Tài liệu Tiếp tục nghiên cứu bào chế phytosome rutin

an d Ph a ĐOÀN THỊ PHƢƠNG rm ac y, VN KHOA Y DƢỢC U ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI ho ol of Me dic ine TIẾP TỤC NGHIÊN CỨU BÀO CHẾ PHYTOSOME RUTIN NGÀNH DƢỢC HỌC Co py rig ht @ Sc KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC HÀ NỘI - 2018 U VN ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI Ph a rm ac y, KHOA Y DƢỢC an d ĐOÀN THỊ PHƢƠNG of Me dic ine TIẾP TỤC NGHIÊN CỨU BÀO CHẾ PHYTOSOME RUTIN Sc ho ol KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC NGÀNH DƢỢC HỌC Khóa: QH.2013Y Co py rig ht @ Người hướng dẫn: ThS. NGHUYỄN VĂN KHANH HÀ NỘI - 2018 U MỤC LỤC VN ĐẶT VẤN ĐỀ ............................................................................................................ 1 y, CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN..................................................................................... 1 rm ac 1.1. Tổng quan Rutin ............................................................................................... 2 1.1.1. Tên gọi, công thức ...................................................................................... 2 1.1.2. Tính chất vật lý ........................................................................................... 2 Ph a 1.1.3. Định tính ..................................................................................................... 2 1.1.4. Định lượng .................................................................................................. 3 an d 1.1.5. Tác dụng sinh học....................................................................................... 3 1.1.6. Ứng dụng của rutin ..................................................................................... 4 ine 1.1.7. Một số sản phẩm của rutin trên thị trường ................................................. 4 1.1.8. Một số nguồn chiết Rutin ........................................................................... 5 dic 1.1.9. Phương pháp chiết Rutin ............................................................................ 5 Me 1.2. Tổng quan phytosome....................................................................................... 5 1.2.1. Khái niệm ................................................................................................... 5 of 1.2.2. Thành phần cấu tạo..................................................................................... 6 1.2.3. Đặc điểm của Phytosme ............................................................................. 8 ol 1.2.4. So sánh phytosome và liposome ................................................................ 9 ho 1.2.5. Phương pháp bào chế phytosome ............................................................... 9 Sc 1.2.6. Một số sản phẩm phytosome trên thị trường ............................................ 11 1.2.7. Các phương pháp giảm kích thước tiểu phân ........................................... 11 @ 1.2.8. Các phương pháp đánh giá liên kết được hình thành giữa phospholipid và ht dược chất ............................................................................................................ 11 rig 1.2.9. Một số nghiên cứu bào chế phytosome .................................................... 14 Co py CHƢƠNG 2: ĐỐI TƢƠNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ................... 21 2.1. Nguyên vật liệu, thiết bị, đối tượng nghiên cứu ............................................. 21 2.1.1. Nguyên liệu, hóa chất ............................................................................... 21 U 2.1.2. Thiết bị, dụng cụ nghiên cứu .................................................................... 21 VN 2.1.2. Đối tượng nghiên cứu ............................................................................... 