Tài liệu Tiền tệ

Lêi nãi ®Çu TiÒn tÖ lµ nh÷ng ph¹m trï kinh tÕ g¾n liÒn víi nÒn s¶n suÊt vµ lu th«ng hµng ho¸. Nã cã vai trß quan träng thóc ®Èy qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi cña mçi quèc gia, còng nh trªn ph¹m vi quèc tÕ; ®Æc biÖt trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng nÒn kinh tÕ ®îc tiÒn tÖ ho¸ cao ®é. Trong nÒn kinh tÕ tiÒn tÖ lµ ph¬ng tiÖn trao ®æi khi nã ®îc dïng ®Ó mua b¸n hµng ho¸, dÞch vô, hoÆc thanh to¸n c¸c kho¶n nî c¶ trong vµ ngoµi níc. ViÖc dïng tiÒn lµm ph¬ng tiÖn trao ®æi ®· n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña nÒn kinh tÕ, bëi nã ®· tiÕt kiÖm ®îc c¸c chi phÝ qu¸ lín trong qu¸ tr×nh trao ®æi trùc tiÕp (hµng ®æi hµng). trong nÒn kinh tÕ trao ®æi trùc tiÕp hµng ®æi hµng, c¸c chi phÝ giao dÞch thêng rÊt cao. Bëi v×, ngêi mua ngêi b¸n ph¶i t×m ®îc nh÷ng ngêi trïng hîp víi m×nh vÒ nhu cÇu trao ®æi, thêi gian trao ®æi, kh«ng gian trao ®æi. Qu¸ tr×nh trao ®æi chØ ®îc diÔn ra khi cã sù phï hîp ®ã. TiÒn tÖ lµ m«i giíi trung gian trong trao ®æi ®· hoµn toµn kh¾c phôc ®îc c¸c h¹n chÕ ®ã cña qu¸ tr×nh trao ®æi trùc tiÕp. Ngêi cã hµng b¸n lÊy tiÒn, sau ®ã sÏ mua ®îc hµng mµ hä cÇn. Bëi vËy, ngêi ta coi tiÒn nh thø dÇu mì b«i tr¬n, cho phÐp nÒn kinh tÕ ho¹t ®éng tr«i ch¶y h¬n, khuyÕn khÝch chuyªn m«n ho¸ vµ ph©n c«ng lao ®éng §Ò ¸n ®îc hoµn thiÖn nhê sù gióp ®ì cña PGS. TS Lª §øc L÷ em xin ch©n thµnh c¶m ¬n sù gióp ®ì tËn t×nh cña thÇy ®Ó em hoµn thµnh ®Ò ¸n nµy 1 néI DUNG I. cÇu tiÒn 1.1. Nh÷ng lý do giao dÞch Chóng ta biÕt r»ng mäi ngêi gi÷ tiÒn bëi hä muèn sö dông nã nh mét ph¬ng tiÖn trao ®æi, mét sù dù tr÷ gi¸ trÞ, mét ®¬n vÞ tÝnh to¸n vµ mét ph¬ng tiÖn tr¶ gãp. C¸c hé gia ®×nh vµ c¸c nhµ kinh doanh cÇc bao nhiªu tiÒn? Nhu cÇu vÒ tiÒn, gièng nh c¸c tµi s¶n kh¸c, ph¶n ¸nh sù trao ®æi vµ nh÷ng quyÕt ®Þnh vÒ sù ph©n bæ danh môc vè ®Çu t. Mét ngêi dïng tiÒn (tiÒn mÆt, tiÒn göi sÐc vµ nh÷ng vËt thay thÕ t¬ng tù kh¸c) phÇn lín lµ ®Ó tiÕn hµnh nh÷ng th¬ng vô. V× lý do ®ã lîng cÇu vÒ tiÒn phô thuéc vµo phÇn gi¸ trÞ cña th¬ng vô mong muèn. Hé gia ®×nh vµ nhµ kimh doanh ph©n phèi c¸c nguån lùc cña hä trªn c¸c tµi s¶n tiÒn tÖ vµ c¸c tµi s¶n phi tiÒn. Khi ®a ra nh÷ng quyÕt ®Þnh nµy hä tÝnh ®Õn lîi nhuËn mong muèn trªn tµi s¶n, rñi ro, tÝnh láng vµ nh÷ng ®Æc tÝnh th«ng tin cña nh÷ng tµi s¶n ®ã. 1.1.1. Lîng tiÒn thùc tÕ: Mét vai trß quan träng cña ®ång tiÒn lµ ®Ó gióp nh÷ng giao dÞch mét c¸ch dÔ dµng, nã gîi ý r»ng viÖc gi÷ tiÒn nªn phô thuéc vµogÝa trÞ giao dÞch. VÝ dô: cã hai c¸ nh©n ®ang quyÕt ®Þnh ph©n phèi nguån lùc cña hä, mét ngêi Mü vµ mét ngêi §øc, cã sù giµu cã tµi s¶n thùc sù nh nhau (tÝnh theo søc mua) vµ nh÷ng sù thÝch thó nh nhau. Hä còng ph¶i ®èi diÖn víi nh÷ng sù lùa chän ®Çu t víi lîi nhuËn mong ®îi ®îc ®iÒu chØnh theo rñi ro, tÝnh láng vµ th«ng tin. Lý thuyÕt sù ph©n bæ danh môc vèn ®Çu t cho vay hai c¸ nh©n nµy nªn gi÷ phÇn nh nhau trong tæng nguån lùc cña hä díi d¹ng tiÒn. Nh÷ng gîi ý nµy ¸m chØ ®iÒu g× víi lîng tiÒn danh nghÜa? Gi¶ sö sù giµu cã cña ngêi Mü ®îc tÝnh b»ng USD vµ ngêi §øc tÝnh b»ng DM . Còng gi¶ ®Þnh r»ng cÇn 1,5 DM ®Ó c©n b»ng víi mét USD trong søc mua nghÜa lµ gi¸ cña hµng ho¸ tÝnh b»ng DM th× cao h¬n b»ng 1,5 lÇn gi¸ cña hµng ho¸ tÝnh b»ng USD. NÕu ngêi §øc vµ ngêi Mü cã sè tµi s¶n thùc sù b»ng tiÒn nh nhau, sè DM ngêi §øc n¾m gi÷ sÏ lín b»ng 1,5 lÇn ngêi Mü gi÷. Nãi cach kh¸c sù c©n b»ng tiÒn tÖ danh nghÜa cña ngêi §øc lín b»ng 1,5 lÇn cña ngêi Mü. V× thÕ cÇu tiÒn giao dÞch tû lÖ víi møc gi¸. Chónh ta cã thÓ vËn dông ®iÒu nµy cho toµn bé cÇu tiÒn trong nÒn kinh tÕ. Vµo nh÷ng n¨m 1960, møc gi¸ c¶ cña mü thÊp h¬n 1/4 cña ngµy nay. ThËt ra, ®Ó tiÕn hµnh nh÷ng giao dÞch ngµy nay t¬ng ®¬ng víi møc n¨m 1960, b¹n sÏ cÇn h¬n 4 USD cho mçi USD n¨m 1960. Lîng tiÒn danh nghÜa cña b¹n ph¶i cao h¬n 4 lÇn. Trong trêng hîp ngêi Mü vµ ngêi §øc ( nÕu kh«ng cã sù thay 2 ®æi kh¸c ) mét møc gi¸ cao h¬n dÉn ®Õn mét tû lÖ cÇu tiÒn danh nghÜa cao h¬n. bëi v× sù thay ®æi trong viÖc gi÷ tiÒn danh nghÜa th× tû lÖ víi nh÷ng thay ®æi trong møc gi¸, chóng ta cã thÓ tËp chung vµo cÇu cña sè d tiÒn tÖ ®îc ®iÒu chØnh theo nh÷ng thay ®æi trong søc mua . NÕu chóng ta gäi M lµ møc cung tiÒn vµ P lµ møc gi¸ cña nÒn kinh tÕ ( gi¸ tÝnh bµng USD cho mét nhãm hµng ho¸ ®îc lùa chän ) lîng tiÒn thùc tÕ th× bµng møc cung tiÒn chia cho møc gi¸, hoÆc : Lîng tiÒn thùc tÕ = M/P Lîng tiÒn thùc tÕ thÓ hiÖn søc mua cña lîng tiÒn hiÖn cã. 1.1.2. Tèc ®é vµ cÇu lîng tiÒn thùc tÕ Tèc ®é tiÒn biÓu thÞ sè lÇn b×nh qu©n mµ hµng n¨m mét USD ®îc sö dông ®Ó mua hµng ho¸ vµ dÞch vô trong nÒn kinh tÕ. ChÝnh x¸c h¬n, tèc ®é V th× bµng tæng chi tiªu møc gi¸, P, nh©n tæng s¶n lîng, Y (biÓu hiÖn sè lîng cña nh÷ng giao dÞch thùc tÕ) chia cho sè lîng tiÒn, M, hoÆc: V=PY/M VÝ dô, nÕu sè lîng tiÒn lµ 2000 tû USD vµ GDP danh nghÜa lµ 6000 tû USD, vßng quay b»ng 3, trung b×nh 1USD ®îc sö dông 3 lÇn mçi n¨m ®Ó mua hµng ho¸ vµ dÞch vô trong nÒn kinh tÕ. MV=PY Ph¬ng tr×nh nµy ®îc biÕt nh ph¬ng tr×nh trao ®æi quy ®Þnh r»ng, sè lîng tiÒn nh©n víi tèc ®é th× b»ng sè chi tiªu danh nghÜa trong nÒn kinh tÕ. Sö dông lîng giao dÞch nh mét yÕu tè quyÕt ®Þnh cña cÇu tiÒn tÖ t¹o kh¶ n¨ng ph¸n ®o¸n. chóng ta sím kh¼ng ®Þnh r»ng, ®Ó thùc hiÖn nh÷ng giao dÞch hµng ngµy, c¸c hé gia ®×nh c¸c nhµ kinh doanh lîng tiÒn danh nghÜa cña hä khi gi¸ t¨ng. Cßn vÒ cÇu tiÒn thùc tÕ th× sao? khi thu nhËp thùc tÕ cña c¸c hé gia ®×nh vµ c¸c h·ng kinh doanh t¨ng, hä tiÕn hµnh giao dÞch nhiÒu h¬n. nãi c¸ch kh¸c,sù mua cña hé gia ®×nh thu nhËp sÏ lín h¬n sù mua cña gia ®×nh cã thu nhËp thÊp. T¬ng tù, mét cöa hµng lín víi sè lîng lín víi sè lîng hµng b¸n 10 triªu USD mçi n¨m sÏ cã mét khèi lîng giao dÞch vÒ hµng ho¸,vÒ ngêi lµm thuª vµ nh÷ng kh¸ch hµng lín h¬n h¼n cöa hµng víi sè lîng b¸n mçi n¨m 10 ngµn USD chóng ta cã thÓ kh¸i qu¸t ho¸ tõ nh÷ng quan s¸t nµy b»ng nhËn ®Þnh r»ng, cÇu tiÒn tÖ cña d©n chóng t¨ng theo lîng giao dÞch. TrÞ gi¸ t¨ng lîng tiÒn thùc tÕ theo thu nhËp thùc tÕ chÝnh lµ yÕu tè ¶nh hëng ®Õn lîng tiÒn thùc tÕ. Kh«ng