Më ®Çu
Trong vßng 10 n¨m (1988-1998) thùc hiÖn ®êng lèi cña §¶ng,
kiªn tr× ph¬ng ch©m chiÕn lîc: coi träng hîp t¸c quèc tÕ theo xu
thÕ héi nhËp, khu vùc ho¸ vµ toµn cÇu ho¸ nÒn kinh tÕ, tranh thñ
mäi kh¶ n¨ng thu hót vµ sö dông cã hiÖu qu¶ h¬n n÷a c¸c nguån
lùc tõ bªn ngoµi, bao gåm c¶ vèn, c«ng nghÖ, thÞ trêng vµ tr×nh
®é qu¶n lý. ViÖt nam ®· thu hót ®îc h¬n 2400 dù ¸n ®Çu t níc
ngoµi víi tæng sè vèn gÇn 36 tû USD, trong ®ã cã kho¶ng 13 tû
USD ®· ®îc thùc hiÖn (chiÕm gÇn 90% tæng vèn ®¨ng kú)
Cïng víi c¸c nguån tµi trî kh¸c, nguån vèn hç trî ph¸t triÓn
chÝnh thùc (ODA) vµ ®Çu t trùc tiÕp cña níc ngoµi (FDI) thËt sù
®ang lµ m«tj nguån lùc tµi chÝnh quan träng thóc ®Èy sù ph¸t
triÓn ®Êt níc, gãp phÇn cho møc t¨ng trëng GDP trong nh÷ng n¨m
qua ®¹t trªn 8% gi¶i quyÕt viÖc lµm cho h¬n 27 v¹n lao ®éng trùc
tiÕp vµ hµng chôc v¹n lao ®éng gi¸n tiÕp.
Tuy nhiªn, §¶ng vµ Nhµ níc ViÖt Nam vÉn kh¼ng ®Þnh nguån
lùc trong níc míi lµ nh©n tè quyÕt ®Þnh cho qu¸ tr×nh t¨ng trëng
vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng. Nguån lùc néi sinh lµ mét kh¸i niÖm rÊt
réng, lµ tæng hîp toµn bé c¸c nguån lùc trong níc, kh«ng chØ cã ë
vèn tµi s¶n c¬ së vËt chÊt - kü thuËt ®· tÝch luü ®îc mµ cßn lµ tµi
nguyªn cha ®a vµo sö dông, lîi thÕ vÒ ®Þa lý kinh tÕ, chÝnh trÞ,
trong ®ã quan träng nhÊt lµ nguån lùc con ngêi bao gåm c¶ søc lao
®éng, trÝ tuÖ vµ tinh thÇy g¾n víi truyÒn thèng v¨n ho¸ cña d©n
téc.
Thêi gian qua, b»ng mét lo¹t c¸c gi¶i ph¸p ®ång bé ®æi míi,
®iÒu chØnh vµ hoµn thiÖn chÝnh s¸ch, c¬ chÕ m«i trêng s¶n xuÊt
kinh doanh, nguån lùc cña ®Êt níc ®· cã sù khëi ®éng vµ bíc ®Çu
ph¸t huy t¸c dông. ThÕ nhng hiÖu qu¶ ®¹t ®îc cßn cha lín, nhiÒu
tiÒm n¨ng cßn bÞ l·ng phÝ. ViÖc huy ®éng nguån lùc tµi chÝnh
nhµn rçi trong d©n c cho ®Çu t t¨ng trëng cßn cha nh mong muèn.
¦íc tÝnh cßn cã 5-6 tû USD vèn nhµ rçi trong d©n c nhng viÖc huy
®éng vÉn gÆp khã kh¨n, v× nh©n d©n cßn e ng¹i, c¸c c¬ chÕ,
chÝnh s¸ch cßn cã trãi buéc vµ nhÊt lµ cha x©y dùng ®îc m« h×nh
huy ®éng vèn hîp lý.
Mét trong c¸c nguån lùc néi sinh n÷a cßn ®Ó l·ng phÝ lµ nguån
lùc lao ®éng, nguån lùc trÝ tuÖ, ®Æc biÖt lµ cña ®éi ngò trÝ thøc,
dÉn ®Õn t×nh tr¹ng "ch¶y m¸u chÊt x¸m" mµ cha cã mét gi¶i ph¸p
nµo kh¾c phôc h÷u hiÖu. Nh÷ng h¹n chÕ nµy trong viÖc ph¸t huy
nguån lùc néi sinh sÏ lµ nguyªn nh©n lµm suy gi¶m dßng chaû ®Çu
t tõ níc ngoµi vµo níc ta, g©y khã kh¨n cho nÒn kinh tÕ .
1
Tríc nh÷ng th¸ch thøc vÒ khñng ho¶ng kinh tÕ khu vùc vµ trªn
thÕ giíi, viÖc gi¶i quyÕt nh÷ng nhîc ®iÓm trªn ®©y trong chÝnh
s¸ch vÜ m« vÒ ph¸t huy néi lùc nÒn kinh tÕ sÏ cã ý nghÜa quan
träng trong viÖc ®a ®Êt níc ph¸t triÓn trong giai ®o¹n míi.
Tõ thùc tÕ nÒn kinh tÕ cña mét sè quèc gia trong khu vùc §«ng
n¨m ¸ nh Th¸i lan, Indonªxia, Malaisia, Philipin... nhiÒu nhµ kinh tÕ
ph¶i thõa nhËn r»ng: ThÞ trêng chøng kho¸n lµ mét trong nh÷ng
t¸c nh©n lµm cho t×nh tr¹ng khñng ho¶ng kinh tÕ thªm trÇm
träng. Vµ do vËy, kh«ng chØ cã ngêi d©n c¶m thÊy lo ng¹i khi ®Çu
t vµo chøng kho¸n, mµ chÝnh c¸c nhµ ®Çu t vµ kinh doanh chøng
kho¸n còng kh«ng thËt sù an t©m.
Tuy nhiªn, còng chÝnh thùc tÕ cña nhiÒu quèc gia trong khu
vùc vµ trªn thÕ giíi, cho thÊy, hä ®· ®¹t ®îc nh÷ng bíc tiÕn ®¸ng
kÓ sau khi x©y dùng thµnh c«ng thÞ trêng chøng kho¸n. Trong sù
chuyÓn ®éng cña nÒn kinh tÕ ViÖt Nam theo xu híng ®æi míi,
th«ng qua c¸c ho¹t ®éng ®a d¹ng cña nã, thÞ trêng chøng kho¸n
ViÖt nam sÏ ®îc h×nh thµnh vµ ®i vµo ho¹t ®éng trong thêi gian
tíi. Nã sÏ kh«ng chØ ph¸t huy ®îc néi lùc cña nÒn kinh tÕ mµ cßn
thu hót m¹nh mÏ h¬n c¸c nguån vèn ®Çu t níc ngoµi ®Ó thóc ®Èy
t¨ng trëng kinh tÕ, lµm cho "d©n giµu níc m¹nh, x· héi c«ng b»ng
v¨n minh" nh lêi chñ tÞch Hå chÝ Minh ®· nãi.
§iÒu nµy cho thÊy, sù thµnh lËp thÞ trêng chøng kho¸n (TTCK)
ë ViÖt nam lµ thùc sù quan träng vµ rÊt cÇn thiÕt; nã cho thÊy
r»ng, §¶ng vµ chÝnh phñ ta ®· cã nh÷ng chñ tr¬ng vµ ®êng lèi
hoµn toµn ®óng ®¾n. ChÝnh v× vËy, viÖc t×m hiÓu vµ hiÓu biÕt
vÒ TTCK lµ rÊt cÇn thiÕt ®èi víi chóng ta (nh÷ng nhµ kinh tÕ t¬ng
lai).
TTCK lµ mét vÊn ®Ò réng lín vµ rÊt phøc t¹p, v× vËy trong
ph¹m vi ®Ò ¸n nµy, t«i xin tr×nh bµy vÒ "ThÞ trêng chøng
kho¸n víi ph¸t triÓn kinh tÕ vµ mèi quan hÖ víi c«ng ty cæ
phÇn"
Mong muèn th× nhiÒu nhng v× kh¶ n¨ng vµ tr×nh ®é cã h¹n
cho nªn ë tËp ®Ò ¸n nµy sÏ kh«ng tr¸nh khái nh÷ng h¹n chÕ,
thiÕu sãt. Nhng víi tr¸ch nhiÖm lµ mét nhµ kinh tÕ t¬ng lai tríc vËn
héi míi cña ®Êt níc, t«i mong muèn ®îc tiÕp tôc nghiªn cøu ®Ó cã
thªm nh÷ng tri thøc ®óng ®¾n vµ hoµn thiÖn h¬n n÷a, gãp phÇn
nhá bÐ cña m×nh trong sù nghiÖp CNH- H§H ®Êt níc. RÊt mong ®îc b¹n ®äc gÇn xa gãp ý kiÕn ®Ó ®Ò ¸n cña t«i ®îc hoµn thiÖn
h¬n.
2
PhÇn I: Nh÷ng vÊn ®Ò chung
I/ LÞch sö h×nh thµnh thÞ trêng chøng kho¸n vµ chøng kho¸n
1. ThÞ trêng chøng kho¸n tríc c«ng ty cæ phÇn.
Vµo kho¶ng thÕ kû thø 15-16, víi sù xuÊt hiÖn cña ngµnh hµng
h¶i, th¬ng m¹i thÕ giíi bíc vµo mét kû nguyªn ph¸t triÓn d÷ déi. Cã
thÓ nãi ®ã lµ thÕ kû cña th¬ng m¹i, Frankfut ë níc §øc vµ
Amstecdam thñ ®« cña Hµ Lan, lµ hai th¬ng c¶ng lín nhÊt thêi bÊy
giê. Còng chÝnh t¹i ®©y ngêi ta tô tËp nhau l¹i ®Ó bu«n b¸n c¸c
chøng tõ v¨n tù nî (debenture).
Trong bu«n b¸n nî nÇn lÉn nhau lµ chuyÖn phæ biÕn. C¸c
chøng tõ ghi nî (debentñe) lµ nh÷ng giÊy tê ®îc coi lµ nh÷ng giÊy
tê cã gi¸ trÞ nh tiÒn v©þ. C¸c chøng tõ nî nµy l¹i ®îc chia lµm hai
lo¹i. C¸c kú phiÕu (bill) vµ c¸c hèi phiÕu (bill of exchange). C¸c kú
phiÕu lµ c¸c giÊy nî cã ghi kú h¹n thanh to¸n mµ con nî ph¶i tr¶
cho chñ nî mét sè tiÒn nhÊt ®Þnh. C¸c hèi phiÕu lµ mét lÖnh tr¶
mµ con nî yªu cÇu mét ngêi thø ba nµo ®ã tr¶ hé m×nh mét mãn
nî cho chñ nî (cã thÓ cã kú h¹n hoÆc kh«ng cã kú h¹n thanh to¸n).