22 2.2. Nội dung nghiên cứu....................................................................................... 22 y, 2.3. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................ 22 rm ac 2.3.1. Định lượng rutin bằng phương pháp đo quang ........................................ 22 2.3.2. Bào chế phytosome rutin .......................................................................... 23 Ph a 2.3.3. Xác định độ tan, hệ số phân bố của rutin, phytosome rutin bào chế ........ 25 2.3.4.Phương pháp làm giảm kích thước tiểu phân ............................................ 26 an d 2.3.5. Phương pháp đánh giá một số đặc tính của phytosome ........................... 26 2.3.6. Phương pháp đánh giá khả năng tạo phức giữa dược chất và phospholipid ........................................................................................... 27 ine 2.3.7. Phương pháp đánh giá hiệu suất phun sấy phytosome rutin .................... 27 dic 2.4. Phương pháp xử lý số liệu .............................................................................. 27 CHƢƠNG 3 : THỰC NGHIỆM, KẾT QUẢ VÀ BÀN LUẬN ........................... 28 Me 3.1. Định lượng rutin bằng phương pháp đo quang ............................................... 28 3.2. Khảo sát hệ số phân bố dầu nước và độ tan trong các môi trường của rutin.. 29 of 3.3. Bào chế phytosome Rutin ............................................................................... 30 ol 3.3.1. Lựa chọn dung môi................................................................................... 30 ho 3.3.2. Khảo sát ảnh hưởng của nhiệt độ phản ứng ............................................. 31 Sc 3.3.3. Khảo sát ảnh hưởng của thời gian phản ứng ............................................ 33 3.3.4. Khảo sát ảnh hưởng của tỉ lệ mol các chất tham gia phản ứng ................ 34 @ 3.3.5. Khảo sát ảnh hưởng của cholesterol đến độ ổn định của phytosome rutin36 3.3.6. Lựa chọn phương pháp loại dung môi ..................................................... 37 rig ht 3.3.7. Khảo sát điều kiện phun sấy ..................................................................... 39 Co py 3.4. Đánh giá một số đặc tính phytosome bào chế được ....................................... 40 3.6. Đánh giá khả năng tạo phức hợp giữa rutin và phospholipid trong phytosome bằng phương pháp vật lý........................................................................................ 42 U 3.7. Bàn luận .......................................................................................................... 45 VN 3.7.1. Về phương pháp bào chế phytosome rutin ............................................... 45 3.7.2. Về xây dựng công thức bào chế phytosome rutin .................................... 45 y, 3.7.3. Về các đặc tính của phytosome rutin sau bào chế .................................... 45 rm ac 3.7.4. Đánh giá khả năng tương tác giữa dược chất và phopsholipid ................ 46 KẾT LUẬN VÀ ĐỀ XUẤT .................................................................................... 47 Ph a KẾT LUẬN ........................................................................................................... 