ph¶i tÊt c¶ c¸c nhµ kinh tÕ håi Êy ®ång ý víi lËp luËn tèc ®é ( tèc ®é gia t¨ng )lµ mét h»ng sè cña FISHER. VÝ dô, mét sè 3 ngêi ®· gi¶ thiÕt r»ng, tèc ®é cã thÓ t¨ng hoÆc gi¶m øng víi nh÷ng thay ®æi trong thu nhËp cña tiÒn tÖ vµ tµi s¶n phi tiÒn tÖ. 1.1.3. Nh÷ng nh©n tè cña hÖ thèng thanh to¸n Tèc ®é ®îc x¸c ®Þnh mét phÇn b»ng c¸ch thøc mµ nh÷ng c¸ nh©n tiÕn hµnh giao dÞch, nã ®îc gäi lµ nh÷ng hÖ thèng thanh to¸n. Nãi c¸ch kh¸c, nÕu cã nhiÒu nh÷ng ph¬ng tiÖn thay thÕ cho tiÒn nh thÎ tÝn dông, m¸y tr¶ tù ®éng ®Ó tiÕn hµnh giao dÞch, c«ng chóng cÇn Ýt tiÒn mÆt vµ tiÒn gi÷ sÐc ®Ó tµi trî chi tiªu hµng ngµy. Tuy vËy, tèc ®é M1, PY/M sÏ t¨ng. mÆt kh¸c, nÕu tiÒn trë nªn phï hîp h¬n cho viÖc tiÕn hµnh giao dÞch, cong chóng sÏ cÇn nhiÒu tiÒn h¬n ®Ó chi dïng hµng ngµy. VÝ dô, nÕu nh÷ng c«ng ty dïng thÎ tÝn dông Ên ®Þmh phÝ mét USD cho mâi lÇn mu, b¹n sÏ dïng thÎ thanh to¸n Ýt h¬n khi mua hµng vµ sÏ mang nhiÒu tiÒn mÆt h¬n. v× vËy lîng tiÒn sÏ tang vµ vßng quay tiÒn tÖ sÏ gi¶m. Nhng nh©n tè hÖ thèng thanh to¸n sÏ thay ®æi øng víi nh÷ng nh©n tè Ên ®Þnh sù ®æi míi tµi chÝnh. 1.1.4. Nh÷ng thay ®æi cña l·i suÊt : Nh÷ng lý thuyÕt ban ®Çu vÒ cÇu tiÒn tÖ nh thuyÕt sè lîng, kh«ng coi l·i suÊt nh mét nh©n tè cña cÇu tiÒn giao dÞch: VÝ dô, mét ngêi nhËn tríc mét tê sÐc 2500 USD mçi th¸ng vµ sö dông tæng sè ®ã víi tû lÖ kh«ng ®æi trong th¸ng (lîng tiÒn dïng ®Î giao dÞch). Mét gi¶i ph¸p cho anh ta lµ ph¶i tr¶i chi tiªu trong suèt th¸ng do ®ã lîng tiÒn b×nh qu©n lµ 2500/2 =1250. Cuèi th¸ng anh ta cßn l¹i 0 USD. Khi anh ta ®îc tr¶ lÇn n÷a, qu¸ tr×nh l¹i tiÕp tôc. Tèc ®é hµng n¨m cña tiÒn cho anh ta lµ thu nhËp danh nghÜa cña anh ta. 30.000 USD chia cho lîng tiÒn b×nh qu©n cña anh ta hµng th¸ng 1250 USD hoÆc24.Gi¶ ®Þnh sè tiÒn tr¶ cho anh ta kh«ng cã l·i, do ®ã bá qua lîi tøc trªn sè tiÒn cña anh ta. §Ó cã thu nhËp tiÒn l·i, thay v× ®Ó tiÒn nhµn rçi anh ta cã thÓ ®Çu t mét phÇn tiÒn l¬ng 2500 USD cña anh ta, ch¼ng h¹n, 1250 USD vµo tr¸i phiÕu kho b¹c,bæ sung tiÒn l·i vµo nguån lùc chi tiªu cña anh ta. NÕu anh ta ®Çu t 1250 USD ,lîng tiÒn cña anh ta sÏ b»ng kh«ng ë gi÷a th¸ng chø kh«ng ph¶i ë cuèi th¸ng. NÕu l·i suÊt cña tr¸i phiÕu kho b¹c lµ 0,75% anh ta thu nhËp thªm ®îc 4,68 [(0,5). (0,0075).(1250 USD)] mçi th¸ng , hoÆc 56,25 USD mçi n¨m .Anh ta kh«mg thÓ chi tiªu trùc tiÕp tr¸i phiÕu kho b¹c , song anh cã ®æi chóng thµnh tiÒn. ChiÕn lîc nµy kÐo theo c¸c chÝ phÝ : Chi phÝ chuyÓn tµi kho¶n kh¸c thµnh tiÒn. Do ®ã ,anh ta sÏ c©n nh¾c , lîi Ých cña viÖc gi÷ tiÒn theo chi phÝ c¬ héi ®îc ®o b»ng l·i suÊt thÞ trêng mµ anh ta sÏ kiÕm ®îc do n¾m gi÷ tr¸i phiÕu. 4 C¸c nhµ kinh tÕ nhÊn m¹nh r»ng ,sù c©n nh¾c nµy cho thÊy cÇu tiÒn giao dÞch phô thuéc vµo l·i suÊt .Mét sù t¨ng trong l·i suÊt thÞ trêng lµm t¨ng chi phÝ c¬ héi cña lîng tiÒn giao dÞch. KÕt qu¶ lµ c¸c c¸ nh©n sÏ gi÷ tiÒn Ýt h¬n ,vµ tèc ®é sÏ t¨ng. Mét sù gi¶m trong l·i suÊt thÞ trêng tiÒn tÖ sÏ lµm gi¶m chi phÝ gi÷ tiÒn , c¸c c¸ sÏ gi÷ sè tiÒn lín h¬n ,tèc ®é sÏ gi¶m. Do ®ã, cÇu tiÒn giao dÞch sÏ tØ lÖ nghÞch víi l·i suÊt thÞ trêng, tr¸i l¹i, tèc ®é cña tiÒn giao dÞch sÏ tØ lÖ thuËn víi l·i suÊt thÞ trêng. 1.1.5 Nh÷ng quyÕt ®Þnh cña viÖc ph©n bæ danh môc vèn ®Çu t Tèc ®é còng thay ®æi theo thêi gian øng víi nh÷ng quyÕt ®Þnh ph©n bæ danh môc vèn ®Çu t .Bëi v× tiÒn lµ mét tµi s¶n víi t c¸ch lµ mét trung gian trao ®æi, nh÷ng thay ®æi trong lîi tøc chê ®îi hoÆc trong rñi ro, tÝnh láng, hoÆc tin tøc liªn kÕt víi nã sÏ lµm thay ®æi cÇu tiÒn mÆt cña hé gia ®×nh vµ doanh nghiÖp. 1.2. Nh÷ng lý do vÒ ph©n bæ danh môc vèn ®Çu t Nh chóng ta ®· chØ ra ,lîng giao dÞch kh«ng thÓ gi¶i thÝch mét c¸ch ®Çy ®ñ nh÷ng biÕn ®éng trong lîng tiÒn. ThuyÕt ph©n bæ danh môc vèn ®Çu t ®a ra mét ®Çu mèi gi¶i thÝch nh÷ng ¶nh hëng kh¸c ®Õn cÇu tiÒn tÖ. Chóng ta cã thÓ ¸p dông thuyÕt ph©n bæ danh môc vèn ®Çu t cho cÇu tiÒn tÖ b»ng c¸ch ph©n tÝch mçi yÕu tè cña cÇu tµi s¶n 1.2.1. Thu nhËp vµ cña c¶i Lîng tiÒn thùc tÕ díi d¹ng tiÒn mÆt vµ göi SÐc lµ mét vÝ dô cña tµI s¶n cÇn thiÕt. NÕu hé gia ®×nh vµ doanh nghiÖp víi thu nhËp cao giÇu cã h¬n sÏ kh«ng duy tr× cïng mét tû lÖ tµi s¶n cña hä d¹ng tiÒn mÆt mµ lêi l·i b»ng kh«ng hay l·i thÊp nh nh÷ng hé gia ®×nh vµ h·ng thu nhËp thÊp.VÝ dô, nh÷ng c¸ nh©n víi thu nhËp cao cã thÓduy tr× nh÷ng tµi s¶n sinh lîi cao mµ cã thÓ chuyÓn nhîng dÔ dµng thµnh tiÒn göi SÐc , c¸c h·ng cã thÓ lµm t¬ng tù nh vËy. Thªm vµo ®ã, nh÷ng doanh nghiÖp cã thÓ cã mét giíi h¹n tÝn dông víi nh÷ng ng©n hµng , mµ cho phÐp hä tiÕn hµnh nh÷ng giao dÞch víi lîng tiÒn mÆt vµ sè d tiÒn göi SÐc thÊp . Nh÷ng hé gia ®×nh thu nhËp cao cã thÓ dïng thÎ tÝn dông cña ng©n hµng. CÇu l¬ng tiÒn thùc tÕ t¨ng víi thu nhËp thùc tÕ nhng víi tØ lÖ nhá h¬n. 1.2.2. Lîi nhuËn mong ®îi Khi tÝnh to¸n thu nhËp trªn tµi s¶n tiÒn tÖ nh÷ng hé gia ®×nh vµ nhµ kinh doanh khong nh÷nh tÝnh ®Ðn sè lÉi tr¶ trªn sè d tiÒn göi mµ cßn ph¶I tÝnh ®Æc tÝnh thuËn tiÖn cña ®ång tiÒn .§©y lµ sè thu nh¹p mµ hä s¨n dµng hy sinh ®æi lÊy thu nhËp cã rØu ro thÊp ,cã chi phÝ giao dÞch vµ th«ng tin thÊp. NÕu kh«ng cã thay ®æi kh¸c , 5 mét sù t¨ng l·i suÊt tiÒn tÖ hoÆc trong sù thuËn tiÖn tù nhiªn cña ®ång tiÒn sÏ khiÕn nh÷ng hé gia ®×nh vµ nhµ doanh nghiÖp t¨ng lîng tiÒn tÖ cña hä vµ t¨ng lîng cÇu tiÒn. Mét sù gi¶m trong l·i suÊt tiÒn tÖ hoÆc trong sù thuËn tiÖn tù nhiªn sÏ khiÕn nh÷ng hé gia ®×nh vµ doanh nghiÖp gi¶m sè d tiÒn tÖ cña hä vµ lîng cÇu tiÒn. Theo c¸ch ®ã, nh÷ng hé gia ®×nh vµ doanh nghiÖp so s¸nh lîi tøc mong ®îi trªn tiÒn (tõ lîi nhuËn vµ sinh lîi tù nhiªn) trong viÖc quyÕt ®Þnh gi÷ bao nhiªu tiÒn. 1.2.3 Rñi ro tÝnh láng vµ th«ng tin Khi ph©n bæ bao nhiªu tµi s¶n cña hä ®Ó n¾m gi÷ d¹ng tiÒn, nh÷ng c¸ nh©n vµ h·ng còng c©n nh¾c rñi ro,tÝnh láng vµ th«ng tin vÒ thu nhËp cña viÖc n¾m gi÷ tiÒn. NÕu thu nhËp trªn tµi s¶n lùa chän (th¬ng phiÕu tr¸i phiÕu hoÆc cæ phiÕu) cã nhiÒu nguy hiÓm ,nh÷ng ngêi tiÕt kiÖm cã thÓ chuyÓn sang gi÷ tiÒn cña hä, lµm t¨ng cÇu tiÒn tÖ. Nh÷ng c¶i c¸ch cho phÐp dÔ dµng chuyÓn vèn tõ d¹ng Ýt láng sang d¹ng cã tÝnh láng cao