Nh vËy, kú phiÕu øng víi lo¹i thanh to¸n trùc tiÕp gi÷a chñ nî vµ
con nî; hèi phiÕu øng víi lo¹i thanh to¸n gi¸n tiÕp th«ng qua ngêi
thø ba. VÝ dô, nÕu b¹n ph¶i tr¶ mét mãn tiÒn cho ngêi nµo ®ã khi
b¹n kh«ng cßn tiÒn trong tói hoÆc b¹n kh«ng muèn dïng tiÒn trong
tói ®Ó tr¶, trong khi ®ã l¹i cã mét ngêi kh¸c ®ang nî b¹n, b¹n cã
thÓ yªu cÇu ngêi ®ã tr¶ hé b¹n mãn nî ®ã.
ViÖc chuyÓn nhîng c¸c v¨n tù nî tríc thêi h¹n thanh to¸n ®Ó
®æi lÊy tiÒn mÆt cho c¸c vô bu«n b¸n tríc m¾t lµ chuyÖn thêng
trong bu«n b¸n. VÝ dô b¹n cÇn tiÒn mÆt lµ 1 triÖu ®ång cho mét
vô bu«n b¸n ngµy mai, trong khi ®ã b¹n chØ cã c¸c kho¶n nî (vÝ
dô còng lµ 1 triÖu) mµ ngêi kh¸c nî b¹n, nh÷ng kho¶n nî nµy l¹i cha ®Õn kú h¹n thanh to¸n. V× vËy b¹n ph¶i nhîng l¹i v¨n tù nî ®ã
cho mét ngêi kh¸c ®Ó cã tiÒn mÆt tøc th× cho vô bu«n b¸n h«m
sau. TÊt nhiªn khi chuyÓn nhîng l¹i kho¶n nî nh vËy b¹n sÏ kh«ng
thÓ nhËn ®îc trän c¶ 1 triÖu ®ång mµ thay vµo ®ã lµ mét kho¶n
díi 1 triÖu ®ång, bëi v× b¹n ph¶i tr¶ mét kho¶n l·i suÊt nhÊt ®Þnh
cho ngêi mua do ph¶i chê ®Õn kú h¹n thanh to¸n. Ho¹t ®éng nµy
ngêi ta gäi lµ sù triÕt khÊu (discounting).
Víi sù ph¸t triÓn å ¹t cña th¬ng nghiÖp nh vËy th× tèc ®é di
chuyÓn vèn ngµy cµng ph¶i nhanh. Yªu cÇu di chuyÓn vèn nhanh
tÊt yÕu dÉn ®Õn sù gia t¨ng trong viÖc chuyÓn nhîng c¸c v¨n tù
nî. Frankfurt vµ Amstecdam nh ®· nãi ë trªn, ®· næi lªn thµnh hai
3
trung t©m thÕ giíi trong viÖc mua b¸n, chuyÓn nhîng c¸c v¨n tù nî
nµy.
§ång thêi víi sù ph¸t m¹nh mÏ cña th¬ng m¹i lµ sù n¶y sinh c¸c
s¸ng kiÕn vay vèn tr¶ l·i cho c«ng chóng cña c¸c chÝnh phñ nh»m
huy ®éng vèn x©y dùng c¸c c«ng tr×nh lín nh ®Ëp níc, ®êng giao
th«ng (®iÓn h×nh lµ kªnh ®µo Suy-ª).v.v... §Ó cã ®ñ tµi chÝnh
cho viÖc x©y dùng c¸c c«ng tr×nh lín nh vËy, c¸c chÝnh phñ thÊy
kh«ng cßn c¸ch nµo kh¸c lµ ph¶i huy déng vèn tõ trong d©n chóng
b»ng c¸ch ph¸t hµnh c¸c tr¸i phiÕu vay nî (bond) ra c«ng chóng.
Nh÷ng ngêi mua tr¸i phiÕu nµy sÏ ®îc hëng mét kho¶n lîi tøc theo
mét l·i suÊt ®· ®îc Ên ®Þnh cho ®Õn kú h¹n thanh to¸n, ch¼ng
h¹n 10, 20 n¨m.v.v.. tuú tõng trêng hîp cô thÓ. S¸ng kiÕn nµy sau
®ã ®îc c¸c chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng noi theo nh»m vµo c¸c môc
®Ých ph¸t triÓn ë ®Þa ph¬ng. Nh vËy, c¸c tr¸i phiÕu chÝnh phñ lµ
mét nguån tiÕt kiÖm sinh l·i ®èi víi nh÷ng ngêi së h÷u c¸c tr¸i
phiÕu ®ã. Tuy nhiªn cuéc ®êi thËt Ðo le, kh«ng ph¶i ai còng cã
thÓ chê ®îc ®Õn kú h¹n thanh to¸n cña tr¸i phiÕu, v× nhiÒu khi
cÇn tiÒn mÆt mµ trong tay l¹i chØ cã c¸c tr¸i phiÕu. Vµ thÕ lµ viÖc
b¸n vµ chuyÓn nhîng c¸c tr¸i phiÕu tríc kú h¹n thanh to¸n l¹i x¶y
ra y hÖt nh ®èi víi c¸c th¬ng phiÕu.
C¸c ho¹t ®éng chuyÓn nhîng c¸c giÊy tê cã gi¸ trÞ nh vËy ®îc
gäi lµ c¸c ho¹t ®éng mua b¸n chøng kho¸n ®Çu tiªn, vµ ®îc tËp
trung lín nhÊt ë Frankfurt vµ amstecdam. ThËt vËy, chøng kho¸n
(securities hay stock) lµ tÊt c¶ c¸c lo¹i giÊy tê cã gi¸ trÞ ®îc mua
b¸n, chuyÓn nhîng; lÜnh vùc diÔn ra c¸c ho¹t ®éng mua b¸n ®ã
®îc gäi lµ thÞ trêng chøng kho¸n (stock market hay security
market); vµ c¸c n¬i diÔn ra c¸c ho¹t ®éng ®ã ®îc gäi lµ c¸c së
giao dÞch chøng kho¸n (the stock exchange). §Õn thÕ kû 15,16
TTCK ®îc h×nh thµnh nh thÕ ë Frankfurt vµ Amstecdam, vµ nh÷ng
chøng kho¸n ®Çu tiªn lµ nh÷ng th¬ng phiÕu (gåm c¸c kú phiÕu vµ
hèi phiÕu) vµ c¸c tr¸i phiÕu (chÝnh phñ trung ¬ng vµ ®Þa ph¬ng).
Nh vËy chøng kho¸n nh lµ c¸c giÊy tê cã gi¸ trÞ n¶y sinh do
®ßi hái cña viÖc huy ®éng vèn (trong trêng hîp cña tr¸i phiÕu)
hoÆc do kü thuËt cña viÖc mua b¸n trao ®æi (trong trêng hîp cña
th¬ng phiÕu). Vµ c¸c ho¹t ®éng mua b¸n trao ®æi c¸c giÊy tê nµy
h×nh thµnh nªn TTCK. §ã lµ TTCK tríc khi cã c«ng ty cæ phÇn.
2. ThÞ trêng chøng kho¸n sau c«ng ty cæ phÇn.
a) C«ng ty cæ phÇn:
ThÕ kû 19 lµ thÕ kû xuÊt hiÖn nhiÒu ngµnh c«ng nghiÖp nhê
sù xuÊt hiÖn cña m¸y mãc. NhiÒu ngµnh c«ng nghiÖp tiÕp tôc ph¸t
triÓn tõ nh÷ng ngµnh truyÒn thèng víi viÖc øng dông m¸y mãc míi,
4
vÝ dô ngµnh dÖt. Trong nh÷ng ngµnh ®ã, vèn liÕng cña gia ®×nh,
gißng hä cña ngêi chñ cã thÓ ®ñ ®Ó mua m¸y mãc thiÕt bÞ míi
®Ó t¨ng n¨ng suÊt, ph¸t triÓn doanh nghiÖp. Nhng mÆt kh¸c, cã
nh÷ng ngµnh c«ng nghiÖp míi xuÊt hiÖn l¹i ®ßi hái rÊt nhiÒu vèn
liÕng míi cã thÓ më ®îc doanh nghiÖp, vÝ dô ®iÓn h×nh trong thêi
kú nµy lµ ngµnh ®êng s¾t. §Ó cã thÓ më ®îc doanh nghiÖp,
kh«ng mét ngêi nµo cã thÓ tù ®¶m b¶o ®îc ®ñ sè vèn ban ®Çu
®Ó më mang doanh nghiÖp. Trong khi ®ã sù ph¸t triÓn ®Çy triÓn
väng ph¸t ®¹t cña ngµnh nµy lµ rÊt râ rÖt vµ hÊp dÉn ®èi víi viÖc
®Çu t. Tríc ®©y, nh ®· ®Ò cËp ë phÇn trªn, ph¸t hµnh c«ng tr¸i
lµ mét s¸ng kiÕn tõ thÕ kû 15 vµ 16 ®Ó huy ®éng vèn x©y dùng
c¸c c«ng tr×nh lín ®ßi hái nhiÒu vèn. Giê ®©y, ë vµo thÕ kû 19,
mét s¸ng kiÕn n÷a dêng nh ®îc m« pháng tõ s¸ng kiÕn ®ã trong
kinh doanh lµ s¸ng kiÕn thµnh lËp c«ng ty cæ phÇn (stock
company).
§Ó më mang mét doanh nghiÖp lín vµ míi, mét nhãm ngêi cã
cïng chung ý tëng ®Çu t kiÕm lêi trong mét ho¹t ®éng kinh doanh
nµo ®ã ®· cïng nhau gãp vèn ®Ó më doanh nghiÖp. PhÇn ®ãng
gãp vÒ tµi chÝnh cña mçi ngêi trong c«ng ty ®ã gäi lµ cæ phÇn
(share). Vµ mçi ngêi ®Òu gi÷ mét hoÆc nhiÒu v¨n tù chøng thùc
cho sù ®ãng gãp cæ phÇn cña m×nh, nh÷ng v¨n tù nµy gäi lµ c¸c
cæ phiÕu (shares). §iÒu ®ã cã nghÜa lµ ngêi ta cã thÓ chia mét
cæ phÇn ra thµnh nhiÒu cæ phiÕu víi mét gi¸ trÞ ®¬n vÞ nhÊt
®Þnh. VÝ dô b¹n cã cæ phÇn ®ãng gãp trong c«ng ty xµ phßng
Daso lµ mét triÖu ®ång, vµ trong tay b¹n cÇm mét tr¨m cæ phiÕu,
mçi cæ phiÕu trÞ gi¸ (ghi trªn cæ phiÕu ®ã) lµ 10 ngh×n ®ång.
