Tài liệu Tích hợp giáo dục môi trường trong dạy học địa lí 12

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM ––––––––––––––––––––– NGUYỄN THỊ HUYỀN TÍCH HỢP GIÁO DỤC MÔI TRƯỜNG TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ 12 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC THÁI NGUYÊN - 2018 ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM ––––––––––––––––––––– NGUYỄN THỊ HUYỀN TÍCH HỢP GIÁO DỤC MÔI TRƯỜNG TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ 12 Ngành: LL & PP dạy học bộ môn Địa lí Mã số: 8.14.01.11 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Nguyễn Phương Liên THÁI NGUYÊN - 2018 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của tôi. Các tài liệu trích dẫn có nguồn gốc rõ ràng và không sao chép dưới bất kì hình thức nào. Kết quả trong luận văn được thu thập trong quá trình nghiên cứu là trung thực, chưa từng được công bố trong bất cứ công trình nào khác. Tác giả Nguyễn Thị Huyền Xác nhận của khoa chuyên môn Xác nhận của người hướng dẫn khoa học PGS.TS. Nguyễn Phương Liên i LỜI CẢM ƠN Sau thời gian học tập và rèn luyện tại Trường Đại học sư phạm Thái Nguyên bằng sự biết ơn và kính trọng, em xin gửi lời cảm ơn chân thành đến Ban Giám hiệu, các phòng, khoa thuộc Trường Đại học sư phạm Thái Nguyên và các Giáo sư, P. Giáo sư, Tiến sĩ đã nhiệt tình hướng dẫn, giảng dạy, tạo mọi điều kiện thuận lợi giúp đỡ em trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thiện đề tài nghiên cứu khoa học này. Đặc biệt, em xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới PGS.TS. Nguyễn Phương Liên - người đã trực tiếp hướng dẫn, chỉ bảo tận tình, giúp đỡ em trong quá trình thực hiện đề tài. Xin chân thành cảm ơn các thầy cô giáo và học sinh trường THPT Hàn Thuyên, THPT Quế Võ số 1, THPT Quế Võ số 2, Trung Tâm GDNN - GDTX tỉnh Bắc Ninh đã tạo điều kiện giúp đỡ và phối hợp thực hiện trong quá trình nghiên cứu và tiến hành thực nghiệm sư phạm, điều tra thực tế tại trường để đạt kết quả khách quan nhất. Tuy nhiên điều kiện về năng lực bản thân còn hạn chế, đề tài nghiên cứu khoa học chắc chắn không tránh khỏi những thiếu sót. Kính mong nhận được sự đóng góp ý kiến của các thầy cô giáo, bạn bè và đồng nghiệp để đề tài nghiên cứu của em được hoàn thiện hơn. Em xin trân trọng cảm ơn! Thái Nguyên, tháng 4 năm 2018 Tác giả Nguyễn Thị Huyền ii MỤC LỤC Trang phụ bìa Lời cam đoan ......................................................................................................... i Lời cảm ơn ............................................................................................................ ii Mục lục ................................................................................................................iii Danh mục chữ viết tắt .......................................................................................... iv Danh mục các bảng............................................................................................... v Danh mục các hình, biểu đồ ................................................................................ vi MỞ ĐẦU .............................................................................................................. 1 1. Lí do chọn đề tài ............................................................................................... 1 2. Lịch sử nghiên cứu của đề tài ........................................................................... 2 3. Mục tiêu nghiên cứu ......................................................................................... 7 4. Nhiệm vụ nghiên cứu ....................................................................................... 7 5. Đối tượng nghiên cứu ....................................................................................... 8 6. Quan điểm và phương pháp nghiên cứu ........................................................... 8 7. Đóng góp của luận văn ................................................................................... 10 8. Cấu trúc của luận văn ..................................................................................... 11 NỘI DUNG ........................................................................................................ 