nh tõ tr¸i phiÕu hoÆc cæ phiÕu sang d¹ng mét tµi kho¶n SÐc ,hoÆc tõ cæ phÇn gãp sang tÝn dông sÏ lµm vèn cã vÒ tÝnh láng cña tiÒn. C¸c tµi s¶n cµng trë nªn láng nhiÒu h¬n th× cµng cã nhiÒu ngêi tiÕt kiÖm chó t©m ®Õn thu nhËp vÒ l·i suÊt tiÒn tÖ.Cuèi cïng mét sè c¸ nh©n ®Æt tin tëng vµo gi¸ trÞ cao cña viÖc gi÷ tiÒn ,bëi v× nã mang l¹i cho hä sù kÝn ®¸o. §iÒu nµy liªn quan ®Õn ma tuý, trèn thuÕ vµ c¸c ho¹t ®éng phi ph¸p kh¸c cã thÓ biÖn hé cho gi¸ trÞ cña ®ång tiÒn kiÕm ®îc. Song cÇu tiÒn cã thÓ bÞ ¶nh hëng cña nhng thay ®æi trong sè lîng cña ho¹t ®éng phi ph¸p hoÆc thay ®æi trong luËt thuÕ khãa II.CUNG tiÒn 2.1.TiÒn mÆt trong d©n c Mét phÇn quan träng cña qu¸ tr×nh cung øng tiÒn tÖ lµ: QuyÕt ®Þnh cña c«ng chóng trong viÖc x¸c ®Þnh ®©u lµ tµi s¶n cã tÝnh láng, tiÒn mÆt, C, hay tiÒn göi cã thÓ ph¸t SÐc, D. Cô thÓ lµ c«ng chóng sÏ quyÕt ®Þnh göi bao nhiªu tiÒn mÆt so víi tiÒn göi cã thÓ ph¸t SÐc. Nh÷ng quyÕt ®Þnh ®ã thêng biÓu hiÖn ë tû lÖ tiÒn mÆt tiÒn göi (C/D). 2.1.1. Cña c¶i Mét vÊn ®Ò mµ c«ng chóng quan t©m lµ hä sÏ gi÷ bao nhiªu cña c¶I ë d¹ng tiÒn mÆt. TiÒn mÆt lµ mét lo¹i hµng ho¸ cÇn thiÕt, vµ chóng ta ®· nghiªn cøu ®Çu tiªn vÒ kinh tÕ häc. PhÇn cña c¶i ë d¹ng tiÒn mÆt kh«ng t¨ng lªn khi ngêi ta giÇu h¬n .Nãi mét c¸ch kh¸c, mét ngêi gi¸u cã cã thÓ cã nhng kh«ng cã nghÜa lµ anh ta cã nhiÒu tiÒn mÆt. Lý do lµ tiÒn göi cã thÓ ph¸t SÐc an toµn h¬n vµ hiÖu qu¶ h¬n 6 viÖc n¾m gi÷ nhiÒu tiÒn mÆt. V× vËy, tû lÖ tiÒn mÆt tiÒn göi nhá ®i khi thu nhËp c¶u c¸ nh©n t¨ng lªn. H¬n n÷a, khi xÐt tæng thÓ nÒn kinh tÕ, nÕu nÒn kinh tÕ t¨ng trëng vµ cña c¶i quèc gia t¨ng lªn, tû lÖ tiÒn mÆt tiÒn göi, (C/D) nhá ®i. 2.1.2. Lîi tøc mong ®îi Nh©n tè thø hai ¶nh hëng ®Õn tû lÖ tiÒn mÆt so víi tiÒn göi cã thÓ ph¸t SÐc trong d©n c lµ Lîi tøc mong ®îi t×m nh÷ng tµi s¶n cña hä. Nhu cÇu vÒ mét lo¹i tµi s¶n(ë ®©y lµ tiÒn mÆt hay tiÒn göi cã thÓ ph¸t sÐc) tuú thuéc vµo lîi tøc mong ®îi tõ nh÷ng tµi s¶n nhãc cïng chung møc ®é rñi ro kh¶ n¨ng chuyÓn thµnh tiÒn vµ th«nh tin. Cã hai quan ®iÓm t¸c ®éng ®Õn nhu cÇu tiÒn mÆt trong d©n c. Thø nhÊt, do n¾m gi÷ tiÒn mÆt kh«ng ®em l¹i l·i suÊt nªn nuÕ tiÒn göi cã ph¸t sÐc cã l·i suÊt t¨ng lªn th× nhu cÇu tiÒn mÆt cã thÓ gi¶m so víi nhu cÇu tiÒn göi, dÉn ®Õn C/D nhá ®i. Thø hai, nÕu tiÒn göi cã thÓ ph¸t sÐc cã l·i suÊt gi¶m th× sÏ lµm cho C/D t¨ng. Tõ n¨m 1933 ®Õn n¨m 1980 nhng quy ®Þnh cña ngµnh ng©n hµng cÊm c¸c ng©n hµng thanh to¸n l·i suÊt ®èi víi tiÒn göi cã thÓ ph¸t sÐc. Do vËy, lîi tøc mong ®îi cã ¶nh hëng ®¸ng kÓ tíi quyÕt ®Þnh cña c«ng chóng trong viÖc n¾m gi÷ bao nhiªu tiÒn mÆt so víi tiÒn göi cã thÓ ph¸t sÐc. 2.1.3 Rñi ro Nghiªn cøu vÒ lîng cÇu tµi s¶n cho ta thÊy r»ng, ngêi ta thêng c©n nh¾c ba yÕu tèn khi ®Çu t: Rñi ro, tÝnh láng vµ th«ng tin. Nh÷ng yÕu tè ®ã ¶nh hëng ®Õn nhu cÇu gi÷ tiÒn mÆt so víi tiÒn göi cã thÓ ph¸t sÐc trong d©n c. Nãi chung, viÖc gi÷ l¹i tiÒn mÆt hay göi vµo ng©n hµng cã møc ®é rñi ro kh«ng mÊy kh¸c nhau. Tuy nhiªn trong thêi kú khñng ho¶ng lîi tøc (0% danh nghÜa) cña tiÒn mÆt kh«ng cã rñi ro cã thÓ dÉn tíi nhu cÇu tiÒn mÆt t¨ng lªn ®¸ng kÓ, do vËy lµm tû lÖ tiÒn mÆt tiÒn göi t¨ng lªn. VÝ dô: vµo ®Çu nh÷ng n¨m 30, sù mÊt lßng tin trong c«ng chóng ®èi víi hÖ thèng ng©n hµng khiÕn cho nh÷ng ngêi göi tiÒn chuyÓn tiÒn göi cã thÓ ph¸t sÐc sang tiÒn mÆt, lµm C/D t¨ng lªn. Tõ nh÷ng n¨m 30, hÇu hÕt tiÒn göi t¹i ng©n hµng ®Òu ®îc b¶o hiÓm tiÒn göi liªn bang b¶o ®¶m. Yªn t©m r»ng tiÒn göi cña m×nh sÏ an toµn nªn ngêi göi Ýt ph¶i lo l¾ng vÒ møc ®é rñi ro khi quyÕt ®Þnh gi÷ bao nhiªu tiÒn mÆt vµ göi bao nhiªu. 2.1.4 TÝnh láng Khi ®a ra quyÕt ®Þnh ph©n bæ danh môc tµi s¶n ngêi göi cñng xem xÐt tÝnh láng cña mét tµi s¶n, tøc lµ, nã cã dÔ chuyÓn sang tiÒn mÆt hay kh«ng. TiÒn mÆt lµ tµi s¶n láng nhÊt, tiÒn göi cã thÓ ph¸t sÐc theo ®Þnh nghÜa cã thÓ chuyÓn sang 7 tiÒn mÆt khi nµo muèn. V× vËy c«ng chóng thêng kh«ng xem xÐt sù kh¸c nhau trong tÝnh láng khi quyÕt ®Þnh gi÷ bao nhiªu tiÒn mÆt so víi tiÒn göi cã thÓ ph¸t sÐc. 2.1.5. Th«ng tin Nh©n tè cuèi cïng t¸c ®éng ®Õn nhu cÇu tiÒn mÆt trong c«ng chóng lµ lîng th«ng tin cÇn thiÕt ®Ó ®¸nh gi¸ gi¸ trÞ cña tiÒn mÆt so víi tiÒn göi cã thÓ ph¸t sÐc. Tríc tiªn, nhu cÇu n¾m ®îc th«ng tin vÒ tiÒn mÆt tiÒn göi cã thÓ ph¸t sÐc cã vÎ b»ng nhau. Sau cïng ngêi ta kh«ng cÇn th«ng tin ®Ó ®¸nh gi¸ gi¸ trÞ cña tiÒn mÆt, vµ víi b¶o hiÓm tiÒn göi liªn bang vµ sù gi¸m s¸t cña ng©n hµng, c¸c c¸ nh©n göi tiÒn hÇu nh kh«ng cÇn th«ng tin ®Ó ®¸nh gi¸ trÞ cña tiÒn göi cã thÓ ph¸t sÐc. Tuy nhiªn cã mét sù kh¸c nhau quan träng gi÷a hai tµi s¶n: TiÒn mÆt lµ lo¹i tµi s¶n v« danh, ngîc l¹i tiÒn göi cã thÓ ph¸t sÐc cÇn cã tªn cña ngêi së h÷u. Nãi mét c¸ch kh¸c, khi b¹n gi÷ tiÒn ë d¹ng tiÒn göi cã thÓ ph¸t sÐc b¹n ®Ó l¹i mét dÊu hiÖu th«ng tin, nhng sÏ rÊt khã kh¨n cho ai ®ã muèn t×m hiÓu b¹n gi÷ bao nhiªu tiÒn mÆt. V× vËy tiÒn mÆt mang thªm mét gi¸ trÞ lµ tÝnh v« danh cña nã, nã ®îc ®¸nh gi¸ cao h¬n tiÒn göi cã thÓ ph¸t sÐc v× lîi thÕ cña nã trong c¸c ho¹t ®éng phi ph¸p nh: bu«n b¸n ma tuý, bu«n b¸n t¹i trî ®en vµ trèn thuÕ. Cã lý do chÝnh ®¸ng ®Ó nghi ngê sù tån t¹i cña mét nÒn kinh tÕ ngÇm vµ quy m« ®¸ng kÓ ë Mü, bëi v× lîng tiÒn mÆt hiÖn cã ë mçi ngêi d©n Mü lµ trªn 1000 USD Ýt khi ngêi ta gi÷ mét lîng tiÒn mÆt lín nh thÕ, v× vËy cµng cã lý khi cã ý kiÕn cho r»ng, mét lîng lín tiÒn mÆt trong lu th«ng trong nÒn kinh tÕ ngÇm, ®Ó hç trî cho c¸c ho¹t ®éng phi ph¸p. Mét sè chuyªn gia íc tÝnh, nÒn kinh tÕ ngÇm cã thÓ chiÕm trän 10% cña toµn bé ho¹t ®éng kinh tÕ níc Mü trong mét nÒn kinh tÕ 6000 tû USD nh cña Mü th× c¸c ho¹t ®éng phi ph¸p sÏ chiÕm trªn 600 tû USD. ViÖc thu håi sè tiÒn thuÕ tõ ho¹t ®éng kinh tÕ ngÇm sÏ lµm gi¶m th©m hôt ng©n s¸ch liªn bang mét c¸ch ®¸ng kÓ. NÕu nh nÒn kinh tÕ ngÇm, theo ®Þnh nghÜa n»m ngoµi sù kiÓm so¸t cña chÝnh phñ, chóng ta cã thÓ íc tÝnh quy m« cña nã nh thÕ nµo? B»ng nh÷ng g× chóng ta biÕt vÒ c¸c yÕu tè quyÕt ®Þnh cña lîng tiÒn mÆt trong c«ng chóng, ta cã thÓ t×m ra sù vËn ®éng trong tØ lÖ C/D cña nÒn kinh tÕ ngÇm, vÝ dô: t¨ng thuÕ suÊt