Nãi mét c¸ch kh¸c 100 cæ phiÕu trong tay cña b¹n chøng thùc b¹n
cã mét cæ phÇn trÞ gi¸ 1 triÖu ®ång trong c«ng ty bét giÆt Daso.
Nh÷ng ngêi cã cæ phÇn ®ãng gãp nµy gäi lµ nh÷ng cæ ®«ng
(share holders).
C¨n cø vµo bèi c¶nh ®ãng gãp vµ hëng lîi, ngêi ta l¹i chia cæ
phiÕu (hay cæ phÇn) ra thµnh hai lo¹i rÊt c¬ b¶n: cæ phiªu (phÇn)
thêng (ordinary share) vµ cæ phiÕu (phÇn) u ®·i (preference
share). Cæ phÇn thêng hay cßn gäi lµ cæ phÇn s¸ng lËp lµ nh÷ng
cæ phÇn theo ®ã viÖc hëng lîi tõ c«ng ty hoµn toµn tuú thuéc vµo
t×nh tr¹ng kinh doanh cña c«ng ty. NÕu c«ng ty lµm ¨n ph¸t ®¹t
th× phÇn chia lîi cho c¸c cæ phÇn nµy sÏ t¨ng vµ ngîc l¹i. Vµ nh÷ng
ngêi n¾m gi÷ cæ phÇn nµy lµ nh÷ng cæ ®«ng cã quyÒn tham gia
vµo viÖc ra c¸c quyÕt ®Þnh trong kinh doanh, do ®ã hä ®îc hëng
lîi hay ph¶i chÞu rñi ro trong kinh doanh do nh÷ng quyÕt ®Þnh cña
hä g©y ra. Tr¸i l¹i, cæ phÇn u ®·i lµ nh÷ng cæ phÇn giµnh cho
nh÷ng ngêi kh«ng cã kh¶ n¨ng hoÆc kh«ng cã ®iÒu kiÖn tham gia
c¸c ho¹t ®éng kinh doanh cña c«ng ty nhng vÉn muèn ®ãng gãp
5
®Çu t vµo c«ng ty ®ã ®Ó hëng lîi nhuËn. V× kh«ng tham gia vµo
viÖc ra quyÕt ®Þnh kinh doanh , nh÷ng cæ ®«ng nµy kh«ng muèn
ph¶i chÞu nh÷ng rñi ro thÊt thêng trong kinh doanh, mµ thay vµo
®ã lµ mét thu nhËp æn ®Þnh, mÆc dï thÊp, tõ phÇn ®ãng gãp. V×
vËy cæ phÇn u ®·i ®îc hëng mét tû lÖ hoa lîi cè ®Þnh theo quy
®Þnh. Mét ®iÓm kh¸c biÖt n÷a gi÷a cæ phiÕu thêng vµ cæ phiÕu
u ®·i lµ khi c«ng ty bÞ ph¸ s¶n ®îc dïng ®Ó tr¶ c¸c kho¶n nî mµ
c«ng ty ®ang nî, sau ®ã (nÕu cßn) sÏ thanh to¸n cho c¸c kho¶n
®Çu t cña c¸c cæ phiÕu u ®·i tríc, vµ cuèi cïng (nÕu cßn) míi thanh
to¸n cho c¸c cæ phiÕu thêng.
Mét ®iÒu cÇn lu ý ë ®©y lµ cÇn ph©n biÖt gi÷a cæ phiÕu u
®·i vµ tr¸i phiÕu. §iÓm gièng nhau gi÷a hai lo¹i nµy lµ cïng cã mét
tû lÖ hoa lîi nhÊt ®Þnh trªn møc ®ãng gãp. Nhng tr¸i phiÕu (bond)
lµ mét kho¶n vay vµ ®Õn kú h¹n thanh to¸n ngêi gi÷ tr¸i phiÕu ®îc hoµn tr¶ kh¶on tiÒn ®· cho vay ®ã trong khi ®ã cæ phiÕu u ®·i
lµ mét kho¶n ®Çu t kh«ng cã kú h¹n tr¶, vµ ngêi gi÷ cæ phiÕu ®ã
kh«ng ®îc ®ßi l¹i kho¶n tiÒn ®ã trõ khi c«ng ty ph¸ s¶n nh ®· ®Ò
cËp ë trªn.
Nh vËy, c«ng ty cæ phÇn lµ mét s¸ng kiÕn trong kinh doanh.
Nã gi¶i quyÕt mét t×nh tr¹ng thiÕu vèn ®Ó më hoÆc ph¸t triÓn
c¸c doanh nghiÖp ®ßi hái vèn lín mµ mét c¸ nh©n kh«ng ®ñ kh¶
n¨ng tµi chÝnh cho viÖc ®ã. Nh÷ng cæ ®«ng tham gia kinh doanh
hy väng sÏ kiÕm ®îc lîi nhuËn tõ viÖc kinh doanh ®ã. Vµ trong tay
hä cã c¸c cæ phiÕu chøng thùc cho sù ®ãng gãp cæ phÇn cña hä.
Nãi c¸ch kh¸c cæ phiÕu lµ nh÷ng giÊy tê cã gi¸ trÞ. MÆc dï vÒ quy
®Þnh ngêi ta kh«ng thÓ ®ßi ®îc c¸c kho¶n ®Çu t ®ã theo ý
muèn, trong chõng mùc c«ng ty cßn tån t¹i nh÷ng giÊy tê nµy ®em
l¹i cho ngêi së h÷u chóng nh÷ng kho¶n hoa lîi nhÊt ®Þnh. Vµ nh
thÕ cã nghÜa lµ ngêi ta cã thÓ chuyÓn nhîng (b¸n) chóng cho ngêi
kh¸c t¬ng tù nh trong trêng hîp cña tr¸i phiÕu vµ th¬ng phiÕu nãi
ë trªn.
6
b. Sù bïng næ cña thÞ trêng chøng kho¸n.
Tríc khi cã c«ng ty cæ phÇn, viÖc b¸n c¸c tr¸i phiÕu vµ c¸c th¬ng phiÕu thêng chØ xuÊt hiÖn khi c¸c chñ së h÷u chóng cã nhu
cÇu cÇn tiÒn mÆt. ViÖc di chuyÓn ®Çu t kiÕm lêi tõ ®Çu t vµo lo¹i
c«ng tr¸i hay th¬ng phiÕu nµy sang lo¹i c«ng tr¸i hay th¬ng phiÕu
kh¸c lµ rÊt h·n h÷u v× møc l·i suÊt c¸c lo¹i tr¸i phiÕu vÒ c¬ b¶n lµ
t¬ng ®¬ng nhau, vµ ®é an toµn còng vËy, TTCK do ®ã chØ ho¹t
®éng ë quy m« nhá.
Tr¸i l¹i, víi sù xuÊt hiÖn c«ng ty cæ phÇn viÖc giao dÞch mua
b¸n chøng kho¸n ®· bïng næ, vµ bíc sang mét giai ®o¹n hoµn toµn
míi mÎ. §iÒu nµy b¾t nguån tõ nhiÒu lý do. Thø nhÊt, c¸c lÜnh vùc
®Çu t trë nªn v« cïng ®a d¹ng, bao gåm toµn bé c¸c ho¹t ®éng
s¶n xuÊt kinh doanh . Ngêi ®Çu t lóc nµy ®øng tríc hµng lo¹t lùa
chän ®Çu t. Thø hai, møc ®é kiÕm lêi vµ rñi ro cña c¸c lÜnh vùc
nµy l¹i kh¸c nhau, do ®ã møc sinh lêi cho ®Çu t c¸c lÜnh vùc hay
c«ng ty kh¸c nhau còng kh¸c nhau; thËm chÝ møc sinh l·i cña ®Çu
t cßn phô thuéc vµo c¶ t×nh h×nh chÝnh trÞ hay sù sèng cßn cña
mét c¸ nh©n cã uy tÝn trong chÝnh trêng hay trong kinh doanh
(xem phÇn c¸c yÕu tè ¶nh hëng ®Õn TTCK). Nãi c¸ch kh¸c, ngêi
®Çu t ®øng tríc hµng lo¹t c¸c t×nh huèng lùa chän ®Çu t, vµ do
®ã t¹o ra nhiÒu kh¶ n¨ng cho viÖc di chuyÓn ®Çu t tõ lÜnh vùc
nµy sang lÜnh vùc kh¸c. Vµ tiÕp theo ®ã, thø ba, tÝnh chÊt ®Çu
c¬ trong giao dÞch mua b¸n lo¹i chøng kho¸n nµy xuÊt hiÖn. KÕt
qu¶ lµ, thø t mét khèi lîng lín giao dÞch mua b¸n chuyÓn nhîng
chøng kho¸n trªn thÞ trêng trë nªn thêng xuyªn víi sù tham gia
hÕt søc ®«ng ®¶o cña hÇu hÕt c¸c tÇng líp trong x· héi. TTCK
®Õn lóc ®ã thùc sù bíc sang mét giai ®o¹n ph¸t triÓn hoµn toµn
míi víi sù ph¸t triÓn míi c¶ vÒ lîng còng nh vÒ chÊt.
Nh vËy c«ng ty cæ phÇn cã mét ¶nh hëng cã tÝnh chÊt c¸ch
m¹ng lµm thay ®æi toµn bé ho¹t ®éng cña thÞ trêng chøng kho¸n.
NÕu nh tríc ®©y TTCK chØ lµ n¬i giao dÞch c¸c tr¸i phiÕu vµ th¬ng phiÕu, th× giê ®©y nã gåm thªm c¶ mét lo¹i chøng kho¸n cã
søc hÊp dÉn ®Çu t h¬n gÊp nhiÒu lÇn, ®ã lµ c¸c cæ phiÕu. Tõ
®©y trë ®i, cæ phiÕu chiÕm tû träng ¸p ®¶o trong giao dÞch mua
b¸n t¹i TTCK.
II/ Vai trß, chøc n¨ng cña thÞ trêng chøng kho¸n.
Víi sù h×nh thµnh TTCK nh thÕ, nÒn kinh tÕ quèc gia ®· cã
thªm mét c«ng cô míi trong quy tr×nh vËn hµnh cña nã. Nh÷ng
®ãng gäp cña TTCK ®èi víi nÒn kinh tÕ ®îc thÓ hiÖn cô thÓ trong
nh÷ng chøc n¨ng sau ®©y.