12 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA TÍCH HỢP GIÁO DỤC MÔI TRƯỜNG TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ 12 ................................. 12 1.1. Một số vấn đề về phương pháp dạy học ...................................................... 12 1.1.1. Khái niệm phương pháp dạy học ............................................................. 12 1.1.2. Tích hợp và dạy học tích hợp ................................................................... 13 1.2. Một số vấn đề về giáo dục môi trường ........................................................ 14 1.2.1. Khái niệm môi trường .............................................................................. 14 1.2.2. Ô nhiễm môi trường ................................................................................. 16 1.2.3.Nguyên nhân gây ô nhiễm môi trường ...................................................... 16 1.2.4. Nội dung giáo dục môi trường.................................................................. 18 iii 1.3. Tích hợp giáo dục môi trường ..................................................................... 19 1.3.1. Khái niệm giáo dục môi trường ................................................................ 19 1.3.2. Khái niệm về tích hợp giáo dục môi trường ............................................. 20 1.3.3. Mục tiêu tích hợp giáo dục môi trường .................................................... 21 1.4. Đặc điểm chương trình sách giáo khoa Địa lí 12 trung học phổ thông....... 23 1.4.1. Về chương trình Địa lí 12 ......................................................................... 23 1.4.2. Về sách giáo khoa Địa lí 12 ...................................................................... 25 1.5. Đặc điểm tâm lí và nhận thức của học sinh lớp 12, trung học phổ thông ... 27 1.6. Thực trạng việc tích hợp giáo dục môi trường trong dạy học Địa Lí 12 ở trường trung học phổ thông............................................................................... 28 Tiểu kết chương 1 ............................................................................................. 32 Chương 2. TÍCH HỢP NỘI DUNG GIÁO DỤC MÔI TRƯỜNG TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ 12 ....................................................................................... 33 2.1.Tích hợp giáo dục môi trường trong dạy học Địa Lí lớp 12 ở trường trung học phổ thông ..................................................................................................... 33 2.1.1. Các nguyên tắc thực hiện giáo dục môi trường ở trường phổ thông........ 33 2.1.2. Các nguyên tắc tích hợp nội dung giáo dục môi trường trong chương trình Địa lí ........................................................................................................... 34 2.1.3. Khả năng tích hợp giáo dục môi trường của chương trình Địa lí 12 trung học phổ thông ..................................................................................................... 34 2.1.4. Các nội dung có thể tích hợp giáo dục môi trường trong dạy học Địa lí 12 ....36 2.2. Mức độ tích hợp giáo dục môi trường qua môn Địa lí. ............................... 43 2.3. Phương pháp tích hợp giáo dục môi trường qua môn Địa lí 12. ................. 44 2.3.1. Phương pháp đàm thoại gợi mở ............................................................... 45 2.3.2. Phương pháp nêu và giải quyết vấn đề ..................................................... 47 2.3.3. Phương pháp tranh luận ............................................................................ 49 2.3.4. Phương pháp dạy học hợp tác theo nhóm ................................................ 50 2.3.5. Phương pháp kể chuyện............................................................................ 52 iv 2.3.6. Phương pháp sử dụng tranh ảnh, video, phim .......................................... 53 2.3.7. Phương pháp lập dự án ............................................................................. 56 2.3.8. Một số phương pháp khác ........................................................................ 59 2.4. Hình thức tổ chức tích hợp giáo dục môi trường trong dạy học Địa lí 12 .. 