47 ĐỀ XUẤT.............................................................................................................. 47 an d TÀI LIỆU THAM KHẢO Co py rig ht @ Sc ho ol of Me dic ine PHỤ LỤC PGS. TS. Nguyễn Thanh Hải y, ThS. Nguyễn Văn Khanh VN Tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành và sâu sắc tới: U LỜI CẢM ƠN rm ac Là người thầy đã tận tình chỉ bảo, hướng dẫn và giúp đỡ tôi hoàn thành khóa luận. Đồng thời thầy cũng luôn động viên để tôi vượt qua những khó khăn trong suốt quá trình thực hiện, giúp tôi hoàn thiện được khóa luận này. Ph a Tôi xin gửi lời cảm ơn đến toàn thể các thầy cô Bộ môn Bào chế và Công nghệ dược phẩm cùng các thầy cô các Bộ môn Dược lý - Dược lâm sàng, Dược cổ truyền, Hóa dược và Kiểm nghiệm thuốc đã giúp đỡ và tạo điều kiện trong quá trình an d làm khóa luận. ine Tôi cũng xin gửi lời cảm ơn tới các thầy cô trong ban giám hiệu, các phòng ban và cán bộ nhân viên Khoa Y Dược – Đại học Quốc gia Hà Nội, những người đã dạy bảo tôi trong suốt 5 năm học tập tại trường. Hà Nội, tháng 5 năm 2018 Sinh viên Co py rig ht @ Sc ho ol of Me dic Cuối cùng, tôi xin gửi lời cảm ơn tới gia đình, bạn bè những người đã giúp đỡ, động viên tôi trong quá trình học tập và làm khóa luận. Đoàn Thị Phương Phổ cộng hưởng từ hạt nhân H-NMR Cholesterol DĐVN Dược điển Việt Nam DSC Phân tích nhiệt vi sai FTIR Quang phổ hồng ngoại chuyển đổi HPLC Sắc kí lỏng hiệu năng cao HSPC Phosphatidylcholin đậu nành hydrogen hóa (Hydrogenated Soy Phosphatidylcholin) KTTP Kích thước tiểu phân NSX Nhà sản xuất PC Phosphatidylcholin PDI Chỉ số phân bố KTTP SEM Kính hiển vị điện tử quét SKD Sinh khả dụng TKHH Tinh khiết hóa học TEM Kính hiển vi điện tử truyền qua Ph a an d ine dic Me of ol @ Sc ho Nhiễu xạ tia X (X-Ray diffraction) ht rig py rm ac CH XRD Co y, 1 Nội dung VN Ký hiệu U DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT U DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ, ĐỒ THỊ VN Hình 1.1. Cấu trúc của Rutin [2] ................................................................................. 2 y, Hình 1.2. Cấu tạo của phytosome [2].......................................................................... 6 rm ac Hình 1.3. Cấu trúc phân tử của phosphatidylcholin đậu nành hydrogen hóa [16] ... 6 Hình 2.1. Sơ đồ quy trình bào chế Phytosome rutin ................................................. 24 Hình 3.1. Quét độ hấp thụ quang của dung dịch rutin chuẩn ở bước sóng từ 800 nm Ph a đến 200 nm ................................................................................................................ 28 Hình 3.2. Đồ thị biểu diễn độ hấp thụ quang của rutin theo nồng độ tại bước sóng an d 257 nm ....................................................................................................................... 29 Hình 3.3. KTTP và PDI của hỗn dịch phytosome rutin theo nhiệt độ phản ứng ...... 32 ine Hình 3.4. KTTP, PDI của hỗn dịch phytosome rutin theo thời gian phản ứng ........ 34 dic Hình 3.6. KTTP và PDI của hỗn dịch phytosome rutin theo tỉ lệ mol Ru:PC:CH ... 37 Hình 3.7. KTTP, PDI của phytosome rutin được bào chế theo hai phương pháp khác Me nhau ........................................................................................................................... 38 Hình 3.8. Sơ đồ quy trình bào chế phytosome rutin phương pháp phun sấy ............ 40 of Hình 3.10. Phổ IR của Rutin, PC, CH và phytosome ............................................... 43 Co py rig ht @ Sc ho ol Hình 3.11. Hình ảnh phổ nhiễu xạ tia X của Rutin, PC, CH và phytosome ............. 43 U DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU VN Bảng 1.1. Một số sản phẩm của rutin trên thị trường ................................................. 4 y, Bảng 1.2. Sự khác nhau giữa phytosome và liposome ............................................... 9 rm ac Bảng 1.3. Một số sản phẩm phytosome trên thị trường ............................................ 11 Bảng 1.4. Một số nghiên cứu bào chế phytosome trên thế giới ................................ 14 Ph a Bảng 1.5. Một số nghiên cứu bào chế phytosome ở Việt Nam ................................ 17 Bảng 2.1. Nguyên liệu, hóa chất nghiên cứu ............................................................ 21 Bảng 3.1. Độ hấp thụ quang của rutin theo nồng độ tại bước sóng 257 nm ............. 