1. Chøc n¨ng huy ®éng vèn
7
Víi sù xuÊt hiÖn cña TTCK, chóng ta dÔ dµng nhËn thÊy vai trß
cña nã trong viÖc huy ®éng vèn cho ®Çu t, ®ã lµ mét c¸nh cöa
qua ®ã c¸c chÝnh phñ, c«ng ty vµ c¸c tæ chøc kinh tÕ cã thÓ ph¸t
hµnh c¸c tr¸i phiÕu vµ cæ phiÕu ®Ó huy ®éng vèn cho s¶n xuÊt
vµ kinh doanh. Tríc ®©y viÖc t×m ra nguån vèn hÇu nh chØ dùa
vµo con ®êng vay cña ng©n hµng. Giê ®©y viÖc huy ®éng vèn
®îc tiÒn hµnh trùc tiÕp víi nh÷ng ngêi cã ý ®Þnh ®Çu t b»ng tiÒn
tiÕt kiÖm cña hä b»ng c¸ch t¹o ra hµng lo¹t c¸c lùa chän kh¸c nhau
cho ®Çu t. Nãi c¸ch kh¸c, bªn c¹nh c«ng ty huy ®éng vèn tríc
®©y lµ l·i suÊt ng©n hµng, giê ®©y chóng ta cã thªm mét c«ng cô
n÷a, ®ã lµ c¸c chøng kho¸n.
2. Chøc n¨ng khuyÕn khÝch tiÕt kiÖm vµ ®Çu t:
Tríc khi cã TTCK, c¸nh cöa duy nhÊt ®Ó göi tiÒn tiÕt kiÖm cña
ngêi tiÕt kiÖm lµ ng©n hµng, vµ l·i suÊt ng©n hµng lµ khuyÕn
khÝch duy nhÊt ®èi víi hä. TÊt nhiªn møc l·i suÊt ng©n hµng cã
kh¸c nhau v× môc ®Ých c¹nh tranh nh»m thu hót kh¸ch göi tiÒn,
sù kh¸c nhau ®ã lµ kh«ng lín. Sau khi cã TTCK ngêi göi tiÕt kiÖm
cã thªm mét con ®êng n÷a hÊp dÉn h¬n cho tiÒn tiÕt kiÑm cã
thªm mét con ®êng n÷a hÊp dÉn h¬n cho tiÒn tiÕt kiÖm cña hä.
Hä kh«ng cßn ph¶i phô thuéc vµo l·i suÊt ng©n hµng víi nh÷ng
chªnh lÖch kh«ng ®¸ng kÓ n÷a. Tr¸i l¹i, tríc mÆt hä lµ hµng lo¹t
nh÷ng lùa chän kh¸c nhau víi nh÷ng l·i suÊt kh¸c nhau cña c¸c cæ
phiÕu vµ tr¸i phiÕu( mçi c«ng ty cã thÓ cã nh÷ng lo¹i cæ phiÕu vµ
tr¸i phiÕu kh¸c nhau vµ t¬ng øng víi nh÷ng l·i suÊt kh¸c nhau). V×
ph¶i chÞu rñi ro h¬n so víi l·i suÊt ng©n hµng (v× lµ nh÷ng kho¶n
cã tÝnh chÊt ®Çu t )l·i suÊt c¸c chøng kho¸n thêng cao h¬n l·i xuÊt
ng©n hµng, nªn nã cã t¸c dông khuyÕn khÝch tiÕt kiÖm ®Ó ®Çu
t.
3. Chøc n¨ng c«ng cô di chuyÓn ®Çu t
Víi sù ra ®êi cña TTCK, kho¶ng c¸ch gi÷a ngêi tiÕt kiÖm vµ ngêi ®Çu t ®îc xo¸ bá. B¶n th©n c¸i gäi lµ ngêi tiÕt kiÖm, xÐt theo
gi¸c ®é lµ ngêi mua cæ phiÕu, vÒ thùc chÊt ®· phÇn nµo trë thµnh
ngêi ®Çu t råi. Bëi v× khi mua cæ phiÕu hä ®· cã nh÷ng lùa chän
vµ toan tÝnh ®Çu t vµo lÜnh vùc nµo th× cã lîi h¬n. §øng tríc hµng
lo¹t nh÷ng lùa chän vµ nh÷ng biÕn ®æi thêng xuyªn cña nÒn kinh
tÕ trong ®ã mét sè ngµnh ph¸t ®¹t trong thêi kú nµy vµ ngµnh
kh¸c l¹i tr× trÖ, nh÷ng ngêi ®Çu t nµy ph¶i ®a ra c¸c quyÕt ®Þnh
vÒ viÖc hä cã nªn duy tr× ®Çu t cña hä trong lÜnh vùc cò hay di
chuyÓn ®Çu t sang lÜnh vùc kh¸c. §Ó lµm ®îc viÖc ®ã hä ph¶i
quyÕt ®Þnh xem cã nªn gi÷ lo¹i cæ phiÕu nµo vµ b¸n lo¹i cæ
phiÕu nµo. §ã chÝnh lµ chøc n¨ng quan träng cña TTCK gióp c¸c
nhµ ®Çu t cã thÓ di chuyÓn vèn ®Çu t mét c¸ch dÔ dµng h¬n.
8
4. Chøc n¨ng khuyÕn khÝch c¹nh tranh
TTCK lµ n¬i héi tô c¸c lo¹i cæ phiÕu vµ tr¸i phiÕu cña c¸c c«ng
ty, trong ®ã gi¸ cæ phiÕu vµ tr¸i phiÕu cña mét c«ng ty cã thÓ lªn
hoÆc xuèng t¹i mét thêi ®iÓm nµo ®ã. §ång thêi, nÕu so s¸nh víi
gi¸ cæ phiÕu vµ tr¸i phiÕu cña c«ng ty kh¸c cïng lÜnh vùc ®Çu t ,
cã thÓ gi¸ cæ phiÕu vµ tr¸i phiÕu cña c«ng ty nµy cao h¬n cña
c«ng ty kh¸c. §iÒu ®ã thóc ®Èy c¸c c«ng ty cã gi¸ cæ phiÕu hoÆc
tr¸i phiÕu h¹ hoÆc thÊp h¬n ph¶i tù xem xÐt laÞ ho¹t ®éng cña
c«ng ty m×nh xem ®· hiÖu qu¶ hay cha, tõ ®ã ph¶i liªn tôc tæ
chøc l¹i ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt nh»m c¹nh tranh víi c¸c
®èi thñ trªn th¬ng trêng.
5. Chøc n¨ng thêi biÓu kinh tÕ
C¸c chØ sè chøng kho¸n ®îc t¹o ra b»ng nhiÒu c¸ch kh¸c nhau
nh»m cung cÊp nh÷ng th«ng tin vÒ t×nh tr¹ng tèt hay xÊu cña
TTCK. VÝ dô chØ sè Down Jhon t¨ng cã nghÜa lµ gi¸ trung b×nh
cña c¸c chøng kho¸n ë TTCK New york t¨ng, vµ ngîc l¹i. Tuy nhiªn
chØ sè ®ã kh«ng chØ ph¶n ¸nh ®éng th¸i cña TTCK. ChØ sè chøng
kho¸n t¨ng cã nghÜa lµ gi¸ trung b×nh c¸c cæ phiÕu t¨ng; gi¸ c¸c
cæ phiÕu t¨ng cã nghÜa lµ t×nh tr¹ng cña nÒn kinh tÕ ®ang khÝch
lÖ. Bëi v× khi t×nh tr¹ng s¶n xuÊt cña c¸c c«ng ty, c¸c h·ng s¶n
xuÊt cã cæ phiÕu ®îc tÝnh trong chØ sè chøng kho¸n ®ang ph¸t
®¹t th× sÏ cã nhiÒu ngêi muèn mua cæ phiÕu cña c¸c c«ng ty ®ã,
hay nãi c¸ch kh¸c lµ muèn ®Çu t vµo lÜnh vùc ®ã, cuèi cïng khi
nhu cÇu mua cæ phiÕu ®ã t¨ng lªn gi¸ c¶ c¸c cæ phiÕu t¨ng vµ do
®ã chØ sè chøng kho¸n t¨ng. Nh vËy chØ sè chøng kho¸n theo l«
gÝch ®ã lµ mét hµn thêi biÓu ph¶n ¸nh t×nh tr¹ng cña toµn bé
nÒn kinh tÕ .
6. Lµ c«ng cô ®Ó hoµ nhËp vµo nÒn kinh tÕ thÕ giíi
ThËt vËy, TTCK ®ãng mét vai trß hÕt søc quan träng trong nÒn
kinh tÕ. Nã lµ mét c«ng cô kinh tÕ nhê ®ã ngêi ta cã thÓ huy
®éng ®îc nh÷ng nguån vèn kh¸c nhau cho ®Çu t. Víi chøc n¨ng lµ
mét c«ng cô gióp cho viÖc di chuyÓn ®Çu t nhanh chãng dÔ dµng
nã ®· gãp phÇn hÕt søc quan träng lµm t¨ng tÝnh linh ho¹t vµ tèc
®é cña qu¸ tr×nh vËn hµnh cña nÒn kinh tÕ. §ång thêi qua ®ã ng êi ta cã thÓ nhËn biÕt ®îc t×nh tr¹ng cña nÒn kinh tÕ, vµ do ®ã cã
thÓ ®a nh÷ng chÝnh s¸ch kinh tÕ kÞp thêi kh¾c phôc nh÷ng vÊn
®Ò ®ang ®Æt ra. Râ r¹ng, TTCK cã nh÷ng u viÖt cña nã vµ kh«ng
thÓ thiÕu ®îc trong mét nÒn kinh tÕ hµng ho¸ ph¸t triÓn .
III/ Nh÷ng khÝa c¹nh tiªu cùc cña thÞ trêng chøng kho¸n vµ vai trß cña
chÝnh phñ
9
Bªn c¹nh nh÷ng vai trß quan träng trong nÒn kinh tÕ , ng êi ta
®· ®îc nghe rÊt nhiÒu chuyÖn ®æ bÓ, gian lËn vµ nh÷ng trß th«n
tÝnh lÉn nhau... t¹i c¸c së giao dÞch chøng kho¸n. ChÝnh v× lÏ ®ã
nhiÒu ngêi ®· lín tiÕng cho r»ng TTCK ®em l¹i nhiÒu tai h¹i cho
nÒn kinh tÕ vµ x· héi h¬n lµ nh÷ng c¸i lîi.