61 2.4.1. Hình thức dạy học nội khóa...................................................................... 62 2.4.2. Hình thức giáo dục môi trường qua hoạt động ngoại khóa ...................... 63 Tiểu kết chương 2 ............................................................................................... 67 Chương 3. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM........................................................ 68 3.1. Mục đích yêu cầu của thực nghiệm sư phạm .............................................. 68 3.2. Nguyên tắc thực nghiệm .............................................................................. 68 3.3. Tổ chức thực nghiệm sư phạm .................................................................... 69 3.3.1. Đối tượng thực nghiệm ............................................................................. 69 3.2.2. Thời gian thực nghiệm.............................................................................. 69 3.2.3. Phương pháp thực nghiệm ........................................................................ 69 3.4. Nội dung thực nghiệm ................................................................................. 69 3.4.1. Bài học có nội dung tích hợp toàn phần ................................................... 70 3.4.2. Bài học có nội dung tích hợp toàn phần (Phụ lục 3) ................................ 77 3.4.3. Bài học có nội dung tích hợp liên hệ (Phụ lục 4) ..................................... 77 3.5. Kết quả thực nghiệm.................................................................................... 77 3.5.1. Đối với học sinh........................................................................................ 77 3.5.2. Đối với giáo viên ...................................................................................... 80 Tiểu kết chương 3 ............................................................................................... 82 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ .......................................................................... 83 TÀI LIỆU THAM KHẢO................................................................................ 86 PHỤ LỤC v DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT STT Viết tắt Viết đầy đủ 1 ĐC Đối chứng 2 GDMT Giáo dục môi trường 3 GV Giáo viên 4 HS Học sinh 5 SGK Sách giáo khoa 6 THPT Trung học phổ thông 7 TN Thực nghiệm 8 TT GDNN - Trung Tâm Giáo Dục Nghề Nghiệp - Giáo Dục Thường Xuyên GDTX iv vi DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1. Chương trình sách giáo khoa Địa lí 12........................................................25 Bảng 2.1. Các nội dung có thể tích hợp GDMT trong dạy học Địa lí 12 ....................36 Bảng 3.1. Đối tượng thực nghiệm ...............................................................................69 Bảng 3.2a. Kết quả thực nghiệm (giá trị tuyệt đối) .....................................................78 Bảng 3.2b. Kết quả thực nghiệm (sau khi xứ lí, đơn vị %) .........................................78 v vii DANH MỤC CÁC HÌNH, BIỂU ĐỒ Hình 2.1. Giao thông tắc nghẽn ở thành phố Hà Nội .................................................54 Hình 2.2. Giao thông tắc nghẽn ở thành phố Hồ Chí Minh.........................................54 Hình 2.3. Khu nhà ổ chuột trong lòng Sài Gòn ...........................................................55 Hình 2.4. Rác thải vứt bừa bãi .....................................................................................55 Hình 3.1. Biểu đồ điểm trung bình giữa lớp thực nghiệm và lớp đối chứng...............79 vi viii MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Môi trường là vấn đề hiện đang được đưa ra bàn luận nhiều và trở thành vấn đề cấp bách trong những năm gần đây. Bởi lẽ, môi trường có tầm quan trọng đặc biệt đối với đời sống của con người, sinh vật và sự tồn tại, phát triển của một đất nước, của cả nhân loại. Tuy nhiên môi trường hiện nay đang bị suy giảm nghiêm trọng. Hiện các nhà khoa học, các chuyên gia cùng hàng ngàn hàng triệu người có cùng mối quan tâm đang tìm kiếm và thực hiện các giải pháp nhằm hạn chế không để môi trường bị ô nhiễm, bị hủy hoại thêm. Liệu những việc làm hiện nay có phải là đã quá muộn khi thiên nhiên đang nổi giận, đang trừng phạt loài người vì sự tham lam, ích kỷ bằng hàng loạt những thiên tai như động đất, sóng thần, lũ lụt...? Ngày 17 tháng 10 năm 2001 Thủ Tướng chính phủ ký quyết định 1363/QĐTTG về việc phê duyệt đề án: “Đưa các nội dung bảo vệ môi trường vào hệ thống giáo dục quốc dân với mục tiêu: giáo dục học sinh, sinh viên các cấp học, bậc học, trình độ đào tạo trong hệ thống giáo dục quốc dân có hiểu biết về pháp luật và chủ trương chính sách của Đảng, nhà nước về bảo vệ môi trường có kiến thức về môi trường để tự giác thực hiện bảo vệ môi trường”.