cËn biªn hay nhãm møc thuÕ cao (nh trong thêi kú chiÕn tranh) sÏ lµm gi¸ trÞ v« danh cña tiÒn mÆt t¨ng lªn vµ nh vËy C/D t¨ng. Ngîc l¹i, viÖc hîp ph¸p ho¸ ma tuý, tÖ n¹n x· héi sÏ lµm gi¶m nhu cÇu tiÒn mÆt cho nh÷ng giao dÞch ngÇm, lµm C/D gi¶m ®i. 2.2. TiÒn mÆt ë c¸c ng©n hµng, dù tr÷ b¾t buéc vµ kho¶n tiÒn chiÕt khÊu 8 C¸c ng©n hµng t¸c ®éng ®Õn qu¸ tr×nh cung øng tiÒn tÖ qua nh÷ng quyÕt ®Þnh gi÷ tiÒn dù tr÷ vît qu¸ vµ vay cña ng©n hµng trung ¬ng. C¸c ng©n hµng quyÕt ®Þnh nh thÕ nµo vÒ viÖc gi÷ bao nhiªu tiÒn dù tr÷ vît qu¸ so víi tiÒn göi. 2.2.1 Dù tr÷ vît qu¸ C¸c ng©n hµng thêng gi÷ tiÒn dù tr÷ vît qu¸ hay kho¶n dù tr÷ lín h¬n dù tr÷ b¾t buéc kh«ng lín. YÕu tè c¬ b¶n chi phèi c¸c quyÕt ®Þnh cña c¸c ng©n hµng lµ lîi tøc mong ®îi tõ kho¶n dù tr÷ vît qu¸ víi lîi tøc mong ®îi tõ nh÷ng ph¬ng ¸n sö dông vèn kh¸c.Do tiÒn dù tr÷ ®îc göi l¹i ng©n hµng trung ¬ng kh«ng cã l·i suÊt, chi phÝ c¬ héi cña viÖc n¾m gi÷ kho¶n dù tr÷ vît qu¸ lµ l·i suÊt thÞ trêng, l·i suÊt mµ c¸c ng©n hµng cã thÓ thu ®îc nhê cho vay hay ®Çu t vèn. VÝ dô: l·i suÊt thÞ trêng cao vµo ®Çu nh÷ng n¨m 80 lµm dù tr÷ vît qu¸ gi¶m ®¸ng kÓ. L·i suÊt thÞ trêng gi¶m lµm l·i suÊt vît qu¸ t¨ng lªn, trong khi c¸c yÕu tè kh¸c kh«ng ®æi lµm gi¶m dù tr÷ vît qu¸: l·i suÊt thÞ trêng gi¶m lµm l·i suÊt vît qu¸ t¨ng lªn. Nãi c¸ch kh¸c, viÖc n¾m gi÷ kho¶n dù tr÷ vît qu¸ cña c¸c ng©n hµng tû lÖ nghÞch víi l·i suÊt thÞ trêng. Lý do mµ c¸c ng©n hµng ph¶i n¾m gi÷ dù tr÷ vît qu¸ mÆc dï ph¶i chÞu chi phÝ c¬ héi lµ mèi quan hÖ gi÷a c¸c ng©n hµng vµ NHTW. NHTW yªu cÇu ng©n hµng ph¶i gi÷ mét kho¶n dù tr÷ nhÊt ®Þnh nhng nã kh«ng muèn c¸c ng©n hµng vay cña NHTW víi l·i suÊt chiÕt khÊu ®Ó tho¶ m·n yªu cÇu nh÷ng dù tr÷ ®ã. Khi mét ng©n hµng thiÕu tiÒn dù tr÷, NHTW cã thÓ ®a ra c¸c kho¶n tiÒn ph¹t. Nh÷ng kho¶n tiÒn ph¹t nh vËy bao gåm mét tû lÖ tiÒn ph¹t ®èi víi kho¶n vay chiÕt khÊu cÇn thiÕt ®Ó tho¶ m·n yªu cÇu dù tr÷ vµ mét "cuéc th¶o luËn gay g¾t" ®Ó tr¸nh ph¶i phô thuéc vµo tiÒn vay chiÕt khÊu míi tho¶ m·n ®îc yªu cÇu dù tr÷, c¸c ng©n hµng gi÷ mét lîng dù tr÷ vît qu¸ nhá, ngoµi ra, khi c¸c ng©n hµng íc tÝnh qu¸ møc nh÷ng kho¶n tiÒn mµ nh÷ng ngêi göi tiÒn cã thÓ rót ra. Mét lý do quan träng h¬n khiÕn cho c¸c ng©n hµng n¾m gi÷ kho¶n dù tr÷ vît qu¸ lµ do bëi chóng ®ãng vai trß nh mét giai ®o¹n chèng l¹i nh÷ng dßng tiÒn göi lín cã thÓ rót ra thay sù thÊt tho¸t ®¸ng kÓ cña lîng tiÒn göi. Kh«ng cã c¸i ®Öm nµy, nÕu tiÒn göi rót ra vît qu¸ tiÒn dù tr÷, mét ng©n hµng ph¶i buéc bï ®¾p sè tiÒn rót ra theo ba c¸ch: - B¸n chøng kho¸n - Thu håi tiÒn cho vay - Vay NHTW t¹i thÞ trêng më. Trong nh÷ng trêng hîp xÊu ng©n hµng cã thÓ thÊt b¹i. V× vËy lîi Ých cña dù tr÷ vît qu¸ víi vai trß lµ mét c¸i ®Öm, chèng l¹i thÊt tho¸t tiÒn göi cao h¬n chi phÝ c¬ héi cho nh÷ng biÖn ph¸p sö dông vèn thay thÕ. VÝ dô: tiÒn dù tr÷ vît qu¸ cao vµo ®Çu nh÷ng 9 n¨m 30 ph¶n ¸nh mèi lo ng¹i tiÒn göi sÏ bÞ rót trong t¬ng lai. Lý thuyÕt ph©n bæ danh môc tµi s¶n dù ®o¸n r»ng, møc ®é dù tÝnh hay møc biÕn ®éng cña dßng tiÒn göi bÞ rót ra t¨ng lªn lµm t¨ng dù tr÷ vît qu¸. Ngîc l¹i, gi¶m sót møc dù tÝnh hay sù biÕn ®éng cña dßng tiÒn göi bÞ rót ra lµm dù tr÷ vît qu¸ gi¶m ®i. V× vËy, møc dù tr÷ vît qu¸ trong hÖ thèng ng©n hµng cã quan hÖ tû lÖ thuËn víi møc dù tÝnh hay sù biÕn ®éng cña dßng tiÒn göi bÞ rót ra. 2.2.2 Cho vay chiÕt khÊu MÆc dï cã nh÷ng tiªu chuÈn ®Ó cho vay chiÕt khÊu, ng©n hµng trung ¬ng kh«ng kiÓm so¸t khèi lîng nh÷ng kho¶n vay chiÕt khÊu. C¸c ng©n hµng s½n sµng vay t¹i ng©n hµng trung ¬ng khi l·i suÊt thÞ trêng mµ c¸c ng©n hµng cã thÓ thu ®îc nhê tiÒn cho vay hoÆc c¸c ho¹t ®éng ®Çu t lín h¬n l·i suÊt chiÕt khÊu. C¸c ng©n hµng Ýt cã nhu cÇu vay cña ng©n hµng trung ¬ng khi chªnh lÖch gi÷a l·i suÊt thÞ trêng vµ l·i suÊt chiÕt khÊu lµ kh«ng ®¸ng kÓ. V× vËy, tiÒn vay chiÕt khÊu cña c¸c ng©n hµng tû lÖ thuËn víi l·i suÊt thÞ trêng vµ tû lÖ nghÞch víi l·i suÊt chiÕt khÊu. C¸c nhµ kinh tÕ häc ®· ®a ra c¸c tµi liÖu chøng tá r»ng, khi chªnh lÖchgi÷a l·i suÊt cña tÝn phiÕu kho b¹c ba th¸ng vµ cña kho¶n vay chiÕt khÊu t¨ng lªn, sÏ lµm khèi l îng cho vay chiÕt khÊu t¨ng lªn. Nh©n tè kh«ng cßn ®óng khi ng©n hµng trung ¬ng s½n sµng cho c¸c ng©n hµng kh¸c vay. Ng©n hµng trung ¬ng thêng kh«ng khuyÕn khÝch m¹nh mÏ c¸c ng©n hµng vay cña NHTW. VÝ dô: Trong thêi kú sôp ®æ thÞ trêng chøng kho¸n th¸ng 10 n¨m 1987. NHTW ®· khuyÕn khÝch c¸c ng©n hµng vay. Nh÷ng quyÕt ®Þnh ph©n bæ tµi s¸n cña c¸c ng©n hµng vÒ dù tr÷ vît qu¸ vµ kho¶n vay triÕt khÊu - nh÷ng quyÕt ®Þnh dùa trªn lîi tøc mong ®îi t¸c ®éng ®Õn lîng tiÒn cung øng. III. ng©n hµng trung ¬ng ®iÒu tiÕt quan hÖ cung cÇu tiÒn tÖ 3.1. NghiÖp vô thÞ trêng më NghiÖp vô thÞ trêng më NHTW mua vµ b¸n c¸c chøng kho¸n trªn thÞ trêng tµi chÝnh. §©y lµ mét c«ng cô chñ yÕu mµ qua ®ã NHTW cè g¾ng lµm thay ®æi c¬ sè tiÒn. ViÖc mua trªn thÞ trêng më lµm t¨ng c¬ sè tiÒn (th«ng thêng lµ do t¨ng dù tr÷ ng©n hµng), viÖc b¸n trªn thÞ trêng tù do lµm gi¶m c¬ sè tiÒn. NÕu sè nh©n tiÒn tÖ lµ kh¸ æn ®Þnh th× NHTW cã thÓ sö dông thÞ trêng më ®Ó ®iÒu chØnh cung tiÒn b»ng c¸ch thay ®æi c¬ sè tiÒn. NHTW thêng tiÕn hµnh c¸c nghiÖp vô thÞ trêng më ë nh÷ng thÞ trêng chøng kho¸n kho b¹c ng¾n h¹n (kh«ng ph¶i c¸c níc ®Òu cã thÞ trêng láng cho chøng 10 kho¸n chÝnh phñ). C¸c giao dÞch nµy ¶nh hëng ®Õn l·i suÊt cña c¸c thi trêng nãi trªn. ViÖc mua c¸c chøng kho¸n kho b¹c trªn thÞ trêng më lµm t¨ng gi¸ c¶ cña chóng, víi c¸c nh©n tè kh¸c kh«ng ®æi, do ®ã lµm t¨ng lêi l·i cña chøng kho¸n kho b¹c vµ më réng cung tiÒn. Nh÷ng thay ®æi trong lêi l·i cña chøng kho¸n kho b¹c còng ¶nh hëng ®Õn laÜ suÊt kh¸c. sù kh¸c biÖt vµ l·i suÊt cña nh÷ng tµi s¶n kh¸c nhau ph¶n ¸nh nh÷ng kh¸c biÖt vÒ lîi tøc dù tÝnh ®· ®îc ®iÒu chØnh theo rñi ro, tÝnh láng vµ c¸c ®Æc trng vÒ th«ng tin. ViÖc b¸n trªn thi trêng më lµm gi¶m gi¸ chøng kho¸n kho b¹c do ®ã lµm t¨ng lêi l·i cña chóng vµ thu hÑp cung tiÒn. ViÖc mua trªn thÞ trêng më cã xu híng lµm gi¶m l·i suÊt nªn ®îc gäi lµ chÝnh s¸ch níi réng. ViÖc b¸n trªn thÞ trêng më cã xu híng lµm t¨ng l·i suÊt, vµ do vËy, ®îc gäi lµ chÝnh s¸ch th¾t chÆt. Vai trß: Chóng ta ®· lu ý r»ng nghiÖp vô thÞ trêng më lµ c«ng cô chÝnh s¸ch c¬ b¶n cña NHTW ®Ó ¶nh hëng ®Õn c¬ sè tiÒn vµ cung tiÒn. Nhê viÖc xen xÐt c¸c nghiÖp vô thÞ trêng më ®îc quyÕt ®Þnh vµ thùc hiÖn nh thÕ nµo, chóng ta ®Ò cËp mét c¸ch v¾n t¾t ba lý do vÒ vai trß chñ ®¹o cña chóng vÒ trong viÖc thùc thi chÝnh s¸ch vÒ tiÒn tÖ. KiÓm so¸t: NHTW chñ ®éng thùc hiÖn mua vµ b¸n trªn thÞ trêng më nªn nã kiÓm so¸t hoµn toµn ®îc khèi lîng kinh doanh. NÕu NHTW ph¶i sö dông vay chiÕt khÊu ®Ó lµm t¨ng hay gi¶m c¬ sè tiÒn, nã sÏ cã kh¶ n¨ng ¶nh hëng mhng kh«ng kiÓm so¸t hoµn toµn khèi lîng kinh doanh. TÝnh linh ho¹t : NHTW cã thÓ thùc hiÖn c¶ nghiÖp vô lín vµ nhá viÖc mua, b¸n víi khèi lîng lín nhiÒu khi cÇn ph¶i thùc hiÖn giao dÞch n¨ng ®éng t¬ng tù c¸c giao dÞch thô ®éng ®îc sö dông cho viÖc mua b¸n nhá dÔ thùc hiÖn. Cuèi cïng viÖc ®¶o ngîc c¸c nghiÖp vô trªn thÞ trêng tù do cµng ®¬n gi¶n ®èi víi NHTW. DÔ thùc hiÖn: NHTW cã thÓ thùc hiÖn c¸c giao dÞch chng kho¸n nhanh chãng vµ kh«ng cã sù chËm chÔ vÒ mÆt hµnh chÝnh. Méi yªu cÇu ®Òu ®îc phßng kinh doanh ®Òu ®îc chuyÓn thµnh ®¬n ®Æt hµng víi c¸c nhµ kinh doanh trªn thÞ trêng chøng kho¸n chÝnh phñ. 3.2. ChÝnh s¸ch chiÕt khÊu ChÝnh s¸ch chiÕt khÊu, bao gåm viÖc ®Æt ra l·i suÊt chiÕt khÊu vµ c¸c kho¶n cho vay chiÕt khÊu, lµ mét c«ng cô quan träng ®Ó kiÓm so¸t cung tiÒn. ChÝnh s¸ch chiÕt khÊu, ¶nh hëng ®Õn cung tiÒn b»ng c¸ch ¶nh hëng ®Õn khèi lîng cho vay chiÕt khÊu lµ mét phÇn cña c¬ cÊu tiÒn tÖ. Mét sù t¨ng lªn trong khèi lîng 11 cho vay chiÕt khÊu lµm t¨ng c¬ sè tiÒn vµ cung tiÒn. Ngîc l¹i mét sù gi¶m sót trong khèi lîng cho vay chiÕt khÊu lµm gi¶m c¬ sè tiÒn vµ cung tiÒn·i suÊt chiÕt khÊu mµ t¹i ®ã NHTW cho vay ®èi víi thÞ trêng tÝn dông vµ quan ®iÓm chung cña nã vÒ cho vay chiÕt khÊu phu thuéc vµo nh÷ng ¶nh hëng mong muèn cña NHTW ®Õn cung tiÒn. Cöa sæ chiÕt khÊu lµ ph¬ng tiÖn qua ®ã NHTW cho vay chiÕt khÊu tíi c¸c ng©n hµng, ho¹t ®éng nh mét “kªnh” qua ®ã yªu cÇu cña c¸c ng©n hµng ®îc tho¶ m·n. Sö dông cöa sæ chiÕt khÊu NHTW t¸c ®éng ®Õn khèi lîng vay chiÕt khÊu b»ng hai c¸ch: Nã ®Æt ra gi¸ c¶ cña kho¶n vay (l·i suÊt chiÕt khÊu) vµ t¸c ®éng ®Õn sè lîng kho¶n vay qua c¸c ®iÒu kho¶n mµ nã ®Æt ra. Chóng ta cã thÓ m« t¶ hiÖu øng gi¸ c¶ mét cù thay ®æi trong l·i suÊt chiÊt khÊu nh sau: gi¶ sö r»ng NHTW t¨ng l·i suÊt chiÕt khÊu, khi l·i su¸t chiÕt khÊu t¨ng lªn c¸c ng©n hµng sÏ gi¶m vay ë cöa sæ chiÕt khÊu. Do vËy mét sù t¨ng lªn trong l·i suÊt chiÕt khÊu lµm gi¶m khèi lîng vay chiÕt khÊu do ®ã lµm gi¶m c¬ sè tiÒn vµ cung tiÒn. Møc l·i suÊt chiÕt khÊu cao h¬n t¹o ra ¸p lùc ®Èy lªn c¸c møc l·i suÊt ng¾n h¹n kh¸c, khi c¸c ng©n hµng cè g¾ng huy ®éng tõ c¸c nguån kh¸c nh ph¸t hµnh chøng nhËn tiÒn göi. Mét sù gi¶m sót trong l·i suÊt chiÕt khÊu khèi lîng vay chiÕt khÊu t¨ng lªn, lµm t¨ng c¬ sè tiÒn vµ cung tiÒn. Tuy nhiªn kh«ng cã g× ®¶m b¶o r¨ng c¸c ng©n hµng sÏ vay ë cöa sæ chiÕt khÊu khi l·i suÊt chiÕt khÊu gi¶m xuèng. NÕu kh«ng cã c¸c kho¶n cho vay cã lîi hay c¸c c¬ héi ®Çu t tèt th× c¸c ng©n hµng cã thÓ t¨ng vay chiÕt khÊu. §Ó ph©n tÝch xem NHTW t¸c ®éng nh thÕ nµo ®Õn khèi lîng vay chiÕt khÊu, hay xem xÐt nã thùc hiÖn c¸c kho¶n cho vay nµy nh thÕ nµo NHTW sö dông cöa sæ chiÕt khÊu ®Ó thùc hiÖn mét trong ba kiÓu cho vay sau: TÝn dông ®iÒu chØnh, tÝn dông thêi vô vµ tÝn dông më réng. T¹m thêi, c¸c kho¶n cho vay tÝn dông ®iÒu chØnh ng¾n h¹n ®îc cÊp cho c¸c tæ chøc tÝn dông ®Ó gióp hä tr¸nh khái c¸c c«ng cô qu¶n lý tèn kÐm. C¸c kho¶n cho vay tÝn dông thêi vô ng¾n h¹n tho¶ m·n c¸c yªu cÇu tiÒn mÆt cña c¸c tæ chøc tÝn dông nhá h¬n ë nh÷ng vïng cã ®iÒu kiÖn ®Þa lý mµ n«ng nghiÖp vµ du lÞch lµ rÊt quan träng. Nh÷ng kho¶n cho vay nµy lµm gi¶m chi phÝ cña c¸c ng©n hµng vÒ viÖc gi÷ tiÒn mÆt d thõa hay viÖc thanh to¸n mét mãn nî hay mét kho¶n ®Çu t. C¸c kho¶n cho vay tÝn dông më réng dµi h¹n ®îc cÊp cho c¸c tæ chøc tµi chÝnh ®ang ë trong t×nh tr¹ng ®Æc biÖt ®Ó t¹o ®iÒu 12 kiÖn tèt cho bíc qu¸ ®é tõ c¸c vÊn ®Ò vÒ thanh to¸n ®Õn mét kh¶ n¨ng tµi chÝnh lµnh m¹nh. 3.3. Dù tr÷ b¾t buéc NHTW thêng ra lÖnh r»ng, c¸c ng©n hµng ph¶i gi÷ l¹i mét phÇn trong sè tiÒn göi díi d¹ng tiÒn mÆt hay tiÒn göi t¹i NHTW. C¸c yªu cÇu dù tr÷ nµy lµ c«ng cô cuèi cïng trong ba c«ng cô chñ yÕu cña NHTW mµ chóng ta xem xÐt. Nhng chóng ta ®· biÕt, mét sù t¨ng lªn trong tû lÖ dù tr÷ b¾t buéc lµm gi¶m sè nh©n tiÒn tÖ vµ cung tiÒn ngîc l¹i mét sù gi¶m sót trong tû lÖ dù tr÷ b¾t buéc lµm sè nh©n tiÒn tÖ vµ cung tiÒn t¨ng. Dù tr÷ cã thÓ díi d¹ng tiÒn m¾t ë ng©n hµng hay tiÒn göi ë NHTW. Kho¶ng 90% c¸c ng©n hµng ®¶m øng c¸c yªu cÇu dù tr÷ díi d¹ng tiÒn mÆt tuy nhiªn, 10% cßn l¹i bao gåm c¸c ng©n hµng lín mµ lîng tiÒn göi cña chóng ë NHTW chiÕm tíi 75% tæng sè tiÒn göi. Nh÷ng thay ®æi trong dù tr÷ b¾t buéc NHTW thêng Ýt khi thay ®æi dù tr÷ b¾t buéc so víi viÖc nã thay ®æi l·i suÊt chiÕt khÊu hay ®iÒu chØnh nghiÖp vô thÞ trêng më. V× nh÷ng thay ®æi trong dù tr÷ b¾t buéc ®ßi hái sù thay thÕ quan träng trong danh môc vèn cña ng©n hµng nªn sù thay ®«Ø thêng xuyªn sÏ rÊt dÔ ®æ bÓ, NHTW chØ ®iÒu chØnh tõng bíc tû lÖ dù tr÷ b¾t buéc vµ theo sau lµ nh÷ng thay ®æi cña cho vay chiÕt khÊu vµ nghiÖp vô thÞ trêng më. 3.4. kiÓm so¸t h¹n møc tÝn dông H¹n møc tÝn dông ®îc x¸c ®Þnh trªn c¬ së chi tiªu t¨ng trëng kinh tÕ vµ chØ tiªu l¹m ph¸t dù kiÕn hµng n¨m, ngoµi ra cßn dùa vµo mét sè tÝn hiÖu thÞ trêng kh¸c: tû lÖ thÊt nghiÖp, tû gi¸, th©m hôt ng©n s¸ch nhµ níc, tèc ®é lu th«ng tiÒn tÖ… trªn c¬ së ®ã, h¹n møc tÝn dông ® îc ph©n bæ cho c¸c ng©n hµng th¬ng m¹i, cho tong thêi kú phï hîp víi môc tiªu chÝnh s¸ch tiÒn tÖ . §Ó h¹n chÕ viÖc t¹o tiÒn qu¸ møc cña ng©n hµng th¬ng m¹i lµm t¨ng tæng khèi lîng tiÒn tÖ trong nÒn kinh tÕ, NHTW quy ®Þnh h¹n møc tÝn dông tèi ®a cho tong NHTM. Trong phÇn lín c¸c trêng hîp, nh÷ng h¹n møc riªng nµy ®îc x¸c ®Þnh c¨n cø vµo tû träng cho vay cña nã trong qu¸ khø so víi tæng møc cho vay cña hÖ thèng ng©n hµng. NHTM chØ ®îc cÊp tÝn dông cho nÒn kinh tÕ tèi ®a b»ng h¹n møc tÝn dông