Tài liệu Tiềm năng và định hướng phát triển du lịch sinh thái tại huyện a lưới tỉnh thừa thiên huế

 Khoùa luaän toát nghieäp laø thaønh quaû cuûa boán naêm hoïc taäp phaán ñaáu vaø reøn luyeän döôùi maùi tröôøng Ñaïi hoïc cuûa toâi. Ñeå hoaøn thaønh khoùa luaän naøy, ngoaøi söï noã löïc coá gaéng cuûa baûn thaân, toâi ñaõ nhaän ñöôïc raát nhieàu söï giuùp ñoõ töø phía thaày coâ, gia ñình vaø baïn beø. Qua ñaây cho pheùp toâi ñöôïc göûi ñeán moïi ngöôøi nhöõng lôøi caûm ôn chaân thaønh nhaát. Ñaàu tieân, toâi xin ñöôïc baøy toû loøng bieát ôn saâu saéc ñeán caùc thaày giaùo, coâ giaùo coâng taùc taïi tröôøng Ñaïi hoïc ngoaïi ngöõ Hueá ñaõ taän tình daïy doã toâi trong suoát thôøi gian qua.Toâi xin caûm ôn Ban giaùm hieäu tröôøng Ñaïi hoïc ngoaïi ngöõ Hueá, ban chuû nhieäm khoa Vieät Nam hoïc ñaõ taïo moïi ñieàu kieän giuùp ñôõ toâi hoaøn thaønh toát khoùa luaän naøy. Ñaëc bieät toâi xin göûi lôøi caûm ôn chaân thaønh nhaát tôùi coâ giaùo Phaïm Thò Lieãu Trang - laø ngöôøi ñaõ tröïc tieáp taän tình höôùng daãn toâi trong suoát quaù trình laøm khoùa luaän. Vaø qua ñaây toâi cuõng xin chaân thaønh caûm ôn: Sôû vaên hoùa - Theå thao du lòch tænh Thöøa Thieân Hueá, UBND huyeän A Löôùi, Trung taâm du Khóa luận tốt nghiệp Đại họcNgoại Ngữ lòch A Löôùi, Haït kieåm laâm huyeän A Löôùi ñaõ cung caáp soá lieäu cuõng nhö caùc thoâng tin boå ích giuùp toâi hoaøn thaønh khoùa luaän naøy. Toâi xin caûm ôn gia ñình, ñoù chính laø boá meï toâi, baïn beø toâi nhöõng ngöôøi ñaõ luoân beân toâi chia seû quan taâm vaø giuùp ñôõ toâi veà taát caû moïi ñieàu. Xin chaân thaønh caûm ôn ! SVTH: Nguyễn Thị Hòa Khóa luận tốt nghiệp Đại họcNgoại Ngữ DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT DLST : Du lịch sinh thái DLBV : Du lịch bền vững IUCN : Hiệp hội bảo tồn thiên nhiên và tài nguyên thiên nhiên Quốc tế KT- XH : Kinh tế xã hội UBND : Ủy ban nhân dân WTO : Tổ chức du lịch thế giới (World Tourism Organization) WWF : Quỹ bảo tồn động vật hoang dã (World Wildlife Fund) SVTH: Nguyễn Thị Hòa Khóa luận tốt nghiệp Đại họcNgoại Ngữ MỤC LỤC PHẦN MỞ ĐẦU....................................................................................................1 1. Lý do chọn đề tài.............................................................................................1 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề...............................................................................2 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu vấn đề.......................................................4 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu....................................................................5 5. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài.........................................................5 6. Phương pháp nghiên cứu.................................................................................5 7. Cấu trúc của đề tài...........................................................................................6 NỘI DUNG.............................................................................................................7 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ TỔNG QUAN VỀ ĐỊA BÀN NGHIÊN CỨU......................................................................................................7 1.1. Cơ sở lý luận về du lịch sinh thái..................................................................7 1.1.1. Khái niệm du lịch sinh thái (DLST).......................................................7 1.1.2. Những đặc trưng cơ bản của du lịch sinh thái......................................11 1.1.3. Nguyên tắc phát triển du lịch sinh thái.................................................12 1.1.4. Các loại hình du lịch sinh thái..............................................................14 1.2. Tổng quan về huyện A Lưới, tỉnh Thừa Thiên Huế....................................17 1.2.1. Điều kiện tự nhiên................................................................................17 1.2.2. Đặc điểm kinh tế xã hội........................................................................20 1.2.3. Đặc điểm dân cư và văn hóa.................................................................23 Chương 2. TIỀM NĂNG VÀ THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN DU LỊCH SINH THÁI HUYỆN A LƯỚI, TỈNH THỪA THIÊN HUẾ...........................25 2.1. Tiềm năng về tài nguyên du lịch sinh thái tự nhiên....................................25 