[33] Chỉ thị 25/CT-TTg về một số nhiệm vụ, giải pháp cấp bách về bảo vệ môi trường của Thủ Tướng chính phủ nêu rõ trong thời gian tới nước ta sẽ trở thành bãi thải công nghệ lạc hậu, các loại hình sản xuất ô nhiễm môi trường đang ngày càng hiện hữu, biến đổi khí hậu phức tạp đặt ra nhiều thách thức mới đối với công tác bảo vệ môi trường. Trong chỉ thị số 36 - CT/TW ngày 25 tháng 6 năm 2008 Ban chấp hành Trung ương Đảng về “tăng cường công tác bảo vệ môi trường trong thời kì công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước” đã nêu rõ một trong những giải pháp hang đầu đó là: thường xuyên giáo dục, tuyên truyền xây dựng thói quen, nếp sống và các phong trào quần chúng, bảo vệ môi trường. Bảo vệ môi trường là vấn đề của toàn xã hội , nó có liên quan trực tiếp không những với từng cá nhân con người, từng nhóm người mà với cả cộng đồng, quốc gia 1 và quốc tế. Việc giáo dục môi trường ở nhà trường phổ thông là một quá trình nhận thức giúp các em hiểu biết về thiên nhiên, môi trường, từ đó giáo dục cho các em ý thức quan tâm thường xuyên đến môi trường, dần dần hình thành ở các em lòng yêu thích, tôn trọng thiên nhiên, bảo vệ môi trường sống, phong cảnh đẹp, các di tích văn hóa lịch sử của đất nước. Việc giáo dục môi trường ở nhà trường phổ thông chưa có môn học và bài học riêng, kiến thức về môi trường chỉ được lồng ghép vào một số bài học ở một số bộ môn khoa học tự nhiên và khoa học xã hội. Trong đó, Địa lí là môn học có tính chất tổng hợp của những tri thức có “tính môi trường” nhất. Vì vậy môn Địa lí ở trường phổ thông có nhiều thuận lợi để giáo dục về môi trường cho học sinh hơn các môn học khác. Nhận thức về tính cấp thiết, thực tế và vai trò của giáo dục môi trường cho học sinh tôi lựa chọn đề tài “Tích hợp giáo dục môi trường trong dạy học Địa lí 12”. Hy vọng có thể đóng góp một phần công sức nhỏ bé vào mục tiêu giáo dục môi trường vì sự phát triển bền vững của Việt Nam nói riêng và thế giới nói chung. 2. Lịch sử nghiên cứu của đề tài 2.1. Trên thế giới Hai từ “giáo dục” và “môi trường” được chính thức kết hợp với nhau lần đầu tiên vào khoảng giữa những năm 1960. Khái niệm giáo dục môi trường (GDMT) được hình thành ở nước Anh là nhờ ở Sir Patrich Geddes, một giáo sư thực vật học người Scotland. Ông đã chỉ ra mối liên hệ quan trọng giữa chất lượng môi trường với chất lượng giáo dục vào khoảng năm 1982. Năm 1972 Liên Hiệp Quốc triệu tập “phiên họp đầu tiên của hội nghị Môi trường nhân loại” tại Stockholm (Thụy Điển từ ngày mồng 05 đến ngày 16/6/1972), hội nghị đã dựng lên cột mốc đầu tiên của con người trong công tác bảo vệ môi trường mang tầm quốc tế. “Bản tuyên bố về môi trường loài người” được thông qua tại cuộc họp là văn kiện mang tầm quốc tế đầu tiên trong lịch sử nhân loại đề cập đến ý chí và quyết tâm bảo vệ môi trường, đánh dấu sự ra đời của điều luật môi trường quốc tế. Kể từ đó, Liên Hiệp Quốc đã chọn ngày 5/6 hàng năm là ngày môi trường thế giới và khuyến khích các chính phủ, các tổ chức hoạt động nhằm cải thiện môi trường ở nước mình trong ngày này. 2 Cũng từ hội nghị Stockholm chương trình môi trường Liên Hợp Quốc được thành lập (UNEP). Sau đó UNEP kết hợp với UNESCO khai trương chương trình GDMT quốc tế (International Environmental Education Progamme - IEEP). Chính IEEP đã tổ chức hội thảo quốc tế về giáo dục môi trường tại Beograt (Thủ đô Nam Tư cũ) từ ngày 13 đến 22 tháng 10 năm 1975. Kết quả của cuộc hội thảo đã đưa ra bản tuyên bố liên chính phủ lần đầu tiên về giáo dục môi trường. Các mục đích, mục tiêu, của chương trình được đưa vào một văn kiện của hội thảo có tên là: “ hiến chương