29 an d Bảng 3.2. Một số đặc tính của rutin (n=3) ................................................................ 30 Bảng 3.3. Các thông số kĩ thuật bào chế phytosome rutin bằng phương pháp bốc hơi ine dung môi, sử dụng các dung môi khác nhau. ............................................................ 30 dic Bảng 3.4. Một số đặc tính của phytosome bào chế theo hai phương pháp và hiệu suất phytosome hóa (n=3) ......................................................................................... 31 Me Bảng 3.5. KTTP, PDI, thế zeta của hỗn dịch phytosome rutin theo nhiệt độ phản ứng (n=3) ................................................................................................................... 32 of Bảng 3.6. KTTP, PDI, thế zeta của hỗn dịch phytosome rutin theo thời gian phản ol ứng (n=3) ................................................................................................................... 33 ho Bảng 3.7. KTTP, PDI, thế zeta của hỗn dịch phytosome rutin theo tỉ lệ mol Sc Rutin:PC (n=3) .......................................................................................................... 35 Bảng 3.8. KTTP, PDI, thế zeta của hỗn dịch phytosome rutin theo tỉ lệ mol @ rutin:PC:CH (n = 3) ................................................................................................... 36 ht Bảng 3.9. KTTP, PDI, thế zeta của phytosome rutin bào chế theo hai phương pháp rig bốc hơi dung môi và phun sấy (n=3) ........................................................................ 38 Bảng 3.10. Hiệu suất phun sấy phytosome rutin thu được khi phun sấy với nhiệt độ Co py khác nhau................................................................................................................... 39 U Bảng 3.11. Hiệu suất phun sấy phytosome rutin thu được khi phun sấy với tốc độ VN khác nhau................................................................................................................... 39 Bảng 3.12. Một số đặc tính của phytosome rutin bào chế bằng phương pháp phun Co py rig ht @ Sc ho ol of Me dic ine an d Ph a rm ac y, sấy (n=3) .................................................................................................................... 41 U ĐẶT VẤN ĐỀ y, VN Trong những năm gần đây, nhiều nghiên cứu khoa học đã tập trung vào việc phát triển các hệ mang thuốc cho các hoạt chất có nguồn thiên nhiên như tiểu phân nano polyme, siêu vi nang, liposome, nano lipid rắn, tranferosome, pharmacosome, rm ac phytosome, nano nhũ tương. Các hệ mang thuốc này có nhiều lợi ích đối với các thuốc có nguồn gốc thảo dược như tăng độ hòa tan, cải thiện sinh khả dụng, giảm độc tính, tăng cường tác dụng sinh học, tăng độ ổn định, bảo vệ các hoạt chất chống Ph a lại sự phân hủy do các yếu tố vật lý hay hóa học [36]. Công nghệ phytosome là công nghệ nghiên cứu bào chế và ứng dụng phức hợp của các hợp chất tự nhiên với phospholipid có cấu trúc tương tự màng tế bào nhằm tăng khả năng vận chuyển các hoạt chất từ môi trường thân nước sang môi an d trường thân lipid để tăng hấp thu, tăng SKD cho các hoạt chất tự nhiên [28]. ine Rutin là một flavonoid có trong nhiều các loại cây như cửu lý hương, hòe... Rutin có tác dụng chống oxy hóa, chống viêm, chống huyết khối, chống kết tập tiểu Me dic cầu, chống ung thư, bảo vệ gan, làm bền thành mạch, hạ huyết áp, giảm mỡ máu, tốt cho người mắc bệnh tim mạch, đục thủy tinh thể. Một số nghiên cứu gần đây cho thấy rutin có tác dụng chống viêm rất tốt, được sử dụng trong điều trị các bệnh như viêm khớp, thấp khớp [21,31,37]. Tuy nhiên, do độ tan thấp và kích thước phân tử lớn nên sinh khả dụng của rutin thấp [26,39]. Sc ho ol of Để khắc phục nhược điểm này, các nghiên cứu trên thế giới gần đây đã thực hiện theo nhiều hướng khác nhau như tạo phức hợp với cylcodextrin, phức hợp với phospholipid, nano polyme...