2.1.1. Rừng nguyên sinh.................................................................................25 2.1.2. Khu bảo tồn Sao la tỉnh Thừa Thiên Huế.............................................26 2.1.3. Thác Anor.............................................................................................27 2.1.4. Tài nguyên suối khoáng........................................................................28 2.1.5. Tài nguyên tự nhiên khác.....................................................................28 SVTH: Nguyễn Thị Hòa Khóa luận tốt nghiệp Đại họcNgoại Ngữ 2.2. Tiềm năng về tài nguyên du lịch sinh thái nhân văn...................................30 2.2.1. Các di tích lịch sử, văn hoá cách mạng.................................................30 2.2.2. Lễ hội truyền thống..............................................................................35 2.2.3. Làng nghề truyền thống........................................................................38 2.2.4. Chợ phiên A Lưới.................................................................................39 2.2.5. Ẩm thực dân tộc...................................................................................40 2.3. Thực trạng khai thác du lịch sinh thái tại huyện A Lưới hiện nay..............42 2.3.1. Thực trạng về thị trường khách và doanh thu.......................................42 2.3.2. Thực trạng về nguồn lao động trong ngành du lịch..............................44 2.3.3. Thực trạng cơ sở hạ tầng - vật chất kỹ thuật phục vụ du lịch...............44 2.3.4. Thực trạng khai thác nguồn tài nguyên du lịch vào hoạt động du lịch sinh thái...................................................................................................46 2.3.5. Việc tổ chức các hoạt động du lịch sinh thái........................................48 2.3.6. Thực trạng đầu tư vào du lịch sinh thái................................................49 Chương 3. ĐỊNH HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN DU LỊCH SINH THÁI TẠI HUYỆN A LƯỚI, TỈNH THỪA THIÊN HUẾ....................50 3.1. Cơ sở để đưa ra định hướng và giải pháp....................................................50 3.1.1. Chiến lược quy hoạch phát triển du lịch sinh thái tỉnh Thừa Thiên Huế................................................................................................................. 50 3.1.2. Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội của huyện A Lưới......................53 3.1.3. Phương hướng, mục tiêu phát triển du lịch sinh thái A Lưới................53 3.2. Định hướng phát triển.................................................................................57 3.2.1. Định hướng về thị trường du lịch.........................................................57 3.2.2. Định hướng về loại hình và sản phẩm du lịch sinh thái........................58 3.2.3. Định hướng phát triển du lịch sinh thái theo lãnh thổ đồng thời tiến hành xây dựng một số tuyến điểm hành trình cơ bản.....................................59 3.2.4. Định hướng phát triển nguồn nhân lực.................................................60 3.2.5. Định hướng bảo tồn và khai thác tài nguyên du lịch............................60 3.3. Giải pháp....................................................................................................61 SVTH: Nguyễn Thị Hòa Khóa luận tốt nghiệp Đại họcNgoại Ngữ 3.3.1. Tăng cường xây dựng cơ sở vật chất, cơ sở hạ tầng phục vụ du lịch ....................................................................................................................... 61 3.3.2. Đào tạo, bồi dưỡng nguồn nhân lực du lịch..........................................62 3.3.3. Giải pháp bảo vệ tài nguyên và môi trường..........................................63 3.3.4. Giải pháp về vốn..................................................................................64 3.3.5. Xúc tiến, quảng bá hình ảnh du lịch.....................................................65 3.4. Một số kiến nghị và đề xuất........................................................................65 3.4.1. Đối với huyện A Lưới..........................................................................66 3.4.2. Đối với dân cư địa phương và khách du lịch........................................67 3.5. Xây dựng một số tour du lịch sinh thái.......................................................68 KẾT LUẬN..........................................................................................................70 