Belyrade - một hệ thống nguyên tắc toàn cầu cho giáo dục môi trường”. Tại Châu Á một cuộc hội thảo cũng được tổ chức ở Băng Cốc vào tháng 11 năm 1976. Hội thảo đã đưa ra 15 khuyến nghị tập trung vào bốn lĩnh vực sau: + Chương trình giáo dục môi trường. + Đào tạo nhân lực cho GDMT + GDMT phi chính quy. + Soạn thảo tài liệu, xây dựng các chương trình giảng dạy GDMT. Tại hội nghị liên chính phủ lần đầu tiên về GDMT do UNESCO tổ chức tại Tbilisi (Liên Xô cũ) năm 1977 có 66 nước thành viên tham dự. Hội nghị đưa ra các ý kiến đóng góp cho việc áp dụng rộng rãi hơn nữa GDMT trong chương trình giáo dục chính thức và không chính thức. Sự kiện quan trọng này và những công bố liên tiếp theo dự kiến của hội nghị đã tiếp tục đóng góp cho hệ thống nguyên tắc của sự phát triển GDMT trên toàn thế giới ngày nay. Năm 1980, Chiến lược bảo tồn thế giới kêu gọi một “đạo đức” mới trong xã hội loài người, nghĩa là con người hãy chung sống hài hòa với thế giới tự nhiên. Xét cho cùng chỉ có thể đạt được mục tiêu bảo tồn nếu toàn thể xã hội loài người thay đổi cách ứng xử với môi trường. Nhiệm vụ lâu dài của GDMT là nuôi dưỡng củng cố thái độ và hành vi phù hợp với đạo đức mới. Năm 1987, tại hội nghị về môi trường ở Moscowva do UNEP và UNESCO đồng tổ chức, đã đưa ra kết luận về tầm quan trọng cuả giáo dục môi trường: Nếu không nâng cao được sự hiểu biết của công chúng về những mối quan hệ mật thiết giữa chất lượng môi trường với quá trình cung ứng liên tục các nhu cầu ngày càng tăng của họ, thì sau này sẽ khó làm giảm bớt được những mối nguy cơ về môi trường ở các địa phương cũng như trên toàn thế giới. Bởi vì hành động của con người tùy thuộc vào động cơ của họ và động cơ này lại tùy thuộc vào chính nhận thức và trình 3 độ hiểu biết của họ. Do đó, giáo dục môi trường là một phương tiện không thể thiếu để giúp mọi người hiểu biết về môi trường. Cũng trong năm 1987, Uỷ ban thế giới về môi trường và sự phát triển đã có báo cáo “Tương lai của chúng ta”. Báo cáo đã đưa ra một công bố “ chương trình nghị sự toàn cầu” để nhất trí vấn đề môi trường với sự phát triển. Giáo dục được coi là trọng tâm của chương trình này. Sau các hội nghị ở các khu vực hội nghị quốc tế về giáo dục môi trường do UNESCO và UNEP được tổ chức từ ngày 17 đến ngày 21 tháng 8 năm 1987 tại Matsxcơva. Hội thảo đã đề ra 9 mục tiêu và chiến lược hành động quốc tế trong lĩnh vực GDMT và đào tạo giáo viên cho thập kỉ 90. Tiếp đó hội nghị thượng đỉnh về biến đổi khí hậu toàn cầu tại RiodeJanero vào năm 1992 đã diễn ra. Chính phủ các nước đã có nhiều công bố dành cho giáo dục môi trường thông qua các văn kiện. Một trong những kết quả chính thức của hội nghị là nhất trí rằng phát triển và giáo dục môi trường phải là một bộ phận thống nhất của quá trình học tập. Năm 2002, Hội nghị Thượng đỉnh Thế giới về Phát triển bền vững tổ chức ở Johannesburg, Nam Phi. Mốc quan trọng cuối cùng trên quy mô toàn cầu là Hội nghị thống nhất: Mục đích của GDMT giờ đây đã trở thành việc theo đuổi của tất cả các hoạt động giáo dục. Năm 2009 tại thủ đô Copenhagen của Đan Mạch đã tổ chức hội nghị Copenhagen về khí hậu thế giới, các đại diện đến từ 192 quốc gia đã thảo luận về các phương án tiếp tục duy trì thực hiện các cam kết đến cùng sau khi “ Nghị định thư Kyoto” lần I hết hạn; cụ thể là các thỏa thuận cắt giảm khí thải toàn cầu từ năm 2012 đến năm 2020. Việc cắt giảm khí thải toàn cầu là một trong những liệu pháp hữu hiệu để bảo vệ môi trường. Hội nghị được xem là “cơ hội cuối cùng để cứu nhân loại”. Cuộc họp đã đưa ra “Khung công ước của Liên hiệp quốc về biến đổi khí hậu”. Năm 2015 Hội nghị COP21 tại Paris đã chính thức thông qua văn bản chống biến đổi khí hậu toàn cầu. COP21 đã đem theo hy vọng về một Trái Đất phát triển bền vững, tại hội nghị này nhiều vấn đề môi trường đã được đặt ra. Như vậy có thể thấy mối quan tâm của cộng đồng thế giới về vấn đề môi trường ngày càng cao. Và một dự kiến được đưa ra là mọi chính phủ phải nỗ lực phấn 4 đấu đưa ra các chiến lược nhằm mục đích kết hợp môi trường và phát triển thành vấn đề quan trọng đưa vào nội dung các cấp học. Nhìn chung chương trình GDMT trong nhà trường trên thế giới tập trung vào bốn hướng chính: + Hướng thứ nhất: Chiến lược tích