[38]. Một trong những dạng bào chế được quan tâm gần đây là bào chế phytosome. Phytosome rutin là phức hợp giữa rutin và phospholipid có ưu điểm làm tăng sinh khả dụng đường uống và tăng tính thấm của dược chất qua da. @ Năm 2017, Nguyễn Tư Đạt đã tiến hành nghiên cứu bào chế phytosome rutin bằng phương pháp bốc hơi dung môi. Tuy nhiên, nhận thấy quy trình bào chế có Co py rig ht nhược điểm đó là sử dụng các dung môi hữu cơ độc hại như methanol, diclomethan, n-hexan. Do vậy chúng tôi thực hiện đề tài “Tiếp tục nghiên cứu bào chế phytosome rutin” với hai mục tiêu chính: 1. Tiếp tục hoàn thiện quy trình và công thức bào chế được phytosome rutin 2. Đánh giá một số đặc tính của phytosome rutin bào chế được. 1 VN 1.1. U CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN Tổng quan Rutin y, 1.1.1. Tên gọi, công thức rm ac Rutin là 1 loại vitamin P. Chữ P là chữ đầu của chữ perméabilité, tiếng Pháp có nghĩa là tính thấm. Ph a Công thức phân tử: C27H30O16, trọng lượng phân tử 610,51 ĐvC. Tên IUPAC: 2-(3,4-dihydroxyphenyl)-5,7-dihydroxy-3-[(2S,3R,4S,5S,6R)- - 3,4,5-trihydroxy-6-{[(2R,3R,4R,5R,6S)-3,4,5-trihydroxy-6-methyloxan-2- of Me dic ine an d yl]oxymethyl]oxan-2-yl}oxychromen-4-one. Hình 1.1. Cấu trúc của Rutin [2] Oxerutin, Quercetin-3- ho ol - Tên gọi khác: Quercetin-3-rutosid, Eldrin, rhamnoglucosid, Rutosise, Sclerutin, Sophorin [2]. Sc 1.1.2. Tính chất vật lý @ - Bột kết tinh màu vàng hay vàng lục. - Tan trong ethanol và các dung dịch hydroxid kiềm, hơi tan trong ethanol thực tế không tan trong nước và diclomethan [13]. ht 1.1.3. Định tính Co py rig Theo dược điển Việt Nam V, các phương pháp định tính rutin [13]: - Phương pháp A: So sánh phổ hồng ngoại - Phương pháp B: Đo phổ hấp thụ tử ngoại - Phương pháp C: Phương pháp sắc kí lớp mỏng. 2 U 1.1.4. Định lƣợng VN Đề xác định hàm lượng trong chế phẩm hoặc dược liệu, người ta sử dụng các phương pháp sau: rm ac y, - Phương pháp cân [11] - Phương pháp đo quang [11] - Phương pháp chuẩn độ [13] - Phương pháp quang phổ [11] - Phương pháp đo Iod Ph a - Phương pháp sắc kí lỏng cao áp 1.1.5. Tác dụng sinh học an d Rutin có nhiều tác dụng sinh học như kháng sinh, kháng nấm và chất chống dị ứng. Gần đây, nhiều nghiên cứu đã cho thấy rutin còn có tác dụng tốt trong điều trị các bệnh mãn tính khác nhau như ung thư, tiểu đường, cao huyết áp và tăng ine cholesterol [2]. Me dic Rutin là một loại vitamin P, có tác dụng tăng cường sức chịu đựng của mao mạch. Thiếu vitamin này sự chịu đựng của mao mạch có thể bị giảm, mao mạch dễ bị đứt vỡ, hiện tượng này trước đây người ta chỉ cho rằng do thiếu vitamin C, gần đây mới phát hiện ra sự liên quan với vitamin P [9]. ol of Rutin làm bền và giảm tính thấm mao mạch, làm tăng sự bền vững của hồng cầu. Rutin làm giảm trương lực cơ trơn và chống co thắt [14], chống phóng xạ tia X, viêm thận cấp [12]. Sc ho Rutin có thể sử dụng như là một chất tiềm năng để kiểm soát đường huyết thông qua tăng cường hoạt tính của thụ thể kinase phụ thuộc insulin, do đó tăng khả năng kết hợp giữa đường và insulin và do đó gây tăng vận chuyển đường và tăng sự hấp thu glucose [2]. @ Rutin chống lại các rối loạn thoái hóa thần kinh do tích lũy prion bằng việc rig ht tăng sản xuất các yếu tố thần kinh và ức chế kích hoạt quá trình apoptotic trong tế bào thần kinh. Những kết quả này cho thấy rutin có thể lâm sàng lợi ích cho bệnh prion và rối loạn thoái hóa thần kinh khác [18]. Co py Rutin có tác dụng chống viêm ở da chuột chiếu xạ tia cực tím bởi ức chế sự biểu hiện của cyclooxygenase-2 và synthase nitric oxid cảm ứng [18]. 