TÀI LIỆU THAM KHẢO...................................................................................71 SVTH: Nguyễn Thị Hòa Khóa luận tốt nghiệp Đại họcNgoại Ngữ DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1. Một số chỉ tiêu về khí hậu A Lưới......................................................19 Bảng 2.1. Số lượng loài chim tại khu vực rừng nguyên sinh............................26 Bảng 2.3. Số lương khách du lịch đến huyện A Lưới trong những năm gần đây.....................................................................................................43 Bảng 2.4. Doanh thu từ hoạt động du lịch.........................................................44 Bảng 3.1. Dự báo nhu cầu lao động trong ngành du lịch của huyện A Lưới năm 2015 và định hướng đến năm 2020...............................56 Bảng 3.2. Bảng dự kiến mức chi tiêu trung bình một ngày của khách đến huyện A Lưới.............................................................................57 SVTH: Nguyễn Thị Hòa Khóa luận tốt nghiệp Đại họcNgoại Ngữ PHẦN MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Du lịch là một nhu cầu thiết yếu của con người trong thời đại ngày nay. Hơn nữa, nó còn là ngành công nghiệp không khói đóng góp một phần lớn cho nền kinh tế đối với mỗi quốc gia. Trong khoảng thời gian gần đây, loại hình du lịch sinh thái đến với các khu vực miền núi, đến với các bản làng người thiểu số để được hoà mình vào thiên nhiên, tìm hiểu vốn văn hoá các cộng đồng tộc người đã và đang là xu hướng của nhiều quốc gia lấy du lịch làm mũi nhọn. Và trên thực tế, loại hình này ngày càng thu hút sự quan tâm của nhiều đối tượng du khách. Trong những năm qua, cùng với sự nghiệp đổi mới do Đảng và Nhà nước tích cực chú trọng, việc phát triển du lịch nói chung và du lịch sinh thái nói riêng của tỉnh Thừa Thiên Huế đã có những bước phát triển đáng kể. Bên cạnh những điểm đến truyền thống tạo nên thương hiệu cho vùng đất kinh thành như sông Hương, núi Ngự, đền đài và lăng tẩm… thì Huế cũng là nơi có nhiều thắng cảnh đẹp và thậm chí còn đậm nét hoang sơ, nguyên bản. Chính điều này là điều kiện thuận lợi để phát triển du lịch sinh thái - loại hình du lịch đang được tỉnh chú trọng đầu tư và phát triển. Có thể nói những cái tên như Nam Đông - A Lưới, Phú Mộng - Kim Long… không còn xa lạ đối với nhiều du khách yêu thiên nhiên, muốn hòa mình vào cảnh sắc và cuộc sống bình dị của người dân địa phương hay đơn giản nhất là muốn tận hưởng cái không khí trong lành, mát mẻ của mỗi vùng quê. Qua quá trình tìm hiểu thực tế và có cơ hội tham gia các hoạt động du lịch tại huyện A Lưới, tôi nhận thấy rằng A Lưới là một mảnh đất có nhiều tiềm năng để phát triển du lịch sinh thái dựa trên các nguồn tài nguyên thiên nhiên và các giá trị nhân văn đặc sắc của một vùng núi cao. Đến với A Lưới, du khách có cơ hội tham quan nghiên cứu những cánh rừng nhiệt đới, hoà mình vào thiên nhiên hùng vĩ với những con đèo quanh co, tận hưởng vẻ đẹp của những dòng suối, con thác… Bên cạnh đó, khách du lịch còn có cơ hội tìm hiểu phong tục tập quán và nếp sinh hoạt độc đáo của đồng bào các dân tộc, đắm chìm trong các điệu múa của các chàng trai, cô gái Tà Ôi, thưởng thức các sản vật núi rừng và tham gia vào các sinh hoạt SVTH: Nguyễn Thị Hòa 0 Khóa luận tốt nghiệp Đại họcNgoại Ngữ cộng đồng mang đầy bản sắc dân tộc. Tuy có nhiều tiềm năng để phát triển về du lịch nói chung và du lịch sinh thái nói riêng như vậy nhưng vì chưa biết khai thác hợp lý nên du lịch A Lưới chưa phát triển tương xứng với tiềm năng vốn có của nó. Chính vì những tiềm năng về du lịch nổi bật như trên, tỉnh Thừa Thiên Huế đã xác định A Lưới là một trong những cụm du lịch quan trọng cần được quan tâm, chú trọng, đầu tư phát triển và xem du lịch sinh thái là bước phát triển hàng đầu. Có thể thấy rằng, việc nghiên cứu tiềm năng du lịch sinh thái huyện A Lưới và đề xuất các định hướng phát triển du lịch là rất cần thiết, bởi nó sẽ tạo điều kiện phát triển các điểm du lịch theo hướng vừa bảo tồn, tôn tạo vừa phát triển xây dựng huyện A Lưới trở thành một điểm du lịch hấp dẫn thu hút khách du lịch đem lại nguồn thu cho ngành du lịch của tỉnh nói chung và du lịch A Lưới nói riêng. Đồng thời, việc phát triển du lịch sinh thái trên cơ sở tiềm năng và đưa ra định hướng phát triển du lịch sinh thái đúng sẽ góp phần cải thiện phúc lợi cho nhân dân, góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống của nhân dân huyện. Đến nay, có khá nhiều đề tài của các học giả, các nhà nghiên cứu quan tâm về du lịch A Lưới. Tuy nhiên, đề tài đi sâu nghiên cứu tiềm năng và định hướng phát triển du lịch sinh thái tại huyện A Lưới thì chưa có. Xuất phát từ những lý do trên tôi xin mạnh dạn chọn đề tài: “Tiềm năng và định hướng phát triển du lịch sinh thái tại huyện A Lưới tỉnh Thừa Thiên Huế” để thực hiện khóa luận tốt nghiệp của mình. 