hợp. + Hướng thứ hai: Các kiến thức đưa thành môn riêng. + Hướng thứ ba: Đưa thành các chủ đề. + Hướng thứ tư: Phối hợp cả ba phương thức trên, gia giảm phù hợp với điều kiện dạy học từng nước và từng cấp học khác nhau. Trong bốn hướng trên phương thức tích hợp vẫn được nhiều nước áp dụng nhất. Vì việc tích hợp một vấn đề vào bài học giúp học sinh hứng thú với những tiết học hơn, dễ hiểu và hiểu sâu nội dung bài học. Chúng ta cần tích cực dạy học theo hướng tích hợp nhằm nâng cao chất lượng dạy học. Từ đó khuyến khích học sinh vận dụng kiến thức của môn học để giải quyết các tình huống thực tiễn, tăng cường khả năng vận dụng tổng hợp, khả năng tự học, tự nghiên cứu. Đó là tính ứng dụng và thực tế của phương pháp dạy học tích hợp. 2.2. Ở Việt Nam Vấn đề giáo dục môi trường đã và đang thu hút sự quan tâm đông đảo của các nhà giáo dục. Ngay từ năm 1960 vấn đề bảo vệ môi trường đã được đặt ra nghiêm túc và đã được nghiên cứu để tích hợp vào chương trình dạy học ở các trường THCS nhưng với mức độ còn hạn chế. Đầu thập kỉ 80 nội dung GDMT đã được tích hợp vào chương trình giảng dạy các môn , trong đó môn Địa Lí được coi là phù hợp nhất. Từ năm 1982-1983 khoa Địa Lí trường Đại học sư phạm Hà Nội đã đưa môn bảo vệ tự nhiên mà nay là giáo dục môi trường vào chương trình đào tạo. Cuốn “Quán triệt tinh thần giáo dục kỹ thuật tổng hợp, hướng nghiệp dân số và bảo vệ môi trường”(1985) của nhà xuất bản giáo dục và cuốn “Giáo dục bảo vệ môi trường trong nhà trường phổ thông” của PGS.Nguyễn Dược in vào năm 1986 cho thấy rõ sự nhận thức về giáo dục bảo vệ môi trường ở nước ta. Từ đó trở đi công tác GDMT trong nhà trường phổ thông mới thực sự được chú trọng.Vấn đề lồng ghép, tích hợp giáo dục môi trường qua các môn học có một số công trình nghiên cứu như: “Một số phương 5 pháp tiếp cận GDMT” của tác giả Hoàng Đức Nhuận và Nguyễn Văn Khang; “ GDMT qua dạy học phần sinh thái học lớp 11 Phổ thông trung học” của tác giả Dương Tiến Sỹ; “GDMT trong nhà trường phổ thông” tài liệu bồi dưỡng thường xuyên chu kỳ 1992 - 1996 cho giáo viên Sinh học, Địa lí. Gần đây hơn có thể kể đến các công trình nghiên cứu như: + Cuốn sách “giáo dục môi trường qua môn Địa Lí” của nhóm tác giả Nguyễn Phi Hạnh - Nguyễn Thị Thu Hằng, NXB Đại học sư phạm - 2004, đã đề cập những vấn đề cơ bản của giáo dục môi trường qua môn Địa lí. + Cuốn sách “GDMT địa phương trong dạy học môn khoa học lớp 4 cho học sinh tiểu học tỉnh Vĩnh Phúc” đã góp phần giáo dục ý thức bảo vệ môi trường của học sinh. + Tác giả Đặng Văn Đức - Nguyễn Thị Thu Hằng “Thiết kế các môđun khai thác nội dung giáo dục môi trường trong sách giáo khoa Địa lí bậc Trung học” NXB Đại học sư phạm - 2006, nghiên cứu về việc thiết kế những bài học khai thác nội dung giáo dục môi trường trong sách giáo khoa Địa lí phổ thông. Ngoài ra còn có các chỉ thị, nghị quyết, của Bộ Chính trị, Thủ tướng chính phủ đề cập đến vấn đề giáo dục môi trường. Chỉ thị 36-CT/TW của Bộ Chính trị ngày 25/6/1998 về “Tăng cường công tác bảo vệ môi trường trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước” đã chỉ rõ: “Bảo vệ môi trường là một vấn đề sống còn của đất nước, của nhân loại; là nhiệm vụ có tính xã hội sâu sắc, gắn liền với cuộc đấu tranh xoá đói giảm nghèo ở mỗi nước, với cuộc đấu tranh vì hoà bình và tiến bộ xã hội trên phạm vi toàn thế giới”. Chỉ thị đã đưa ra 8 giải pháp lớn về bảo vệ môi trường, trong đó giải pháp đầu tiên là: “Thường xuyên giáo dục, tuyên truyền, xây dựng thói quen, nếp sống và các phong trào quần chúng bảo vệ môi trường”.[2] Nghị quyết số 41-NQ/TW ngày 15/11/2004 của Bộ Chính trị về bảo vệ môi trường trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Giải pháp đầu tiên được nêu ra là: “Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, giáo dục nâng cao nhận thức và trách nhiệm bảo vệ môi trường”. Quyết định số 1363/QĐ-TTg ngày 17/10/2001 của Thủ tướng Chính phủ về việc phê duyệt đề án “Đưa các nội dung bảo vệ môi trường vào hệ thống giáo dục quốc dân”. 