quy ®Þnh. H¹n møc tÝn dông ®îc sö dông nh lµ mét céng cô quan träng cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ. Khi mµ c¸c c«ng cô truyÒn thèng kÐm hiÖu qu¶. Tuy nhiªn khèng chÕ h¹n møc tÝn dông cã thÓ lµm cho l·i suÊt thÞ trêng t¨ng lªn, lµm gi¶m canh tranh gi÷a 13 c¸c NHTM, lµm lÖch l¹c c¬ cÊu ®Çu t cña c¸c NHTM , lµm ph¸t sinh c¸c thÞ trêng tµi chÝnh ngÇm ngoµi sù kiÓm so¸t cña NHTW, g©y khã kh¨n vÒ vèn cho c¸c doanh nghiÖp nhá 3.5. Qu¶n lý l·i suÊt cña c¸c ng©n hµng th¬ng m¹i Khi sö dông c¸c c«ng cô chÝnh s¸ch tiÒn tÖ cña NHTW (thÞ trêng më, chiÕt khÊu, tû lÖ dù tr÷ b¾t buéc, h¹n møc tÝn dông) ®Òu cã t¸c dông ®Õn l·i suÊt cho vay cña c¸c NHTM ®èi víi nÒn kinh tÕ. Trong ®ã, ®Æc biÖt lµ l·i suÊt chiÕt khÊu cña NHTW t¸c ®éng m¹nh ®Õn l·i suÊt cho vay cña c¸c NHTM, song khi c¸c c«ng cô trªn ®©y ho¹t ®éng cha cã hiÖu qu¶, th× NHTW cã thÓ trùc tiÕp quy ®Þnh khung l·i suÊt hoÆc trÇn l·i suÊt cho vay cña c¸c NHTM. §Ó tr¸nh rñi ro b¶o vÖ quyÒn lîi cña c¸c ng©n hµng, NHTW thêng quy ®Þnh møc l·i suÊt sµn tèi ®a cho tiÒn göi vµ l·i suÊt trÇn tèi thiÓu cho tiÒn vay. NÕu nh»m b¶o ®¶m quyÒn lîi cho kh¸ch hµng cña NHTM, th× NHTW thêng quy ®Þnh ngîc l¹i: møc l·i suÊt tèi thiÓu cho tiÒn göi vµ møc tèi ®a cho tiÒn vay. NHTW muèn kiÓm so¸t ®îc l·i suÊt, bëi v× l·i suÊt cã t¸c ®éng m¹nh ®Õn tiÕt kiÖm vµ ®Çu t, qua ®ã t¸c ®éng vµo t¨ng trëng kinh tÕ vµ gi¸ c¶. Tuy nhiªn, kiÓm so¸t l·i suÊt cña c¸c NHTM sÏ triÖt tiªu c¹nh tranh trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng cña nã. HiÖn nay c¸c níc ph¸t triÓn vµ ®ang ph¸t triÓn ®· vµ ®ang chuyÓn sang qu¸ tr×nh tù do ho¸ l·i suÊt ng©n hµng. IV. vµi nÐt vÒ thùc tr¹ng cña quan hÖ cung cÇu tiÒn tÖ trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng n¬c ta thêi gian qua 4.1. ThÞ tr¬ng tiÒn tÖ tiÕp tôc nãng lªn vµ xu híng diÔn biÕn cña l·i suÊt Trong thêi gian qua thi trêng tiÒn tÖ tiÕp tôc nãng lªn víi nh÷ng diÔn biÕn kh¸c nhau vµ nhiÒu lo ng¹i r»ng l·i suÊt sÏ t¨ng lªn. Ng©n hµng ngo¹i th¬ng ViÖt nam (VCB) lµ Ng©n hµng th¬ng m¹i (NHTM) nhµ níc cã quy m« lín chiÕm 30% thÞ phÇn vèn huy ®éng cña toµn bé hÖ thèng ng©n hµng tõ tríc tíi nay, thêng xuyªn thõa vèn kh¶ dông, cã l·i suÊt tiÒn göi VN§ thÊp nhÊt. §©y lµ NHTM lu«n b¸n bu«n vèn lín nhÊt trªn thÞ trêng tiÒn tÖ, tróng thÇu khèi lîng lín trªn thÞ trêng ®Êu thÇu tÝn phiÕu kho b¹c Nhµ níc th× tõ vµi th¸ng nay ®· t¨ng l·i suÊt huy ®éng vèn néi tÖ (VN§) lªn cao. §Æc biÖt tõ ®Çu th¸ng 8-2000 VCB ®· t¨ng l·i suÊt ph¸t hµnh kú phiÕu VN§ lªn vµo lo¹i cao nhÊt trong hÖ th«ng NHTM, lªn cao h¬n c¶ mét sè NHTM cæ phÇn. L·i suÊt ph¸t hµnh kú phiÕu tr¶ l·i sau kú h¹n 6 th¸ng cña VCB lµ 0,67%/th¸ng, kú h¹n 9 th¸ng lµ 0,69%/th¸ng vµ 12 th¸ng lµ 0.7%/th¸ng. Trong khi ®ã c¸c th¸ng ®Çu n¨m 2002 14 VCB cho vay vèn c¸c nh¸nh hµng tèt nhÊt chØ víi l·i suÊt 0,60%/th¸ng. Møc l·i suÊt huy ®éng vèn nãi trªn cña VCB vµo lo¹i cao nhÊt trong vßng h¬n 3 n¨m qua cña chÝnh ng©n hµng nµy. Mét sè NHTM quèc doanh cã quy m« lín kh¸c vµ lu«n cã thÕ m¹nh vÒ huy ®éng vèn, còng thêng xuyªn thõa vèn kh¶ dông, ®ã lµ ng©n hµng c«ng th¬ng ViÖt nam th× tõ trung tuÇn th¸ng 7- 2000 còng ph¶i t¨ng cao l·i suÊt huy ®éng ®ång néi tÖ. §Æc biÖt ng©n hµng nµy ®îc nhµ níc cho phÐp b¾t ®Çu tõ th¸ng 9-2000 ph¸t hµnh tr¸i phiÕu huy ®éng 500 tû ®ång viÖt nam víi l·i suÊt 8%/n¨m cho kú h¹n 1 n¨m, 8,2% cho kú h¹n 2 n¨m. L·i suÊt huy ®éng vèn néi tÖ cña hÖ thèng NHTM t¨ng nhanh vµ t¨ng cao, trong khi l·i suÊt huy ®éng ngo¹i tÖ, chñ yÕu lµ USD lµ ®øng nguyªn vµ ë møc thÊp trong vßng mét n¨m qua vµ ®øng ë møc rÊt thÊp trong vßng 4 n¨m gÇn ®©y, cao nhÊt cña kú h¹n 2 n¨m chØ cã 2,2%/n¨m, t¹o ra kho¶ng c¸ch chªnh lÖch rÊt xa so víi l·i suÊt tiÒn göi néi tÖ lµ 8,4%/n¨m, chªnh lÖc tíi 4 lÇn. Tuy nhiªn, quan s¸t c¬ cÊu tiÒn göi trong hÖ thèng ng©n hµng cã thÓ thÊy kh«ng thÊy t×nh tr¹ng chuyÓn ho¸ tõ néi tÖ sang ngo¹i tÖ tøc lµ rót tiÒn göi ra b¸n ®i lÊy néi tÖ göi vµ ng©n hµng mµ ngîc l¹i tiÒn göi ngo¹i tÖ vÉn t¨ng lªn víi møc t¨ng kho¶ng 3,5% trong 7 th¸ng qua. §iÒu ®ã cho thÊy viÖc t¨ng l·i suÊt néi tÖ chØ lµ ®iÒu kiÖn cÇn chø cha ®ñ ®Ó t¹o ra sù chuyÓn ho¸ tõ ngo¹i tÖ sang néi tÖ. Trong khi ®ã c¸ch ®©y h¬n 1 n¨m th× diÔn ra sù chuyÓn ho¸ tõ néi tÖ sang ngo¹i tÖ. Tøc lµ thêi ®iÓm cuèi n¨m 2000 khi l·i suÊt tiÒn göi USD níc ta lªn tíi 5-6%/n¨m, l·i suÊt néi tÖ còng chØ 7-7,5%/n¨m, khi tèc ®é t¨ng tiÒn göi ngo¹i tÖ t¨ng gÊp 3 lÇn tèc ®é t¨ng tiÒn göi néi tÖ. NhiÒu ngêi rót VN§ ra mua USD göi vµo NHTM. Tõ ®Çu th¸ng 7/2002, ng©n hµng n«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n tung ra mét chiÕn dÞch míi ph¸t hµnh tr¸i phiÕu huy ®éng 100 triÖu USD cho nhu cÇu ®Çu t vèn cho c¸c dù ¸n, nhng kh«ng t¨ng l·i suÊt, chØ ®Èy m¹nh tuyªn truyÒn qu¶n c¸o vµ ®a ra h×nh thøc khuyÕn m¹i kh¸c. Bªn c¹nh ®ã, Thñ tíng chÝnh phñ võa cho phÐp c¸c NHTM trong níc sö dung tiÕp 300 triÖu USD tõ nguån huy ®éng trong níc ®Çu t cho vay trung vµ dµi h¹n c¸c dù ¸n träng ®iÓm cña Nhµ níc. §iÒu ®ã cho thÊy nguån vèn USD cña c¸c NHTM cßn kh¸ dåi dµo vµ kh¶ n¨ng ®Çu t vèn USD cho nÒn kinh tÕ vÉn rÊt lín. ViÖc thiÕu vèn kh¶ dông VN§ kh«ng chØ c¨ng th¼ng ®èi víi NHTM trong níc mµ xuÊt hiÖn khÈn tr¬ng ®èi víi c¶ c¸c ng©n hµng níc ngoµi vµ quü hç trî ph¸t triÓn quèc gia, míi ®©y NHNN ®· cho phÐp chi nh¸nh STANDARED CHARTER BANK ( ng©n hµng cña Anh) ph¸t hµnh chøng chØ tiÒn göi huy ®éng 15 100 tû VN§. C«ng ty cho thuª tµi chÝnh ICBLC ph¸t hµnh 30 tû ®ång tr¸i phiÕu víi l·i suÊt 8,4%/n¨m. Quü ®Çu t vµ ph¸t triÓn quèc gia cã kÕt qu¶ ph¸t hµnh tr¸i phiÕu gi¶m dÇn trong 5 phiªn ®Êu thÇu trªn trung t©m giao dÞch chøng kho¸n TP. Hå ChÝ Minh. §Æc biÖt trong phiªn thø n¨m tæ chøc th¸ng 7 2002 võa qua, mÆc dï ®a l·i suÊt lªn 8,2%/n¨m nhng kh«ng cã kÕt qu¶ tróng thÇu. C¸c lo¹i l·i suÊt chñ ®¹o cña NHNN: l·i suÊt c¬ b¶n, l·i suÊt t¸i cÊp vèn l·i suÊt thÞ trêng liªn ng©n hµng, l·i suÊt thi trêng më vÉn rÊt chÖch cho¹c, hÇu nh kh«ng cã t¸c ®éng ®Õn l·i xuÊt cña c¸c ng©n hµng th¬ng m¹i. L·i suÊt c¬ b¶n t¨ng kh«ng ®¸ng kÓ, tõ 