3 U 1.1.6. Ứng dụng của rutin VN Rutin được ứng dụng trong nhiều lĩnh vực như y học, công nghệ nhuộm màu thực phẩm, công nghệ bao màu. rm ac y, Trong y học, rutin được dùng chủ yếu để đề phòng những biến cố của bệnh xơ vữa động mạch, điều trị các trường hợp suy yếu tĩnh mạch, các trường hợp xuất Ph a huyết như chảy máu cam, ho ra máu, xuất huyết tử cung, phân có máu. Rutin còn được dùng làm thuốc chữa trĩ, chống dị ứng, thấp khớp. Ngoài ra, rutin còn được dùng trong các trường hợp tổn thương ngoài da do bức xạ làm cho vết thương mau lành sẹo [14]. Trong khoa mắt, rutin có thể được dùng cho các trường hợp viêm võng mạc an d có xuất hiện xuất huyết, chảy máu ở đáy mắt [8]. Rutin có thể sử dụng đơn độc hoặc kết hợp với các thuốc khác để nâng cao hiệu quả điều trị như: Me dic ine - Vitamin C: Rutin làm tăng cường tác dụng của vitamin C đặc biệt là khả năng hấp thụ thuốc vào các cơ quan khác nhau. Thường được dùng trong biểu hiện tổn thương mao mạch, xuất huyết dưới da, cao huyết áp. - Vincamin: dùng để chữa các chứng rối loạn tâm thần, cải thiện trí nhớ, chức năng thần kinh giác quan ở người già. ol of - Nicotinamid: dùng trong các biểu hiện chức năng hay tổn thương thực thể của suy tĩnh-bạch mạch, giãn tĩnh mạch nguyên phát hay các cơn đau trĩ. - Ngoài ra còn có thể phối hợp với cholin, khellin, papaverin. ho 1.1.7. Một số sản phẩm của rutin trên thị trƣờng Bảng 1.1. Một số sản phẩm của rutin trên thị trƣờng Thành phần chính Hàm lƣợng Dạng bào chế Mevon Rutin 500 mg Viên bao phim Meflavon Rutin 500 mg Viên bao phim Rutin-Vitamin C Rutin, vitamin C 50 mg Viên bao đường Swanson Rutin Rutin 500 mg Viên nang mềm Antioxidants BioRutin complex Rutin, bioflavonoids 500 mg Viên nén Tocopherol calcium succinat; Rutin 100 mg Viên nang Co py rig ht @ Sc Tên thƣơng mại Siduol 4 U 1.1.8. Một số nguồn chiết Rutin VN Rutin được tìm thấy ở 62 họ thực vật với khoảng 150 loài thực vật, trong đó có 70 loài thuộc 28 họ có chứa rutin ở dạng vết [2]. rm ac y, Trong cây, rutin chủ yếu phân bố ở hoa (cây hòe, cây tam giác mạch), lá (cây bạch đằng, cây tam giác mạch). Ph a Tuy có nhiều loài thực vật chứa rutin nhưng rutin chỉ được tách chiết từ những cây nguyên liệu có hàm lượng rutin cao như Ruta graveolens L có khoảng 2 %, Fagopyrum esculentum Moench có khooảng 4 %, Fagopyrum tataricum L có khoảng 6 %, Eucalyptus macrorrhyncha F.Muell có khoảng 8 %, Sophora japónica L có khoảng 18 % [4]. an d 1.1.9. Phƣơng pháp chiết Rutin dic Chiết bằng dung môi nước Chiết bằng dung môi cồn Chiết bằng dung môi là dung dịch kiềm loãng Siêu âm Me - ine Các phương pháp chiết xuất rutin từ hoa hòe dựa vào độ tan khác nhau của rutin trong các dung môi [11]. 1.2. Tổng quan phytosome of 1.2.1. Khái niệm Co py rig ht @ Sc ho ol Phytosome là phức hợp của cao chiết dược liệu hoặc hoạt chất dược liệu được chuẩn hóa gắn với phospholipid [35]. “Phyto” thành phần mang hoạt tính có nguồn gốc từ thực vật, “some” giống tế bào. Phytosome có cấu trúc tương tự màng tế bào và được xem như hệ vận chuyển phyto-lipid. Phytosome được tạo trong dung môi phân cực, liên kết hydro giữa phần phân cực của phospholipid (ví dụ nhóm phosphat) và phần phân cực của polyphenol (thành phần có hoạt tính sinh học) [24]. 5 Ph a rm ac y, VN U 1.2.2. Thành phần cấu tạo Hình 1.2. Cấu tạo của phytosome [2] Hoạt chất: Các hoạt chất có nguồn gốc từ thực vật/ dược liệu, thường là hoạt an d chất nhóm polyphenol như: flavonoid (rutin, quercetin, silybin…), saponin, terpenoid,… ine Trong phytosome, các nhóm phân cực của hoạt chất tương tác với nhóm Me tích nhiệt quét vi sai DSC [43]. dic phosphat và nhóm amonium của phospholipid thông qua liên kết hydro, hình thành sự sắp xếp không gian đặc trưng có thể được chứng minh bằng các loại phổ như phổ hồng ngoại IR, phổ cộng hưởng từ hạt nhân 1H-NMR, phổ nhiễu xạ tia X, phổ phân ho ol of Phospholipid: Phần đầu có tính thân nước gồm nhóm phosphat gắn với các dẫn xuất amin khác nhau, phần đuôi là hai chuỗi hydrocarbon có tính