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề Nắm bắt được những tiềm năng vốn có của du lịch A Lưới, trong những năm trở lại đây đã có nhiều hội thảo, báo cáo khoa học, các bài báo nghiên cứu về các vấn đề liên quan đến du lịch A Lưới như: Vào năm 1994, Viện nghiên cứu phát triển Du lịch Việt Nam tiến hành nghiên cứu khảo sát các điểm du lịch huyện A Lưới khi đoàn vào giúp tỉnh xây dựng Quy hoạch tổng thể phát triển du lịch Thừa Thiên Huế giai đoạn 19952010. Đợt nghiên cứu này đã phần nào tìm thấy những tài nguyên đầy tiềm năng để phục vụ du lịch huyện A Lưới nói riêng cũng như du lịch Thừa Thiên Huế nói chung. SVTH: Nguyễn Thị Hòa 1 Khóa luận tốt nghiệp Đại họcNgoại Ngữ Vào tháng 8 năm 2001, cơ quan đại diện văn phòng Tổng cục du lịch Việt Nam tại miền Trung đã phối hợp với một số chuyên gia khảo sát đánh giá về tiềm năng du lịch sinh thái ở Thừa Thiên Huế, một số định hướng và giải pháp phát triển trong thời gian tới. Đề tài khoá luận tốt nghiệp “Nghiên cứu tiềm năng, hiện trạng và định hướng khai thác một số phong tục tập quán các dân tộc ít người ở A Lưới - Thừa Thiên Huế để phát triển du lịch’’ của Hồ Thị Tuyết Mai, Đại Học Huế, 2005. Đề tài này đi sâu nghiên cứu về các phong tục tập quán của các dân tộc ở huyện A Lưới và tiềm năng phát triển du lịch văn hóa tộc người. Bên cạnh đó, bài viết “A Lưới những sản phẩm du lịch” của tác giả Trần Nguyễn Khánh Phong in trên Tạp chí Dân tộc và thời đại, số 66 (2004) đã nghiên cứu về những sản phẩm du lịch độc đáo của các dân tộc ít người ở A Lưới. Tác giả này còn có bài viết “Du lịch văn hóa các tộc người vùng A Lưới” đăng trên tạp chí Huế xưa và nay, số 78 (2006). Bài viết đã có một cái nhìn khái quát về việc phát triển du lịch gắn với văn hóa tộc người vùng cao A Lưới. Bài báo cáo “Du lịch A Lưới : Những hấp lực từ sản phẩm dệt DZèng” của tác giả Nguyễn Phước Bảo Đàn, báo cáo trong hội nghị phát triển du lịch tuyến Huế - A Lưới (2006). Bài báo cáo đã trình bày về tiềm năng phát triển của sản phẩm dệt Zèng_sản phẩm du lịch điển hình ở A Lưới. Đặc biệt, bài viết “Di tích lịch sử - văn hóa trên địa bàn huyện A Lưới trong hoạt động phát triển du lịch” của tác giả Trịnh Nam Hải trên Bản tin Khoa học và Công nghệ Thừa Thiên Huế (2006) đã hệ thống được một số di tích lịch sử, văn hóa huyện A Lưới nhằm mục đích phục vụ du lịch. Ngoài ra, còn có các bài viết “Vài nét về đời sống văn hóa của người Pa Koh – Tà Ôi” của tác giả Hồ Chư; “Bảo tồn và phát huy những giá trị văn hóa của đồng bào các dân tộc thiểu số ở A Lưới” của Lê Thị Mai Loan, “Tiềm năng thế mạnh du lịch A Lưới” của Lê Anh Miêng... cũng ít nhiều đề cập đến tiềm năng du lịch huyện A Lưới. Bên cạnh đó, các sinh viên chuyên ngành du lịch cũng chọn du lịch A Lưới làm đối tượng để tìm hiểu và cho ra đời những công trình nghiên cứu có giá trị. SVTH: Nguyễn Thị Hòa 2 Khóa luận tốt nghiệp Đại họcNgoại Ngữ Có thể kể đến đề tài“Nghiên cứu tiềm năng và định hướng phát triển du lịch huyện A Lưới tỉnh Thừa Thiên Huế” khóa luận tốt nghiệp của Hoàng Thị Như Huệ, sinh viên ngành Địa lý- Du lịch, trường Đại học Dân Lập Phú Xuân. Đề tài đã cho thấy rõ một cái nhìn cụ thể về những tiềm năng đặc biệt về tài nguyên tự nhiên và tài nguyên nhân văn của huyện, bước đầu đưa ra những giải pháp hữu ích cho việc phát triển du lịch của huyện A Lưới. Nhìn chung, nhiều nhà nghiên cứu và các học giả đã quan tâm tìm hiểu về du lịch A Lưới. Tuy nhiên, những loại công trình nghiên cứu đó chỉ đi riêng từng mảng tiềm năng, chưa có một cái nhìn tổng quát về hệ thống tài nguyên và tiềm năng du lịch sinh thái của A Lưới. Song đó là những nguồn tài liệu tham khảo rất hữu ích để chúng tôi kế thừa hoàn thành tốt khóa luận tốt nghiệp của mình. Trên cơ sở kế thừa có sự chọn lọc, tư duy theo hướng logic cùng phương pháp nghiên cứu, khóa luận của tôi sẽ tập trung vào việc phân tích những tiềm năng ảnh hưởng đến sự phát triển của loại hình du lịch sinh thái. Từ đó đưa ra những giải pháp và định hướng thiết thực về việc phát triển du lịch sinh thái của huyện. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu vấn đề 3.1. Mục đích - Xác định tiềm năng phát triển du lịch sinh thái tại huyện A Lưới - Đánh giá thực trạng hoạt động du lịch sinh thái tại huyện A Lưới và đưa ra các giải 3.2. Nhiệm vụ - Phân tích cơ sở lý luận phát triển du lịch sinh thái tại huyện A Lưới. - Phân tích tiềm năng và thực trạng phát triển du lịch sinh thái tại huyện A Lưới. - Đề xuất định hướng và một số giải pháp nhằm phát triển du lịch sinh thái tại huyện A Lưới. - Đưa ra các kiến nghị nhằm phát triển du lịch sinh thái tại huyện A Lưới. SVTH: Nguyễn Thị Hòa 3 Khóa luận tốt nghiệp Đại họcNgoại Ngữ 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng Đề tài nghiên cứu tiềm năng và định hướng phát triển du lịch sinh thái tại huyện A Lưới. Do đó, đối tượng khảo sát là toàn bộ tư liệu liên quan về du lịch sinh thái huyện A Lưới, trên cơ sở đó đưa ra định hướng khai thác, sử dụng hợp lí tiềm năng du lịch sinh thái của huyện. 4.2. Phạm vi nghiên cứu - Về không gian: huyện A Lưới - Về thời gian: 2005-2015 5. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài - Ý nghĩa khoa học: Khẳng định việc nghiên cứu phát triển du lịch sinh thái A Lưới là thực sự cần thiết. Nghiên cứu về du lịch sinh thái tại huyện A Lưới có tính mới và đem đến những tri thức về một loại hình du lịch đang được quan tâm. - Ý nghĩa thực tiễn: Nhằm cung cấp các tài liệu, thông tin cập nhật về tiềm năng du lịch sinh thái tại huyện A Lưới tỉnh Thừa Thiên Huế, khẳng định huyện A Lưới có đầy đủ điều kiện, tiềm năng để phát triển du lịch sinh thái trở thành ngành kinh tế mũi nhọn. Là công trình do bản thân tiến hành nghiên cứu và tôi hy vọng đây chính là nguồn tài liệu tham khảo cho các công trình nghiên cứu khoa học tiếp theo trên địa bàn tỉnh Thừa Thiên Huế cho những ai đã và đang quan tâm đến vấn đề này. 6. Phương pháp nghiên cứu - Phương pháp phân tích tổng hợp tài liệu: Để thực hiện đề tài này tôi đã tiến hành thu nhập các tài liệu liên quan từ sách, báo, tạp chí,..từ các nguồn: thư viện, học liệu, của các cơ quan, quầy sách báo.. sau đó tiến hành chọn lọc, phân tích, tổng hợp các tài liệu để phục vụ cho việc nghiên cứu đề tài. - Phương pháp thực địa: Trong quá trình làm đề tài tôi đã trực tiếp đến các địa điểm du lịch và cùng chung sống trong một gia đình là người bạn của tôi chính vì vậy tôi đã có cơ hội đến các điểm du lịch tự nhiên và nhân văn tại địa bàn huyện A lưới để chụp hình và khảo sát. Đồng thời, tôi đã trực tiếp đến các ban SVTH: Nguyễn Thị Hòa 4 Khóa luận tốt nghiệp Đại họcNgoại Ngữ ngành có liên quan: Phòng Thống Kê của huyện A Lưới và Sở Văn hóa- Thể thao Du lịch Thừa Thiên Huế; Phòng văn hóa thông tin huyện A Lưới - UBND huyện A Lưới; Hạt kiểm lâm huyện A Lưới để thu nhập tài liệu. - Phương pháp bản đồ: Trong đề tài có sử dụng bản đồ hành chính, bản đồ tài nguyên du lịch, bản đồ tuyến điểm du lịch huyện A Lưới… từ đó đó phân tích bản đồ phục vụ cho việc nghiên cứu đề tài. - Phương pháp so sánh: So sánh đối chiếu những tài liệu, số liệu tham khảo được các tổ chức có liên quan cung cấp với thực tế để đưa ra kết quả chính xác. - Phương pháp chuyên gia: Việc tranh thủ ý kiến của lãnh đạo, chính quyền, cán bộ nghiên cứu trong lĩnh vực du lịch là những kinh nghiệm quý báu để vận dụng vào nghiên cứu. Công việc này rút ngắn quá trình điều tra phức tạp, đồng thời bổ sung cho phương pháp điều tra cộng đồng. 7. Cấu trúc của đề tài Ngoài phần Mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo, phụ lục, nội dung đề tài gồm có 3 chương sau đây: Chương 1: Cơ sở lý luận và tổng quan địa bàn nghiên cứu Chương 2: Tiềm năng và thực trạng phát triển du lịch sinh thái tại huyện A Lưới Chương 3: Định hướng và giải pháp phát triển du lịch sinh thái tại huyện A Lưới SVTH: Nguyễn Thị Hòa 5 Khóa luận tốt nghiệp Đại họcNgoại Ngữ NỘI DUNG Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ TỔNG QUAN VỀ ĐỊA BÀN NGHIÊN CỨU 1.1. Cơ sở lý luận về du lịch sinh thái 1.1.1. Khái niệm du lịch sinh thái (DLST) “Du lịch sinh thái”(Ecotourism) là một khái niệm tương đối mới ở Việt Nam và đã thu hút được sự quan tâm của nhiều lĩnh vực. Đây là một khái niệm rộng được hiểu theo nhiều góc độ khác nhau. Đối với một số người, “Du lịch sinh thái” được hiểu một cách đơn giản là sự kết hợp ý nghĩa của hai từ ghép “Du lịch” và “sinh thái”. Tuy nhiên cần có góc nhìn rộng hơn, tổng quát hơn để hiểu du lịch sinh thái một cách đầy đủ. Du lịch sinh thái còn được hiểu là loại hình du lịch có nguồn gốc từ du lịch thiên nhiên, gắn liền giữa môi trường tự nhiên và cộng đồng để phát triển bền vững. Trong suốt những năm 60, mối lo ngại của con người về