Cuéc ®æ bÓ lín ®Çu tiªn trong lÞch sö ph¸t triÓn cña TTCK lµ
cuéc khñng ho¶ng n¨m 1929-1933. Nh chóng ta biÕt cuéc khñng
ho¶ng kinh tÕ trong thêi kú nµy lµ khñng ho¶ng thõa. NÒn kinh tÕ
trong nh÷ng n¨m tríc ®ã ph¸t triÓn tèt ®Ñp, ai còng ®¸nh gi¸ l¹c
quan vÒ t¨ng trëng kinh tÕ cho nh÷ng n¨m tíi. Do ®ã nhu cÇu
®Çu t vµo cæ phiÕu t¨ng lªn m¹nh trong mét vµi n¨m tríc ®ã. Nhng kh«ng may, cuéc khñng ho¶ng thõa Õ hµng ho¸ ®· x¶y ra vµo
n¨m 1929. Toµn bé nÒn kinh tÕ thÕ giíi kh«ng thÓ vËn hµnh ®îc
n÷a vµ l©m vµo khñng ho¶ng. Sù bi quan vµ ®en tèi cña cña nÒn
kinh tÕ ®· dÉn ®Õn t×nh tr¹ng lµ ai còng muèn ®em b¸n th¸o tÊt
c¶ nh÷ng cæ phiÕu cã trong tay. KÕt qu¶ lµ gi¸ tÊt c¶ c¸c cæ
phiÕu gi¶m xuèng mét c¸ch th¶m h¹i, vµ TTCK ë hÇu hÕt c¸c níc t
b¶n ®Òu sôp ®æ, dÉn ®Õn nhiÒu thiÖt h¹i cho nh÷ng ngêi gi÷
c¸c chøng kho¸n nãi riªng vµ toµn bé nÒn kinh tÕ nãi chung.
Mét vÊn ®Ò ë ®©y lµ khi gi¸ chøng kho¸n t¨ng trong nh÷ng
n¨m tríc cuéc khñng ho¶ng ®· lµm cho moÞ ngêi lÇm tëng r»ng
nÒn kinh tÕ tiÕp tôc tèt ®Ñp, mµ kh«ng nhËn thÊy nh÷ng dÊu
hiÖu nguy hiÓm trªn thùc tÕ cña nÒn s¶n xuÊt . Tõ ®ã cã ngêi cho
r»ng TTCK cã khuynh híng ph¶n ¸nh sai ®éng th¸i cña nÒn kinh tÕ
vµ g©y ra nh÷ng tæn thÊt cho nh÷ng ngêi mua cæ phiÕu vµ chøng
kho¸n.
§Õn n¨m 1987 vµ n¨m 1989 TTCK New York vµ tiÕp theo ®ã lµ
hµng lo¹t TTCK kh¸c trªn thÕ giíi l¹i r¬i vµo t×nh tr¹ng hçn lo¹n
kh«ng thÓ kiÓm so¸t ®îc. Gi¸ cæ phiÕu tôt gi¶m khñng khiÕp. Cã
nh÷ng cæ phiÕu gi¸ 20.000 §« la sau mét ngµy chØ b¸n ®îc víi c¸i
gi¸ 200 §« la trªn Së giao dÞch chøng kho¸n New york. Tuy nhiªn lý
do cña cuéc ®æ bÓ nµy kh«ng gièng víi n¨m 1929-1933. Nguyªn
nh©n cña hai cuéc ®æ bÓ nµy lµ vÊn ®Ò kü thuËt giao dÞch cña
Së giao dÞch chø kh«ng ph¶i lµ nguyªn nh©n kinh tÕ. Tho¹t ®Çu
c¸c nhµ qu¶n lý së giao dÞch nghÜ r»ng hä cã thÓ kiÓm so¸t ®îc
c¸c ho¹t ®éng giao dÞch trªn Së giao dÞch, nªn ®· cho phÐp tiÕn
hµnh mét khèi lîng giao dÞch khæng lå vît qu¸ kh¶ n¨ng cña hÖ
thèng Computer lµm nhiÖm vô tiÕn hµnh giao dÞch dÉn ®Õn hÖ
thèng Computer ngõng ho¹t ®éng vµ g©y ra hoang mang cho
nh÷ng ngêi gi÷ cæ phiÕu vµ chøng kho¸n. KÕt qu¶ lµ hä ®Òu
mang b¸n th¸o tÊt c¶ nh÷ng cæ phiÕu vµ chøng kho¸n cã trong
tay vµ lÏ dÜ nhiªn ®iÒu ®ã lµm cho gi¸ chøng kho¸n tôt gi¶m mét
10
c¸ch th¶m h¹i. Trong trêng hîp nµy mùc dï TTCK sôp ®æ nhng nÒn
kinh tÕ kh«ng bÞ ®×nh ®èn nh håi nh÷ng n¨m 1929-1933. ChØ
cã nh÷ng ai mua b¸n cæ phiÕu vµ chøng kho¸n vµo thêi ®iÓm ®ã
lµ bÞ thua thiÖt th«i. Nh vËy sù sôp ®æ cña TTCK n¨m 1929-1933
b¾t nguån tõ nguyªn nh©n kinh tÕ, cßn hai lÇn n¨m 1987 vµ 1989
lµ do nguyªn nh©n vÒ kü thuËt. Tõ ®©y chóng ta cã thÓ thÊy ®îc
b¶n chÊt quan hÖ gi÷a TTCK vµ nÒn kinh tÕ trong ®ã, nÕu nÒn
kinh tÕ sôp ®æ tÊt yÕu dÉn ®Õn sù sôp ®æ cña TTCK, nhng ®iÒu
ngîc l¹i th× cha ch¾c, mÆc dï cã ¶nh hëng nµo ®ã.
Bªn c¹nh nh÷ng cuéc khñng ho¶ng cã tÝnh chÊt kinh ®iÓn nh
vËy, lÞch sö còng ®· chøng kiÕn kh«ng biÕt bao nhiªu nh÷ng cuéc
rèi lo¹n do nh÷ng trß gian lËn, biÓn thñ g©y ra cho TTCK. Mét vÝ
dô kh¸ lý thó vµ ®iÓn h×nh lµ ë TTCK Tokyo n¨m 1986 bçng nhiªn
ngêi ta thÊy gi¸ cæ phiÕu cña mét cæ phiÕu lªn tíi 10.000 Yªn, råi
bçng dng kh«ng cã mét ai muèn mua cæ phiÕu ®ã n÷a, vµ ngay
sau ®ã tÊt c¶ cæ phiÕu ®ã, khi ®· n»m trong tay c¸c kh¸ch hµng
mua, ®Òu trë thµnh giÊy lén. ChuyÖn lµ ë chç, mét sè c«ng ty
chøng kho¸n lín nhÊt TTCK Tokyo quyÕt ®Þnh gióp mét c«ng ty
th©n quen cña hä cã ®îc mét chót Ýt tµi chÝnh sau khi ph¸ s¶n.
Khi biÕt c«ng ty ®ã s¾p ph¸ s¶n c¸c c«ng ty chøng kho¸n "chiÕn
h÷u" nµy quyÕt ®Þnh võa b¸n ra ®ång thêi võa mua vµo c¸c cæ
phiÕu cña c«ng ty kia. §iÒu ®ã t¹o ra mét Ên tîng gi¶ t¹o lµ c«ng ty
kia ®ang lµm ¨n ph¸t ®¹t vµ thÕ lµ mäi ngêi ®æ x« vµo mua cæ
phiÕu cña c«ng ty ®ã. Khi gi¸ cæ phiÕu cña c«ng ty lªn ®Õn
10.000 Yªn mét cæ phiÕu, c«ng ty ®ã tung hÕt c¸c cæ phiÕu cña
m×nh ra ®Ó b¸n, vµ hä ®· thu ®îc mét mÎ líi lín tríc khi ph¸ s¶n.
Khi mäi ngêi vì lÏ lµ c«ng ty ®ã bÞ ph¸ s¶n ai nÊy ®Òu ®æ x« ra
b¸n cæ phiÕu cña c«ng ty ®ã, nhng trí trªu thay kh«ng cßn mét ai
mua chóng n÷a. TÊt c¶ kh¸ch hµng mua cæ phiÕu ®ã víi c¸i gi¸
10.000 Yªn ®Òu thÊt väng bÞ mét "qu¶ ®¾ng" mµ kh«ng biÕt kªu
ai.
Sù gian lËn trong th«ng tin vµ nh÷ng trß m¸nh khoÐ lõa g¹t
nh võa råi lµ nh÷ng trß phæ biÕn ë cacs thÞ trêng chøng kho¸n. Râ
rµng nã g©y tai h¹i kh«ng nhá cho nh÷ng ngêi tham gia TTCK. VÊn
®Ò lµ ë chç ph¶i lµm thÕ nµo ®Ó gi¶m tíi møc tèi ®a nh÷ng mÆt
tiªu cùc ®ã trong ho¹t ®éng cu¶ TTCK nh»m ®¶m b¶o nh÷ng yÕu
tè tÝch cùc cña nã trong nÒn kinh tÕ. §ã chÝnh lµ vai trß cña chÝnh
phñ nh lµ ngêi träng tµi ®a ra nh÷ng luËt lÖ vµ nh÷ng quy chÕ ®Ó
gi÷ c©n b»ng cho TTCK, ®¶m b¶o lîi Ých cña c¸c bªn tham gia
TTCK.