kỵ nước. Sc Hình 1.3. Cấu trúc phân tử của phosphatidylcholin đậu nành hydrogen hóa [16] Vai trò của phospholipid trong phytosome: Nhóm phosphat, amoni của phospholipid tạo liên kết hydro với nhóm phân @ - Co py rig ht cực của dược chất, chính các liên kết này giúp phytosome có độ ổn định cao hơn các dạng bào chế khác [30]. - Phospholipid là phân tử lưỡng cực, trộn lẫn được trong môi trường thân nước và thân dầu, nên nếu được sử dụng như là chất mang dược chất sẽ giúp cải thiện độ tan và tốc độ hòa tan của dược chất, từ đó tăng khả năng hấp thu dược chất qua đường tiêu hóa [32]. 6 Phospholipid còn làm giảm sức căng bề mặt của hệ phân tán với dịch cơ thể, U - VN bằng cách đó phytosome dễ dàng được hòa tan trong dịch tiêu hóa và vận chuyển đến các mô trong cơ thể. y, Phân loại: rm ac Phospholipid gồm 3 loại: Ph a - Phospholipid tự nhiên: Hay dùng nhất là phosphatidylcholin (PC) từ lecithin của trứng hoặc đậu tương, ngoài ra còn có phosphatidylethanolamin (PE), phosphatidylserin (PS), phosphatidylglycerol (PG),… Phospholipid tổng hợp: Phosphatidylcholin đậu nành được hydrogen hóa - (HSPC), disteroyl phosphatidylcholin (DSPC), dioleylphosphatidylcholin an d (DOPC), dioleylphosphatidylethanolamin (DOPE),… - Một số loại phospholipid khác như sphingolipid (sphingomyelin, sphingosin). ine Lựa chọn phospholipid trong quá trình bào chế phytosome: Mức độ bão hòa của lipid: phospholipid không bão hòa (như Me - dic Việc lựa chọn phospholipid rất quan trọng, ảnh hưởng đến các đặc tính của phức hợp tạo thành. Vì vậy, việc lựa chọn phải căn cứ trên các đặc điểm sau: ol of phosphatidylcholin lòng đỏ trứng, phosphatidyl glycerol…) dễ bị peroxy hóa dẫn đến hỏng màng, rò rỉ dược chất. Vì vậy, phospholipid bão hòa (như dipalmytoyl phosphatidylcholin, dipalmitidyl phosphatidic,…) được sử dụng nhiều hơn, để làm tăng độ ổn định của phytosome. Sc ho - Để bào chế các chế phẩm có khả năng giải phóng dược chất nhanh thì màng cần có độ linh động cao, do đó phospholipid được lựa chọn thường có thành phần là các phospholipid chưa bão hòa và giảm hàm lượng cholesterol bổ sung vào màng. @ Phospholipid được sử dụng chủ yếu có nguồn gốc từ đậu nành và trứng, đặc Co py rig ht biệt là phosphatidylcholin là một phospholipid chính trong màng tế bào [24]. Phosphatidylethanolamin (PE), phosphatidylserin (PS) và phosphatidylcholin (PC) là các phospholipid được dùng phổ biến trong bào chế phytosome. PCs có một đầu cholin là thành phần của màng sinh học. PCs là chất mang thích hợp để bao gói các hoạt chất có nguồn gốc thực vật đồng thời là chất dinh dưỡng có hiệu quả lâm sàng trong điều trị bệnh gan [24]. 7 U 1.2.3. Đặc điểm của Phytosme VN Đặc điểm hóa học [35] rm ac y, Phytosome được tạo ra bởi phản ứng của phospholipid với chất trong thảo mộc được chuẩn hóa. Hình ảnh quang phổ cho thấy liên kết hydro được hình thành giữa đầu phân cực của phospholopid (nhóm phosphat và ammonium) và các đầu phân cực của hoạt chất. Kích thước Phytosome thay đổi từ 50 nm đến vài trăm μm. Ph a Phytosome, khi tiếp xúc với nước, chuyển thành dạng micell giống liposome và quang phổ photon (PCS) cho thấy dạng liposome này có được do phytosome. Dữ liệu 1H-NMR và 13C-NMR cho thấy rằng chuỗi chất béo không thay đổi an d tín hiệu cả trong phospholipid tự do và trong phức hợp phytosome, các chuỗi acid béo dài không tham gia phản ứng mà chỉ tạo lớp áo xung quanh phần hoạt động. ine Các phức này thường hòa tan trong các dung môi aprotic, không hòa tan trong nước và tương đối không ổn định trong rượu. dic Đặc điểm sinh học Me Ưu điểm của phytosome [29,35,20,33]: - Cải thiện sinh khả dụng của tinh chất thảo dược và tăng tiêu hóa trong ruột. @ Sc ho ol of - Giúp các tinh chất thảo dược không có tính lipid hấp thu dễ dàng qua ruột. - Các thành phần của phytosome an toàn, được phép