môi trường ngày càng tăng lên thì cũng là lúc du lịch sinh thái được quan tâm nhiều hơn. Đặc biệt sau hội nghị thượng đỉnh được tổ chức ở Thụy Điển năm 1972, nhưng nó chỉ được nghiên cứu vào thập kỷ 80 của thế kỷ XX. Định nghĩa tương đối hoàn chỉnh về DLST lần đầu tiên được Hector Ceballos-Lascurain đưa ra vào năm 1987: “DLST là du lịch đến những khu vực tự nhiên còn ít bị biến đổi, với những mục đích đặc biệt: Nghiên cứu, tham quan với ý thức trân trọng thế giới hoang dã và những giá trị văn hóa được khám phá” [11;8] Theo Allen.K (1993): “DLST được phân biệt với các loại hình thiên nhiên khác về mức độ giáo dục cao về môi trường sinh thái, thông qua hướng dẫn viên có nghiệp vụ. DLST tạo ra mối quan hệ giữa con người với thiên nhiên hoang dã cùng với ý thức được giáo dục để biến bản thân khách du lịch thành những người đi đầu trong công tác bảo vệ môi trường. Phát triển DLST là giảm SVTH: Nguyễn Thị Hòa 6 Khóa luận tốt nghiệp Đại họcNgoại Ngữ thiểu tác động của du khách đến văn hóa và môi trường, đảm bảo cho địa phương được hưởng quyền lợi tài chính do du lịch mang lại và chú trọng đến những đóng góp tài chính cho việc bảo tồn thiên nhiên”. [11;9] Có thể thấy rằng có rất nhiều quan niệm về DLST, song căn cứ vào đặc thù và mục tiêu phát triển, mỗi quốc gia, mỗi tổ chức quốc tế đều đưa ra những định nghĩa riêng của mình dựa trên những góc độ nhìn nhận và đánh giác khác nhau. Và sau đây là một số định nghĩa về DLST được xem là khá tổng quát như định nghĩa của quốc gia Nepal cho rằng: “Du lịch sinh thái là loại hình du lịch đề cao sự tham gia của nhân dân vào việc hoạch định và quản lý các tài nguyên du lịch để tăng cường phát triển cộng đồng, liên kết giữa bảo tồn thiên nhiên và phát triển du lịch, đồng thời sử dụng thu nhập từ du lịch để bảo vệ các nguồn lực mà ngành du lịch phụ thuộc vào”.[11;9] Quốc gia Malaysia cho rằng: “Du lịch sinh thái là hoạt động du lịch và thăm viếng một cách có trách nhiệm về mặt môi trường, tới những khu còn nguyên vẹn, nhằm tận hưởng và trân trọng các giá trị từ thiên nhiên (và những đặc tính văn hóa kèm theo, trước đây cũng như hiện nay) mà hoạt động này sẽ thúc đẩy công tác bảo tồn, có ảnh hưởng của du khách không lớn và tạo điều kiện cho dân chúng địa phương được tham dự một cách tích cực có lợi về xã hội kinh tế”. Ngoài ra còn có định nghĩa của Oxtraylia về Du lịch sinh thái cho rằng“đó là loại hình dựa vào thiên nhiên có liên quan đến giáo dục và sự diễn giải về môi trường về thiên nhiên được quản lý bền vững về mặt sinh thái”.[10;10] Trên cơ sở của nhiều khái niệm khác nhau thì tổ chức Hiệp hội du lịch sinh thái quốc tế cũng đưa ra nhận định rằng: “DLST là việc đi lại có trách nhiệm tới các khu vực thiên nhiên mà bảo tồn được môi trường và cải thiện phúc lợi cho người dân địa phương. Trong đó yếu tố quản lý bền vững bao hàm cả nội dung hỗ trợ phát triển cộng đồng.” [3;5] Còn có rất nhiều định nghĩa khác về du lịch sinh thái, trong đó Buckley (1994) đã tổng quát như sau: “ chỉ có du lịch dựa vào tự nhiên, được quản lý bền vững, hỗ trợ bảo tồn và có giáo dục môi trường mới được xem là du lịch sinh thái. SVTH: Nguyễn Thị Hòa 7 Khóa luận tốt nghiệp Đại họcNgoại Ngữ Trong đó yếu tố quản lý bền vững bao gồm cả nội dung phát triển cộng đồng”. [11,13] Như vậy, từ định nghĩa đầu tiên được đưa ra vào năm 1987 cho đến nay, nội dung của định nghĩa về DLST: Từ chỗ đơn thuần coi hoạt động DLST là loại hình du lịch ít tác động đến môi trường tự nhiên sang cách nhìn tích cực; theo đó DLST là loại hình du lịch có trách nhiệm với môi trường hơn, có tính giáo dục và diễn giải cao về tự nhiên, có đóng góp cho hoạt động bảo tồn và đem lại lợi ích cho cộng đồng phương. Ở Việt Nam, DLST là lĩnh vực mới được nghiên cứu từ giữa thập kỷ 90 của thế kỷ 20 song đã thu hút sự quan tâm của các nhà nghiên cứu về du lịch và môi trường. Do trình độ nhận thức khác nhau, góc độ tiếp cận khác nhau, khái niệm về DLST cũng còn có nhiều điêm chưa thống nhất. Để có sự thống nhất về khái niệm, cơ sở cho công tác nghiên cứu và hoạt động thực tiễn cho phát triển di lịch sinh thái, Tổng cục du lịch Việt Nam đã phối hợp với nhiều Tổ chức quốc tế như ESCAP, WWF, IUCN… có sự tham gia của các chuyên gia, các nhà khoa học quốc tế và Việt Nam về DLST và các lĩnh vực liên quan, tổ chức Hội thảo quốc gia về “ Xây dựng chiến lược phát triển du lịch sinh thái ở Việt Nam” từ ngày 7 đến ngày 9-9-1999. Một trong những kết quả quan trọng của Hội thảo là lần đầu tiên đã đưa ra được định nghĩa DLST ở Việt Nam, theo đó: “ Du lịch sinh thái là loại hình du lịch dựa vào thiên nhiên và văn hóa bả địa, gắn với giáo dục và môi trường, có đóng góp nõ lực cho bảo vệ môi trường và phát triển bền vững, với sự tham gia tích cực của cộng đồng địa phương”.