèn th× nhiÒu nhng v× kh¶ n¨ng vµ tr×nh ®é cã h¹n cho nªn ë tËp ®Ò ¸n nµy sÏ kh«ng tr¸nh khái nh÷ng h¹n chÕ, thiÕu sãt. Nhng víi tr¸ch nhiÖm lµ mét nhµ kinh tÕ t¬ng lai tríc vËn héi míi cña ®Êt níc, t«i mong muèn ®îc tiÕp tôc nghiªn cøu ®Ó cã thªm nh÷ng tri thøc ®óng ®¾n vµ hoµn thiÖn h¬n n÷a, gãp phÇn nhá bÐ cña m×nh trong sù nghiÖp CNH- H§H ®Êt níc. RÊt mong ®îc b¹n ®äc gÇn xa gãp ý kiÕn ®Ó ®Ò ¸n cña t«i ®îc hoµn thiÖn h¬n. 2 PhÇn I: Nh÷ng vÊn ®Ò chung I/ LÞch sö h×nh thµnh thÞ trêng chøng kho¸n vµ chøng kho¸n 1. ThÞ trêng chøng kho¸n tríc c«ng ty cæ phÇn. Vµo kho¶ng thÕ kû thø 15-16, víi sù xuÊt hiÖn cña ngµnh hµng h¶i, th¬ng m¹i thÕ giíi bíc vµo mét kû nguyªn ph¸t triÓn d÷ déi. Cã thÓ nãi ®ã lµ thÕ kû cña th¬ng m¹i, Frankfut ë níc §øc vµ Amstecdam thñ ®« cña Hµ Lan, lµ hai th¬ng c¶ng lín nhÊt thêi bÊy giê. Còng chÝnh t¹i ®©y ngêi ta tô tËp nhau l¹i ®Ó bu«n b¸n c¸c chøng tõ v¨n tù nî (debenture). Trong bu«n b¸n nî nÇn lÉn nhau lµ chuyÖn phæ biÕn. C¸c chøng tõ ghi nî (debentñe) lµ nh÷ng giÊy tê ®îc coi lµ nh÷ng giÊy tê cã gi¸ trÞ nh tiÒn v©þ. C¸c chøng tõ nî nµy l¹i ®îc chia lµm hai lo¹i. C¸c kú phiÕu (bill) vµ c¸c hèi phiÕu (bill of exchange). C¸c kú phiÕu lµ c¸c giÊy nî cã ghi kú h¹n thanh to¸n mµ con nî ph¶i tr¶ cho chñ nî mét sè tiÒn nhÊt ®Þnh. C¸c hèi phiÕu lµ mét lÖnh tr¶ mµ con nî yªu cÇu mét ngêi thø ba nµo ®ã tr¶ hé m×nh mét mãn nî cho chñ nî (cã thÓ cã kú h¹n hoÆc kh«ng cã kú h¹n thanh to¸n). Nh vËy, kú phiÕu øng víi lo¹i thanh to¸n trùc tiÕp gi÷a chñ nî vµ con nî; hèi phiÕu øng víi lo¹i thanh to¸n gi¸n tiÕp th«ng qua ngêi thø ba. VÝ dô, nÕu b¹n ph¶i tr¶ mét mãn tiÒn cho ngêi nµo ®ã khi b¹n kh«ng cßn tiÒn trong tói hoÆc b¹n kh«ng muèn dïng tiÒn trong tói ®Ó tr¶, trong khi ®ã l¹i cã mét ngêi kh¸c ®ang nî b¹n, b¹n cã thÓ yªu cÇu ngêi ®ã tr¶ hé b¹n mãn nî ®ã. ViÖc chuyÓn nhîng c¸c v¨n tù nî tríc thêi h¹n thanh to¸n ®Ó ®æi lÊy tiÒn mÆt cho c¸c vô bu«n b¸n tríc m¾t lµ chuyÖn thêng trong bu«n b¸n. VÝ dô b¹n cÇn tiÒn mÆt lµ 1 triÖu ®ång cho mét vô bu«n b¸n ngµy mai, trong khi ®ã b¹n chØ cã c¸c kho¶n nî (vÝ dô còng lµ 1 triÖu) mµ ngêi kh¸c nî b¹n, nh÷ng kho¶n nî nµy l¹i cha ®Õn kú h¹n thanh to¸n. V× vËy b¹n ph¶i nhîng l¹i v¨n tù nî ®ã cho mét ngêi kh¸c ®Ó cã tiÒn mÆt tøc th× cho vô bu«n b¸n h«m sau. TÊt nhiªn khi chuyÓn nhîng l¹i kho¶n nî nh vËy b¹n sÏ kh«ng thÓ nhËn ®îc trän c¶ 1 triÖu ®ång mµ thay vµo ®ã lµ mét kho¶n díi 1 triÖu ®ång, bëi v× b¹n ph¶i tr¶ mét kho¶n l·i suÊt nhÊt ®Þnh cho ngêi mua do ph¶i chê ®Õn kú h¹n thanh to¸n. Ho¹t ®éng nµy ngêi ta gäi lµ sù triÕt khÊu (discounting). Víi sù ph¸t triÓn å ¹t cña th¬ng nghiÖp nh vËy th× tèc ®é di chuyÓn vèn ngµy cµng ph¶i nhanh. Yªu cÇu di chuyÓn vèn nhanh tÊt yÕu dÉn ®Õn sù gia t¨ng trong viÖc chuyÓn nhîng c¸c v¨n tù nî. Frankfurt vµ Amstecdam nh ®· nãi ë trªn, ®· næi lªn thµnh hai 3 trung t©m thÕ giíi trong viÖc mua b¸n, chuyÓn nhîng c¸c v¨n tù nî nµy. §ång thêi víi sù ph¸t m¹nh mÏ cña th¬ng m¹i lµ sù n¶y sinh c¸c s¸ng kiÕn vay vèn tr¶ l·i cho c«ng chóng cña c¸c chÝnh phñ nh»m huy ®éng vèn x©y dùng c¸c c«ng tr×nh lín nh ®Ëp níc, ®êng giao th«ng (®iÓn h×nh lµ kªnh ®µo Suy-ª).v.v... §Ó cã ®ñ tµi chÝnh cho viÖc x©y dùng c¸c c«ng tr×nh lín nh vËy, c¸c chÝnh phñ thÊy kh«ng cßn c¸ch nµo kh¸c lµ ph¶i huy déng vèn tõ trong d©n chóng b»ng c¸ch ph¸t hµnh c¸c tr¸i phiÕu vay nî (bond) ra c«ng chóng. Nh÷ng ngêi mua tr¸i phiÕu nµy sÏ ®îc hëng mét kho¶n lîi tøc theo mét l·i suÊt ®· ®îc Ên ®Þnh cho ®Õn kú h¹n thanh to¸n, ch¼ng h¹n 10, 20 n¨m.v.v.. tuú tõng trêng hîp cô thÓ. S¸ng kiÕn nµy sau ®ã ®îc c¸c chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng noi theo nh»m vµo c¸c môc ®Ých ph¸t triÓn ë ®Þa ph¬ng. Nh vËy, c¸c tr¸i phiÕu chÝnh phñ lµ mét nguån tiÕt kiÖm sinh l·i ®èi víi nh÷ng ngêi së h÷u c¸c tr¸i phiÕu ®ã. Tuy nhiªn cuéc ®êi thËt Ðo le, kh«ng ph¶i ai còng cã thÓ chê ®îc ®Õn kú h¹n thanh to¸n cña tr¸i phiÕu, v× nhiÒu khi cÇn tiÒn mÆt mµ trong tay l¹i chØ cã c¸c tr¸i phiÕu. Vµ thÕ lµ viÖc b¸n vµ chuyÓn nhîng c¸c tr¸i phiÕu tríc kú h¹n thanh to¸n l¹i x¶y ra y hÖt nh ®èi víi c¸c th¬ng phiÕu. C¸c ho¹t ®éng chuyÓn nhîng c¸c giÊy tê cã gi¸ trÞ nh vËy ®îc gäi lµ c¸c ho¹t ®éng mua b¸n chøng kho¸n ®Çu tiªn, vµ ®îc tËp trung lín nhÊt ë Frankfurt vµ amstecdam. ThËt vËy, chøng kho¸n (securities hay stock) lµ tÊt c¶ c¸c lo¹i giÊy tê cã gi¸ trÞ ®îc mua b¸n, chuyÓn nhîng; lÜnh vùc diÔn ra c¸c ho¹t ®éng mua b¸n ®ã ®îc gäi lµ thÞ trêng chøng kho¸n (stock market hay security market); vµ c¸c n¬i diÔn ra c¸c ho¹t ®éng ®ã ®îc gäi lµ c¸c së giao dÞch chøng kho¸n (the stock exchange). §Õn thÕ kû 15,16 TTCK ®îc h×nh thµnh nh thÕ ë Frankfurt vµ Amstecdam, vµ nh÷ng chøng kho¸n ®Çu tiªn lµ nh÷ng th¬ng phiÕu (gåm c¸c kú phiÕu vµ hèi phiÕu) vµ c¸c tr¸i phiÕu (chÝnh phñ trung ¬ng vµ ®Þa ph¬ng). Nh vËy chøng kho¸n nh lµ c¸c giÊy tê cã gi¸ trÞ n¶y sinh do ®ßi hái cña viÖc huy ®éng vèn (trong trêng hîp cña tr¸i phiÕu) hoÆc do kü thuËt cña viÖc mua b¸n trao ®æi (trong trêng hîp cña th¬ng phiÕu). Vµ c¸c ho¹t ®éng mua b¸n trao ®æi c¸c giÊy tê nµy h×nh thµnh nªn TTCK. §ã lµ TTCK tríc khi cã c«ng ty cæ phÇn. 2. ThÞ trêng chøng kho¸n sau c«ng ty cæ phÇn. a) C«ng ty cæ phÇn: ThÕ kû 19 lµ thÕ kû xuÊt hiÖn nhiÒu ngµnh c«ng nghiÖp nhê sù xuÊt hiÖn cña m¸y mãc. NhiÒu ngµnh c«ng nghiÖp tiÕp tôc ph¸t triÓn tõ nh÷ng ngµnh truyÒn thèng víi viÖc øng dông m¸y mãc míi, 4 vÝ dô ngµnh dÖt. Trong nh÷ng ngµnh ®ã, vèn liÕng cña gia ®×nh, gißng hä cña ngêi chñ cã thÓ ®ñ ®Ó mua m¸y mãc thiÕt bÞ míi ®Ó t¨ng n¨ng suÊt, ph¸t triÓn doanh nghiÖp. Nhng mÆt kh¸c, cã nh÷ng ngµnh c«ng nghiÖp míi xuÊt hiÖn l¹i ®ßi hái rÊt nhiÒu vèn liÕng míi cã thÓ më ®îc doanh nghiÖp, vÝ dô ®iÓn h×nh trong thêi kú nµy lµ ngµnh ®êng s¾t. §Ó cã thÓ më ®îc doanh nghiÖp, kh«ng mét ngêi nµo cã thÓ tù ®¶m b¶o ®îc ®ñ sè vèn ban ®Çu ®Ó më mang doanh nghiÖp. Trong khi ®ã sù ph¸t triÓn ®Çy triÓn väng ph¸t ®¹t cña ngµnh nµy lµ rÊt râ rÖt vµ hÊp dÉn ®èi víi viÖc ®Çu t. Tríc ®©y, nh ®· ®Ò cËp ë phÇn trªn, ph¸t hµnh c«ng tr¸i lµ mét s¸ng kiÕn tõ thÕ kû 15 vµ 16 ®Ó huy ®éng vèn x©y dùng c¸c c«ng tr×nh lín ®ßi hái nhiÒu vèn. Giê ®©y, ë vµo thÕ kû 19, mét s¸ng kiÕn n÷a dêng nh ®îc m« pháng tõ s¸ng kiÕn ®ã trong kinh doanh lµ s¸ng kiÕn thµnh lËp c«ng ty cæ phÇn (stock company). §Ó më mang mét doanh nghiÖp lín vµ míi, mét nhãm ngêi cã cïng chung ý tëng ®Çu t kiÕm lêi trong mét ho¹t ®éng kinh doanh nµo ®ã ®· cïng nhau gãp vèn ®Ó më doanh nghiÖp. PhÇn ®ãng gãp vÒ tµi chÝnh cña mçi ngêi trong c«ng ty ®ã gäi lµ cæ phÇn (share). Vµ mçi ngêi ®Òu gi÷ mét hoÆc nhiÒu v¨n tù chøng thùc cho sù ®ãng gãp cæ phÇn cña m×nh, nh÷ng v¨n tù nµy gäi lµ c¸c cæ phiÕu (shares). §iÒu ®ã cã nghÜa lµ ngêi ta cã thÓ chia mét cæ phÇn ra thµnh nhiÒu cæ phiÕu víi mét gi¸ trÞ ®¬n vÞ nhÊt ®Þnh. VÝ dô b¹n cã cæ phÇn ®ãng gãp trong c«ng ty xµ phßng Daso lµ mét triÖu ®ång, vµ trong tay b¹n cÇm mét tr¨m cæ phiÕu, mçi cæ phiÕu trÞ gi¸ (ghi trªn cæ phiÕu ®ã) lµ 10 ngh×n ®ång. Nãi mét c¸ch kh¸c 100 cæ phiÕu trong tay cña b¹n chøng thùc b¹n cã mét cæ phÇn trÞ gi¸ 1 triÖu ®ång trong c«ng ty bét giÆt Daso. Nh÷ng ngêi cã cæ phÇn ®ãng gãp nµy gäi lµ nh÷ng cæ ®«ng (share holders). C¨n cø vµo bèi c¶nh ®ãng gãp vµ hëng lîi, ngêi ta l¹i chia cæ phiÕu (hay cæ phÇn) ra thµnh hai lo¹i rÊt c¬ b¶n: cæ phiªu (phÇn) thêng (ordinary share) vµ cæ phiÕu (phÇn) u ®·i (preference share). Cæ phÇn thêng hay cßn gäi lµ cæ phÇn s¸ng lËp lµ nh÷ng cæ phÇn theo ®ã viÖc hëng lîi tõ c«ng ty hoµn toµn tuú thuéc vµo t×nh tr¹ng kinh doanh cña c«ng ty. NÕu c«ng ty lµm ¨n ph¸t ®¹t th× phÇn chia lîi cho c¸c cæ phÇn nµy sÏ t¨ng vµ ngîc l¹i. Vµ nh÷ng ngêi n¾m gi÷ cæ phÇn nµy lµ nh÷ng cæ ®«ng cã quyÒn tham gia vµo viÖc ra c¸c quyÕt ®Þnh trong kinh doanh, do ®ã hä ®îc hëng lîi hay ph¶i chÞu rñi ro trong kinh doanh do nh÷ng quyÕt ®Þnh cña hä g©y ra. Tr¸i l¹i, cæ phÇn u ®·i lµ nh÷ng cæ phÇn giµnh cho nh÷ng ngêi kh«ng cã kh¶ n¨ng hoÆc kh«ng cã ®iÒu kiÖn tham gia c¸c ho¹t ®éng kinh doanh cña c«ng ty nhng vÉn muèn ®ãng gãp 5 ®Çu t vµo c«ng ty ®ã ®Ó hëng lîi nhuËn. V× kh«ng tham gia vµo viÖc ra quyÕt ®Þnh kinh doanh , nh÷ng cæ ®«ng nµy kh«ng muèn ph¶i chÞu nh÷ng rñi ro thÊt thêng trong kinh doanh, mµ thay vµo ®ã lµ mét thu nhËp æn ®Þnh, mÆc dï thÊp, tõ phÇn ®ãng gãp. V× vËy cæ phÇn u ®·i ®îc hëng mét tû lÖ hoa lîi cè ®Þnh theo quy ®Þnh. Mét ®iÓm kh¸c biÖt n÷a gi÷a cæ phiÕu thêng vµ cæ phiÕu u ®·i lµ khi c«ng ty bÞ ph¸ s¶n ®îc dïng ®Ó tr¶ c¸c kho¶n nî mµ c«ng ty ®ang nî, sau ®ã (nÕu cßn) sÏ thanh to¸n cho c¸c kho¶n ®Çu t cña c¸c cæ phiÕu u ®·i tríc, vµ cuèi cïng (nÕu cßn) míi thanh to¸n cho c¸c cæ phiÕu thêng. Mét ®iÒu cÇn lu ý ë ®©y lµ cÇn ph©n biÖt gi÷a cæ phiÕu u ®·i vµ tr¸i phiÕu. §iÓm gièng nhau gi÷a hai lo¹i nµy lµ cïng cã mét tû lÖ hoa lîi nhÊt ®Þnh trªn møc ®ãng gãp. Nhng tr¸i phiÕu (bond) lµ mét kho¶n vay vµ ®Õn kú h¹n thanh to¸n ngêi gi÷ tr¸i phiÕu ®îc hoµn tr¶ kh¶on tiÒn ®· cho vay ®ã trong khi ®ã cæ phiÕu u ®·i lµ mét kho¶n ®Çu t kh«ng cã kú h¹n tr¶, vµ ngêi gi÷ cæ phiÕu ®ã kh«ng ®îc ®ßi l¹i kho¶n tiÒn ®ã trõ khi c«ng ty ph¸ s¶n nh ®· ®Ò cËp ë trªn. Nh vËy, c«ng ty cæ phÇn lµ mét s¸ng kiÕn trong kinh doanh. Nã gi¶i quyÕt mét t×nh tr¹ng thiÕu vèn ®Ó më hoÆc ph¸t triÓn c¸c doanh nghiÖp ®ßi hái vèn lín mµ mét c¸ nh©n kh«ng ®ñ kh¶ n¨ng tµi chÝnh cho viÖc ®ã. Nh÷ng cæ ®«ng tham gia kinh doanh hy väng sÏ kiÕm ®îc lîi nhuËn tõ viÖc kinh doanh ®ã. Vµ trong tay hä cã c¸c cæ phiÕu chøng thùc cho sù ®ãng gãp cæ phÇn cña hä. Nãi c¸ch kh¸c cæ phiÕu lµ nh÷ng giÊy tê cã gi¸ trÞ. MÆc dï vÒ quy ®Þnh ngêi ta kh«ng thÓ ®ßi ®îc c¸c kho¶n ®Çu t ®ã theo ý muèn, trong chõng mùc c«ng ty cßn tån t¹i nh÷ng giÊy tê nµy ®em l¹i cho ngêi së h÷u chóng nh÷ng kho¶n hoa lîi nhÊt ®Þnh. Vµ nh thÕ cã nghÜa lµ ngêi ta cã thÓ chuyÓn nhîng (b¸n) chóng cho ngêi kh¸c t¬ng tù nh trong trêng hîp cña tr¸i phiÕu vµ th¬ng phiÕu nãi ë trªn. 6 b. Sù bïng næ cña thÞ trêng chøng kho¸n. Tríc khi cã c«ng ty cæ phÇn, viÖc b¸n c¸c tr¸i phiÕu vµ c¸c th¬ng phiÕu thêng chØ xuÊt hiÖn khi c¸c chñ së h÷u chóng cã nhu cÇu cÇn tiÒn mÆt. ViÖc di chuyÓn ®Çu t kiÕm lêi tõ ®Çu t vµo lo¹i c«ng tr¸i hay th¬ng phiÕu nµy sang lo¹i c«ng tr¸i hay th¬ng phiÕu kh¸c lµ rÊt h·n h÷u v× møc l·i suÊt c¸c lo¹i tr¸i phiÕu vÒ c¬ b¶n lµ t¬ng ®¬ng nhau, vµ ®é an toµn còng vËy, TTCK do ®ã chØ ho¹t ®éng ë quy m« nhá. Tr¸i l¹i, víi sù xuÊt hiÖn c«ng ty cæ phÇn viÖc giao dÞch mua b¸n chøng kho¸n ®· bïng næ, vµ bíc sang mét giai ®o¹n hoµn toµn míi mÎ. §iÒu nµy b¾t nguån tõ nhiÒu lý do. Thø nhÊt, c¸c lÜnh vùc ®Çu t trë nªn v« cïng ®a d¹ng, bao gåm toµn bé c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh . Ngêi ®Çu t lóc nµy ®øng tríc hµng lo¹t lùa chän ®Çu t. Thø hai, møc ®é kiÕm lêi vµ rñi ro cña c¸c lÜnh vùc nµy l¹i kh¸c nhau, do ®ã møc sinh lêi cho ®Çu t c¸c lÜnh vùc hay c«ng ty kh¸c nhau còng kh¸c nhau; thËm chÝ møc sinh l·i cña ®Çu t cßn phô thuéc vµo c¶ t×nh h×nh chÝnh trÞ hay sù sèng cßn cña mét c¸ nh©n cã uy tÝn trong chÝnh trêng hay trong kinh doanh (xem phÇn c¸c yÕu tè ¶nh hëng ®Õn TTCK). Nãi c¸ch kh¸c, ngêi ®Çu t ®øng tríc hµng lo¹t c¸c t×nh huèng lùa chän ®Çu t, vµ do ®ã t¹o ra nhiÒu kh¶ n¨ng cho viÖc di chuyÓn ®Çu t tõ lÜnh vùc nµy sang lÜnh vùc kh¸c. Vµ tiÕp theo ®ã, thø ba, tÝnh chÊt ®Çu c¬ trong giao dÞch mua b¸n lo¹i chøng kho¸n nµy xuÊt hiÖn. KÕt qu¶ lµ, thø t mét khèi lîng lín giao dÞch mua b¸n chuyÓn nhîng chøng kho¸n trªn thÞ trêng trë nªn thêng xuyªn víi sù tham gia hÕt søc ®«ng ®¶o cña hÇu hÕt c¸c tÇng líp trong x· héi. TTCK ®Õn lóc ®ã thùc sù bíc sang mét giai ®o¹n ph¸t triÓn hoµn toµn míi víi sù ph¸t triÓn míi c¶ vÒ lîng còng nh vÒ chÊt. Nh vËy c«ng ty cæ phÇn cã mét ¶nh hëng cã tÝnh chÊt c¸ch m¹ng lµm thay ®æi toµn bé ho¹t ®éng cña thÞ trêng chøng kho¸n. NÕu nh tríc ®©y TTCK chØ lµ n¬i giao dÞch c¸c tr¸i phiÕu vµ th¬ng phiÕu, th× giê ®©y nã gåm thªm c¶ mét lo¹i chøng kho¸n cã søc hÊp dÉn ®Çu t h¬n gÊp nhiÒu lÇn, ®ã lµ c¸c cæ phiÕu. Tõ ®©y trë ®i, cæ phiÕu chiÕm tû träng ¸p ®¶o trong giao dÞch mua b¸n t¹i TTCK. II/ Vai trß, chøc n¨ng cña thÞ trêng chøng kho¸n. Víi sù h×nh thµnh TTCK nh thÕ, nÒn kinh tÕ quèc gia ®· cã thªm mét c«ng cô míi trong quy tr×nh vËn hµnh cña nã. Nh÷ng ®ãng gäp cña TTCK ®èi víi nÒn kinh tÕ ®îc thÓ hiÖn cô thÓ trong nh÷ng chøc n¨ng sau ®©y. 1. Chøc n¨ng huy ®éng vèn 7 Víi sù xuÊt hiÖn cña TTCK, chóng ta dÔ dµng nhËn thÊy vai trß cña nã trong viÖc huy ®éng vèn cho ®Çu t, ®ã lµ mét c¸nh cöa qua ®ã c¸c chÝnh phñ, c«ng ty vµ c¸c tæ chøc kinh tÕ cã thÓ ph¸t hµnh c¸c tr¸i phiÕu vµ cæ phiÕu ®Ó huy ®éng vèn cho s¶n xuÊt vµ kinh doanh. Tríc ®©y viÖc t×m ra nguån vèn hÇu nh chØ dùa vµo con ®êng vay cña ng©n hµng. Giê ®©y viÖc huy ®éng vèn ®îc tiÒn hµnh trùc tiÕp víi nh÷ng ngêi cã ý ®Þnh ®Çu t b»ng tiÒn tiÕt kiÖm cña hä b»ng c¸ch t¹o ra hµng lo¹t c¸c lùa chän kh¸c nhau cho ®Çu t. Nãi c¸ch kh¸c, bªn c¹nh c«ng ty huy ®éng vèn tríc ®©y lµ l·i suÊt ng©n hµng, giê ®©y chóng ta cã thªm mét c«ng cô n÷a, ®ã lµ c¸c chøng kho¸n. 2. Chøc n¨ng khuyÕn khÝch tiÕt kiÖm vµ ®Çu t: Tríc khi cã TTCK, c¸nh cöa duy nhÊt ®Ó göi tiÒn tiÕt kiÖm cña ngêi tiÕt kiÖm lµ ng©n hµng, vµ l·i suÊt ng©n hµng lµ khuyÕn khÝch duy nhÊt ®èi víi hä. TÊt nhiªn møc l·i suÊt ng©n hµng cã kh¸c nhau v× môc ®Ých c¹nh tranh nh»m thu hót kh¸ch göi tiÒn, sù kh¸c nhau ®ã lµ kh«ng lín. Sau khi cã TTCK ngêi göi tiÕt kiÖm cã thªm mét con ®êng n÷a hÊp dÉn h¬n cho tiÒn tiÕt kiÑm cã thªm mét con ®êng n÷a hÊp dÉn h¬n cho tiÒn tiÕt kiÖm cña hä. Hä kh«ng cßn ph¶i phô thuéc vµo l·i suÊt ng©n hµng víi nh÷ng chªnh lÖch kh«ng ®¸ng kÓ n÷a. Tr¸i l¹i, tríc mÆt hä lµ hµng lo¹t nh÷ng lùa chän kh¸c nhau víi nh÷ng l·i suÊt kh¸c nhau cña c¸c cæ phiÕu vµ tr¸i phiÕu( mçi c«ng ty cã thÓ cã nh÷ng lo¹i cæ phiÕu vµ tr¸i phiÕu kh¸c nhau vµ t¬ng øng víi nh÷ng l·i suÊt kh¸c nhau). V× ph¶i chÞu rñi ro h¬n so víi l·i suÊt ng©n hµng (v× lµ nh÷ng kho¶n cã tÝnh chÊt ®Çu t )l·i suÊt c¸c chøng kho¸n thêng cao h¬n l·i xuÊt ng©n hµng, nªn nã cã t¸c dông khuyÕn khÝch tiÕt kiÖm ®Ó ®Çu t. 3. Chøc n¨ng c«ng cô di chuyÓn ®Çu t Víi sù ra ®êi cña TTCK, kho¶ng c¸ch gi÷a ngêi tiÕt kiÖm vµ ngêi ®Çu t ®îc xo¸ bá. B¶n th©n c¸i gäi lµ ngêi tiÕt kiÖm, xÐt theo gi¸c ®é lµ ngêi mua cæ phiÕu, vÒ thùc chÊt ®· phÇn nµo trë thµnh ngêi ®Çu t råi. Bëi v× khi mua cæ phiÕu hä ®· cã nh÷ng lùa chän vµ toan tÝnh ®Çu t vµo lÜnh vùc nµo th× cã lîi h¬n. §øng tríc hµng lo¹t nh÷ng lùa chän vµ nh÷ng biÕn ®æi thêng xuyªn cña nÒn kinh tÕ trong ®ã mét sè ngµnh ph¸t ®¹t trong thêi kú nµy vµ ngµnh kh¸c l¹i tr× trÖ, nh÷ng ngêi ®Çu t nµy ph¶i ®a ra c¸c quyÕt ®Þnh vÒ viÖc hä cã nªn duy tr× ®Çu t cña hä trong lÜnh vùc cò hay di chuyÓn ®Çu t sang lÜnh vùc kh¸c. §Ó lµm ®îc viÖc ®ã hä ph¶i