sử dụng trong bào chế dược phẩm, mỹ phẩm. - Ở dạng phytosome, các flavonoid được bảo vệ và đảm bảo sinh khả dụng cao khi tới gan, mặt khác phosphocholin cũng có tác dụng bảo vệ gan trong tự nhiên. - Cải thiện tính thấm của thuốc qua da. - PC được sử dụng trong phytosome là thành phần không thể thiếu của màng vì vậy ngoài vai trò là chất mang nó còn là nguồn cung cấp PC cho màng. - Quy trình sản xuất tương đối đơn giản, không đòi hỏi công nghệ phức tạp, rig ht hiệu suất cao. - Bền trong dịch dạ dày và chống lại hoạt động của các vi khuẩn đường ruột. Ổn định hơn liposome do có liên kết hóa học giữa phospholipid và hoạt chất. Co py Nhược điểm: 8 U - Hầu hết các phương pháp bào chế phytosome đều sử dụng các dung môi hữu VN cơ độc hại như: diclomethan, methanol… để hòa tan lipid gây ảnh hưởng đến sức y, khỏe con người và môi trường. - Bào chế phytosome bằng phương pháp siêu tới hạn có thể khắc phục được nhược điểm này, nhưng đòi hỏi kỹ thuật phức tạp và yêu cầu áp suất cao 3000 - rm ac 4500 psi. 1.2.4. So sánh phytosome và liposome Ph a Bảng 1.2. Sự khác nhau giữa phytosome và liposome [35] dic ine Trong phytosome, Trong liposome có hàng trăm phospholipid phản ứng với đến hàng nghìn phân tử hoạt chất theo tỉ lệ 1:1 phospholipid bao quanh các hoặc 1:2 phụ thuộc vào phân tử tan trong nước từng chất Phytosome hấp thụ tốt Liposome hấp thụ kém hơn, hơn, cho sinh khả dụng cho sinh khả dụng thấp hơn cao hơn liposome phytosome ho SKD [33] Me phân tử Sự phân tán hoạt chất trong Có liên kết hóa học giữa môi trường hoạt động hoặc các phân tử hoạt chất và đầu lớp màng, không có liên kết phân cực của phospholipid hóa học được hình thành of Sắp xếp TLTK ol Liên kết Liposome an d Phytosome @ Sc Phytosome phản dung môi hằng Môi môi thấp như trƣờng dioxan, methylen ứng với số điện Phức hợp liposome được điều aceton, chế trong môi trường nước chlorua, hoặc dung dịch đệm ht hexan và ethyl acetat rig 1.2.5. Phƣơng pháp bào chế phytosome Co py Phytosome được tạo ra bằng 2 quá trình: tạo phức hợp hoạt chất phospholipid và phân lập phức. 9 [25] [35] U Quá trình tạo phức giữa hoạt chất - phospholipid được tiến hành trong môi VN trường của một dung môi chung. Tùy loại hoạt chất hoặc hỗn hợp nhiều hoạt chất y, trong cao dược liệu và loại phospholipid, tỷ lệ hoạt chất : PC (mol) có thể từ 1:1 đến 1:5. Ví dụ flavonoid tạo phức với PC thường tỷ lệ 1:1 (mol). Dung môi sử dụng trong quá trình tạo phức là dioxan hoặc aceton. Để tách phức khỏi dung môi, có thể rm ac dùng biện pháp kết tủa phức với dung môi không đồng tan (aliphatic) như n-hexan. Trong nhiều trường hợp cũng có thể làm khô phức bằng kỹ thuật đông khô, sấy chân không hoặc phun sấy [5]. Ph a Phƣơng pháp phun sấy Ưu nhược điểm [42] an d Ưu điểm: Sử dụng rộng rãi trong cả phòng thí nghiệm và trong quy mô công nghiệp do nhanh, liên tục, các bước đơn giản. Me dic ine Thích hợp với nhiều loại dược chất kể cả các chất nhạy cảm với nhiệt. Do trong quá trình sấy sự phun sương của chất lỏng thành các giọt nhỏ có tỷ lệ diện tích bề mặt/ thể tích cao dẫn đến dung môi bay hơi rất nhanh. Thời gian tiếp xúc với nhiệt rất ngắn (chỉ từ mili giây đến vài giây) nên hạn chế sự ảnh hưởng của nhiệt. Các yếu tố ảnh hưởng of Nhược điểm: Hiệu suất phụ thuộc vào quy mô. Phun sấy với quy mô nhỏ, hiệu suất thấp. Sc ho ol Mỗi giọt phun sấy sẽ hình thành một tiểu phân. Do vậy kích thước tiểu phân được quyết định bởi kích cỡ giọt phun, các thành phần chất rắn trong dịch phun và tỉ trọng của tiểu phân rắn hình thành. @ Các thông số quan trọng của quá trình phun sấy: Nhiệt độ đầu vào, nhiệt độ đầu ra, tốc độ thổi khí, nồng độ và độ nhớt dịch phun sấy [23]. Ứng dụng Co py rig ht Tạo hạt, thay đổi thuộc tính pha rắn, bào chế vi nang, bào chế tiểu phân với kích thước nano, micro, các dạng chất mang polyme. 10