6 Quyết định số 256/2003/QĐ-TTg ngày 02/12/2003 của Thủ tướng Chính phủ về “Chiến lược bảo vệ môi trường quốc gia đến năm 2010 và định hướng đến năm 2020”. Quyết định số 153/2004/QĐ-TTg ngày 17/8/2004 của Thủ tướng Chính phủ ban hành “Định hướng chiến lược phát triển bền vững của Việt Nam” (Chương trình nghị sự 21 của Việt Nam). Luật Bảo vệ môi trường số 52/2005/QH11 ngày 29/11/2005 của Quốc hội Nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Trong đó, Điều 5 và Điều 6 đề cập đến chính sách của Nhà nước về bảo vệ môi trường và những hoạt động được khuyến khích, trong đó có công tác tuyên truyền, giáo dục. Tuy nhiên chương trình GDMT ở trường THCS nói riêng và các cấp, bậc học khác nói chung chưa thống nhất. Các phương pháp GDMT còn nặng về cung cấp kiến thức hơn là hình thành thái độ xúc cảm, hành vi quan tâm đến môi trường và vì môi trường cho học sinh. Nhìn chung các công trình nghiên cứu mới chỉ đề cập đến những khía cạnh của vấn đề giáo dục môi trường nhưng chưa trình bày cụ thể về tích hợp giáo dục môi trường trong dạy học. Để hiểu sâu và rõ hơn nữa tôi tiếp tục nghiên cứu đề tài “Tích hợp GDMT trong dạy học địa lí lớp 12”. Đây là việc làm rất thiết thực không chỉ cho bản thân tôi mà còn cho các đồng nghiệp hiểu được nhiệm vụ trong công tác giảng dạy, giáo dục học sinh. 3. Mục tiêu nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu các quan điểm lí luận và thực tiễn của dạy học tích hợp đề tài tập trung thiết kế và tổ chức các nội dung dạy học tích hợp giáo dục môi trường trong chương trình sách giáo khoa Địa lí 12. 4. Nhiệm vụ nghiên cứu Để thực hiện mục tiêu đề ra, luận văn tập trung vào các nhiệm vụ sau: - Tổng hợp cơ sở lí luận cơ sở thực tiễn về giáo dục môi trường. - Nghiên cứu đặc điểm chương trình sách giáo khoa Địa lí 12. - Nghiên cứu đặc điểm tâm sinh lí học sinh. - Xác định nội dung tích hợp trong giáo dục môi trường các bài Địa lí 12. - Đưa ra các phương pháp, hình thức tổ chức để tích hợp giáo dục môi trường trong dạy học Địa lí lớp 12. 7 - Thực nghiệm giảng dạy tích hợp giáo dục môi trường trong một số bài giảng Địa lí lớp 12 ở trường THPT để đánh giá tính khả thi của đề tài. 5. Đối tượng nghiên cứu - Về nội dung: Nghiên cứu tích hợp vấn đề giáo dục môi trường trong dạy học Địa lí lớp 12. - Về thời gian: Đề tài được thực hiện từ tháng 9/2017 đến tháng 3/2018. - Về không gian: Đề tài được nghiên cứu tại trường ĐHSP Thái Nguyên và thực nghiệm sư phạm tại trường THPT Quế Võ số 1, THPT Quế Võ 2, THPT Hàn thuyên tỉnh Bắc Ninh. 6. Quan điểm và phương pháp nghiên cứu 6.1. Quan điểm nghiên cứu Quan điểm hệ thống: Không một sự vật, hiện tượng nào tồn tại một cách độc lập, riêng lẻ mà là một bộ phận của toàn thể chứa đựng vật thể ấy. Quan điểm hệ thống yêu cầu khi nghiên cứu phải xem xét các đối tượng toàn diện, nhiều mặt, nhiều mối quan hệ trong trạng thái vận động và phát triển trong những hoàn cảnh, điều kiện cụ thể để tìm ra bản chất và các qui luật vận động của đối tượng. Chính vì lí do trên nên cần phải quán triệt quan điểm hệ thống trong suốt quá trình nghiên cứu đề tài. Quan điểm phát triển bền vững: Trong thời đại ngày nay, PTBV là định hướng phát triển của nhân loại. Do đó, khi nghiên cứu bất kì một sự vật hiện tượng nào chúng ta cũng cần phải quan tâm tới sự phát triển của chúng ở hiện tại và dự báo sự phát triển của chúng trong tương lai. Đặc trưng của phát triển bền vững là định hướng hành động, chú trọng đến việc hình thành các giá trị và làm thay đổi hành vi cho học sinh. Vì thế, quan điểm giáo dục phát triển bền vững định hướng cho đề tài trong việc thiết kế các hoạt động dạy học tích hợp giáo dục môi trường có tác động mạnh mẽ đến sự nhận thức của các em học sinh, làm cho các em thay đổi cách nhìn về môn học, về vấn đề môi trường và trở nên yêu thích môn học Địa lí hơn cũng như có ý thức hơn trong vấn đề bảo vệ môi trường. Quan điểm giáo dục định hướng phát triển năng lực: Quan điểm có tính chất chỉ đạo đối với công cuộc đổi mới giáo dục hiện nay. Vận dụng quan điểm này để xác định các năng lực cần thiết cho học sinh qua việc tích hợp xây dựng các bài toán nhận thức, các biện pháp cụ thể để hình thành và phát triển các năng lực cho học sinh. Thông qua đó học sinh có thể chủ động, nhìn nhận tích cực đối với các vấn đề môi trường và có biện pháp bảo vệ môi trường hợp lí. 8 Quan điểm dạy học tích hợp: Dạy học các môn học cần dạy cách tìm tòi và sáng tạo, cách vận dụng kiến thức vào các tình huống khác