Tríc ®©y, TTCK vÒ c¬ b¶n ®îc coi nh mét ho¹t ®éng tù do
gièng nh nh÷ng c¸i chî do b¶n th©n nh÷ng ngêi bu«n b¸n trong
11
®ã qu¶n lý b»ng c¸c luËt lÖ cña riªng hä. Sù kiÓm so¸t cña chÝnh
phñ t¬ng ®èi Ýt. Tuy nhiªn ®Ó b¶o vÖ quyÒn lîi cña c¸c c«ng d©n
tham gia mua b¸n ë TTCK, còng nh ®Ó ®¶m b¶o nh÷ng mÆt tÝch
cùc cña nã, chÝnh phñ c¸c níc ®· ®Æt ra nh÷ng quy chÕ vµ luËt lÖ
riªng cho ho¹t ®éng cña TTCK. VÒ c¬ b¶n nh÷ng luËt nµy nh»m
vµo nh÷ng khÝa c¹nh c«ng khai vÒ th«ng tin trong c¸c cuéc mua
b¸n, th«ng tin vÒ t×nh h×nh tµi chÝnh cña c¸c c«ng ty cã cæ
phiÕu ®îc mua b¸n ë Së giao dÞch chøng kho¸n. Ch¼ng h¹n ë
TTCK New York theo luËt ®Þnh mét Uû ban ®îc thµnh lËp ®Ó gi¸m
s¸t tÊt c¶ c¸c giao dÞch mua b¸n trªn Së giao dÞch. TÊt c¶ c¸c vô
mua b¸n ®Òu ph¶i cã sù ®ång ý cña c¸c nh©n viªn cña Uû ban
nµy míi ®îc phÐp thùc hiÖn. NÕu nh©n viªn cña uû ban nµy nhËn
thÊy cã mét vô mua b¸n cæ phiÕu lín cña mét c«ng ty nµo ®ã, «ng
ta cã tr¸ch nhiÖm ph¶i thÈm ®Þnh tÊt c¶ c¸c th«ng tin liªn quan
®Ó xem cã sù gian lËn nµo trong vô mua b¸n nµy kh«ng. Tíi khi
nµo «ng ta kh¼ng ®Þnh lµ kh«ng cã sù gian lËn, «ng ta sÏ ra lÖnh
cho phÐp tiÕn hµnh vô mua b¸n ®ã. ë TTCK Tokyo, mét nguyªn
t¾c hµng ®Çu trong bu«n b¸n lµ c¸c lÖnh mua Ýt vµ lÖnh b¸n
nhiÒu cæ phiÕu ®îc u tiªn tiÕn hµnh tríc. Nguyªn t¾c nµy ®¶m
b¶o tÝnh c«ng b»ng trong bu«n b¸n tr¸nh nh÷ng vô ®Çu c¬ vµ
th«n tÝnh lÉn nhau th«ng qua viÖc mua b¸n chøng kho¸n. ë Mü tríc
cuéc khñng ho¶ng n¨m 1987, TTCK New york vÉn n»m ngoµi sù
kiÓm so¸t cña chÝnh phñ. Rót kinh nghiÖm tõ c¸c cuéc khñng
ho¶ng vµ nh÷ng lén xén do nh÷ng trß gian lËn trong lÞch sö, chÝnh
phñ Mü ®· quyÕt ®Þnh ®Æt thÞ trêng chøng kho¸n díi sù kiÓm
so¸t trùc tiÕp cña chÝnh phñ. Mét tiÓu ban cña Bé tµi chÝnh ®îc lËp
ra ®Ó kiÓm so¸t ho¹t ®éng cña TTCK. Mét ®¹o luËt ®¸ng lu ý ®îc
®a ra lµ, nÕu trong vßng mét ngµy lµm viÖc chØ sè Dowjones lªn
hoÆc xuèng 10%, tiÓu ban nµy cã quyÒn quyÕt ®Þnh t¹m thêi
®ãng cöa TTCK cho tíi khi nµo hä c¶m thÊt khoong cßn sù lén xén
kh«ng thÓ kiÓm so¸t ®îc trªn TTCK. §¹o luËt nµy vÒ c¨n b¶n dùa
trªn nguyªn lý võa nªu ë trªn lµ nÒn kinh tÕ cã ¶nh hëng quyÕt
®Þnh ®Õn sù æn ®Þnh cña TTCK nhng chiÒu ngîc l¹i th× cha
ch¾c. NhiÒu khi nh÷ng khñng ho¶ng ë TTCK lµ do lý do kü thuËt
tiÕn hµnh giao dÞch (nh cuéc khñng ho¶ng 1987 vµ 1989), vµ do
nh÷ng yÕu tè kh¸c. Nh÷ng biÕn ®éng lo¹i nµy kh«ng ph¶n ¸nh
®óng ®éng th¸i thùc cña nÒn s¶n xuÊt , nhng nÕu ®Ó chóng tiÕp
diÔn sÏ g©y thiÖt h¹i cho c«ng chóng vµ nÒn kinh tÕ theo c¸i
nghÜa lµ c¸c chøc n¨ng cña TTCK kh«ng ®îc thùc hiÖn tr«i ch¶y.
Khi TTCK bÞ ®ãng cöa t¹m thêi, c¸c bªn tham gia thÞ trêng cã ®ñ
thêi gian ®Ó kiÓm tra l¹i c¸c th«ng tin vµ lÊy l¹i b×nh tÜnh sau
nh÷ng biÕn ®éng kh«ng kiÓm so¸t ®îc. Khi hä nhËn thÊy lµ
nh÷ng biÕn ®éng gi¸ c¶ cæ phiÕu m¹nh nh thÕ kh«ng ph¶i b¾t
12
nguån tõ nh÷ng vÊn ®Ò ®×nh ®èn hay hçn lo¹n trong c¸c c«ng ty
cã cæ phiÕu ®ã, hä sÏ ®a ra nh÷ng quyÕt ®Þnh hîp lý h¬n, ngõng
b¸n nh÷ng cæ phiÕu mµ hä tëng lÇm lµ sÏ kh«ng cßn gi¸ trÞ trong
t¬ng lai n÷a. §©y lµ c¸ch c¾t c¬n sèt ë TTCK.
Nh vËy, kh«ng thÓ cã mét TTCK ho¹t ®éng c«ng b»ng nÕu
kh«ng cã mét khu«n khæ luËt ph¸p cho c¸c ho¹t ®éng cña nã. Mét
TTCK ho¹t ®éng æn ®Þnh , ®¶m b¶o c«ng b»ng cho c¸c bªn tham
gia thÞ trêng lµ ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt ®Ó ®¶m b¶o vµ ph¸t huy
c¸c chøc n¨ng vµ vai trß cña nã trong nÒn kinh tÕ. Nãi c¸ch kh¸c
nhµ níc ph¶i ®ãng vai trß nh ngêi träng tµi ®a ra nh÷ng quy chÕ
®¹o luËt quy ®Þnh c¸c ho¹t ®éng cña TTCK ®Ó ®¶m b¶o ®îc viÖc
®ã.
13
IV. Nh÷ng yÕu tè ¶nh hëng ®Õn TTCK
Cã thÓ nãi kh«ng thÓ kÓ hÕt nh÷ng yÕu tè t¸c ®éng ®Õn
®éng th¸i cña TTCK. Nh chóng ta ®· thÊy ë trªn, chØ riªng nh÷ng
tÝnh to¸n gian lËn cña mét hay mét vµi c«ng ty lín tham gia TTCK
còng cã thÓ g©y ra nh÷ng hçn lo¹n cho TTCK nh thÕ nµo. Díi ®©y
chØ lµ mét vµi yÕu tè c¬ b¶n t¸c ®éng ®Õn TTCK mµ th«i. Nh÷ng
yÕu tè nµy vÒ c¬ b¶n cã thÓ chia ra lµm ba lo¹i: c¸c yÕu tè chÝnh
trÞ, c¸c yÕu tè kinh tÕ vµ c¸c yÕu tè t©m lý.
1. C¸c yÕu tè kinh tÕ:
Tõ cuéc khñng ho¶ng 1929-1933 chóng ta thÊy râ t×nh h×nh
chung cña nÒn kinh tÕ cã ¶nh hëng nh thÕ nµo ®Õn ®éng th¸i cña
TTCK. Tuy nhiªn kh«ng chØ cã t×nh tr¹ng chung cña nÒn kinh tÕ
míi cã ¶nh hëng ®Õn TTCK. T×nh tr¹ng s¶n xuÊt cña riªng mét
c«ng ty lín còng cã thÓ g©y ra nh÷ng thay ®æi trong gi¸ cæ phiÕu
cña nhiÒu c«ng ty kh¸c cã liªn quan. VÝ dô mét hay mét vµi c«ng
ty dÇu má lín gÆp khã kh¨n th× kh«ng chØ dÉn ®Õn sù sôt gi¸ cæ
phiÕu cña riªng c¸c c«ng ty ®ã (tÊt nhiªn chØ riªng viÖc ®ã ®· cã
¶nh hëng ®Õn gi¸ cæ phiÕu chung trªn TTCK råi v× lîng cæ phiÕu
vµ tÇm quan träng cña cæ phiÕu ®ã), mµ c¸c cæ phiÕu cña c¸c
vËn t¶i biÓn vµ c¸c c«ng ty b¶o hiÓm dÇu má còng sÏ bÞ sôt gi¸.
§©y lµ lo¹i ph¶n øng d©y chuyÒn theo c¸c ngµnh cã liªn quan ®Õn
nhau vÒ mÆt s¶n xuÊt vµ kinh doanh . §ã còng chÝnh lµ lý do khi
tÝnh to¸n chØ sè cña c¸c TTCK ngêi ta chØ quan t©m ®Õn c¸c cæ
phiÕu cña c¸c c«ng ty lín cã tÇm quan träng. V× ®éng th¸i cña
chóng sÏ cã ¶nh hëng ®Õn nhiÒu lÜnh vùc kh¸c cña nÒn kinh tÕ.
Do ®ã chØ sè xem xÐt ®éng th¸i cña nh÷ng c«ng ty nµy còng
ph¶n ¸nh kh¸ ®Çy ®ñ t×nh tr¹ng ®ang häc sÏ diÔn ra cña nÒn
kinh tÕ. Trªn thùc tÕ, c¸c vÊn ®Ò cña c¸c c«ng ty thêng n¶y sinh
tõ c¸c vÊn ®Ò vÒ tµi chÝnh nh nî nÇn, kh¶ n¨ng thanh to¸n cña
c«ng ty, t×nh tr¹ng b¸n hµng vµ kh¶ n¨ng c¹nh tranh...
Kh¸c víi c¸c yÕu tè côc bé b¾t nguån tõ phÝa c¸c c«ng ty cã
cæ phiÕu trªn thÞ trêng chøng kho¸n råi g©y ¶nh hëng d©y
chuyÒn sang c¸c lÜnh vùc kh¸c. C¸c yÕu tè kinh tÕ vÜ m« cã mét
¶nh hëng bao trïm lªn ho¹t ®éng cña TTCK. Ch¼ng h¹n, t×nh
tr¹ng l¹m ph¸t gia t¨ng vµ khã kiÓm so¸t ®a ®Õn nh÷ng thiÖt h¹i
trong nhiÒu lÜnh vùc kinh tÕ kh¸c nhau ®ång thêi tÊt yÕu sÏ dÉn
®Õn t×nh tr¹ng gi¸ cæ phiÕu sÏ cã khuynh híng gi¶m xuèng. MÆt
kh¸c l¹m ph¸t còng cã ¶nh hëng trùc tiÕp ®Õn sù gi¶m gi¸ c¸c
chøng kho¸n, bëi v× gi¸ mua lóc ®ã ph¶i thÊp h¬n trong khi l·i tøc
tõ c¸c chøng kho¸n vÉn gi÷ nguyªn ®Ó bï laÞ nh÷ng mÊt m¸t do
l¹m ph¸t g©y ra. L·i suÊt ng©n hµng lµ mét yÕu tè kinh tÕ vÜ m«
14
cã ¶nh hëng lín ®Õn gi¸ c¶ chøng kho¸n. Khi l·i suÊt ng©n hµng
t¨ng ngêi ®Çu t ®øng tríc mét lùa chän lµ tiÕp tôc ®Çu t vµo
chøng kho¸n ®Ó kiÕm lîi tøc tõ chøng kho¸n hay bá tiÒn vµo ng©n
hµng ®Ó kiÕm l·i suÊt hÊp dÉn h¬n vµ Ýt ruØ ro h¬n. §iÒu ®ã cã
nghÜa lµ c¸c chøng kho¸n muèn c¹nh tranh ®îc th× ngêi b¸n
chøng kho¸n ph¶i gi¶m gi¸ c¸c chøng kho¸n tíi møc sao cho víi møc
l·i tøc cò ngêi mua c¶m thÊy hÊp dÉn h¬n l·i suÊt ng©n hµng. Nãi
gän l¹i, l·i suÊt ng©n hµng t¨ng sÏ dÉn ®Õn gi¶m gi¸ chøng kho¸n.