[3;11] DLST còn được hiểu dưới những tên gọi khác như: - Du lịch thiên nhiên ( Natural Tourism). - Du lịch dựa vào thiên nhiên (Nature- Based Tourism). - Du lịch môi trường ( Environmental Tourism). - Du lịch đặc thù ( Particular Tourism). - Du lịch xanh (Green Tourism) - Du lịch thám hiểm (Adventure Tourism) SVTH: Nguyễn Thị Hòa 8 Khóa luận tốt nghiệp Đại họcNgoại Ngữ - Du lịch bản xứ (Native Tourism) - Du lịch có trách nhiệm (Responsible Tourism) - Du lịch nhạy cảm (Sensitized Tourism) - Du lịch nhà tranh (Cottage Tourism) - Du lịch bền vững (Sustainable Tourism). Cũng có người quan niệm DLST là có lợi cho sinh thái, ít có những tác động tiêu cực đến sự tồn tại và phát triển của các hệ sinh thái nơi diễn ra các hoạt động du lịch. Có một số ý kiến cho rằng DLST đồng nghĩa với du lịch địa lý, du lịch có trách nhiệm, du lịch xanh có lợi cho môi trường hay có tính bền vững. Có thể nói cho đến nay khái niệm về DLST vẫn còn được hiểu dưới nhiều góc độ khác nhau. Những tranh luận vẫn còn tiếp tục nhằm đưa ra một định nghĩa chung được chấp nhận về DLST, đa số ý kiến trên các diễn đàn quốc tế chính thức về DLST đều cho rằng DLST là loại hình du lịch dựa vào thiên nhiên, hỗ trợ cho các hoạt động bảo tồn và được quản lý bền vững về mặt sinh thái. Du khách sẽ được hướng dẫn tham quan với những diễn giải cần thiết về môi trường để nâng cao hiểu biết, cảm nhận được những giá trị thiên nhiên và văn hóa mà không gây ra những tác động không thể chấp nhận đối với hệ sinh thái và văn hóa bản địa. Về nội dung, DLST là loại hình du lịch tham quan, thám hiểm, đưa du khách đến với môi trường tương đối còn nguyên vẹn, về các vùng thiên nhiên hoang dã, đặc sắc để tìm hiểu, nghiên cứu các hệ sinh thái và các nền văn hóa bản địa độc đáo, làm thức dậy ở du khách tình yêu và trách nhiệm bảo tồn phát triển đối với tự nhiên và cộng đồng địa phương. Nói một cách khác, DLST là loại hình du lịch có sự nhận thức mạnh mẽ về thiên nhiên và ý thức trách nhiệm với xã hội. Thuật ngữ “ Responsible travel” (du lịch trách nhiệm) luôn gắn với khái niệm DLST, hay nói cách khác DLST là hình thức du lịch có trách nhiệm là không làm ảnh hưởng đến bảo tồn thiên nhiên, không ảnh hưởng tới môi trường và duy trì, phát triển cuộc sống của người dân địa phương. Khái quát lại, có thể coi DLST là loại hình du lịch sinh thái mang những đặc tính cơ bản: SVTH: Nguyễn Thị Hòa 9 Khóa luận tốt nghiệp Đại họcNgoại Ngữ - Phát triển dựa vào những giá trị ( hấp dẫn) của thiên nhiên và văn hóa bản địa. - Được quản lý về môi trường sinh thái. - Có giáo dục và diễn giải về môi trường. - Có đóng góp cho những nỗ lực bảo tồn và phát triển cộng đồng. 1.1.2. Những đặc trưng cơ bản của du lịch sinh thái Phát triển du lịch nói chung và DLST nói riêng đều dựa trên cơ sở khai thác tài nguyên và sử dụng tiềm năng về du lịch tự nhiên và nhân văn kèm theo cơ sở hạ tầng và dịch vụ. Những sản phẩm du lịch tự nhiên đều được hình thành từ các tiềm năng tài nguyên đem lại lợi ích cho xã hội. Vì vậy DLST vừa mang đặc trưng của du lịch vừa mang đặc trưng riêng của mình: Tính đa ngành: Đối tượng được khai thác để phát triển du lịch nói chung và DLST nói riêng, đồng thời thu nhập của xã hội từ du lịch mang lại nguồn thu cho nhiều ngành kinh tế khác thông qua sản phẩm du lịch dịch vụ cung cấp cho khách du lịch điện nước, nông sản, hàng hóa… Tính đa thành phần: Được thể hiện ở sự đa dạng của các bên tham gia vào DLST, trong đó có cả khách du lịch, những người phục vụ du lịch, cộng đồng địa phương, các tổ chức chính phủ và phi chính phủ, các tổ chức tư nhân tham gia vào hoạt động du lịch. Tính đa mục tiêu: Biểu hiện ở những lợi ích đa dạng về bảo tồn thiên nhiên, cảnh quan lịch sử- văn hóa nâng cao chất lượng cuộc sống của khách du lịch và người tham gia hoạt động dịch vụ du lịch, mở rộng sự giao lưu văn hóa, kinh tế và nâng cao ý thức trách nhiệm cho mọi thành viên trong xã hội. Tính liên vùng: Biểu hiện thông qua các tuyến du lịch với một quần thể các điểm du lịch trong một khu vực, một quốc gia hay giữa các quốc gia với nhau. Tính mùa vụ: Biểu hiện ở thời gian diễn ra hoạt động du lịch tập trung với cường độ cao trong năm.Tính mùa vụ thể hiện rõ nhất ở các loại hình du lịch nghỉ biển, thể thao theo mùa…(theo tính chất của khí hậu) hoặc