quyÕt ®Þnh xem cã nªn gi÷ lo¹i cæ phiÕu nµo vµ b¸n lo¹i cæ phiÕu nµo. §ã chÝnh lµ chøc n¨ng quan träng cña TTCK gióp c¸c nhµ ®Çu t cã thÓ di chuyÓn vèn ®Çu t mét c¸ch dÔ dµng h¬n. 8 4. Chøc n¨ng khuyÕn khÝch c¹nh tranh TTCK lµ n¬i héi tô c¸c lo¹i cæ phiÕu vµ tr¸i phiÕu cña c¸c c«ng ty, trong ®ã gi¸ cæ phiÕu vµ tr¸i phiÕu cña mét c«ng ty cã thÓ lªn hoÆc xuèng t¹i mét thêi ®iÓm nµo ®ã. §ång thêi, nÕu so s¸nh víi gi¸ cæ phiÕu vµ tr¸i phiÕu cña c«ng ty kh¸c cïng lÜnh vùc ®Çu t , cã thÓ gi¸ cæ phiÕu vµ tr¸i phiÕu cña c«ng ty nµy cao h¬n cña c«ng ty kh¸c. §iÒu ®ã thóc ®Èy c¸c c«ng ty cã gi¸ cæ phiÕu hoÆc tr¸i phiÕu h¹ hoÆc thÊp h¬n ph¶i tù xem xÐt laÞ ho¹t ®éng cña c«ng ty m×nh xem ®· hiÖu qu¶ hay cha, tõ ®ã ph¶i liªn tôc tæ chøc l¹i ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt nh»m c¹nh tranh víi c¸c ®èi thñ trªn th¬ng trêng. 5. Chøc n¨ng thêi biÓu kinh tÕ C¸c chØ sè chøng kho¸n ®îc t¹o ra b»ng nhiÒu c¸ch kh¸c nhau nh»m cung cÊp nh÷ng th«ng tin vÒ t×nh tr¹ng tèt hay xÊu cña TTCK. VÝ dô chØ sè Down Jhon t¨ng cã nghÜa lµ gi¸ trung b×nh cña c¸c chøng kho¸n ë TTCK New york t¨ng, vµ ngîc l¹i. Tuy nhiªn chØ sè ®ã kh«ng chØ ph¶n ¸nh ®éng th¸i cña TTCK. ChØ sè chøng kho¸n t¨ng cã nghÜa lµ gi¸ trung b×nh c¸c cæ phiÕu t¨ng; gi¸ c¸c cæ phiÕu t¨ng cã nghÜa lµ t×nh tr¹ng cña nÒn kinh tÕ ®ang khÝch lÖ. Bëi v× khi t×nh tr¹ng s¶n xuÊt cña c¸c c«ng ty, c¸c h·ng s¶n xuÊt cã cæ phiÕu ®îc tÝnh trong chØ sè chøng kho¸n ®ang ph¸t ®¹t th× sÏ cã nhiÒu ngêi muèn mua cæ phiÕu cña c¸c c«ng ty ®ã, hay nãi c¸ch kh¸c lµ muèn ®Çu t vµo lÜnh vùc ®ã, cuèi cïng khi nhu cÇu mua cæ phiÕu ®ã t¨ng lªn gi¸ c¶ c¸c cæ phiÕu t¨ng vµ do ®ã chØ sè chøng kho¸n t¨ng. Nh vËy chØ sè chøng kho¸n theo l« gÝch ®ã lµ mét hµn thêi biÓu ph¶n ¸nh t×nh tr¹ng cña toµn bé nÒn kinh tÕ . 6. Lµ c«ng cô ®Ó hoµ nhËp vµo nÒn kinh tÕ thÕ giíi ThËt vËy, TTCK ®ãng mét vai trß hÕt søc quan träng trong nÒn kinh tÕ. Nã lµ mét c«ng cô kinh tÕ nhê ®ã ngêi ta cã thÓ huy ®éng ®îc nh÷ng nguån vèn kh¸c nhau cho ®Çu t. Víi chøc n¨ng lµ mét c«ng cô gióp cho viÖc di chuyÓn ®Çu t nhanh chãng dÔ dµng nã ®· gãp phÇn hÕt søc quan träng lµm t¨ng tÝnh linh ho¹t vµ tèc ®é cña qu¸ tr×nh vËn hµnh cña nÒn kinh tÕ. §ång thêi qua ®ã ng êi ta cã thÓ nhËn biÕt ®îc t×nh tr¹ng cña nÒn kinh tÕ, vµ do ®ã cã thÓ ®a nh÷ng chÝnh s¸ch kinh tÕ kÞp thêi kh¾c phôc nh÷ng vÊn ®Ò ®ang ®Æt ra. Râ r¹ng, TTCK cã nh÷ng u viÖt cña nã vµ kh«ng thÓ thiÕu ®îc trong mét nÒn kinh tÕ hµng ho¸ ph¸t triÓn . III/ Nh÷ng khÝa c¹nh tiªu cùc cña thÞ trêng chøng kho¸n vµ vai trß cña chÝnh phñ 9 Bªn c¹nh nh÷ng vai trß quan träng trong nÒn kinh tÕ , ng êi ta ®· ®îc nghe rÊt nhiÒu chuyÖn ®æ bÓ, gian lËn vµ nh÷ng trß th«n tÝnh lÉn nhau... t¹i c¸c së giao dÞch chøng kho¸n. ChÝnh v× lÏ ®ã nhiÒu ngêi ®· lín tiÕng cho r»ng TTCK ®em l¹i nhiÒu tai h¹i cho nÒn kinh tÕ vµ x· héi h¬n lµ nh÷ng c¸i lîi. Cuéc ®æ bÓ lín ®Çu tiªn trong lÞch sö ph¸t triÓn cña TTCK lµ cuéc khñng ho¶ng n¨m 1929-1933. Nh chóng ta biÕt cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ trong thêi kú nµy lµ khñng ho¶ng thõa. NÒn kinh tÕ trong nh÷ng n¨m tríc ®ã ph¸t triÓn tèt ®Ñp, ai còng ®¸nh gi¸ l¹c quan vÒ t¨ng trëng kinh tÕ cho nh÷ng n¨m tíi. Do ®ã nhu cÇu ®Çu t vµo cæ phiÕu t¨ng lªn m¹nh trong mét vµi n¨m tríc ®ã. Nhng kh«ng may, cuéc khñng ho¶ng thõa Õ hµng ho¸ ®· x¶y ra vµo n¨m 1929. Toµn bé nÒn kinh tÕ thÕ giíi kh«ng thÓ vËn hµnh ®îc n÷a vµ l©m vµo khñng ho¶ng. Sù bi quan vµ ®en tèi cña cña nÒn kinh tÕ ®· dÉn ®Õn t×nh tr¹ng lµ ai còng muèn ®em b¸n th¸o tÊt c¶ nh÷ng cæ phiÕu cã trong tay. KÕt qu¶ lµ gi¸ tÊt c¶ c¸c cæ phiÕu gi¶m xuèng mét c¸ch th¶m h¹i, vµ TTCK ë hÇu hÕt c¸c níc t b¶n ®Òu sôp ®æ, dÉn ®Õn nhiÒu thiÖt h¹i cho nh÷ng ngêi gi÷ c¸c chøng kho¸n nãi riªng vµ toµn bé nÒn kinh tÕ nãi chung. Mét vÊn ®Ò ë ®©y lµ khi gi¸ chøng kho¸n t¨ng trong nh÷ng n¨m tríc cuéc khñng ho¶ng ®· lµm cho moÞ ngêi lÇm tëng r»ng nÒn kinh tÕ tiÕp tôc tèt ®Ñp, mµ kh«ng nhËn thÊy nh÷ng dÊu hiÖu nguy hiÓm trªn thùc tÕ cña nÒn s¶n xuÊt . Tõ ®ã cã ngêi cho r»ng TTCK cã khuynh híng ph¶n ¸nh sai ®éng th¸i cña nÒn kinh tÕ vµ g©y ra nh÷ng tæn thÊt cho nh÷ng ngêi mua cæ phiÕu vµ chøng kho¸n. §Õn n¨m 1987 vµ n¨m 1989 TTCK New York vµ tiÕp theo ®ã lµ hµng lo¹t TTCK kh¸c trªn thÕ giíi l¹i r¬i vµo t×nh tr¹ng hçn lo¹n kh«ng thÓ kiÓm so¸t ®îc. Gi¸ cæ phiÕu tôt gi¶m khñng khiÕp. Cã nh÷ng cæ phiÕu gi¸ 20.000 §« la sau mét ngµy chØ b¸n ®îc víi c¸i gi¸ 200 §« la trªn Së giao dÞch chøng kho¸n New york. Tuy nhiªn lý do cña cuéc ®æ bÓ nµy kh«ng gièng víi n¨m 1929-1933. Nguyªn nh©n cña hai cuéc ®æ bÓ nµy lµ vÊn ®Ò kü thuËt giao dÞch cña Së giao dÞch chø kh«ng ph¶i lµ nguyªn nh©n kinh tÕ. Tho¹t ®Çu c¸c nhµ qu¶n lý së giao dÞch nghÜ r»ng hä cã thÓ kiÓm so¸t ®îc c¸c ho¹t ®éng giao dÞch trªn Së giao dÞch, nªn ®· cho phÐp tiÕn hµnh mét khèi lîng giao dÞch khæng lå vît qu¸ kh¶ n¨ng cña hÖ thèng