15
2. YÕu tè chÝnh trÞ:
ChÝnh trÞ tëng chõng nh kh«ng cã g× quan hÖ ®Õn c¸c ho¹t
®éng cña TTCK, trªn thùc tÕ l¹i cã ¶nh hëng rÊt nh¹y ®Õn ®éng
th¸i cña TTCK. Chóng ta ®· tõng thÊy chiÕn tranh vïng vÞnh ®·
g©y ra nh÷ng biÕn ®éng trong gi¸ c¶ t¹i c¸c TTCK nh thÕ nµo.
Nh÷ng t¸c ®éng tõ chiÕn tranh cã thÓ diÔn ra b»ng nhiÒu con ®êng. VÝ dô, khi chiÕn tranh vïng vÞnh x¶y ra nhiÒu ngêi dù ®o¸n
gi¸ dÇu sÏ t¨ng vµ nÒn kinh tÕ thÕ giíi cã thÓ sÏ r¬i vµo t×nh tr¹ng
tr× trÖ. Mét ph¸n ®o¸n nh vËy tÊt sÏ dÉn ®Õn sù gi¶m gi¸ c¸c
chøng kho¸n. Nhng mÆt kh¸c ngêi ta l¹i ph¸n ®o¸n r»ng gi¸ c¸c
cæ phiÕu cña c¸c c«ng ty dÇu má rÊt cã thÓ laÞ t¨ng lªn. Do ®ã
x¶y ra mét cuéc b¸n th¸o c¸c cæ phiÕu cña c¸c c«ng ty nµo bÞ dù
®o¸n lµ sÏ thua thiÖt do gÝa dÇu t¨ng, vµ mäi ngêi ®æ x« vµo
mua cæ phiÕu cña c¸c c«ng ty dÇu má vµ cña nh÷ng c«ng ty liªn
quan cã lîi thÕ t¬ng tù. §iÒu ®ã thêng dÉn ®Õn nh÷ng x¸o trén
trong ho¹t ®éng cña TTCK.
T×nh tr¹ng quan hÖ gi÷a hai quèc gia cã bu«n b¸n víi nhau
còng hoµn toµn cã thÓ dÉn ®Õn nh÷ng biÕn ®éng t¹i TTCK. VÝ dô,
sù bÊt hoµ trong quan hÖ bu«n b¸n gi÷a NhËt vµ Mü vÒ vÊn ®Ò
më cöa thÞ trêng « t« NhËt B¶n theo ®ßi hái cña Mü ®· ¶nh hëng
kh«ng Ýt ®Õn TTCK. Mü ®e do¹ r»ng nÕu nh÷ng yªu cÇu cña Mü
®èi víi NhËt vÒ viÖc NhËt ph¶i nhËp khÈu mét khèi lîng phô tïng «
t« cña Mü mçi n¨m kh«ng ®îc tho¶ m·n, Mü cã thÓ sÏ t¨ng thuÕ
®¸nh vµo « t« cña NhËt nhËp khÈu vµo Mü tíi 100% (tõ 30%).
§iÒu ®ã sÏ lµm cho cæ phiÕu cña c¸c c«ng ty « t« NhËt b¶n bÞ
gi¶m gi¸ v× víi møc thuÕ nh vËy, c¸c c«ng ty « t« NhËt b¶n sÏ r¬i
vµo t×nh tr¹ng khãlµm ¨n, khi ®ã tÊt yÕu dÉn tíi Ýt lîi nhuËn ®Ó
chia cho c¸c cæ ®«ng; vµ Ýt lîi nhuËn chia cho cæ ®«ng cã nghÜa
lµ cæ phiÕu ®ã trë nªn Ýt hÊp dÉn h¬n vµ gi¸ c¸c cæ phiÕu ®ã bÞ
sôt.
Ngoµi ra cßn v« sè lý do kh¸c vÒ chÝnh trÞ ®Òu cã thÓ ¶nh h ëng ®Õn ®éng th¸i cña TTCK. Ch¼ng h¹n, viÖc mét ®¶ng ph¸i
nµo lªn th¾ng cö hay vÞ tæng thèng ®¬ng nhiÖm cã thÓ ph¶i tõ
chøc v× mét lý do nµo ®ã... ®Òu cã ¶nh hëng nhÊt ®Þnh ®Õn
ho¹t ®éng cña TTCK.
3. YÕu tè t©m lý
Thùc ra yÕu tè t©m lý ®· ®îc bao hµm trong logÝc ¶nh hëng
cña c¸c yÕu tè kinh tÕ vµ chÝnh trÞ. LogÝc ®ã thÓ hiÖn ë chç, khi
mét yÕu tè chÝnh trÞ hay kinh tÕ xuÊt hiÖn tÊt c¶ c¸c bªn tham gia
TTCK ®Òu ®a ra c¸c kú väng hoÆc c¸c ph¸n ®o¸n cña m×nh vÒ
t×nh tr¹ng gi¸ nh÷ng cæ phiÕu vµ chøng kho¸n cã trong tay, råi
16
sau ®ã ®a ra c¸c quyÕt ®Þnh vÒ mua, b¸n vµ gi¸ c¶ cña c¸c cæ
phiÕu vµ chøng kho¸n ®ã. TÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ®ã ®Òu thÓ hiÖn
trong nh÷ng biÕn ®éng ë TTCK.
H¬n n÷a yÕu tè t©m lý cßn thÓ hiÖn mét c¸ch rÊt mÉn c¶m
trong nhiÒu t×nh huèng kh¸c nhau kh«ng b¾t nguån tõ nh÷ng
nguyªn nh©n kinh tÕ . VÝ dô t×nh tr¹ng søc khoÎ cña mét nhµ tû
phó hay mét ngêi l·nh ®¹o c«ng ty lín thËm chÝ còng cã ¶nh hëng
®Õn TTCK. Bëi v× sù tån t¹i cña nh÷ng nh©n vËt ®ã míi ®¶m b¶o
t×nh tr¹ng kinh doanh tèt cña c«ng ty ch¼ng h¹n. NÕu «ng ta ra
®i cã thÓ ngêi kÕ vÞ kh«ng ®¶m ®¬ng tèt nhiÖm vô ®ã, hoÆc cã
thÓ cã nh÷ng biÕn ®éng vÒ quyÒn lùc trong c«ng ty nh t¸ch c«ng
ty hoÆc m©u thuÉn néi bé, tÊt c¶ nh÷ng suy tÝnh vµ ph¸n ®o¸n
®ã ®Òu dÉn ®Õn nh÷ng thay ®æi ë TTCK theo mét l«gÝch t¬ng
tù nh trªn.
§iÒu quan träng trong yÕu tè t©m lý lµ sù nh¹y c¶m qu¸ møc
cña c¸c bªn tham gia TTCK lµm cho hä thêng kh«ng thÓ kiÓm so¸t
®îc hµnh vi cña hä khi cã mét ph¸n ®o¸n nµo ®ã vÒ gi¸ c¶ cña
c¸c cæ phiÕu vµ chøng kho¸n. ViÖc kh«ng kiÓm so¸t ®îc hµnh vi
cña b¶n th©n c¸c bªn tham gia tt lµ vÊn ®Ò nan gi¶i nhÊt trong
viÖc tÝnh to¸n kinh tÕ . Thêng yÕu tè nµy lu«n lu«n g©y ra t×nh
tr¹ng biÕn ®éng qu¸ møc thùc tÕ vÒ gi¸ c¶ còng nh khèi lîng mua
b¸n cæ phiÕu vµ chøng kho¸n trªn thÞ trêng. Bëi v× sù qu¸ khÝch
lÖ hoÆc qu¸ lo ©u vÒ mét ph¸n ®o¸n nµo ®ã sÏ lµm cho gi¸ cæ
phiÕu vµ chøng kho¸n t¨ng hoÆc gi¶m qu¸ møc c©n b»ng cung
cÇu thùc sù cña nã. §©y lµ nguyªn nh©n gi¶i thÝch t¹i sao trong
nhiÒu trêng hîp chóng ta thÊy gi¸ cæ phiÕu vµ chøng kho¸n (hay
trong trêng hîp ViÖt Nam gi¸ vµng tríc ®©y) lªn råi l¹i xuèng ngay
sau ®ã. §©y ch¼ng qua chØ lµ do ngêi ta qu¸ khÝch lÖ hoÆc lo
©u nªn ai còng ®æ x« ra b¸n hoÆc mua, do ®ã lµm cho gi¸ c¶
t¨ng hoÆc gi¶m m¹nh qu¸ møc cung cÇu thùc, nªn liÒn sau ®ã l¹i
diÔn ra t×nh tr¹ng ngîc l¹i cho tíi khi nµo gi¸ c¶ ë vµo møc c©n
b»ng thùc cña cung vµ cÇu. ChÝnh ®©y lµ nh÷ng biÕn ®éng khã
kiÓm so¸t nhÊt v× ngêi ta kh«ng thÓ x¸c ®Þnh ®îc yÕu tè t©m lý
sÏ lµm cho gi¸ c¶ t¨ng hoÆc gi¶m ®Õn møc nµo.
Díi ®©y lµ m« h×nh cho thÊy l«gÝc t¸c ®éng cña c¸c yÕu tè
võa ®îc tr×nh bÇy tíi TTCK (xem m« h×nh).