loại hình du lịch nghỉ cuối tuần, vui chơi giải trí…(theo tính chất công việc của những người hưởng thụ sản phẩm du lịch). SVTH: Nguyễn Thị Hòa 10 Khóa luận tốt nghiệp Đại họcNgoại Ngữ Tính chi phí: Biểu hiện ở chỗ mục đích đi du lịch là hưởng thụ các sản phẩm đi du lịch chứ không phải vì mục tiêu kiếm tiền. Tính xã hội hóa: Biểu hiện ở việc thu hút mọi thành phần trong xã hội tham gia (có thể trực tiếp hoặc gián tiếp). Bên cạnh các đặc trưng của ngành du lịch nói chung, thì DLST cũng có những đặc trưng riêng bao gồm: Tính giáo dục cao về môi trường: DLST hướng con người tiếp cận gần hơn nữa với môi trường tự nhiên và các khu bảo tồn nơi có giá trị cao về đa dạng sinh học và rất nhạy cảm về mặt môi trường. Hoạt động du lịch gây nên những áp lực lớn đối với môi trường, và DLST được coi là là chiếc chìa khóa nhằm cân bằng giữa mục tiêu phát triển du lịch và bảo vệ môi trường. Góp phần bảo tồn các nguồn tài nguyên thiên nhiên và duy trì tính đa dạng sinh học: Hoạt động DLST có tác dụng giáo dục con người bảo vệ tài nguyên thiên nhiên cũng như thúc đẩy các hoạt động bảo tồn, đảm bảoyêu cầu phát triển bền vững. Sự thu hút tham gia của cộng đồng địa phương: cộng đồng địa phương chính là những người sở hữu các nguồn tài nguyên thiên nhiên tại địa phương mình. Phát triển DLST hướng con người tới các vùng tự nhiên hoang sơ, có giá trị cao về đa dạng sinh học, điều này yêu cầu đặt ra một yêu cầu cấp bách là cần phải có sự tham gia của cộng đồng tại khu vực đó bởi vì hơn ai hết những người dân địa phương tại đây hiểu rõ nhất về các nguồn tài nguyên của mình. Sự tham gia của cộng đồng địa phương có tác dụng to lớn trong việc giáo dục du khách bảo vệ các nguồn tài nguyên và môi trường, đồng thời cũng góp phần nâng cao hơn nữa nhận thức cho cộng đồng, tăng các nguồn thu nhập cho cộng đồng. 1.1.3. Nguyên tắc phát triển du lịch sinh thái Phát triển DLST cần tuân theo một số nguyên tắc sau: Thứ nhất, có hoạt động giáo dục, diễn giải nhằm nâng cao hiểu biết về môi trường, qua đó tạo ý thức tham gia vào các nỗ lực bảo tồn: Đây là một trong những nguyên tắc cơ bản của hoạt động DLST, tạo ra sự khác biệt rõ ràng giữa DLST và với các loại hình du lịch dựa vào tự nhiên. Du SVTH: Nguyễn Thị Hòa 11 Khóa luận tốt nghiệp Đại họcNgoại Ngữ khách khi rời khỏi nơi mình đến tham quan sẽ phải có được sự hiểu biết cao hơn về giá trị của môi trường tự nhiên, về những đặc điểm sinh thái khu vực và văn hóa bản địa. Khách du lịch sinh thái sau một chuyến tham quan sẽ có tầm nhìn và hiểu biết hơn về đặc tính sinh thái khu vực và văn hóa cộng đồng địa phương.Với những hiểu biết đó, thì thái độ cư xử của du khách sẽ thay đổi bằng nhiều nỗ lực tích cực trong việc bảo tồn và phát triển tự nhiên sinh thái va văn hóa khu vực. Thứ hai, bảo vệ môi trường và duy trì hệ sinh thái: Du lịch nói chung và DLST nói riêng có ảnh hưởng trực tiếp đến môi trường và hệ sinh thái khu vực. Các tác động tiêu cực của DLST sẽ làm thay đổi và biến tính hệ sinh thái và môi trƣờng. Một số hệ sinh thái và môi trường sống đặc biệt dễ bị tổn thương vì áp lực phát triển DLST, một phần môi trường sống có chất lượng kém hơn, điều này dẫn đến giảm đi về đa dạng sinh học. Với các loại hình du lịch khác, vấn đề bảo vệ môi trường, duy trì hệ sinh thái chưa phải là ưu tiên hàng đầu thì ngược lại DLST coi đây là một nguyên tắc cơ bản cần tuân thủ bởi vì: Mục tiêu của hoạt động DLST là bảo vệ môi trường và duy trì các hệ sinh thái. Bên cạnh đó, DLST tồn tại được thì nó luôn phải gắn liền với việc bảo vệ môi trường và duy trì các hệ sinh thái điển hình. Sự hủy hoại hệ sinh thái và sự thoái hóa xuống cấp của môi trường sẽ là những nhân tố dẫn đến sự diệt vong của DLST. Thứ ba, bảo vệ và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc : Văn hóa là sự tích lũy kiến thức về ứng xử giữa con người với con người, giữa con người với tự nhiên. Nếu coi văn hóa là kết quả thể hiện quá trình thích ứng của con người với môi trường tự nhiên, thì tính đa dạng sinh học và tính đa dạng văn hóa có mối quan hệ mật thiết theo những quy luật nhất định. Vì vậy nguyên tắc bảo vệ và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc là một trong những nguyên tắc quan trọng mà hoạt động DLST phải tuân thủ theo. Các giá trị nhân văn và bộ phận hữu cơ không thể tách rời các giá trị môi trường tự nhiên đối với các hệ sinh thái ở một nơi cụ thể. Sự xuống cấp hoặc biến đổi liên tục, sinh hoạt văn hóa truyền thống của một cộng đồng địa phương dưới tác động của một SVTH: Nguyễn Thị Hòa 12