Computer lµm nhiÖm vô tiÕn hµnh giao dÞch dÉn ®Õn hÖ thèng Computer ngõng ho¹t ®éng vµ g©y ra hoang mang cho nh÷ng ngêi gi÷ cæ phiÕu vµ chøng kho¸n. KÕt qu¶ lµ hä ®Òu mang b¸n th¸o tÊt c¶ nh÷ng cæ phiÕu vµ chøng kho¸n cã trong tay vµ lÏ dÜ nhiªn ®iÒu ®ã lµm cho gi¸ chøng kho¸n tôt gi¶m mét 10 c¸ch th¶m h¹i. Trong trêng hîp nµy mùc dï TTCK sôp ®æ nhng nÒn kinh tÕ kh«ng bÞ ®×nh ®èn nh håi nh÷ng n¨m 1929-1933. ChØ cã nh÷ng ai mua b¸n cæ phiÕu vµ chøng kho¸n vµo thêi ®iÓm ®ã lµ bÞ thua thiÖt th«i. Nh vËy sù sôp ®æ cña TTCK n¨m 1929-1933 b¾t nguån tõ nguyªn nh©n kinh tÕ, cßn hai lÇn n¨m 1987 vµ 1989 lµ do nguyªn nh©n vÒ kü thuËt. Tõ ®©y chóng ta cã thÓ thÊy ®îc b¶n chÊt quan hÖ gi÷a TTCK vµ nÒn kinh tÕ trong ®ã, nÕu nÒn kinh tÕ sôp ®æ tÊt yÕu dÉn ®Õn sù sôp ®æ cña TTCK, nhng ®iÒu ngîc l¹i th× cha ch¾c, mÆc dï cã ¶nh hëng nµo ®ã. Bªn c¹nh nh÷ng cuéc khñng ho¶ng cã tÝnh chÊt kinh ®iÓn nh vËy, lÞch sö còng ®· chøng kiÕn kh«ng biÕt bao nhiªu nh÷ng cuéc rèi lo¹n do nh÷ng trß gian lËn, biÓn thñ g©y ra cho TTCK. Mét vÝ dô kh¸ lý thó vµ ®iÓn h×nh lµ ë TTCK Tokyo n¨m 1986 bçng nhiªn ngêi ta thÊy gi¸ cæ phiÕu cña mét cæ phiÕu lªn tíi 10.000 Yªn, råi bçng dng kh«ng cã mét ai muèn mua cæ phiÕu ®ã n÷a, vµ ngay sau ®ã tÊt c¶ cæ phiÕu ®ã, khi ®· n»m trong tay c¸c kh¸ch hµng mua, ®Òu trë thµnh giÊy lén. ChuyÖn lµ ë chç, mét sè c«ng ty chøng kho¸n lín nhÊt TTCK Tokyo quyÕt ®Þnh gióp mét c«ng ty th©n quen cña hä cã ®îc mét chót Ýt tµi chÝnh sau khi ph¸ s¶n. Khi biÕt c«ng ty ®ã s¾p ph¸ s¶n c¸c c«ng ty chøng kho¸n "chiÕn h÷u" nµy quyÕt ®Þnh võa b¸n ra ®ång thêi võa mua vµo c¸c cæ phiÕu cña c«ng ty kia. §iÒu ®ã t¹o ra mét Ên tîng gi¶ t¹o lµ c«ng ty kia ®ang lµm ¨n ph¸t ®¹t vµ thÕ lµ mäi ngêi ®æ x« vµo mua cæ phiÕu cña c«ng ty ®ã. Khi gi¸ cæ phiÕu cña c«ng ty lªn ®Õn 10.000 Yªn mét cæ phiÕu, c«ng ty ®ã tung hÕt c¸c cæ phiÕu cña m×nh ra ®Ó b¸n, vµ hä ®· thu ®îc mét mÎ líi lín tríc khi ph¸ s¶n. Khi mäi ngêi vì lÏ lµ c«ng ty ®ã bÞ ph¸ s¶n ai nÊy ®Òu ®æ x« ra b¸n cæ phiÕu cña c«ng ty ®ã, nhng trí trªu thay kh«ng cßn mét ai mua chóng n÷a. TÊt c¶ kh¸ch hµng mua cæ phiÕu ®ã víi c¸i gi¸ 10.000 Yªn ®Òu thÊt väng bÞ mét "qu¶ ®¾ng" mµ kh«ng biÕt kªu ai. Sù gian lËn trong th«ng tin vµ nh÷ng trß m¸nh khoÐ lõa g¹t nh võa råi lµ nh÷ng trß phæ biÕn ë cacs thÞ trêng chøng kho¸n. Râ rµng nã g©y tai h¹i kh«ng nhá cho nh÷ng ngêi tham gia TTCK. VÊn ®Ò lµ ë chç ph¶i lµm thÕ nµo ®Ó gi¶m tíi møc tèi ®a nh÷ng mÆt tiªu cùc ®ã trong ho¹t ®éng cu¶ TTCK nh»m ®¶m b¶o nh÷ng yÕu tè tÝch cùc cña nã trong nÒn kinh tÕ. §ã chÝnh lµ vai trß cña chÝnh phñ nh lµ ngêi träng tµi ®a ra nh÷ng luËt lÖ vµ nh÷ng quy chÕ ®Ó gi÷ c©n b»ng cho TTCK, ®¶m b¶o lîi Ých cña c¸c bªn tham gia TTCK. Tríc ®©y, TTCK vÒ c¬ b¶n ®îc coi nh mét ho¹t ®éng tù do gièng nh nh÷ng c¸i chî do b¶n th©n nh÷ng ngêi bu«n b¸n trong 11 ®ã qu¶n lý b»ng c¸c luËt lÖ cña riªng hä. Sù kiÓm so¸t cña chÝnh phñ t¬ng ®èi Ýt. Tuy nhiªn ®Ó b¶o vÖ quyÒn lîi cña c¸c c«ng d©n tham gia mua b¸n ë TTCK, còng nh ®Ó ®¶m b¶o nh÷ng mÆt tÝch cùc cña nã, chÝnh phñ c¸c níc ®· ®Æt ra nh÷ng quy chÕ vµ luËt lÖ riªng cho ho¹t ®éng cña TTCK. VÒ c¬ b¶n nh÷ng luËt nµy nh»m vµo nh÷ng khÝa c¹nh c«ng khai vÒ th«ng tin trong c¸c cuéc mua b¸n, th«ng tin vÒ t×nh h×nh tµi chÝnh cña c¸c c«ng ty cã cæ phiÕu ®îc mua b¸n ë Së giao dÞch chøng kho¸n. Ch¼ng h¹n ë TTCK New York theo luËt ®Þnh mét Uû ban ®îc thµnh lËp ®Ó gi¸m s¸t tÊt c¶ c¸c giao dÞch mua b¸n trªn Së giao dÞch. TÊt c¶ c¸c vô mua b¸n ®Òu ph¶i cã sù ®ång ý cña c¸c nh©n viªn cña Uû ban nµy míi ®îc phÐp thùc hiÖn. NÕu nh©n viªn cña uû ban nµy nhËn thÊy cã mét vô mua b¸n cæ phiÕu lín cña mét c«ng ty nµo ®ã, «ng ta cã tr¸ch nhiÖm ph¶i thÈm ®Þnh tÊt c¶ c¸c th«ng tin liªn quan ®Ó xem cã sù gian lËn nµo trong vô mua b¸n nµy kh«ng. Tíi khi nµo «ng ta kh¼ng ®Þnh lµ kh«ng cã sù gian lËn, «ng ta sÏ ra lÖnh cho phÐp tiÕn hµnh vô mua b¸n ®ã. ë TTCK Tokyo, mét nguyªn t¾c hµng ®Çu trong bu«n b¸n lµ c¸c lÖnh mua Ýt vµ lÖnh b¸n nhiÒu cæ phiÕu ®îc u tiªn tiÕn hµnh tríc. Nguyªn t¾c nµy ®¶m b¶o tÝnh c«ng b»ng trong bu«n b¸n tr¸nh nh÷ng vô ®Çu c¬ vµ th«n tÝnh lÉn nhau th«ng qua viÖc mua b¸n chøng kho¸n. ë Mü tríc cuéc khñng ho¶ng n¨m 1987, TTCK New york vÉn n»m ngoµi sù kiÓm so¸t cña chÝnh phñ. Rót kinh nghiÖm tõ c¸c cuéc khñng ho¶ng vµ nh÷ng lén xén do nh÷ng trß gian lËn trong lÞch sö, chÝnh phñ Mü ®· quyÕt ®Þnh ®Æt thÞ trêng chøng kho¸n díi sù kiÓm so¸t trùc tiÕp cña chÝnh phñ. Mét tiÓu ban cña Bé tµi chÝnh ®îc lËp ra ®Ó kiÓm so¸t ho¹t ®éng cña TTCK. Mét ®¹o luËt ®¸ng lu ý ®îc ®a ra lµ, nÕu trong vßng mét ngµy lµm viÖc chØ sè Dowjones lªn hoÆc xuèng 10%, tiÓu ban nµy cã quyÒn quyÕt ®Þnh t¹m thêi ®ãng cöa TTCK cho tíi khi nµo hä c¶m thÊt khoong cßn sù lén xén kh«ng thÓ kiÓm so¸t ®îc trªn TTCK. §¹o luËt nµy vÒ c¨n b¶n dùa trªn nguyªn lý võa nªu ë trªn lµ nÒn kinh tÕ cã ¶nh hëng quyÕt ®Þnh ®Õn sù æn ®Þnh cña