0,6% lªn 0,62%/n¨m, chØ t¨ng 0,02%, trong khi ®ã c¶ l·i suÊt cho vay vµ l·i suÊt tiÒn göi t¨ng tõ 0,05%-0,1%/th¸ng. Trong khi c¸c NHTM thiÕu vèn VN§, ph¶i t¨ng l·i suÊt huy ®éng c¸c kú h¹n 1 n¨m trë lªn víi l·i su©t trªn 8%/ n¨m, th× tõ ®Çu th¸ng 7- 2000 ®Õn nay hä l¹i tróng thÇu mua 1700 tû ®ång tÝn phiÕu kho b¹c chØ víi l·i suÊt 5,8%-5,9%/n¨m. §iÒu nµy nh×n bªn ngoµi tëng nh m©u thuÉn, nhng ®ã hoµn toµn lµ chiÕn lîc trong ®iÒu hµnh qu¶n trÞ kinh doanh cña mét NHTM. Bëi v× hä t¹m thêi ®Çu t vèn kh¶ dông vµo giÊy tê cã gi¸ trÞ ng¾n h¹n nµy ®Ó b¸n l¹i cho ng©n hµng nhµ níc trªn thÞ trêng më, víi l·i suÊt cã thÓ t¬ng ®¬ng khi hä mua. §©y chÝnh lµ nghÖ thuËt linh ho¹t trong sö dông vèn cña mçi ng©n hµng th¬ng m¹i mµ theoc¬ chÕ míi hiÖn nay, ngay c¶ cho vay qua ®ªm cßn thu ®îc l·i. Kinh doanh tiÒn tÖ cÇn tÝnh to¸n s¸t sao hµng ngµy, hµng giê, còng nh nghiÖp vô ng¾n h¹n vµ chiÕn lîc chung vµ dµi h¹n. Trong khi c¸c NHTM c¹nh tranh thu hót tiÒn göi.T¨ng l·i suÊt huy®éng vèn më réng m¹ng líi, chØ trong 8 th¸ng qua cã 18 chi nh¸nh míi phô thuéc cña c¸c NHTM ®îc khai tr¬ng ho¹t ®éng ë TP Hå ChÝ Minh, vµ 3 chi nh¸nh míi ë khu vùc Hµ Néi, t¨ng giê giao dÞch lµm viÖc c¶ buæi tra, ngµy thø 7 vµ chñ nhËt, ®a ra nhiÒu h×nh thøc khuyÕn m¹i ®Èy m¹nh viÖc l¾p ®Æt hÖ thèng m¸y rót tiÒn tù ®éng ATM. Th× kiÕn cho r»ng c¸c ng©n hµng th¬ng m¹i theo tÝnh to¸n cña c¸c ng©n hµng nhµ níc, th× trong th¸ng 7 - 2002 c¸c NHTM thõa 1500 tû ®ång, ®Çu th¸ng 8- 2002 thõa 3000 tû ®ång. L·i suÊt huy ®éng vèn cña c¸c NHTM t¨ng cao nhng vèn huy ®éng vµo rÊt chËm. Thùc tÕ ®ã cho thÊy dï l·i suÊt huy ®éng cã t¨ng cao h¬n n÷a khi rÊt khã huy ®éng ®îc bëi v× nguån vèn tromg d©n kh«ng ph¶i lµ v« tËn. Ngêi cã tiÒn ph¶i chi tiªu cho c¸c c«ng viÖc kh¸c nhau ph¶i ph©n t¸n lùa chän híng ®Çu t kh¸c nhau. Nh×n chung t¹o l·i suÊt cho vay vµ l·i suÊt tiÒn göi cña hÖ thèng NHTM 16 t¨ng cao tõ ®Çu th¸ng 8-2002. NhiÒu lo ng¹i r»ng sÏ ®Èy l·i suÊt t¨ng cao t¸c ®éng tiªu cùc ®Õn t¨ng trëng kinh tÕ song lý thuyÕt kinh tÕ hiÖn ®¹i ®· chØ ra r¨ng thÞ trêng cã sù tù ®iÒu chØnh cña nã, tÊt nhiªn cã t¸c D®éng gi¸n tiÕp cña NHTW bëi v× l·i suÊt t¨ng cao mµ kh«ng huy ®éng ®îc vèn buéc c¸c NHTM ph¶i lùa chän kü lìng c¸c dù ¸n kh¶ thi cho vay, h¹n chÕ cho vay c¸c dù ¸n cã rñi ro cao, h¹n chÕ c¸c kho¶n nî qu¸ h¹n tÝch cùc gi¸m s¸t chÆt chÏ vµ ®«n ®èc c¸c kho¶n cho vay ®Õn h¹n. ®ång thêi víi l·i suÊt tiÒn vay caobuéc c¸c doanh nghiÖp ph¶i tÝnh to¸n kü lìng, thËn träng tríc khi vay vèn ®Çu t c¸c dù ¸n cã lîi nhuËn thÊp hoÆc kh«ng ch¾c ¨n.Bªnc¹nh ®ã l·i suÊt tiÒn göi cao nhiÒu ngêi cã vèn sÏ c©n nh¾c gi÷a viÖc bá vèn ra tù kinh doanh nh÷ng dù ¸n cã lîi nhuËn thÊp bÊp bªnh víi viÖc göi tiÒn vµo ng©n hµng lÊy l·i suÊt hÊp dÉn vµ ch¾c ¨n h¬n… 4.2. Thóc ®Èy chu chuyÓn ngo¹i tÖ gi¶m søc Ðp cÇu ngo¹i tÖ §¸nh gi¸ vÒ cung cÇu ngo¹i tÖ trªn thÞ trêng ngo¹i hèi tõ ®Çu n¨m ®Õn nay, chóng ta dÔ dµng nhËn thÊy cung cÇu ngo¹i tÖ trªn thÞ trêng vÉn lu«n ë t×nh tr¹ng c¨ng th¼ng vµ cha cã biÓu hiÖn gi¶m bít. §iÒu nµy thÓ hiÖn râ nÐt qua ho¹t ®éng trÇm lÆng cña thÞ trêng ngo¹i tÖ liªn ng©n hµng v× hÇu nh chØ cã ngêi mua mµ v¾ng bãng ngêi b¸n. tû gi¸ mua b¸n ®ång ®« la Mü cña c¸c ng©n hµng th¬ng m¹i lu«n ë møc trÇn tèi ®a cho phÐp, chªnh lÖch gi¸ mua b¸n ë møc thÊp, thËm chÝ mét sè ng©n hµng do kh«ng mua ®îc ®· ®Æt gi¸ mua, b¸n b»ng nhau ( mét hiÖn tîng khong b×nh thêng trong kinh doanh) thªm vµo ®ã NHNN vÉn ph¶i thêng xuyªn b¸n USD cho c¸c ng©n hµng th¬ng m¹i ®¸p øng nhu cÇu nhËp x¨ng dÇu cña c¸c doanh nghiÖp kinh doanh x¨ng dÇu. ChÝnh v× t×nh tr¹ng c¨ng th¼ng vÒ cung cÇu ®ång USD ®· xuÊt hiÖn nhiÒu hiÖn tîng c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh gi÷a c¸c ng©n hµng trong viÖc s¨n lïng vµ l«i kÐo kh¸ch hµng cã nguån thu ngo¹i tÖ cho ng©n hµng m×nh. Theo vô qu¶n lý ngo¹i hèi NHNN, th× mét trong nh÷ng nguyªn nh©n chñ yÕu g©y lªn t×nh tr¹ng mÊt c©n ®èi ngo¹i tÖ lµ do chu chuyÓn ngo¹i tÖ trong nÒn kinh tÕ cßn bÊt hîp lý, nguån ngo¹i tÖ cßn bÞ ph©n t¸n mÊt tËp trung qua hÖ thèng ng©n hµng ®Ó ®¸p øng cho nÒn kinh tÕ.Theo íc tÝnh th× c¸n c©n thanh to¸n vÒ ngo¹i tÖ cña nÒn kinh tÕ trong 6 th¸ng vÉn t¬ng ®èi c©n b»ng (nhËp siªu cña 6 th¸ng ®Çu n¨m lªn ®Õn 1,15 tû USD, nhng ®· ®îc bï ®¸p tõ nguån chuyÓn tiÒn ngo¹i hèi íc cung ®¹t trªn 1,1 tû USD ), c¸c c©n ®èi kh¸c nh vay tr¶ nî níc ngoµi 17 , ®Çu t vµo vµ ra níc ngoµi còng kh«ng cã ®Êu hiÖu mÊt c©n ®èi, tuy nhiªn trªn thùc tÕ vÉn x¶y ra t×nh tr¹ng c¨ng th¼ng vÒ cung cÇu ngo¹i tÖ. HiÖn nay, thu chi ngo¹i tª cña nÒn kinh tÕ ®îc h×nh thµnh tõ ba thµnh phÇn chÝnh lµ thu chi ngo¹i tÖ cña Nhµ níc, thu chi ngo¹i tÖ cña khèi c¸c doanh nghiÖp vµ thu chi ngo¹i tÖ cña hÖ thèng d©n c, vÒ lý thuyÕt nÕu cung cÇu ngo¹i tÖ kh«ng bÞ mÊt can ®èi, c¸c nguån ngo¹i tÖ tõ ba khu vùc nµy ®Òu ®îc tËp trung vµo mét ®Çu mèi ®Ó ph©n bæ mét c¸c hîp lý th× sÏ kh«ng cã sù mÊt c©n ®èi trªn thÞ trêng ngo¹i tÖ. Tuy nhiªn trªn thùc tÕ do c¸c nguån ngo¹i tÖ ®· bÞ ph©n t¸n nªn vÉn g©y nªn t×nh tr¹ng c¨ng th¼ng cung cÇu ngo¹i tÖ. Thø nhÊt, chu chuyÓn ngo¹i tÖ cña hÖ thèng c¸c doanh nghiÖp: theo sè liÖu tõ c¸c NHTM th× sè d tiÒn göi cña c¸c doanh nghiÖp thêi ®iÓm cuèi th¸ng 6/2002 vÉn t¨ng 2,5 so víi thêi ®iÓm cuèi th¸ng 12/2001. §©y lµ nguån ngo¹i tÖ lín tuy nhiªn nguån ngo¹i tÖ nµy c¸c doanh nghiÖp kh«ng b¸n cho ng©n hµng nªn c¸c ng©n hµng kh«ng sö dông ®îc. NhiÒu doanh nghiÖp cã ngo¹i tÖ trªn tµi kho¶n, t¹m thêi cha dïng ®Õn nhng kh«ng gi¸m b¸n v× theo hä khi cã nhu cÇu th× viÖc mua l¹i rÊt khã kh¨n. Thø hai, vÒ thu chi ngo¹i tÖ cña Nhµ níc: hiÖn nay, NHNN gi÷ quü dù tr÷ ngo¹i hèi Nhµ níc. Tuy nhiªn nguån thu ngo¹i tÖ tõ viÖc b¸n dÇu th« l¹i tËp trung vµo bé tµi chÝnh, sau ®ã bé tµi chÝnh míi b¸n l¹i mét phÇn cho NHNN ®Ó b¸n cho NHTM phôc vô nhu cÇu nhËp khÈu x¨ng dÇu. Thø ba, vÒ thu chi ngo¹i tÖ cña d©n c. Do chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch thu hót kiÒu hèi vÒ níc nªn hiÖn nay lîng ngo¹i tÖ n»m trong khu vùc nµy vÉn cßn rÊt lín. Tuy nhiªn hä chØ göi vµo ng©n