M« h×nh c¸c yÕu tè ¶nh hëng ®Õn TTCK
C¸c yÕu
tè kinh tÕ
C¸c yÕu
tè chÝnh
trÞ
YÕu tè
t©m lý
17
TTCK
Qua m« h×nh ®ã chóng ta thÊy c¸c yÕu tè kinh tÕ vµ chÝnh
trÞ mét mÆt ¶nh hëng trùc tiÕp ®Õn TTCK theo con ®êng riªng,
mÆt kh¸c ®ång thêi ¶nh hëng ®Õn TTCK th«ng qua con ®êng c¸c
yÕu tè t©m lý. M« h×nh cßn cho thÊy tÝnh chÊt nh¹y c¶m cña
TTCK, nghÜa lµ nh÷ng ®éng th¸i cña nã phô thuéc rÊt nhiÒu vµo
yÕu tè t©m lý. B¶n th©n c¸c yÕu tè kinh tÕ vµ chÝnh trÞ lµ c¸c
yÕu tè rÊt biÕn ®éng, song chóng l¹i ®îc khuyÕch ®¹i bëi c¸c yÕu
tè t©m lý. §iÒu ®ã gi¶i thÝch t¹i sao TTCK l¹i cã nhiÒu biÕn ®éng
®Õn thÕ.
V. Qu¸ tr×nh quèc tÕ ho¸ thÞ trêng chøng kho¸n
§Õn nh÷ng n¨m 1970 ngêi ta thÊy ho¹t ®éng cña c¸c TTCK
trªn thÕ giíi b¾t ®Çu lan trµn sang nhau. C¸c giao dÞch cña chóng
giê ®©y kh«ng chØ bã hÑp trong ph¹m vi quèc gia riªng lÎ n÷a.
Mét c«ng ty hay mét chÝnh phñ cã thÓ ph¸t hµnh cæ phiÕu hoÆc
tr¸i phiÕu cña m×nh ë TTCK cña mét quèc gia kh¸c ®Ó huy ®éng
vèn. Do ®ã, nh÷ng giao dÞch gi÷a c¸c TTCK b¾t ®Çu xuÊt hiÖn.
Ngêi ta cã thÓ tham gia vµo viÖc mua b¸n cæ phiÕu vµ chøng
kho¸n ë quèc gia kh¸c, hoÆc thËm chÝ cã thÓ mua chç giao dÞch
trong TTCK cña níc kh¸c. Cã rÊt nhiÒu nguyªn nh©n dÉn ®Õn qu¸
tr×nh quèc tÕ ho¸ ®ã. Nh÷ng nguyªn nh©n c¬ b¶n nhÊt vµ quan
träng nhÊt lµ:
Thø nhÊt, vµo cuèi nh÷ng n¨m 70, ®Æc biÖt lµ ®Çu nh÷ng
n¨m 80, nÒn chÝnh trÞ thÕ giíi cã nhiÒu dÊu hiÖu s¸ng sña. Sù
xÝch l¹i gÇn nhau gi÷a c¸c cêng quèc céng s¶n vµ ph¬ng t©y më
ra mét triÓn väng kÕt thóc chiÕn tranh l¹nh gi÷a hai hÖ thèng x·
héi chñ nghÜa vµ t b¶n chñ nghÜa kÐo dµi tõ sau chiÕn tranh thÕ
giíi thø hai. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ mét m«i trêng míi vµ an toµn cho
®Çu t sang c¸c khu vùc cña thÕ giíi ®îc më ra. MÆt kh¸c ®ã còng
lµ thêi ®iÓm mµ hÇu hÕt c¸c níc x· héi chñ nghÜa tríc ®©y b¾t
®Çu tiÕn hµnh c¸c c¶i c¸ch kinh tÕ theo híng thÞ trêng. §©y lµ
nh÷ng nguyªn nh©n quan träng cña khuynh híng më réng ®Çu t
ra níc ngoµi trªn thÕ giíi, thËm chÝ ®Çu t c¶ vµo c¸c níc x· héi chñ
nghÜa". Sù më réng ®Çu t quèc tÕ nh vËy tÊt yÕu sÏ dÉn ®Õn sù
xuÊt hiÖn nhu cÇu huy ®éng vèn quy m« quèc tÕ. Mét c«ng ty khi
®Çu t ra níc ngoµi kh«ng d¹i g× chØ nghÜ ®Õn viÖc ®a vèn cña
riªng m×nh ra níc ngoµi. Tr¸i l¹i huy ®éng vèn t¹i chç vµ nhiÒu n¬i
trªn thÕ giíi, nÕu cã thÓ, ®îc coi lµ cã hiÖu qu¶ nhÊt. Nãi c¸ch kh¸c
nhu cÇu huy ®éng vèn cã tÝnh chÊt quèc tÕ nh»m môc ®Ých ®Çu
t ra níc ngoµi lµ tÊt yÕu.
18
Thø hai, thªm vµo ®ã, trong giai ®o¹n nµy nÒn c«ng nghÖ
thÕ giíi ®· ®¹t ®Õn tr×nh ®é ®Ønh cao. §iÒu ®ã cho thÊy viÖc
®Çu t b©y giê muèn thùc hiÖn ®îc ®ßi hái ph¶i cã mét khèi lîng
vèn rÊt lín míi cã thÓ tiÕn hµnh ®îc. §Ó ®¸p øng ®îc ®iÒu ®ã,
viÖc huy ®éng vèn trªn quy m« thÕ giíi lµ ®iÒu tÊt yÕu.
Thø ba, kÓ tõ cuèi thËp kû 70 cho ®Õn hÕt thËp kû 80 nÒn
kinh tÕ thÕ giíi ph¸t triÓn rÊt thuËn lîi vµ tèt ®Ñp. §©y lµ thêi kú
nÒn kinh tÕ cña c¸c níc t b¶n ph¸t triÓn rÊt thuËn lîi víi tèc ®é cao.
§ång thêi ®©y còng lµ giai ®o¹n nhiÒu níc gäi lµ "c¸c níc míi c«ng
nghiÖp ho¸ (NICs)" ra ®êi ë ch©u ¸ vµ ch©u Mü La tinh. ThËt vËy
thu nhËp ë hÇu hÕt c¸c khu vùc trªn thÕ giíi ®Òu t¨ng lªn. Do ®ã
mét lîng tiÒn nhµn rçi, vµ theo ®ã lµ nhu cÇu tiÕt kiÖm vµ ®Çu t
trong c¸c tÇng líp d©n c b¾t ®Çu xuÊt hiÖn trªn quy moo thÕ giíi.
Nh vËy, bªn c¹nh nhu cÇu huy ®éng vèn, th× ®ång thêi ®· xuÊt
hiÖn kh¶ n¨ng ®¸p øng nhu cÇu ®ã trªn thùc tÕ.
Thø t, thËp kû 70 vµ ®Æc biÖt lµ thËp kû 80 lµ thêi kú ph¸t
triÓn rùc rì cña c«ng nghÖ Computer. Víi sù xuÊt hiÖn cña
Computer toµn bé khèi lîng giao dÞch mua b¸n, chuyÓn nhîng cæ
phiÕu vµ chøng kho¸n khæng lå trªn toµn thÕ giíi cã thÓ tiÕn hµnh
®îc. MÆc dï vÉn cßn mét sè trôc chÆc nh ®· thÊy håi n¨m 1987 vµ
1989, song vÒ c¬ b¶n toµn bé c¸c giao dÞch chøng kho¸n ®· ®îc
kiÓm so¸t an toµn dùa trªn c¬ së ¸p dông Computer trong sö lý
giao dÞch t¹i c¸c TTCK. Nãi c¸ch kh¸c, vÒ mÆt kü thuËt cña sù
toµn cÇu ho¸ thÞ trêng chøng kho¸n ®· ®îc ®¶m b¶o.
Nh vËy, TTCK ®· héi ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn cÇn vµ ®ñ cho sù quèc
tÕ ho¸ cña nã. Quèc tÕ ho¸ TTCK - ®ã lµ mét c«ng cô gióp c¸c níc
hoµ nhËp vµo nÒn kinh tÕ thÕ giíi.
Tãm l¹i, vÒ mÆt lÞch sö h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña TTCK,
cã thÓ chia lµm ba giai ®o¹n: giai ®o¹n mét lµ giai ®o¹n tõ thÕ kû
15 vµ 16 ®Õn cuèi thÕ kû 19 trong ®ã ngêi ta mua b¸n chñ yÕu
c¸c th¬ng phiÕu vµ tr¸i phiÕu; giai ®o¹n hai lµ tõ cuèi thÕ kû 19
víi sù ra ®êi cña c«ng ty cæ phÇn, ngêi ta mua b¸n thªm mét lo¹i
chøng kho¸n khi ®ã chiÕm u thÕ lµ cæ phiÕu, ®©y lµ giai ®o¹n
bïng næ cã tÝnh c¸ch m¹ng cña TTCK; vµ giai ®o¹n thø ba kÓ tõ
cuèi thËp kû 70 tíi nay lµ giai ®o¹n quèc tÕ ho¸ cña TTCK.
TTCK râ rµng ®· ®ãng mét vai trß hÕt søc quan träng trong
nÒn kinh tÕ cña mçi quèc gia nãi riªng vµ trong toµn bé nÒn kinh
tÕ thÕ giíi nãi chung. Nh÷ng mÆt tiªu cùc cña nã nÕu kh«ng ®îc
kiÓm so¸t sÏ g©y ra nh÷ng hËu qu¶ kh«ng tèt cho nÒn kinh tÕ vµ
x· héi. KiÓm so¸t c¸c ho¹t ®éng cña TTCK ®Ó h¹n chÕ nh÷ng tiªu
cùc cña nã chÝnh lµ nhiÖm vô cña chÝnh phñ.
19
XÐt vÒ ®iÒu kiÖn h×nh thµnh TTCK chóng ta thÊy nh÷ng
®iÒu kiÖn tiªn quyÕt cho sù h×nh thµnh TTCK lµ:
Thø nhÊt, ph¶i cã nhu cÇu huy ®éng vèn, ®iÒu kiÖn nµy cã
thÓ nãi lóc nµo còng s½n sµng .
Thø hai, thu nhËp cña d©n c ph¶i ®Õn mét møc ®é nhÊt
®Þnh lµm n¶y sinh nhu cÇu ®Çu t trùc tiÕp cña nh÷ng ngêi tiÕt
kiÖm.
Thø ba, xuÊt hiÖn lo¹i hµng ho¸ gäi lµ chøng kho¸n, trong ®ã
cæ phiÕu ®ãng vai trß ®Æc biÖt quan träng.
Thø t, ph¶i cã mét hÖ thèng luËt ph¸p h÷u hiÖu ®Ó kiÓm so¸t
ho¹t ®éng cña TTCK.
20
- Xem thêm -