nhau. Tức là dạy cho học sinh biết sử dụng kiến thức và kĩ năng để giải quyết những tình huống cụ thể, có ý nghĩa nhằm mục đích hình thành và phát triển năng lực. Do vậy nói đến dạy học tích hợp với việc hình thành, phát triển năng lực của người học đồng nghĩa với việc lấy người học là trung tâm của hoạt động học. Vận dụng quan điểm này để tích hợp những nội dung giáo dục môi trường cho học sinh, từ đó đưa ra những khả năng và biệc pháp tích hợp cho hiệu quả giúp học sinh có cái nhìn tổng quan về môi trường, phát huy năng lực của học sinh, hình thành thái độ và tình yêu thiên nhiên, môi trường, có lối ứng xử hợp lí trước các hiện tượng môi trường. Ngoài ra còn sử dụng các quan điểm như: quan điểm lấy học sinh làm trung tâm, quan điểm dạy học truyền thống kết hợp với hiện đại… 6.2. Phương pháp nghiên cứu 6.2.1. Phương pháp thu thập, phân tích và tổng hợp tài liệu Phân tích là nghiên cứu các tài liệu, lý luận khác nhau bằng cách phân tích chúng thành từng bộ phận để tìm hiểu sâu sắc về đối tượng. Tổng hợp là liên kết từng mặt, từng bộ phận thông tin đã được phân tích tạo ra một hệ thông lý thuyết mới đầy đủ và sâu sắc về đối tượng. Phương pháp này được thực hiện thông qua việc nghiên cứu, kế thừa các tài liệu lí luận và các tài liệu khác có liên quan như: Lí luận dạy học Địa lí, các luận văn , các bài báo bài viết trong hội thảo giáo dục môi trường, trong hội nghị nghiên cứu khoa học và đổi mới nội dung phương pháp giảng dạy Địa lí… Quá trình kế thừa có tính chọn lọc, phân tích và xử lí theo yêu cầu của đề tài để phát hiện được những vấn đề trọng tâm, cũng như còn bỏ ngỏ của các trường THPT. 6.2.2. Phương pháp điều tra xã hội học Là phương pháp khoa học dùng những câu hỏi để điều tra một vấn đề trong chương trình nghiên cứu. Đối tượng điều tra là các giáo viên Địa lí và một số học sinh của các trường THPT, Trung Tâm GDNN - GDTX. Điều tra bằng phỏng vấn trực tiếp, các phiếu câu hỏi về thực trạng giáo dục môi trường qua môn Địa lí ở trường phổ thông. Phân tích các kết quả để thấy được tính khả thi của đề tài và sự ủng hộ của giáo viên, học sinh đối với việc tích hợp nội dung giáo dục môi trường vào dạy học Địa lí 12. 6.2.3. Phương pháp toán thống kê 9 Là phương pháp nhằm phục vụ cho quá trình phân tích, dự đoán và ra quyết định. Trong đề tài có chương thực nghiệm sư phạm có sử dụng phương pháp này bằng cách vận dụng lí thuyết xác suất thống kê toán học để phân tích, xử lí các kết quả thu được sau khi thực nghiệm. 6.2.4. Phương pháp so sánh Phương pháp so sánh là phương pháp xem xét các chỉ tiêu phân tích bằng cách dựa trên việc so sánh số liệu với một chỉ tiêu cơ sở (chỉ tiêu gốc). Trên cơ sở đối chiếu vận dụng các quan điểm, nội dung về giáo dục bảo vệ môi trường ở các nước và trên thế giới, chúng ta cần cân nhắc nội dung phương pháp cho phù hợp với đối tượng điều kiện của nhà trường phổ thông, phù hợp với chương trình Địa lí 12. 6.2.5. Phương pháp thực nghiệm sư phạm Thực nghiệm sư phạm là phương pháp thu nhận thông tin về sự thay đổi số lượng và chất lượng trong nhận thức và hành vi của các đối tượng giáo dục do người nghiên cứu tác động đến chúng bằng một số tác nhân điều khiển và đã được kiểm tra. Thực nghiệm sư phạm được dùng khi đã có kết quả điều tra, quan sát các hiện tượng giáo dục, cần khẳng định lại cho chắc chắn các kết luận đã được rút ra. Phương pháp này được sử dụng trong nghiên cứu đế đánh giá tính khả thi, hiệu quả của đề tài. Kết quả thực nghiệm sẽ được trực quan hóa thông qua các bảng thống kê, các biểu đồ. Đây là một phương pháp không thể thiếu trong quá trình nghiên cứu đề tài, nhất là đốivới chuyên ngành phương pháp. 6.2.6. Các phương pháp khác Một số phương pháp như: phương pháp lập bản thống kê, phương pháp biểu đồ… cũng được sử dụng trong đề tài nhằm xử lí số liệu, đánh giá kết quả thực Nghiệm sư phạm 7. Đóng góp của luận văn Thông qua việc thực hiện các nhiệm vụ nghiên cứu, đề tài đã có những đóng góp sau: - Hệ thống hóa và làm sáng tỏ cơ sở lí luận của việc tích hợp GDMT trong dạy học Địa lí. - Đề xuất các yêu cầu và nguyên tắc dạy học tích hợp. -Thiết kế và tổ chức dạy học một số bài có nội dung tích hợp GDMT. - Điều tra khảo sát thực trạng dạy học tích hợp GDMT trong dạy học Địa lí 12. 10