hµng víi h×nh thøc tiÕt kiÖm, mµ kh«ng b¸n cho c¸c ng©n hµng nªn nguån nµy ng©ng hµng còng kh«ng ®îc sö dông, do ph¶i cã nguån t¸i t¹o ngo¹i tÖ ®Ó tr¶ cho ngêi göi ngo¹i tÖ. Râ rµng hiÖn nay nguån ngo¹i tÖ ®ang bÞ ph©n t¸n kh«ng tËp trung vµo hÖ thèng ng©n hµng ®Ó ®iÒu hµo cung cÇu ngo¹i tÖ cho nÒn kinh tÕ, v× vËy thÞ trêng ngo¹i tÖ lu«n trong t×nh tr¹ng c¨ng th¼ng cÇu lín h¬n cung. §Ó gi¶m ¸p lùc vÒ ngo¹i tÖ kh¬i th«ng dßng ch¶y ngo¹i tÖ ®¸p øng nhu cÇu nÒn kinh tÕ cÇn ph¶i cã gi¶i ph¸p ®ång bé t¸c ®éng trùc tiÕp ®Õn c¸c ®èi tîng n¾m gi÷ ngo¹i tÖ. Cã thÓ thÊy ®©y lµ mét vÊn ®Ò lín, liªn quan ®Õn nhiÒu ngµnh, nhiÒu v¨n b¶n ph¸p quy cÇn ph¶i cã thêi gian ®Ó sö lý. Tuy nhiªn, theo ý kiÕn cña nhiÒu chuyªn gia trong lÜnh vùc ng©n hµng th× cã thÓ ¸p dông ngay mét sè biÖn ph¸p nh nghiªn cøu viÖc më réng thªm c¸c h×nh thøc giao dÞch trªn thÞ trêng ngo¹i tÖ, t¹o thªm c¸c c«ng cô phßng ngõa rñi ro cho c¸c doanh nghiÖp h¹n chÕ viÖc g¨m gi÷ ngo¹i tÖ, sö dông hîp lý h¬n nguån ngo¹i tÖ cña Nhµ níc, qu¶n lý tèt h¬n thÞ tr¬ng ngo¹i tÖ 18 tù do, khuyÕn khÝch ngêi d©n sö dông c¸c nguån ®Çu t hiÖu qu¶ b»ng ®ång ViÖt nam…ch¾c ch¾n nÕu cã biÖn ph¸p phï hîp lµm cho chu chuyÓn ngo¹i tÖ hîp lý h¬n sÏ gãp phÇn lµm cho thÞ trêng ngo¹i tÖ æn ®Þnh vµ gi¶m søc Ðp vÒ cÇu ngo¹i tÖ. V. c©n b»ng cung cÇu tiÒn tÖ ë viÖt nam hiÖn nay Trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay ë ViÖt nam c«ng cô lu th«ng ®iÒu hµo trùc tiÕp quan träng nhÊt lµ h¹n møc tÝn dông hay cßn gäi lµ h¹n møc cho vay. Ho¹t ®éng tÝn dông cña c¸c tæ chøc tÝn dông lµm cho hÖ sè t¹o tiÒn t¨ng vµ do vËy lµm cho tæng ph¬ng tiÖn thanh to¸n t¨ng lªn. Do nhiÒu nguyªn nh©n, tæng ph¬ng tiÖn thanh to¸n t¨ng nhanh qua c¸c kªnh: c¸c kho¶n thu ng©n s¸ch b»ng ngo¹i tÖ vµ cacs kho¶n vay b»ng ngo¹i tÖ ®îc ®æi ra ®ång viÖt nam; nay bï ®¾p thiÒu hôt ng©n s¸ch; NHNN tung tiÒn ra mua ngo¹i tÖ do c¸c nguån ngo¹i tÖ vµo nhiÒu; c¸c tæ chøc tÝn dông gia t¨ng khèi lîng tÝn dông. Ng©n s¸ch Nhµ níc ViÖt nam sö dông h¹n møc tÝn dông ®Ó kiÓm so¸t sù bµnh tríng tÝn dông. H¹n møc tÝn dông gåm h¹n møc tÝn dông cho tõng NHTM, tõng tæ chøc tÝn dông, tæng h¹n møc tÝn dông cho toµn bé hÖ th«ng tæ chøc tÝn dông; t«ng r h¹n møc tÝn dông vay níc ngoµi dµnh cho toµn hÖ thèng NHTM hay tæ chøc tÝn dông. Tuy nhiªn viÖc quy ®Þnh h¹n møc tÝn dông mang tÝnh chÊt b¾t buéc, tõ trªn xuèng, song trong giai ®o¹n hiÖn nay vµ mét sè n¨m tíi nã vÉn lµ mét c«ng cô cã hiÖu lùc m¹nh trontg ®iÒu hoµ lu th«ng tiÒn tÖ, ý nghÜa cña nã cã thÓ suy gi¶m khi nÒn kinh tÕ thÞ trêng ë níc ta ®· ®¹t ®Õn tr×nh ®é chÝn mïi. H¹n møc t¸i cÊp vèn ®èi víi c¸c tæ chøc tÝn dông còng lµ mét c«ng cô lu th«ng tiÒn tÖ trùc tiÕp. Nã n»m trong tæng thµnh ph¬ng tiÖn thanh to¸n cung øng t¨ng thªm. tuy nhiªn h¹n møc nµy chØ ®îc sö dông nh lµ mét c«ng cô kiÓm so¸t ë tÇm vÜ m« mang tÝnh chÊt ®Þnh híng. Cßn qu¸ tr×nh thùc hiÖn viÖc t¸i cÊp vèn cô thÓ l¹i ®iÔn ra øng víi sù ®ét biÕn cña tÝn phiÕu thÞ trêng, trong ®ã NHNN lµ ngêi cho vay cuèi cïng vµ do vËy nghiÖp vu nµy mang tÝnh chÊt cña c«ng cô ®iÒu hoµ lu th«ng tiÒn tÖ gi¸n tiÕp. Cïng víi c¸c c«ng cô ®iÒu hoµ lu th«ng tiÒn tÖ trùc tiÕp trªn ®©y, tõ n¨m 1990 trë l¹i ®©y NHNN ViÖt nam ®· dÇn dÇn ®a vµo thùc hiÖn ®iÒu hoµ lu th«ng tiÒn tÖ n¬c ta mét sè c«ng cô ®iÒu hoµ gi¸n tiÕp. Kh¸c víi c«ng cô ®iÒu hßa lu th«ng tiÒn tÖ trùc tiÕp, c¸c c«ng cô lu th«ng tiÒn tÖ gi¸n tiÕp ph¸t huy hiÖu lùc dùa vµo sù ho¹t ®éng cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng. 19 Tríc hÕt NHNN ®· vËn dông t¬ng ®èi hiÖu qu¶ c«ng cô l·i suÊt vµo viÖc ®iÒu hoµ lu th«ng tiÒn tÖ. Trong nhng n¨m qua tõ ®Çu thËp kû 90 ®Õn nay NHNN ®· kiªn tr× t¸i lËp tr¹ng th¸i l·i suÊt d¬ng, kh¾c phôc triÖt ®Ó t×nh tr¹ng l·i suÊt ©m ®· tån ®äng kh¸ l©u ë níc ta trong nhøng n¨m 70 vµ 80. Nhê vËy hÖ thèng ng©n hµng ViÖt nam cã tiÒn ®Ò ®Ó vËn dông hiÖu qu¶ c«ng cô l·i suÊt. Tù do ho¸ tng bíc viÖc x¸c ®Þnh l·i suÊt ®èi víi c¸c tæ chøc tÝn dông trong nh÷ng n¨m qua lµ mét biÓu hiÖn sinh ®éng vÒ vai trß quan träng cña l·i suÊt ®èi víi ®iÒu hoµ lu th«ng tiÒn tÖ. Tõ chç NHNN ViÖt nam quy ®Þnh toµn bé c¸c møc l·i suÊt tiÕn tíi chç NHNN ViÖt nam chØ quy ®Þnh mét møc l·i suÊt trÇn. Trªn c¬ së møc l·i suÊt trÇn ®ã c¸c tæ chøc tÝn dông tù x¸c ®Þnh møc l·i suÊt cô thÓ cña m×nh. Xo¸ bá néi dung bao cÊp trong l·i suÊt nh»m h¹n chÕ nhu cÇu vèn gi¶ t¹o vµ t¹o ra “s©n ch¬i” b×nh ®¼ng trong néi bé c¸c NHTM quèc doanh gi÷a c¸c ng©n hµng quèc doanh vµ ng©n hµng th¬ng m¹i cæ phÇn, gi÷a doanh nghiÖp quèc doanh vµ doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh. Dù tr÷ b¾t buéc lµ mét c«ng cô quan träng ®Ó diÒu hoµ lu th«ng tiÒn tÖ. Th«ng qua viÖc thùc hiÖn chÕ ®é nµy, NHNN ®iÒu hµnh tæng ph¬ng tiÖn thanh to¸n qua c¬ chÕ t¸c ®äng ®Õn khèi lîng vµ gi¸ c¶ tÝn dông cña c¸c tæ chøc tÝn dông. Tõ n¨m 1991, c«ng cô ®iÒu hoµ lu th«ng tiÒn tÖ nµy ®îc ®a vµo ¸p dông ë ViÖt nam. Theo ph¸p lªnh ng©n hµng, tû lÖ dù tr÷ b¾t buéc cã thÓ giao ®éng tõ 10-35% tæng nguån vèn huy ®éng cña c¸c tæ chøc tÝn dông. T¸i cÊp vèn vµ l·i suÊt t¸i cÊp vèn ®îc NHNN ViÖt nam sö dông lµ mét c«ng cô ®iÒu tiÕt tæng lîng tiÒn hay lµ tæng ph¬ng tÖn thanh to¸n trong nÒn kinh tÕ. Tõ tæng lîng tiÒn cung øng ®îc phÕp t¨ng hµnh n¨m, NHNN kiÓm so¸t chÆt chÏ khèi lîng tÝn dông cung øng cho c¸c tæ chøc tÝn dông cã nghiÖp vô t¸i cÊp vèn. Tuy nhiªn, do trong nÒn kinh tÕ ViÖt nam cha lu th«ng c¸c lo¹i th¬ng phiÕu, NHNN cha cã ®iÒu kiÖn thùc hiÖn t¸i cÊp vèn qua t¸i chiÕt khÊu víi viÖc c¸c tæ chøc tÝn dông cÇm cè c¸c lo¹i chøng tõ cã hgia trÞ nh tÝn phiÕu kho b¹c, khÕ íc cho vay, sæ tiÒn göi…l·i suÊt t¸i cÊp vèn hiÖn nay b¨ng 100% l·i suÊt cña c¸c lo¹i chøng tõ cã gi¸ xin t¸i cÊp vèn cña c¸c tæ chøc th¬ng m¹i cã liªn quan. Lµm thÕ nµo ®Ó ph¸t huy m¹nh h¬n n÷a vai trß ®iÒu hoµ lu th«ng cña c«ng cô t¸i cÊp vèn vµ l·i suÊt t¸i cÊp vèn cã ba vÊn ®Ò cÇn ®îc gi¶ quyÕt. Thø nhÊt lµ ph¶i t¹o ®iÒu kiÖn cho NHNN kiÓm so¸t toµn bé c¸c kªnh tÝn dông trong nÒn kinh tÕ quèc d©n. Kh«ng chØ c¸c NHTM, c«ng ty tµi chÝnh, quü 20