TTCK nhng chiÒu ngîc l¹i th× cha ch¾c. NhiÒu khi nh÷ng khñng ho¶ng ë TTCK lµ do lý do kü thuËt tiÕn hµnh giao dÞch (nh cuéc khñng ho¶ng 1987 vµ 1989), vµ do nh÷ng yÕu tè kh¸c. Nh÷ng biÕn ®éng lo¹i nµy kh«ng ph¶n ¸nh ®óng ®éng th¸i thùc cña nÒn s¶n xuÊt , nhng nÕu ®Ó chóng tiÕp diÔn sÏ g©y thiÖt h¹i cho c«ng chóng vµ nÒn kinh tÕ theo c¸i nghÜa lµ c¸c chøc n¨ng cña TTCK kh«ng ®îc thùc hiÖn tr«i ch¶y. Khi TTCK bÞ ®ãng cöa t¹m thêi, c¸c bªn tham gia thÞ trêng cã ®ñ thêi gian ®Ó kiÓm tra l¹i c¸c th«ng tin vµ lÊy l¹i b×nh tÜnh sau nh÷ng biÕn ®éng kh«ng kiÓm so¸t ®îc. Khi hä nhËn thÊy lµ nh÷ng biÕn ®éng gi¸ c¶ cæ phiÕu m¹nh nh thÕ kh«ng ph¶i b¾t 12 nguån tõ nh÷ng vÊn ®Ò ®×nh ®èn hay hçn lo¹n trong c¸c c«ng ty cã cæ phiÕu ®ã, hä sÏ ®a ra nh÷ng quyÕt ®Þnh hîp lý h¬n, ngõng b¸n nh÷ng cæ phiÕu mµ hä tëng lÇm lµ sÏ kh«ng cßn gi¸ trÞ trong t¬ng lai n÷a. §©y lµ c¸ch c¾t c¬n sèt ë TTCK. Nh vËy, kh«ng thÓ cã mét TTCK ho¹t ®éng c«ng b»ng nÕu kh«ng cã mét khu«n khæ luËt ph¸p cho c¸c ho¹t ®éng cña nã. Mét TTCK ho¹t ®éng æn ®Þnh , ®¶m b¶o c«ng b»ng cho c¸c bªn tham gia thÞ trêng lµ ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt ®Ó ®¶m b¶o vµ ph¸t huy c¸c chøc n¨ng vµ vai trß cña nã trong nÒn kinh tÕ. Nãi c¸ch kh¸c nhµ níc ph¶i ®ãng vai trß nh ngêi träng tµi ®a ra nh÷ng quy chÕ ®¹o luËt quy ®Þnh c¸c ho¹t ®éng cña TTCK ®Ó ®¶m b¶o ®îc viÖc ®ã. 13 IV. Nh÷ng yÕu tè ¶nh hëng ®Õn TTCK Cã thÓ nãi kh«ng thÓ kÓ hÕt nh÷ng yÕu tè t¸c ®éng ®Õn ®éng th¸i cña TTCK. Nh chóng ta ®· thÊy ë trªn, chØ riªng nh÷ng tÝnh to¸n gian lËn cña mét hay mét vµi c«ng ty lín tham gia TTCK còng cã thÓ g©y ra nh÷ng hçn lo¹n cho TTCK nh thÕ nµo. Díi ®©y chØ lµ mét vµi yÕu tè c¬ b¶n t¸c ®éng ®Õn TTCK mµ th«i. Nh÷ng yÕu tè nµy vÒ c¬ b¶n cã thÓ chia ra lµm ba lo¹i: c¸c yÕu tè chÝnh trÞ, c¸c yÕu tè kinh tÕ vµ c¸c yÕu tè t©m lý. 1. C¸c yÕu tè kinh tÕ: Tõ cuéc khñng ho¶ng 1929-1933 chóng ta thÊy râ t×nh h×nh chung cña nÒn kinh tÕ cã ¶nh hëng nh thÕ nµo ®Õn ®éng th¸i cña TTCK. Tuy nhiªn kh«ng chØ cã t×nh tr¹ng chung cña nÒn kinh tÕ míi cã ¶nh hëng ®Õn TTCK. T×nh tr¹ng s¶n xuÊt cña riªng mét c«ng ty lín còng cã thÓ g©y ra nh÷ng thay ®æi trong gi¸ cæ phiÕu cña nhiÒu c«ng ty kh¸c cã liªn quan. VÝ dô mét hay mét vµi c«ng ty dÇu má lín gÆp khã kh¨n th× kh«ng chØ dÉn ®Õn sù sôt gi¸ cæ phiÕu cña riªng c¸c c«ng ty ®ã (tÊt nhiªn chØ riªng viÖc ®ã ®· cã ¶nh hëng ®Õn gi¸ cæ phiÕu chung trªn TTCK råi v× lîng cæ phiÕu vµ tÇm quan träng cña cæ phiÕu ®ã), mµ c¸c cæ phiÕu cña c¸c vËn t¶i biÓn vµ c¸c c«ng ty b¶o hiÓm dÇu má còng sÏ bÞ sôt gi¸. §©y lµ lo¹i ph¶n øng d©y chuyÒn theo c¸c ngµnh cã liªn quan ®Õn nhau vÒ mÆt s¶n xuÊt vµ kinh doanh . §ã còng chÝnh lµ lý do khi tÝnh to¸n chØ sè cña c¸c TTCK ngêi ta chØ quan t©m ®Õn c¸c cæ phiÕu cña c¸c c«ng ty lín cã tÇm quan träng. V× ®éng th¸i cña chóng sÏ cã ¶nh hëng ®Õn nhiÒu lÜnh vùc kh¸c cña nÒn kinh tÕ. Do ®ã chØ sè xem xÐt ®éng th¸i cña nh÷ng c«ng ty nµy còng ph¶n ¸nh kh¸ ®Çy ®ñ t×nh tr¹ng ®ang häc sÏ diÔn ra cña nÒn kinh tÕ. Trªn thùc tÕ, c¸c vÊn ®Ò cña c¸c c«ng ty thêng n¶y sinh tõ c¸c vÊn ®Ò vÒ tµi chÝnh nh nî nÇn, kh¶ n¨ng thanh to¸n cña c«ng ty, t×nh tr¹ng b¸n hµng vµ kh¶ n¨ng c¹nh tranh... Kh¸c víi c¸c yÕu tè côc bé b¾t nguån tõ phÝa c¸c c«ng ty cã cæ phiÕu trªn thÞ trêng chøng kho¸n råi g©y ¶nh hëng d©y chuyÒn sang c¸c lÜnh vùc kh¸c. C¸c yÕu tè kinh tÕ vÜ m« cã mét ¶nh hëng bao trïm lªn ho¹t ®éng cña TTCK. Ch¼ng h¹n, t×nh tr¹ng l¹m ph¸t gia t¨ng vµ khã kiÓm so¸t ®a ®Õn nh÷ng thiÖt h¹i trong nhiÒu lÜnh vùc kinh tÕ kh¸c nhau ®ång thêi tÊt yÕu sÏ dÉn ®Õn t×nh tr¹ng gi¸ cæ phiÕu sÏ cã khuynh híng gi¶m xuèng. MÆt kh¸c l¹m ph¸t còng cã ¶nh hëng trùc tiÕp ®Õn sù gi¶m gi¸ c¸c chøng kho¸n, bëi v× gi¸ mua lóc ®ã ph¶i thÊp h¬n trong khi l·i tøc tõ c¸c chøng kho¸n vÉn gi÷ nguyªn ®Ó bï laÞ nh÷ng mÊt m¸t do l¹m ph¸t g©y ra. L·i suÊt ng©n hµng lµ mét yÕu tè kinh tÕ vÜ m« 14 cã ¶nh hëng lín ®Õn gi¸ c¶ chøng kho¸n. Khi l·i suÊt ng©n hµng t¨ng ngêi ®Çu t ®øng tríc mét lùa chän lµ tiÕp tôc ®Çu t vµo chøng kho¸n ®Ó kiÕm lîi tøc tõ chøng kho¸n hay bá tiÒn vµo ng©n hµng ®Ó kiÕm l·i suÊt hÊp dÉn h¬n vµ Ýt ruØ ro h¬n. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ c¸c chøng kho¸n muèn c¹nh tranh ®îc th× ngêi b¸n chøng kho¸n ph¶i gi¶m gi¸ c¸c chøng kho¸n tíi møc sao cho víi møc l·i tøc cò ngêi mua c¶m thÊy hÊp dÉn h¬n l·i suÊt ng©n hµng. Nãi gän l¹i, l·i suÊt ng©n hµng t¨ng sÏ dÉn ®Õn gi¶m gi¸ chøng kho¸n. 15 2. YÕu tè chÝnh trÞ: ChÝnh trÞ tëng chõng nh kh«ng cã g× quan hÖ ®Õn c¸c ho¹t ®éng cña TTCK, trªn thùc tÕ l¹i cã ¶nh hëng rÊt nh¹y ®Õn ®éng th¸i cña TTCK. Chóng ta ®· tõng thÊy chiÕn tranh vïng vÞnh ®· g©y ra nh÷ng biÕn ®éng trong gi¸ c¶ t¹i c¸c TTCK nh thÕ nµo. Nh÷ng t¸c ®éng tõ chiÕn tranh cã thÓ diÔn ra b»ng nhiÒu con ®êng. VÝ dô, khi chiÕn tranh vïng vÞnh x¶y ra nhiÒu ngêi dù ®o¸n gi¸ dÇu sÏ t¨ng vµ nÒn kinh tÕ thÕ giíi cã thÓ sÏ r¬i vµo t×nh tr¹ng tr× trÖ. Mét ph¸n ®o¸n nh vËy tÊt sÏ dÉn ®Õn sù gi¶m gi¸ c¸c chøng kho¸n. Nhng mÆt kh¸c ngêi ta l¹i ph¸n ®o¸n r»ng gi¸ c¸c cæ phiÕu cña c¸c c«ng ty dÇu má rÊt cã thÓ laÞ t¨ng lªn. Do ®ã x¶y ra mét cuéc b¸n th¸o c¸c cæ phiÕu cña c¸c c«ng ty nµo bÞ dù ®o¸n lµ sÏ thua thiÖt do gÝa dÇu t¨ng, vµ mäi ngêi ®æ x« vµo mua cæ phiÕu cña c¸c c«ng ty dÇu má vµ cña nh÷ng c«ng ty liªn quan cã lîi thÕ t¬ng tù. §iÒu ®ã thêng dÉn ®Õn nh÷ng x¸o trén trong ho¹t ®éng cña TTCK. T×nh tr¹ng quan hÖ gi÷a hai quèc gia cã bu«n b¸n víi nhau còng hoµn toµn cã thÓ dÉn ®Õn nh÷ng biÕn ®éng t¹i TTCK. VÝ dô, sù bÊt hoµ trong quan hÖ bu«n b¸n gi÷a NhËt vµ Mü vÒ vÊn ®Ò më cöa thÞ trêng « t« NhËt B¶n theo ®ßi hái cña Mü ®· ¶nh hëng kh«ng Ýt ®Õn TTCK. Mü ®e do¹ r»ng nÕu nh÷ng yªu cÇu cña Mü ®èi víi NhËt vÒ viÖc NhËt ph¶i nhËp khÈu mét khèi lîng phô tïng « t« cña Mü mçi n¨m kh«ng ®îc tho¶ m·n, Mü cã thÓ sÏ t¨ng thuÕ ®¸nh vµo « t« cña NhËt nhËp khÈu vµo Mü tíi 100% (tõ 30%). §iÒu ®ã sÏ lµm cho cæ phiÕu cña c¸c c«ng ty « t« NhËt b¶n bÞ gi¶m gi¸ v× víi møc thuÕ nh vËy, c¸c c«ng ty « t« NhËt b¶n sÏ r¬i vµo t×nh tr¹ng khãlµm ¨n, khi ®ã tÊt yÕu dÉn tíi Ýt lîi nhuËn ®Ó chia cho c¸c cæ ®«ng; vµ Ýt lîi nhuËn chia cho cæ ®«ng cã nghÜa lµ cæ phiÕu ®ã trë nªn Ýt hÊp dÉn h¬n vµ gi¸ c¸c cæ phiÕu ®ã bÞ sôt. Ngoµi ra cßn v« sè lý do kh¸c vÒ chÝnh trÞ ®Òu cã thÓ ¶nh h ëng ®Õn ®éng th¸i cña TTCK. Ch¼ng h¹n, viÖc mét ®¶ng ph¸i nµo lªn th¾ng cö hay vÞ tæng thèng ®¬ng nhiÖm cã thÓ ph¶i tõ chøc v× mét lý do nµo ®ã... ®Òu cã ¶nh hëng nhÊt ®Þnh ®Õn ho¹t ®éng cña TTCK. 3. YÕu tè t©m lý Thùc ra yÕu tè t©m lý ®· ®îc bao hµm trong logÝc ¶nh hëng cña c¸c yÕu tè kinh tÕ vµ chÝnh trÞ. LogÝc ®ã thÓ hiÖn ë chç, khi mét yÕu tè chÝnh trÞ hay kinh tÕ xuÊt hiÖn tÊt c¶ c¸c bªn tham gia TTCK ®Òu ®a ra c¸c kú väng hoÆc c¸c ph¸n ®o¸n cña m×nh vÒ t×nh tr¹ng gi¸ nh÷ng cæ phiÕu vµ chøng kho¸n cã trong tay, råi 16 sau ®ã ®a ra c¸c quyÕt ®Þnh vÒ mua, b¸n vµ gi¸ c¶ cña c¸c cæ phiÕu vµ chøng kho¸n ®ã. TÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ®ã ®Òu thÓ hiÖn trong nh÷ng biÕn ®éng ë TTCK. H¬n n÷a yÕu tè t©m lý cßn thÓ hiÖn mét c¸ch rÊt mÉn c¶m trong nhiÒu t×nh huèng kh¸c nhau kh«ng b¾t nguån tõ nh÷ng nguyªn nh©n kinh tÕ . VÝ dô t×nh tr¹ng søc khoÎ cña mét nhµ tû phó hay mét ngêi l·nh ®¹o c«ng ty lín thËm chÝ còng cã ¶nh hëng ®Õn TTCK. Bëi v× sù tån t¹i cña nh÷ng nh©n vËt ®ã míi ®¶m b¶o t×nh tr¹ng kinh doanh tèt cña c«ng ty ch¼ng h¹n. NÕu «ng ta ra ®i cã thÓ ngêi kÕ vÞ kh«ng ®¶m ®¬ng tèt nhiÖm vô ®ã, hoÆc cã thÓ cã nh÷ng biÕn ®éng vÒ quyÒn lùc trong c«ng ty nh t¸ch c«ng ty hoÆc m©u thuÉn néi bé, tÊt c¶ nh÷ng suy tÝnh vµ ph¸n ®o¸n ®ã ®Òu dÉn ®Õn nh÷ng thay ®æi ë TTCK theo mét l«gÝch t¬ng tù nh trªn. §iÒu quan träng trong yÕu tè t©m lý lµ sù nh¹y c¶m qu¸ møc cña c¸c bªn tham gia TTCK lµm cho hä thêng kh«ng thÓ kiÓm so¸t ®îc hµnh vi cña hä khi cã mét ph¸n ®o¸n nµo ®ã vÒ gi¸ c¶ cña c¸c cæ phiÕu vµ chøng kho¸n. ViÖc kh«ng kiÓm so¸t ®îc hµnh vi cña b¶n th©n c¸c bªn tham gia tt lµ vÊn ®Ò nan gi¶i nhÊt trong viÖc tÝnh to¸n kinh tÕ . Thêng yÕu tè nµy lu«n lu«n g©y ra t×nh tr¹ng biÕn ®éng qu¸ møc thùc tÕ vÒ gi¸ c¶ còng nh khèi lîng mua b¸n cæ phiÕu vµ chøng kho¸n trªn thÞ trêng. Bëi v× sù qu¸ khÝch lÖ hoÆc qu¸ lo ©u vÒ mét ph¸n ®o¸n nµo ®ã sÏ lµm cho gi¸ cæ phiÕu vµ chøng kho¸n t¨ng hoÆc gi¶m qu¸ møc c©n b»ng cung cÇu thùc sù cña nã. §©y lµ nguyªn nh©n gi¶i thÝch t¹i sao trong nhiÒu trêng hîp chóng ta thÊy gi¸ cæ phiÕu vµ chøng kho¸n (hay trong trêng hîp ViÖt Nam gi¸ vµng tríc ®©y) lªn råi l¹i xuèng ngay sau ®ã. §©y ch¼ng qua chØ lµ do ngêi ta qu¸ khÝch lÖ hoÆc lo ©u nªn ai còng ®æ x« ra b¸n hoÆc mua, do ®ã lµm cho gi¸ c¶ t¨ng hoÆc gi¶m m¹nh qu¸ møc cung cÇu thùc, nªn liÒn sau ®ã l¹i diÔn ra t×nh tr¹ng ngîc l¹i cho tíi khi nµo gi¸ c¶ ë vµo møc c©n b»ng thùc cña cung vµ cÇu. ChÝnh ®©y lµ nh÷ng biÕn ®éng khã kiÓm so¸t nhÊt v× ngêi ta kh«ng thÓ x¸c ®Þnh ®îc yÕu tè t©m lý sÏ lµm cho gi¸ c¶ t¨ng hoÆc gi¶m ®Õn møc nµo. Díi ®©y lµ m« h×nh cho thÊy l«gÝc t¸c ®éng cña c¸c yÕu tè võa ®îc tr×nh bÇy tíi TTCK (xem m« h×nh). M« h×nh c¸c yÕu tè ¶nh hëng ®Õn TTCK C¸c yÕu tè kinh tÕ C¸c yÕu tè chÝnh trÞ YÕu tè t©m lý 17 TTCK Qua m« h×nh ®ã chóng ta thÊy c¸c yÕu tè kinh tÕ vµ chÝnh trÞ mét mÆt ¶nh hëng trùc tiÕp ®Õn TTCK theo con ®êng riªng, mÆt kh¸c ®ång thêi ¶nh hëng ®Õn TTCK th«ng qua con ®êng c¸c yÕu tè t©m lý. M« h×nh cßn cho thÊy tÝnh chÊt nh¹y c¶m cña TTCK, nghÜa lµ nh÷ng ®éng th¸i cña nã phô thuéc rÊt nhiÒu vµo yÕu tè t©m lý. B¶n th©n c¸c yÕu tè kinh tÕ vµ chÝnh trÞ lµ c¸c yÕu tè rÊt biÕn ®éng, song chóng l¹i ®îc khuyÕch ®¹i bëi c¸c yÕu tè t©m lý. §iÒu ®ã gi¶i thÝch t¹i sao TTCK l¹i cã nhiÒu biÕn ®éng ®Õn thÕ. V. Qu¸ tr×nh quèc tÕ ho¸ thÞ trêng chøng kho¸n §Õn nh÷ng n¨m 1970 ngêi ta thÊy ho¹t ®éng cña c¸c TTCK trªn thÕ giíi b¾t ®Çu lan trµn sang nhau. C¸c giao dÞch cña chóng giê ®©y kh«ng chØ bã hÑp trong ph¹m vi quèc gia riªng lÎ n÷a. Mét c«ng ty hay mét chÝnh phñ cã thÓ ph¸t hµnh cæ phiÕu hoÆc tr¸i phiÕu cña m×nh ë TTCK cña mét quèc gia kh¸c ®Ó huy ®éng vèn. Do ®ã, nh÷ng giao dÞch gi÷a c¸c TTCK b¾t ®Çu xuÊt hiÖn. Ngêi ta cã thÓ tham gia vµo viÖc mua b¸n cæ phiÕu vµ chøng kho¸n ë quèc gia kh¸c, hoÆc thËm chÝ cã thÓ mua chç giao dÞch trong TTCK cña níc kh¸c. Cã rÊt nhiÒu nguyªn nh©n dÉn ®Õn qu¸ tr×nh quèc tÕ ho¸ ®ã. Nh÷ng nguyªn nh©n c¬ b¶n nhÊt vµ quan träng nhÊt lµ: Thø nhÊt, vµo cuèi nh÷ng n¨m 70, ®Æc biÖt lµ ®Çu nh÷ng n¨m 80, nÒn chÝnh trÞ thÕ giíi cã nhiÒu dÊu hiÖu s¸ng sña. Sù xÝch l¹i gÇn nhau gi÷a c¸c cêng quèc céng s¶n vµ ph¬ng t©y më ra mét triÓn väng kÕt thóc chiÕn tranh l¹nh gi÷a hai hÖ thèng x· héi chñ nghÜa vµ t b¶n chñ nghÜa kÐo dµi tõ sau chiÕn tranh thÕ giíi thø hai. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ mét m«i trêng míi vµ an toµn cho ®Çu t sang c¸c khu vùc cña thÕ giíi ®îc më ra. MÆt kh¸c ®ã còng lµ thêi ®iÓm mµ hÇu hÕt c¸c níc x· héi chñ nghÜa tríc ®©y b¾t ®Çu tiÕn hµnh c¸c c¶i c¸ch kinh tÕ theo híng thÞ trêng. §©y lµ nh÷ng nguyªn nh©n quan träng cña khuynh híng më réng ®Çu t ra níc ngoµi trªn thÕ giíi, thËm chÝ ®Çu t c¶ vµo c¸c níc x· héi chñ nghÜa". Sù më réng ®Çu t quèc tÕ nh vËy tÊt yÕu sÏ dÉn ®Õn sù xuÊt hiÖn nhu cÇu huy ®éng vèn quy m« quèc tÕ. Mét c«ng ty khi ®Çu t ra níc ngoµi kh«ng d¹i g× chØ nghÜ ®Õn viÖc ®a vèn cña riªng m×nh ra níc ngoµi. Tr¸i l¹i huy ®éng vèn t¹i chç vµ nhiÒu n¬i trªn thÕ giíi, nÕu cã thÓ, ®îc coi lµ cã hiÖu qu¶ nhÊt. Nãi c¸ch kh¸c nhu cÇu huy ®éng vèn cã tÝnh chÊt quèc tÕ nh»m môc ®Ých ®Çu t ra níc ngoµi lµ tÊt yÕu. 18 Thø hai, thªm vµo ®ã, trong giai ®o¹n nµy nÒn c«ng nghÖ thÕ giíi ®· ®¹t ®Õn tr×nh ®é ®Ønh cao. §iÒu ®ã cho thÊy viÖc ®Çu t b©y giê muèn thùc hiÖn ®îc ®ßi hái ph¶i cã mét khèi lîng vèn rÊt lín míi cã thÓ tiÕn hµnh ®îc. §Ó ®¸p øng ®îc ®iÒu ®ã, viÖc huy ®éng vèn trªn quy m« thÕ giíi lµ ®iÒu tÊt yÕu. Thø ba, kÓ tõ cuèi thËp kû 70 cho ®Õn hÕt thËp kû 80 nÒn kinh tÕ thÕ giíi ph¸t triÓn rÊt thuËn lîi vµ tèt ®Ñp. §©y lµ thêi kú nÒn kinh tÕ cña c¸c níc t b¶n ph¸t triÓn rÊt thuËn lîi víi tèc ®é cao. §ång thêi ®©y còng lµ giai ®o¹n nhiÒu níc gäi lµ "c¸c níc míi c«ng nghiÖp ho¸ (NICs)" ra ®êi ë ch©u ¸ vµ ch©u Mü La tinh. ThËt vËy thu nhËp ë hÇu hÕt c¸c khu vùc trªn thÕ giíi ®Òu t¨ng lªn. Do ®ã mét lîng tiÒn nhµn rçi, vµ theo ®ã lµ nhu cÇu tiÕt kiÖm vµ ®Çu t trong c¸c tÇng líp d©n c b¾t ®Çu xuÊt hiÖn trªn quy moo thÕ giíi. Nh vËy, bªn c¹nh nhu cÇu huy ®éng vèn, th× ®ång thêi ®· xuÊt hiÖn kh¶ n¨ng ®¸p øng nhu cÇu ®ã trªn thùc tÕ. Thø t, thËp kû 70 vµ ®Æc biÖt lµ thËp kû 80 lµ thêi kú ph¸t triÓn rùc rì cña c«ng nghÖ Computer. Víi sù xuÊt hiÖn cña Computer toµn bé khèi lîng giao dÞch mua b¸n, chuyÓn nhîng cæ phiÕu vµ chøng kho¸n khæng lå trªn toµn thÕ giíi cã thÓ tiÕn hµnh ®îc. MÆc dï vÉn cßn mét sè trôc chÆc nh ®· thÊy håi n¨m 1987 vµ 1989, song vÒ c¬ b¶n toµn bé c¸c giao dÞch chøng kho¸n ®· ®îc kiÓm so¸t an toµn dùa trªn c¬ së ¸p dông Computer trong sö lý giao dÞch t¹i c¸c TTCK. Nãi c¸ch kh¸c, vÒ mÆt kü thuËt cña sù toµn cÇu ho¸ thÞ trêng chøng kho¸n ®· ®îc ®¶m b¶o. Nh vËy, TTCK ®· héi ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn cÇn vµ ®ñ cho sù quèc tÕ ho¸ cña nã. Quèc tÕ ho¸ TTCK - ®ã lµ mét c«ng cô gióp c¸c níc hoµ nhËp vµo nÒn kinh tÕ thÕ giíi. Tãm l¹i, vÒ mÆt lÞch sö h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña TTCK, cã thÓ chia lµm ba giai ®o¹n: giai ®o¹n mét lµ giai ®o¹n tõ thÕ kû 15 vµ 16 ®Õn cuèi thÕ kû 19 trong ®ã ngêi ta mua b¸n chñ yÕu c¸c th¬ng phiÕu vµ tr¸i phiÕu; giai ®o¹n hai lµ tõ cuèi thÕ kû 19 víi sù ra ®êi cña c«ng ty cæ phÇn, ngêi ta mua b¸n thªm mét lo¹i chøng kho¸n khi ®ã chiÕm u thÕ lµ cæ phiÕu, ®©y lµ giai ®o¹n bïng næ cã tÝnh c¸ch m¹ng cña TTCK; vµ giai ®o¹n thø ba kÓ tõ cuèi thËp kû 70 tíi nay lµ giai ®o¹n quèc tÕ ho¸ cña TTCK. TTCK râ rµng ®· ®ãng mét vai trß hÕt søc quan träng trong nÒn kinh tÕ cña mçi quèc gia nãi riªng vµ trong toµn bé nÒn kinh tÕ thÕ giíi nãi chung. Nh÷ng mÆt tiªu cùc cña nã nÕu kh«ng ®îc kiÓm so¸t sÏ g©y ra nh÷ng hËu qu¶ kh«ng tèt cho nÒn kinh tÕ vµ x· héi. KiÓm so¸t c¸c ho¹t ®éng cña TTCK ®Ó h¹n chÕ nh÷ng tiªu cùc cña nã chÝnh lµ nhiÖm vô cña chÝnh phñ. 19 XÐt vÒ ®iÒu kiÖn h×nh thµnh TTCK chóng ta thÊy nh÷ng ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt cho sù h×nh thµnh TTCK lµ: Thø nhÊt, ph¶i cã nhu cÇu huy ®éng vèn, ®iÒu kiÖn nµy cã thÓ nãi lóc nµo còng s½n sµng . Thø hai, thu nhËp cña d©n c ph¶i ®Õn mét møc ®é nhÊt ®Þnh lµm n¶y sinh nhu cÇu ®Çu t trùc tiÕp cña nh÷ng ngêi tiÕt kiÖm. Thø ba, xuÊt hiÖn lo¹i hµng ho¸ gäi lµ chøng kho¸n, trong ®ã cæ phiÕu ®ãng vai trß ®Æc biÖt quan träng. Thø t, ph¶i cã mét hÖ thèng luËt ph¸p h÷u hiÖu ®Ó kiÓm so¸t ho¹t ®éng cña TTCK. 20
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan