Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
A. Giíi thiÖu ®Ò tµi
Trong c«ng cuéc x©y dùng nÒn kinh tÕ thÞ trêng theo ®Þnh híng x· héi chñ
nghÜa ë ViÖt Nam, viÖc øng dông lÝ luËn triÕt häc M¸c Lªnin vµo thùc tiÔn cã ý
nghÜa v« cïng quan träng. Nã ®ãng vai trß lµ kim chØ nam, chØ ra híng ®i ®óng ®¾n
cho toµn bé qu¸ tr×nh nµy.
Trong triÕt häc duy vËt biÖn chøng, bÊt k× sù vËt nµo còng ®Òu chøa ®ùng m©u
thuÉn. §ã lµ hiÖn tîng kh¸ch quan, phæ biÕn, h×nh thµnh tõ nh÷ng cÊu tróc vµ
thuéc tÝnh bªn trong, vèn cã cña mçi sù vËt, hiÖn tîng. TriÕt häc M¸c Lªnin ®·
kh¼ng ®Þnh, chÝnh m©u thuÉn biÖn chøng lµ nguån gèc, ®éng lùc cho sù vËn ®éng
vµ ph¸t triÓn cña mäi sù vËt, hiÖn têng trong thÕ giíi kh¸ch quan.
Qu¸ tr×nh x©y dùng nÒn kinh tÕ thÞ trêng theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa ë níc
ta lµ mét hiÖn tîng trong ®êi sèng kinh tÕ x· héi. V× vËy, nã còng kh«ng thÓ n»m
ngoµi qui luËt m©u thuÉn. §iÒu nµy cã nghÜa lµ nã lu«n chøa ®ùng m©u thuÉn, vµ
trong ®ã cã m©u thuÉn biÖn chøng - nguån gèc, ®éng lùc cho sù tån t¹i, ph¸t triÓn.
Muèn x©y dùng thµnh c«ng vµ ®a nÒn kinh tÕ thÞ trêng theo ®Þnh híng x· héi chñ
nghÜa ë níc ta ®i lªn, hoµ nhËp víi nÒn kinh tÕ khu vùc vµ thÕ giíi th× ®iÒu tÊt yÕu
lµ ph¶i nghiªn cøu nh÷ng m©u thuÉn biÖn chøng trong ®ã. Tõ ®ã gióp chóng ta t×m
ra nh÷ng ph¬ng ph¸p cã hiÖu qu¶ ®èi víi ®iÒu kiÖn cña ®Êt níc.
ChÝnh v× nh÷ng lÝ do trªn ®©y, em ®· chän “M©u thuÉn biÖn chøng trong
c«ng cuéc x©y dùng nÒn kinh tÕ thÞ trêng theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa ë
ViÖt Nam” lµm ®Ò tµi cho tiÓu luËn triÕt häc ®Çu tiªn cña m×nh. Trong tiÓu luËn
nµy, em chØ xin ®Ò cËp tíi mét sè m©u thuÉn tiªu biÓu:
- M©u thuÉn gi÷a lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt
- M©u thuÉn gi÷a c¸c h×nh thøc së h÷u
- M©u thuÉn gi÷a kinh tÕ thÞ trêng vµ môc tiªu x©y dùng con ngõ¬i x· héi
chñ nghÜa
- M©u thuÉn gi÷a t¨ng trëng kinh tÕ vµ thùc hiÖn c«ng b»ng x· héi
- M©u thuÉn gi÷a t¨ng trëng kinh tÕ vµ b¶o vÖ m«i trêng
Hoµn thµnh ®îc bµi tiÓu luËn nµy, em xin ch©n thµnh c¶m ¬n thÇy gi¸o §oµn
Quang Thä ®· híng dÉn vµ truyÒn thô kiÕn thøc cho em. Do cßn h¹n chÕ vÒ kiÕn
thøc, kinh nghiÖm vµ thêi gian nghiªn cøu, tiÓu luËn nµy kh«ng khái cã thiÕu sãt
vµ sai lÇm do chñ quan khi nh×n nhËn vÊn ®Ò. Em rÊt mong nhËn ®îc sù ®¸nh gi¸
vµ gãp ý tõ c¸c thÇy c« ®Ó em cã thÓ thu ®îc kÕt qu¶ tèt h¬n trong nh÷ng lÇn
nghiªn cøu sau.
Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n.
1
Sinh viªn
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
NguyÔn Quang TuÊn
B. NéI DUNG chÝnh cña ®Ò tµi
I. LÝ luËn chung vÒ m©u thuÉn biÖn chøng trong c«ng cuéc x©y dùng
nÒn kinh tÕ thÞ trêng theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam
1, C¬ së lÝ luËn
§Ó nghiªn cøu nh÷ng m©u thuÉn biÖn chøng trong c«ng cuéc x©y dùng
nÒn kinh tÕ thÞ trêng theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa ë níc ta, chóng ta tríc hÕt
cÇn hiÓu râ thÕ nµo lµ m©u thuÉn biÖn chøng, thÕ nµo lµ c«ng cuéc x©y dùng nÒn
kinh tÕ thÞ trêng theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa, råi tõ ®ã míi liªn hÖ, thÊy ®îc
nh÷ng m©u thuÉn trong ®ã. V× vËy phÇn c¬ së lÝ luËn sÏ gióp chóng ta râ hai m¶ng
kiÕn thøc c¬ b¶n trªn.
a, M©u thuÉn biÖn chøng, quy luËt thèng nhÊt vµ ®Êu tranh gi÷a c¸c mÆt
®èi lËp
Trong quan ®iÓm triÕt häc phi MacxÝt, sù tån t¹i cña c¸c m©u thuÉn bÞ phñ
nhËn, sù vËt ®îc cho lµ mét thÓ thèng nhÊt tuyÖt ®èi. HoÆc nÕu cã thõa nhËn cã
m©u thuÉn th× l¹i cho r»ng m©u thuÉn chØ tån t¹i trong t tëng cña mét sè Ýt ngõ¬i,
vµ nh÷ng t tëng ®ã lµ sai lÇm.
Nhng khi triÕt häc duy vËt biÖn chøng ra ®êi, sù tån t¹i cña m©u thuÉn
trong mäi sù vËt, hiÖn tîng ®· ®îc kh¼ng ®Þnh. VËy m©u thuÉn biÖn chøng lµ g× mµ
cã thÓ tån t¹i trong mäi sù vËt, hiÖn tîng cña thÕ giíi kh¸ch quan? §ã chÝnh lµ mèi
liªn hÖ, t¸c ®éng qua l¹i gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp. Hay nãi c¸ch kh¸c, m©u thuÉn biÖn
chøng lµ mèi liªn hÖ, t¸c ®éng qua l¹i cña nh÷ng yÕu tè, lùc lîng, thuéc tÝnh,
khuynh híng ph¸t triÓn tr¸i ngîc nhau trong cïng mét sù vËt, hiÖn tîng, ®ång thêi
chóng ph¶i cã kh¶ n¨ng chuyÓn ho¸ lÉn nhau, t¹o nªn sù vËt, hiÖn tîng ®ã.
VÝ dô: sù liªn hÖ, t¸c ®éng qua l¹i gi÷a s¶n xuÊt vµ tiªu dïng t¹o nªn mét
m©u thuÉn trong qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt; hoÆc ®ång hãa vµ dÞ hãa lµ hai mÆt ®èi lËp
h×nh thµnh nªn mét m©u thuÉn biÖn chøng trong c¬ thÓ sèng.
Tuy nhiªn cÇn ph¶i ph©n biÖt râ, kh«ng ph¶i bÊt k× hai thuéc tÝnh tr¸i ngîc
nhau nµo còng t¹o nªn m©u thuÉn. Bëi trong mét sù vËt, hiÖn tîng cña thÕ giíi
kh¸ch quan, kh«ng chØ tån t¹i duy nhÊt hai xu híng ngîc chiÒu nhau, mµ cïng mét
lóc tån t¹i nhiÒu khuynh híng ph¸t triÓn ngîc nhau. ChØ cã nh÷ng mÆt nµo cïng
tån t¹i trong cïng mét sù vËt nh mét chØnh thÓ, ph¸t triÓn tr¸i ngîc nhau, cã kh¶
n¨ng bµi trõ, phñ ®Þnh, vµ ®Æc biÖt lµ chuyÓn hãa cho nhau, th× míi lµ hai mÆt ®èi
lËp ®Ó t¹o nªn m©u thuÉn.
VÝ dô nh ®èi víi mét liªn doanh, viÖc s¶n xuÊt vµo hai ca: ca s¸ng vµ ca
chiÒu kh«ng t¹o nªn m©u thuÉn, chØ cã qu¸ tr×nh mua nguyªn liÖu vµo vµ s¶n xuÊt
ra s¶n phÈm råi tõ ®ã b¸n ®i thu tiÒn vÒ míi t¹o nªn mét m©u thuÉn. Nã tùa nh hai
qu¸ tr×nh ®ång hãa, dÞ hãa diÔn ra trong mét c¬ thÓ sèng.
2
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
a1, Trªn c¬ së kh¸i niÖm vÒ m©u thuÉn võa nªu, triÕt häc duy vËt biÖn
chøng ®· t×m ra c¸c ®Æc ®iÓm cña m©u thuÉn: tÝnh kh¸ch quan vµ tÝnh phæ biÕn.
TÝnh kh¸ch quan ®îc thÓ hiÖn ë chç bÊt k× sù vËt, hiÖn tîng nµo tån t¹i
trong thùc t¹i kh¸ch quan ®Òu chøa ®ùng m©u thuÉn. Sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn
m©u thuÉn lµ do cÊu tróc tù th©n vèn cã bªn trong cña sù vËt hiÖn tîng quy ®Þnh,
kh«ng phô thuéc hay bÞ mét lùc lîng siªu nhiªn nµo, kÓ c¶ ý chÝ cña con ngêi chi
phèi. §iÒu ®ã chøng tá cho dï tr×nh ®é khoa häc, nhËn thøc cña con ngõ¬i cã ph¸t
triÓn tíi møc ®é nµo ch¨ng n÷a th× còng kh«ng thÓ t¹o ra hay xãa bá m©u thuÉn.
Kh«ng chØ dõng l¹i ë viÖc kh¼ng ®Þnh sù tån t¹i kh¸ch quan cña m©u thuÉn trong
mçi mét sù vËt, hiÖn tîng mµ cßn chØ ra r»ng m©u thuÉn vµ sù chuyÓn hãa cña c¸c
mÆt ®èi lËp lµ nguyªn nh©n s©u sa nhÊt, lµ ®éng lùc bªn trong cho mäi qu¸ tr×nh
vËn ®éng vµ ph¸t triÓn kh¸ch quan cña sù vËt hiÖn tîng
Bªn c¹nh tÝnh chÊt kh¸ch quan, m©u thuÉn biÖn chøng cßn mang tÝnh
chÊt phæ biÕn, tøc lµ nã cã trong tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc: tù nhiªn, x· héi, t duy cña con
ngõ¬i. Trong lÜnh vùc tù nhiªn, khoa häc ®· chøng minh r»ng thÕ giíi vi m« lµ sù
thèng nhÊt gi÷a nh÷ng thùc thÓ cã ®iÖn tÝch tr¸i dÊu, gi÷a h¹t vµ trêng, gi÷a h¹t vµ
ph¶n hat. Trong sinh häc, sù sèng ®îc diÔn ra theo c¸c qu¸ tr×nh ®èi lËp nhau: di
truyÒn vµ biÕn dÞ, ®ång hãa vµ dÞ hãa. NÕu xÐt c¸c m©u thuÉn trong x· héi th× cßn
nhiÒu vµ phøc t¹p h¬n. §ã lµ m©u thuÉn gi÷a quan hÖ s¶n xuÊt vµ lùc lîng s¶n
xuÊt, gi÷a ý thøc x· héi vµ tån t¹i x· héi, gi÷a kiÕn tróc thîng tÇng vµ c¬ së h¹
tÇng,...trong x· héi ®èi kh¸ng th× m©u thuÉn c¬ b¶n, ®iÓm xuÊt ph¸t cña c¸c m©u
thuÉn kh¸c lµ m©u thuÉn giai cÊp: m©u thuÉn gi÷a giai cÊp chñ n« vµ n« lÖ trong x·
héi chiÕm h÷u n« lÖ, gi÷a giai cÊp ®Þa chñ vµ d©n cµy trong x· héi phong kiÕn,
gi÷a giai cÊp t s¶n vµ giai cÊp v« s¶n trong x· héi t b¶n. Trong kinh tÕ, m©u thuÉn
cßn phæ biÕn h¬n: cung vµ cÇu, tÝch lòy vµ tiªu dïng...Trong nÒn kinh tÕ hµng hãa
cßn cã m©u thuÉn gi÷a tÝnh kÕ ho¹ch ho¸ cña tõng c«ng ty víi tÝnh tù ph¸t v«
chÝnh phñ,...hay cã nh÷ng m©u thuÉn thuéc c¶ hai lÜnh vùc x· héi vµ kinh tÕ nh sù
t¨ng trëng kinh tÕ vµ viÖc t¹o ra c«ng b»ng x· héi trong thêi k× x©y dùng nÒn kinh
tÕ thÞ trêng theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa, sù t¨ng trëng kinh tÕ víi vÊn ®Ò «
nhiÔm, b¶o vÖ m«i trêng sinh th¸i. Kh«ng dõng l¹i ë tù nhiªn, x· héi, m©u thuÉn
cßn tån t¹i trong t duy con ngõ¬i. §ã lµ m©u thuÉn gi÷a ch©n lÝ vµ sai lÇm, gi÷a lÝ
trÝ vµ t×nh c¶m, gi÷a b¶n chÊt sinh häc vµ b¶n chÊt x· héi trong con ngõ¬i, ...
§iÓm ®¸ng chó ý ë ®©y lµ kh«ng ph¶i øng víi mçi mét sù vËt hiÖn tîng
trong thÕ giíi kh¸ch quan chØ cã mét m©u thuÉn mµ nã bao gåm nhiÓu m©u thuÉn.
M©u thuÉn nµy mÊt ®i, m©u thuÉn kh¸c h×nh thµnh. C¸c sù vËt kh¸c nhau th× c¸c
m©u thuÉn còng kh¸c nhau. §iÒu ®ã t¹o nªn c¸c tÝnh chÊt riªng, c¸c ®Æc trng riªng
cho mçi sù vËt hiÖn tîng kh¸c nhau. Khi vËt chÊt tån t¹i ë h×nh thøc vËn ®éng cµng
cao th× nh÷ng m©u thuÉn cña nã thÓ hiÖn cµng râ.
VÝ dô trong x· héi chiÕm h÷u n« lÖ, m©u thuÉn giai cÊp thÓ hiÖn kh«ng râ,
kh«ng quyÕt liÖt nh trong x· héi phong kiÕn hay x· héi t b¶n chñ nghÜa.
3
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
Tãm l¹i, m©u thuÉn võa mang tÝnh kh¸ch quan, võa mang tÝnh phæ biÕn,
lu«n g¾n liÒn víi tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña sù vËt hiÖn tîng tõ khi xuÊt hiÖn tíi khi
kÕt thóc.
a2, Nh ®· nãi ë trªn, m©u thuÉn biÖn chøng lµ mèi liªn hÖ gi÷a c¸c mÆt ®èi
lËp. Mèi liªn hÖ nµy ®îc thùc hiÖn theo hai chiÒu: thèng nhÊt vµ ®Êu tranh gi÷a
c¸c mÆt ®èi lËp.
Sù thèng nhÊt cña c¸c mÆt ®èi lËp chÝnh lµ sù rµng buéc, n¬ng tùa lÉn
nhau, t¹o ®iÒu kiÖn tiÒn ®Ò cho nhau, ¶nh hëng nhau cña c¸c mÆt ®èi lËp. C¸c mÆt
®èi lËp tån t¹i trong cïng mét sù vËt hiÖn tîng kh«ng ph¶i ë tr¹ng th¸i ®øng c¹nh
nhau mµ phô thuéc vµo nhau, t¹o sù phï hîp, c©n b»ng cho nhau trong sù vËt, hiÖn
tîng ®ã. NÕu thiÕu mét trong hai mÆt th× sù vËt sÏ kh«ng tån t¹i.
VÝ dô: sù thèng nhÊt gi÷a s¶n xuÊt vµ tiªu dïng trong nÒn s¶n xuÊt hµng
hãa. NÕu s¶n xuÊt ra mµ kh«ng cã tiªu dïng th× hµng hãa sÏ Õ thõa. Kh«ng cã tiªu
dïng sÏ kh«ng cã c¸c nhu cÇu ®îc ®Æt ra, dÉn tíi s¶n xuÊt sÏ kh«ng thÓ tiÕp tôc
ho¹t ®éng. Ngîc l¹i, nÕu chØ cã tiªu dïng mµ kh«ng cã s¶n xuÊt th× sÏ kh«ng cã
hµng hãa ®Ó tiªu dïng, nhu cÇu tiªu dïng kh«ng ®îc tháa m·n. Nh vËy,tiªu dïng
vµ s¶n xuÊt ®Òu cïng tån t¹i, rµng buéc nhau, c¸i nµy lµm tiÒn ®Ò tån t¹i vµ ph¸t
triÓn cho c¸i kia vµ ngîc l¹i. Hai qu¸ tr×nh nµy t¹o nªn sù æn ®Þnh t¬ng ®èi cho nÒn
s¶n xuÊt hµng hãa.
Ngay tõ kh¸i niÖm thèng nhÊt cña c¸c mÆt ®èi lËp, ta ®· thÊy cã sù t¬ng ®æi
trong ®ã, bëi trong thèng nhÊt l¹i chøa c¸i ®èi lËp. V× vËy ta chØ nªn hiÓu kh¸i
niÖm nµy mét c¸ch t¬ng ®èi, nã chØ ra sù cïng tån t¹i, rµng buéc, qui ®Þnh lÉn
nhau cña c¸c mÆt ®èi lËp.
§· nãi tíi ®èi lËp lµ nãi tíi nh÷ng xu híng ph¸t triÓn ngîc chiÒu nhau.
Chóng kh«ng chØ dõng l¹i ë sù rµng buéc nhau mµ gi÷a chóng lu«n cã sù ®Êu
tranh, khi cã ®iÒu kiÖn sÏ ®a tíi sù chuyÓn hãa gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp. §©y chÝnh lµ
®éng lùc ph¸t triÓn cña b¶n th©n sù vËt hiÖn tîng. Sù ®Êu tranh gi÷a c¸c mÆt ®èi
lËp lµ sù phñ ®Þnh, bµi trõ, g¹t bá lÉn nhau cña c¸c mÆt ®èi lËp. Sù ®Êu tranh nµy ®îc thÓ hiÖn díi nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau.
VÝ dô: m©u thuÉn gi÷a lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt thÓ hiÖn ë sù
k×m h·m sù ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt tiªn tiÕn cña quan hÖ s¶n xuÊt lçi thêi, l¹c
hËu. Cuèi thêi phong kiÕn,lùc lîng s¶n xuÊt ®· ph¸t triÓn rÊt m¹nh mÏ, mang nhiÒu
yÕu tè, ®Æc ®iÓm tiÕn bé cña chñ nghÜa t b¶n. Xong quan hÖ s¶n xuÊt phong kiÕn
l¹i l¹c hËu, ng¨n c¶n nh÷ng mÆt tÝch cùc, tiÕn bé ®ã. Khi ®ã m©u thuÉn gi÷a lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt trë nªn gay g¾t. Muèn gi¶i quyÕt m©u thuÉn, hay
nãi c¸ch kh¸c, muèn QHSX phï hîp víi LLSX th× cÇn tiÕn hµnh c¸c cuéc c¸ch
m¹ng dø¬i nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau, trong ®ã cã c¶ b¹o lùc vò trang. §Ó chuyÓn
tõ QHSX phong kiÕn lªn QHSX t b¶n chñ nghÜa th× cÇn cã c¸ch m¹ng t s¶n mµ më
®Çu lµ cuéc c¸ch m¹ng t s¶n Ph¸p (1779).
Nhng sù ®Êu tranh gi÷a s¶n xuÊt vµ tiªu dïng l¹i diÔn ra theo ph¬ng thøc
kh¸c. §ã lµ sù ph¸ huû s¶n phÈm cña nhau. S¶n xuÊt t¹o ra s¶n phÈm th× tiªu dïng
sö dông chóng, lµm mÊt ®i gi¸ trÞ cña chóng do s¶n xuÊt t¹o ra. Cßn s¶n xuÊt t¹o ra
s¶n phÈm, lµm mÊt ®i c¸c ®ßi hái, nhu cÇu do tiªu dïng ®Æt ra.
4
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
Sù ®Êu tranh gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp ®îc diÔn ra theo nhiÒu giai ®o¹n, t¬ng øng
víi qu¸ tr×nh h×nh thµnh, ph¸t triÓn vµ gi¶i quyÕt m©u thuÉn.
Víi giai ®o¹n h×nh thµnh m©u thuÉn, ®©y lµ giai ®o¹n mµ c¸c mÆt ®èi lËp
cha thÓ hiÖn râ sù xung kh¾c gay g¾t. Ban ®Çu, c¸c mÆt ®èi lËp míi chØ tån t¹i víi
t c¸ch lµ sù kh¸c nhau. Cïng víi sù ph¸t triÓn cña tõng mÆt, sù kh¸c nhau nµy ®îc
n©ng cao dÇn vµ chuyÓn thµnh sù kh¸c biÖt. Råi sù kh¸c biÖt l¹i t¨ng dÇn vµ
chuyÓn thµnh hai xu híng tr¸i ngîc nhau. Lóc ®ã c¸c mÆt ®èi lËp ®îc h×nh thµnh.
C¸c mÆt ®èi lËp nµy liªn hÖ, t¸c ®éng víi nhau ®Ó t¹o nªn sù vËt, qua ®ã t¹o nªn
m©u thuÉn.
VÝ dô: khi chÕ ®é t b¶n chñ nghÜa míi h×nh thµnh, giai cÊp t s¶n vµ giai cÊp
v« s¶n míi chØ lµ hai giai cÊp kh¸c nhau trong x· héi. Hä kh¸c nhau ë chç: giai
cÊp t s¶n cã nhiÒu t liÖu s¶n xuÊt h¬n giai cÊp v« s¶n. Do cã nhiÒu t liÖu s¶n xuÊt,
giai cÊp t s¶n tiÕn hµnh ®Çu t, thuª c«ng nh©n lµ nh÷ng ngêi cã Ýt hoÆc kh«ng cã t
liÖu s¶n xuÊt mµ phÇn lín thuéc giai cÊp v« s¶n. Th«ng qua ®ã, giai cÊp t s¶n ®· tíc ®o¹t phÇn gi¸ trÞ thÆng d mµ ngõ¬i c«ng nh©n ®· t¹o ra th«ng qua lao ®éng trõu
tîng cña m×nh. DÇn dÇn sè vèn còng nh lîng t liÖu s¶n xuÊt cña giai cÊp t s¶n cµng
ngµy cµng t¨ng, hä më réng thÞ trêng vµ bãp nghÑt nh÷ng c¬ së s¶n xuÊt cña
nh÷ng ngõ¬i cã Ýt t liÖu s¶n xuÊt, buéc hä muèn tån t¹i th× ph¶i trë thµnh lao ®éng
lµm thuª. Nh vËy, ®· xuÊt hiÖn sù kh¸c biÖt g÷a hai giai cÊp, mét bªn cã t liÖu s¶n
xuÊt, mét bªn hoµn toµn kh«ng cã t liÖu s¶n xuÊt. Trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, ngõ¬i
c«ng nh©n t¹o ra gi¸ trÞ thÆng d nhng kh«ng ®ùoc së h÷u nã mµ quyÒn së h÷u
thuéc vÒ nhµ t b¶n. §iÓu ®ã t¹o nªn m©u thuÉn gi÷a hai giai cÊp trong x· héi t b¶n.
Hai giai cÊp nµy chÝnh lµ hai giai cÊp c¬ b¶n h×nh thµnh x· héi t b¶n hoµn chØnh
theo ®óng nghÜa cña nã.
Sau khi m©u thuÉn h×nh thµnh, c¸c mÆt ®èi lËp kh«ng ®øng yªn mµ tiÕp tôc
vËn ®éng, ph¸t triÓn theo c¸c xu híng ngîc chiÒu nhau, lµm t¨ng thªm sù kh¸c biÖt
gi÷a chóng. §©y lµ biÓu hiÖn cña giai ®o¹n ph¸t triÓn m©u thuÉn. C¸c mÆt ®èi lËp
®· ®èi lËp h¬n vµ chuyÓn dÇn sang c¸c mÆt ®èi ®Þch. Khi ®ã, m©u thuÉn ®· ph¸t
triÓn tíi ®Ønh cao, nã ®ái hái cÇn ®îc gi¶i quyÕt. VÝ dô khi giai cÊp t s¶n ngµy cµng
bãc lét phÇn gi¸ trÞ thÆng d do c«ng nh©n lµm thuª t¹o ra, nªn hä cµng trë nªn giµu
cã h¬n. Trong khi ®ã, giai cÊp v« s¶n ngµy cµng bÞ bÇn cïng hãa, ph¶i b¸n søc lao
®éng, chÞu thiÖt thßi. QuyÒn lîi cña hai giai cÊp vÒ kinh tÕ ®· ®èi lËp h¼n nhau,
m©u thuÉn cµng t¨ng vµ tíi lóc nµo ®ã hai giai cÊp trë thµnh hai giai cÊp ®èi ®Þch
trong x· héi t b¶n.
Khi m©u thuÉn ®· ph¸t triÓn tíi ®Ønh cao cña nã, khi c¸c ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt
cho viÖc gi¶i quyÕt m©u thuÉn ®· chÝn muåi th× lóc ®ã m©u thuÉn ®îc gi¶i quyÕt.
ViÖc gi¶i quyÕt m©u thuÉn ®îc tiÕn hµnh b»ng c¸ch t¹o nªn sù chuyÓn ho¸, bµi trõ,
phñ ®Þnh gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp, thay ®æi c¸c mÆt ®èi lËp, lµm m©u thuÉn cò mÊt ®i,
m©u thuÉn míi h×nh thµnh. Trong giíi tù nhiªn, sù chuyÓn hãa thêng diÔn ra mét
c¸ch tù ph¸t theo c¸c qui luËt tù nhiªn, cßn trong x· héi, sù chuyÓn hãa l¹i diÔn ra
th«ng qua ho¹t ®éng cã ý thøc cña con ngõ¬i.
VÝ dô: trong tù nhiªn, sù ®Êu tranh gi÷a biÕn dÞ vµ di truyÒn trong sinh vËt
thÕ hÖ tríc t¹o ra lo¹i sinh vËt míi víi nh÷ng ®Æc ®iÓm cña thÕ hÖ tríc vµ c¶ nh÷ng
®Æc ®iÓm míi, thÝch nghi h¬n víi ®iÒu kiÖn m«i trêng xung quanh. Sù ®Êu tranh
5
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
nµy theo quy luËt tiÐn hãa tù nhiªn vµ tù diÔn ra kh«ng cÇn søc m¹nh hay sù chi
phèi cña bµn tay con ngêi. Cßn trong x· héi, m©u thuÉn gi÷a LLSX vµ QHSX
muèn ®îc gi¶i quyÕt ph¶i cã c¸c cuéc c¸ch m¹ng, do con ngêi t¹o ra, bÞ chi phèi
dø¬i ý thøc tiÕn bé cña con ngõ¬i, h×nh thµnh QHSX míi, phï hîp víi sù ph¸t
triÓn cña LLSX.
Qu¸ tr×nh chuyÓn ho¸ cña c¸c mÆt ®èi lËp diÔn ra rÊt phøc t¹p víi nhiÒu
h×nh thøc phong phó. Th«ng thêng sù chuyÓn hãa cã ba d¹ng:
Mét mÆt ®èi lËp nµo ®ã mÊt ®i, mÆt ®èi lËp míi xuÊt hiÖn.
C¸c mÆt ®èi lËp thay ®æi vÞ trÝ, t¬ng quan lùc lîng. VÝ dô sù thay ®æi
®iÖn tÝch ©m vµ d¬ng trong ph¶n øng h¹t nh©n ®Ó t¹o ra h¹t nh©n míi.
C¶ hai mÆt ®èi lËp cïng thay ®æi lªn mét tr×nh ®é cao h¬n xÐt vÒ ph¬ng
diÖn chÊt cña sù vËt. VÝ dô: ®Þa chñ, quÝ téc víi n«ng d©n lµ hai giai cÊp t¹o nªn
m©u thuÉn trong x· héi phong kiÕn. Khi x· héi phong kiÕn sôp ®æ, bÞ thay thÕ
b»ng x· héi t b¶n chñ nghÜa th× hai giai cÊp m©u thuÉn c¬ b¶n trong x· héi cò
®îc thay thÕ b»ng hai giai cÊp lµ t s¶n vµ v« s¶n. Hai giai cÊp nµy ®Òu cã nhËn
thøc, hiÓu biÕt cao h¬n hai giai cÊp trong thêi phong kiÕn, tøc lµ cã sù ph¸t
triÓn cao h¬n vÒ chÊt.
Nh vËy, sù ®Êu tranh gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp ®· ®a tíi sù chuyÓn hãa gi÷a
chóng, lµm c¸c mÆt ®èi lËp thay ®æi, t¹o nªn c¸c mÆt ®èi lËp míi. Sù thèng nhÊt
cña c¸c mÆt ®èi lËp cò ®îc thay thÕ b¾ng sù thèng nhÊt cña c¸c mÆt ®èi lËp míi.
M©u thuÉn cò mÊt ®i, m©u thuÉn míi h×nh thµnh. Cø nh thÕ sù ®Êu tranh, chuyÓn
hãa gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp trong m©u thuÉn lµm cho sù vËt hiÖn tîng ph¸t triÓn
kh«ng ngõng. Sù ph¸t triÓn nµy diÔn ra theo ba xu híng: tõ thÊp tíi cao, tõ ®¬n
gi¶n tíi phøc t¹p, tõ kÐm hoµn thiÖn tíi hoµn thiÖn h¬n. Hay nãi c¸ch kh¸c, sù gi¶i
quyÕt m©u thuÉn lµ nguån gèc vµ ®éng lùc cho sù vËn ®éng, ph¸t triÓn cña sù vËt
vµ hiÖn tîng trong thÕ giíi kh¸ch quan.
Cã thÓ nãi, thèng nhÊt vµ ®Êu tranh lµ hai mÆt cña qu¸ tr×nh tån t¹i cña thÕ
giíi kh¸ch quan. Lªnin ®· chØ ra r»ng: MÆc dï thèng nhÊt lµ ®iÒu kiÖn ®Ó sù vËt ,
hiÖn tîng tån t¹i víi ý nghÜa nã lµ nã, nhê cã sù thèng nhÊt cña c¸c mÆt ®èi lËp mµ
chóng ta nhËn biÕt ®îc c¸c sù vËt hiÖn tîng tån t¹i trong thÕ giíi kh¸ch quan. Song
b¶n th©n sù thèng nhÊt chØ lµ t¬ng ®èi vµ t¹m thêi. §Êu tranh gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp
míi lµ tuyÖt ®èi. Nã thêng diÔn ra liªn tôc trong suèt qu¸ tr×nh tån t¹i cña sù vËt.
KÓ c¶ trong tr¹ng th¸i sù vËt æn ®Þnh, còng nh khi chuyÓn hãa nh¶y vät vÒ chÊt.
Lªnin viÕt: “Sù thèng nhÊt (phï hîp, ®ång nhÊt, t¸c dông ngang nhau) cña c¸c mÆt
®èi lËp lµ cã ®iÒu kiÖn, t¹m thêi, tho¸ng qua t¬ng ®èi. Sù ®Êu tranh cña c¸c mÆt ®èi
lËp bµi trõ lÉn nhau lµ tuyÖt ®èi, còng nh sù ph¸t triÓn, sù vËn ®éng lµ tuyÖt ®èi”.
Trªn ®©y ta ®· ph©n tÝch qu¸ tr×nh tån t¹i, h×nh thµnh, ph¸t triÓn vµ gi¶i
quyÕt m©u thuÉn biÖn chøng, cho thÊy m©u thuÉn lµ mét hiªn tîng kh¸ch quan vµ
phæ biÕn. Dï muèn hay kh«ng muèn chóng vÉn tån t¹i trong sù vËt hiÖn tîng cña
thÕ giíi kh¸ch quan. V× vËy chóng ta cÇn th¼ng th¾n nh×n nhËn, vµ thõa nhËn m©u
thuÉn. Khi nghiªn cøu mét sù vËt hiªn tîng nµo th× cÇn nghiªn cøu nh÷ng m©u
thuÉn cña ®èi tîng ®ã. Tõ ®ã t×m ra nh÷ng biÖn ph¸p, c¸ch thøc t¸c ®éng tíi sù vËt
6
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
hiÖn tîng ®ã sao cho phï hîp víi qui luËt kh¸ch quan, phôc vô cho nhu cÇu cña
con ngõ¬i.
Bªn c¹nh nh÷ng kiÕn thøc vÒ m©u thuÉn biÖn chøng, chóng ta sÏ tiÕp tôc
t×m hiÓu mét sã ®Æc ®iÓm cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng theo ®Þnh híng x· héi chñ
nghÜa.
b, NÒn kinh tÕ thÞ trêng theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa.
NÒn kinh tÕ thÞ trêng theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa tríc hÕt ph¶i mang
nh÷ng tÝnh chÊt cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng. Kinh tÕ thÞ trêng chÝnh lµ h×nh thøc ph¸t
triÓn cao cña kinh tÕ hµng hãa. Kinh tÕ hµng hãa ph¸t triÓn nghÜa lµ ph¹m trï hµng
hãa, phµm trï tiÒn tÖ vµ thÞ trêng ®îc ph¸t triÓn vµ ®îc më réng. Dung lîng thÞ trêng vµ c¬ cÊu thÞ trêng ®îc më réng vµ hoµn thiÖn. Mäi quan hÖ kinh tÕ trong x·
héi ®Òu ®îc tiÒn tÖ hãa. Khi ®ã ngõ¬i ta gäi kinh tÕ hµng hãa lµ kinh tÕ thÞ trêng.
Trªn thÕ giíi ®· cã nhiÒu quèc gia ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ cña m×nh theo m«
h×nh kinh tÕ thÞ trêng. Ch¼ng h¹n, m« h×nh kinh tÕ thÞ trêng-x· héi cña Céng hßa
Liªn bang §øc, kinh tÕ thÞ trêng mang mµu s¾c Trung Quèc,...NÕu g¸c l¹i nh÷ng
®Æc ®iÓm c¸ biÖt cña nh÷ng m« h×nh trªn, th× kinh tÕ thÞ trêng cã nh÷ng ®Æc ®iÓm
chung nh sau:
Mét lµ: TÝnh tù chñ cña c¸c chñ thÓ kinh tÕ rÊt cao. C¸c chñ thÓ kinh tÕ tù
bï ®¾p c¸c chi phÝ vµ tù chÞu tr¸ch nhiÖm ®èi víi kÕt qu¶ s¶n xuÊt vµ kinh doanh
cña m×nh. C¸c chñ thÓ kinh tÕ ®îc tù do liªn kÕt, liªn doanh, tù do tæ chøc qu¸
tr×nh s¶n xuÊt theo luËt ®Þnh. §©y lµ ®Æc trng rÊt quan träng cña kinh tÕ thÞ trêng.
Hai lµ: Hµng hãa trªn thÞ trêng rÊt phong phó, trong ®ã cã sù xuÊt hiÖn cña
lo¹i hµng hãa ®Æc biÖt lµ hµng hãa søc lao ®éng. Lo¹i hµng hãa nµy cã u ®iÓm lµ
sau khi mua ngõ¬i mua kh«ng bÞ lç mµ cßn thu ®îc l·i. L·i nµy ®îc thÓ hiÖn ë
phÇn gi¸ trÞ thÆng d trong s¶n phÈm, ®îc sinh ra do lao ®éng trõu tîng cña ngõ¬i
c«ng nh©n. Sù ®a d¹ng vµ phong phó vÒ sè lîng vµ chñng lo¹i nh÷ng hµng hãa trªn
thÞ trêng cho thÊy tr×nh ®é ph¸t triÓn cao cña n¨ng suÊt lao ®éng, cña quan hÖ trao
®æi, ph©n c«ng lao ®éng x· héi vµ ph¸t triÓn thÞ trêng.
Ba lµ: Gi¸ c¶ ®îc h×nh thµnh ngay trªn thÞ trêng.Gi¸ c¶ thÞ trêng võa lµ sù
biÓu hiÖn b»ng tiÒn cña gi¸ trÞ thÞ trêng, võa chÞu sù t¸c ®éng cña quan hÖ c¹nh
tranh, quan hÖ cung cÇu hµng hãa vµ dÞch vô.
Bèn lµ: C¹nh tranh lµ mét tÊt yÕu cña kinh tÕ thÞ trêng. Muèn cã nhiÒu lîi
nhuËn, c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt vµ kinh doanh ph¶i ®ua nhau c¶i tiÕn kÜ thuËt, n©ng cao
n¨ng suÊt lao ®éng c¸ biÖt, gi¶m chi phÝ lao ®éng c¸ biÖt nh»m thu lîi nhuËn siªu
ng¹ch.Trong kinh tÕ thÞ trêng, c¹nh tranh diÔn ra trong tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc s¶n xuÊt
vµ lu th«ng, trong néi bé tõng ngµnh vµ gi÷a c¸c ngµnh víi nhau.
N¨m lµ: Kinh tÕ thÞ trêng lµ hÖ thèng kinh tÕ më, ®îc ®iÒu hµnh bëi hÖ
thèng tiÒn tÖ vµ ph¸p luËt cña Nhµ níc.
Mçi ®Æc trng trªn ®©y ph¶n ¸nh mét khÝa c¹nh cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng.
Tæng hîp c¶ n¨m ®Æc trng sÏ gióp ta h×nh dung ®îc kh¸i qu¸t cÊu tróc cña m« h×nh
kinh tÕ nµy.
Thùc tiÔn vËn ®éng cña nÒn kinh tÕ thÕ giíi nh÷ng n¨m gÇn ®©y cho thÊy
m« h×nh ph¸t triÓn kinh tÕ theo xu híng thÞ trêng cã sù ®iÒu tiÕt vÜ m« tõ trung
7
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
t©m, trong bèi c¶nh cña thêi ®¹i ngµy nay lµ m« h×nh hîp lý h¬n c¶. M« h×nh nµy,
vÒ ®¹i thÓ, ®¸p øng ®îc nh÷ng th¸ch thøc cña sù ph¸t triÓn.
ë níc ta, viÖc thùc hiÖn m« h×nh nµy, trªn thùc tÕ, ch¼ng nh÷ng lµ néi dung
cña c«ng cuéc ®æi míi mµ h¬n thÕ n÷a, cßn lµ c«ng cô, lµ ph¬ng thøc ®Ó níc ta ®i
tíi môc tiªu x©y dùng chñ nghÜa x· héi. §©y lµ sù ®Þnh híng cña mét x· héi mµ sù
hïng m¹nh cña nã nhê vµo sù giµu cã vµ h¹nh phóc cña nh©n d©n. X· héi kh«ng
cã chÕ ®é ngõ¬i bãc lét ngõ¬i, dùa trªn c¬ së “nh©n d©n lao ®éng lµm chñ, con
ngõ¬i ®îc gi¶i phãng khái ¸p bøc, bãc lét, bÊt c«ng, lµm theo n¨ng lùc, hëng theo
lao ®éng, cã cuéc sèng Êm no, tù do, h¹nh phóc, cã ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn toµn diÖn
c¸ nh©n”. X· héi cã nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn cao trªn c¬ së khoa häc, c«ng nghÖ vµ
lùc lîng s¶n xuÊt hiÖn ®¹i.
§Þnh híng XHCN cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng ë níc ta lµ cÇn thiÕt vÇ cã tÝnh
kh¸ch quan. Néi dung ®Þnh híng XHCN cña kinh tÕ thÞ trêng ë níc ta ®· ®îc héi
th¶o khoa häc nhiÒu lÇn. §· cã nhiÒu ngõ¬i cho r»ng thÞ trêng lµ c¸i cña riªng cña
chñ nghÜa t b¶n; thËm chÝ lµ kh«ng cã thÞ trêng theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa v×
kinh tÕ thÞ trêng vµ chñ nghÜa x· héi lµ hai thø kh«ng thÓ dung hîp ®îc. Hä cho
r»ng: “ C¶ vÒ lÝ thuyÕt vµ thùc tiÔn, kinh tÕ thÞ trêng-®iÒu kiÖn tÊt yÕu ®Ó ph¸t triÓn
kinh tÕ - kh«ng thÓ ®i ®«i víi ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa ®ô¬c”...Xong thùc tÕ ®·
chøng minh ®êng lèi ®óng ®¾n cña §¶ng vµ Nhµ níc ta. Theo ý kiÕn cña ®a sè c¸c
nhµ khoa häc ViÖt Nam, cã thÓ quan niÖm ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa cña nÒn
kinh tÕ thÞ trêng ë níc ta cã nh÷ng néi dung chÝnh nh sau:
Mét lµ: Hai mÆt kinh tÕ vµ x· héi cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng níc ta ®îc chñ
®éng kÕt hîp víi nhau ngay tõ ®Çu th«ng qua ph¸p luËt, chÝnh s¸ch kinh tÕ vµ
chÝnh s¸ch x· héi trªn c¶ tÇm qu¶n lÝ vÜ m« vµ vi m«. NÕu ë tÇm vi m«, c¸c chñ
doanh nghiÖp lÊy lîi nhuËn lµ môc tiªu x¸c ®Þnh hiÖu qu¶ cña ho¹t ®éng s¶n xuÊt
kinh doanh th× ë tÇm vÜ m«, Nhµ níc dïng hiÖu qu¶ kinh tÕ-x· héi lµm môc tiªu
qu¶n lÝ nh»m thùc hiÖn t¨ng trëng kinh tÕ vµ c«ng b»ng x· héi.
Hai lµ: cïng víi sù t¨ng trëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ, m«i trêng sinh th¸i cña
®Êt níc ®îc chñ ®éng b¶o vÖ.
Ba lµ: NÒn kinh tÕ thÞ trêng theo ®Þnh híng XHCN lµ nÒn kinh tÕ cã tr×nh ®é
ph¸t triÓn cao, cã tÝch luü trong néi bé nÒn kinh tÕ.
Bèn lµ: Kinh tÕ nhµ níc ph¶i ph¸t huy vai trß chñ ®¹o, cïng víi kinh tÕ hîp
t¸c lµ nÒn t¶ng cña nÒn kinh tÕ trong níc. Ngoµi ra, Nhµ níc ®Çu t, ph¸t triÓn c¸c
doanh nghiÖp trong c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c nh»m t¹o ra nhiÒu viÖc lµm cho
d©n vµ gãp phÇn t¹o ra nhiÒu s¶n phÈm cho x· héi. C¸c thµnh phÇn kinh tÕ ®îc
ph¸t triÓn mét c¸ch b×nh ®¼ng víi nhau.
N¨m lµ: Nhµ níc XHCN thùc hiÖn vai trß “bµ ®ì”, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn l¬i
cho kinh tÕ thÞ trêng ph¸t triÓn ®óng híng. Vai trß ®ã ®îc thÓ hiÖn b»ng hÖ thèng
ph¸p luËt.
S¸u lµ: NÒn kinh tÕ thÞ trêng ë níc ta lµ nÒn kinh tÕ d©n téc hßa nhËp víi
kinh tÕ quèc tÕ, t¹o ®iÒu kiÖn tiÕp thu nh÷ng thµnh tùu míi cña khoa häc-kÜ thuËt,
c«ng nghÖ thÕ giíi, thùc hiÖn c«ng nghiÖp hãa vµ hiÖn ®¹i hãa ®Êt níc.
2, C¬ së thùc tiÔn
8
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
a, Thùc tr¹ng nÒn kinh tÕ níc ta khi chuyÓn sang kinh tÕ thÞ trêng theo
®Þnh híng XHCN:
Khi chuyÓn sang kinh tÕ thÞ trêng, chóng ta ®øng tríc mét thùc tr¹ng lµ: ®Êt
níc ®· vµ ®ang tõng bíc qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi tõ mét x· héi vèn lµ thuéc
®Þa nöa phong kiÕn víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt x· héi rÊt thÊp.
H¬n n÷a, nÒn kinh tÕ níc ta chÞu ¶nh hëng nÆng nÒ cña c¬ chÕ tËp trung quan liªu
bao cÊp. V× vËy, nÒn kinh tÕ níc ta tuy kh«ng cßn hoµn toµn lµ kinh tÕ tù nhiªn tù
cung tù cÊp, nhng còng cha ph¶i lµ kinh tÕ hµng hãa theo nghÜa ®Çy ®ñ. MÆt kh¸c,
do cã sù ®æi míi vÒ mÆt kinh tÕ cho nªn nÒn kinh tÕ níc ta còng kh«ng cßn lµ nÒn
kinh tÕ chØ huy. Cã thÓ nãi, thùc tr¹ng kinh tÕ níc ta khi chuyÓn sang kinh tÕ thÞ trêng lµ nÒn kinh tÕ hµng hãa kÐm ph¸t triÓn, cßn mang tÝnh chÊt tù cÊp tù tóc vµ
chÞu ¶nh hëng nÆng nÒ cña c¬ chÕ tËp trung quan liªu bao cÊp. Thùc tr¹ng nµy ®îc
biÓu hiÖn ë c¸c mÆt sau:
Kinh tÕ hµng hãa cßn kÐm ph¸t triÓn, nÒn kinh tÕ cßn mang nÆng tÝnh
chÊt tù cÊp tù tóc. Sù yÕu kÐm ®ã ®îc thÓ hiÖn ë:
- Tr×nh ®é c¬ së vËt chÊt- kÜ thuËt vµ c«ng nghÖ x¶n xuÊt yÕu kÐm.
- HÖ thèng kÕt cÊu h¹ tÇng, dÞch vô x· héi cha ®ñ ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ trêng ë trong níc vµ cha ®ñ kh¶ n¨ng ®Ó më réng giao lu víi thÞ trêng quèc tÕ.
- C¬ cÊu kinh tÕ cßn mÊt c©n ®èi vµ kÐm hiÖu qu¶. Tõ xuÊt ph¸t ®iÓm thÊp,
nÒn kinh tÕ níc ta cßn phæ biÕn lµ s¶n xuÊt nhá cho nªn c¬ cÊu kinh tÕ níc ta cßn
mang nhiÒu tÝnh chÊt cña mét c¬ cÊu kinh tÕ n«ng nghiÖp. Ngµnh nghÒ cha ph¸t
triÓn. Sau §¹i héi §¶ng, tuy c¬ cÊu kinh tÕ ngµnh vµ c¬ cÊu thµnh phÇn kinh tÕ ®·
cã nhiÒu thay ®æi, nhng vÉn cha h×nh thµnh ®îc mét c¬ cÊu kinh tÕ míi hîp lÝ vµ
cã hiÖu qu¶.
- Chóng ta cha cã thÞ trêng theo ®óng nghÜa cña nã. NÒn kinh tÕ hµng hãa
nhiÒu thµnh phÇn ë níc ta ®· ®îc h×nh thµnh vµ ®ang ph¸t triÓn. V× vËy, thÞ trêng ë
níc ta còng ®ang ®îc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn. Xem xÐt mét c¸ch kh¸i qu¸t vÒ thÞ
trêng ë níc ta trong nh÷ng n¨m võa qua th× thÊy thÞ trêng ë níc ta cßn lµ thÞ trêng
ë tr×nh ®é thÊp. TÝnh chÊt cña nã cßn hoang s¬. VÒ c¬ b¶n, níc ta vÉn cha cã thÞ trêng søc lao ®éng hoÆc chØ míi cã thÞ trêng nµy ë khu vùc kinh tÕ ngoµi quèc
doanh víi h×nh thøc thuª mø¬n cßn th« s¬. Tuy vËy ®iÒu nµy ®· ph¶n ¸nh sù ®æi
míi to lín trong nhËn thøc vµ quan ®iÓm cña §¶ng vµ d©n ta vÒ søc lao ®éng vµ
c¸c lo¹i hµng hãa kh¸c. Mét thêi gian dµi ë níc ta, t liÖu s¶n xuÊt lu chuyÓn trong
néi bé c¸c xÝ nghiÖp quèc doanh lµ nh÷ng hµng hãa ®Æc biÖt. Nã kh«ng ®îc mua
b¸n mét c¸ch tù do vµ së dÜ nh vËy lµ v× vai trß ®Æc biÖt quan träng cña nh÷ng t
liÖu s¶n xuÊt. NÕu t liÖu s¶n xuÊt r¬i vµo tay t nh©n, nã sÏ trë thµnh ph¬ng tiÖn n«
dÞch lao ®éng cña ngêi kh¸c. Søc lao ®éng, tiÒn vèn còng ®ùoc quan niÖm
kh«ngph¶i lµ hµng hãa v.v... Bªn c¹nh ®ã chóng ta vÉn cha cã thÞ trêng tiÒn tÖ vµ
thÞ trêng tiÒn vèn, hoÆc míi chØ cã thÞ trêng nµy ë khu vùc ngoµi quèc doanh.
- N¨ng suÊt lao ®éng x· héi vµ thu nhËp quèc d©n tÝnh theo ®Çu ngõ¬i cßn
thÊp. Do vËy, møc tiªu dïng cña x· héi tõ n¨m 1988 ®Õn n¨m 1990 ®Òu lín h¬n
møc GDP hµng n¨m. Chóng ta kh«ng cã tÝch luü néi bé tõ nÒn kinh tÕ trong níc.
Cô thÓ lµ tõ n¨m 1988 ®Õn n¨m 1990 tiÕt kiÖm ®Òu lµ sè ©m ( n¨m 1988: -50; n¨m
1990: -10 ). Theo sè liÖu cña Ng©n hµng ThÕ giíi n¨m 1991 th× møc thu nhËp b×nh
9
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
qu©n tÝnh theo ®Çu ngõ¬i cña níc ta vµo lo¹i thÊp nhÊt trong c¸c níc §«ng Nam ¸
( ViÖt Nam: trªn 200 USD, trong khi ®ã, Trung Quèc lµ 370 USD, Th¸i Lan:1420
USD,...)
Mét thêi gian dµi tån t¹i nÒn kinh tÕ tËp trung quan liªu bap cÊp ë níc ta
®· ®Ó l¹i nh÷ng ¶nh hëng kh«ng nhá tíi c«ng cuéc ®æi míi mµ chóng ta ®ang tiÕn
hµnh.
Do nhËn thøc chñ quan duy ý chÝ vÒ nÒn kinh tÕ x· héi chñ nghÜa cho nªn
trong nhiÒu thËp kØ võa qua, ë níc ta ®· tån t¹i m« hinh kinh tÕ chØ huy víi c¬ chÕ
tËp trung quan liªu bao cÊp. Thùc tiÔn ho¹t ®éng kinh tÕ ®· chøng minh m« h×nh
nµy cã nhiÒu nhîc ®iÓm. Nã gÇn nh ®èi lËp víi kinh tÕ hµng hãa vËn ®éng theo c¬
chÕ thÞ trêng. C¬ chÕ cò h×nh thµnh trªn c¬ cë thu hÑp hoÆc gÇn nh xãa bá quan hÖ
hµng hãa tiÒn tÖ, lµm cho nÒn kinh tÕ bÞ “hiÖn vËt hãa”. Cßn c¬ chÕ míi ®îc h×nh
thµnh trªn c¬ së më réng quan hÖ hµng hãa tiÒn tÖ. Trong c¬ chÕ cò, c¸c ph¹m trï
gi¸ c¶, tµi chÝnh, lu th«ng tiÒn tÖ lµ nh÷ng ph¹m trï vèn cã cña kinh tÕ hµng hãa
mÆc dï cã ®îc sö dông xong chØ lµ h×nh thøc.
HËu qu¶ cña c¬ chÕ tËp trung quan liªu bao cÊp hÕt søc nÆng nÒ. §iÒu nµy
®îc thÓ hiÖn:
- Mét lµ: lµm mÊt søc m¹nh cña tæ chøc thèng nhÊt theo kÕ ho¹ch tríc hÕt ®èi víi kinh tÕ Nhµ níc. Sù chØ huy tËp trung vµ theo nhiÒu mèi ®· g©y ra sù
gß bã, víng m¾c. Tõ ®ã, c¬ chÕ tËp trung trë thµnh bÊt lùc vµ bu«ng láng cho thùc
tÕ tù ph¸t.
- Hai lµ: lµm suy yÕu, triÖt tiªu ®éng lùc kinh tÕ, thËm chÝ g©y ra t¸c
®éng nh khuyÕn khÝch sù û l¹i, dùa dÉm, lõ¬i biÕng g©y thiÖt h¹i cho nh÷ng ngõ¬i
tÝch cùc, t¹o m«i trêng cho l·ng phÝ, g©y thÊt tho¸t tµi s¶n quèc gia.
- Ba lµ: c¶n trë môc tiªu æn ®Þnh, c¶i thiÖn ®êi sèng ph¸t triÓn s¶n
xuÊt. Trong ®iÒu kiÖn tån t¹i c¬ chÕ giao nép vµ cÊp ph¸t, dï cã nãi nhiÒu ®Õn bao
nhiªu vÒ qui luËt gi¸ trÞ th× ®ã còng chØ lµ h×nh thøc.
b, Thùc tr¹ng cña qu¸ tr×nh chuyÓn sang kinh tÕ thÞ trêng ë níc ta
Tõ sù ph©n tÝch thùc tr¹ng cña nÒn kinh tÕ níc ta khi chuyÓn sang kinh tÕ
thÞ trêng cã thÓ rót ra kÕt luËn: Thùc tr¹ng cña qu¸ tr×nh chuyÓn nÒn kinh tÕ níc ta
sang kinh tÕ thÞ trêng theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa lµ qu¸ tr×nh kÕt hîp gi÷a
chuyÓn nÒn kinh tÕ cßn mang nÆng tÝnh chÊt tù cÊp tù tóc sang nÒn kinh tÕ hµng
hãa tiÕn tíi nÒn kinh tÕ thÞ trêng vµ qu¸ tr×nh chuyÓn c¬ chÕ tËp trung quan liªu
bao cÊp sang c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lÝ cña Nhµ níc. LÞch sö ®· chøng minh
r»ng kh«ng thÓ chuyÓn nÒn s¶n xuÊt nhá lªn s¶n xuÊt lín nÕu thiÕu “®ßn xeo” lµ
kinh tÕ hµng hãa. ChÝnh C.M¸c ®· coi sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ hµng hãa lµ xuÊt
ph¸t ®iÓm vµ lµ ®iÒu kiÖn quan träng nhÊt kh«ng thÓ thiÕu ®îc ®èi víi nÒn s¶n
xuÊt lín TBCN vµ n©ng cao h¬n lµ ®iÒu kiÖn quan träng, tiÒn ®Ò cho chóng ta tiÕn
hµnh thµnh c«ng sù nghiÖp tiÕn lªn x©y dùng chñ nghÜa x· héi. VÒ thùc chÊt, ®©y
lµ sù ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng hãa nhiÒu thµnh phÇn nh»m kh¬i dËy sù sèng
®éng cña nÒn kinh tÕ, më réng giao lu hµng hãa gi÷a thµnh thÞ vµ n«ng th«n, thùc
hiÖn c¸c quan hÖ kinh tÕ b»ng h×nh thøc quan hÖ hµng hãa tiÒn tÖ trªn thÞ trêng.
Kh¸c víi mét sè níc x· héi chñ nghÜa kh¸c khi chuyÓn nÒn kinh tÕ sang nÒn kinh
10
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
tÕ thÞ trêng, khi c¸c níc ®ã ®· cã sù ph¸t triÓn cao h¬n chóng ta rÊt nhiÒu vÒ lùc
lîng s¶n xuÊt, chóng ta chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng trong hoµn c¶nh nÒn
kinh tÕ mang tÝnh chÊt tù cung tù cÊp lµ phÇn lín. V× vËy, tríc hÕt, qu¸ tr×nh x©y
dùng nÒn kinh tÕ thÞ trêng ë níc ta lµ qu¸ tr×nh chuyÓn nÒn kinh tÕ kÐm ph¸t triÓn,
mang nÆng tÝnh chÊt tù cung tù cÊp sang nÒn kinh tÕ hµng hãa nhiÒu thµnh phÇn.
Bªn c¹nh ®ã, mét thêi gian dµi ë níc ta ®· tån t¹i m« h×nh kinh tÕ chØ huy víi c¬
chÕ kÕ ho¹ch hãa tËp trung. C¬ chÕ nµy nh ®· nãi ë trªn gÇn nh ®èi lËp víi thÞ trêng, n¬i ®îc coi lµ trung t©m cña s¶n xuÊt vµ t¸i s¶n xuÊt x· héi. V× vËy qu¸ tr×nh
chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng ë níc ta cßn lµ qu¸ tr×nh xo¸ bá c¬ chÕ tËp
trung quan liªu bao cÊp, h×nh thµnh ®ång bé c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lÝ cña
Nhµ níc.
Qu¸ tr×nh chuyÓn nÒn kinh tÕ níc ta sang kinh tÕ thÞ trêng ®ång thêi còng
lµ qu¸ tr×nh thùc hiÖn nÒn kinh tÕ më, nh»m hßa nhËp thÞ trêng trong níc víi thÞ trêng thÕ giíi. Kinh tÕ “®ãng”, “khÐp kÝn” thêng g¾n víi nÒn kinh tÐ phong kiÕn,
g¾n víi s¶n xuÊt nhá mang tÝnh chÊt côc bé, ®Þa ph¬ng chñ nghÜa víi t×nh tr¹ng
“bÕ quan to¶ c¶ng”. Kinh tÕ më lµ ®Æc ®iÓm vµ lµ xu thÕ cña thêi ®¹i ngµy nay mµ
bÊt k× mét quèc gia nµo còng ph¶i coi träng. Trong ®iÒu kiÖn cña níc ta, bµi häc vÒ
sù kÕt hîp søc m¹nh d©n téc víi søc m¹nh cña th¬i ®¹i trong cuéc ®Êu tranh giµnh
®éc lËp tù do tríc ®©y mét lÇn n÷a l¹i sèng ®éng trrong c«ng cuéc ph¸t triÓn ®Êt níc víi bèi c¶nh vµ ®iÒu kiÖn míi.
II. m©u thuÉn biÖn chøng trong c«ng cuéc x©y dùng nÒn kinh
tÕ thÞ trêng ë ViÖt Nam hiÖn nay
1, §Æc ®iÓm m©u thuÉn biÖn chøng trong qu¸ tr×nh ®æi míi, chuyÓn
sang kinh tÕ thÞ trêng ë ViÖt Nam
a. Nh÷ng m©u thuÉn tiªu biÓu trong qu¸ tr×nh x©y dùng nÒn kinh tÕ thÞ trêng ë ViÖt Nam
Tõ nh÷ng n¨m ®Çu thËp kØ 90 trë l¹i ®©y, cã lÏ kh«ng cßn mÊy ai nghi ngê
vÒ vai trß cña s¶n xuÊt hµng hãa , cña kinh tÕ thÞ trêng trong sù nghiÖp x©y dùng
chñ nghÜa x· héi ë ViÖt Nam. Tuy vËy, b¶n th©n kinh tÕ thÞ trêng l¹i cã tÝnh hai
mÆt cña nã. Cho nªn trong thùc tÕ, còng ®· h×nh thµnh mét sè m©u thuÉn kh«ng
tr¸nh khái. §ã lµ m©u thuÉn lu«n tån t¹i tõ khi con ngõ¬i b¾t ®Çu biÕt lao ®éng,
biÕt t¸c ®éng tíi thÕ giíi kh¸ch quan, biÕt quan hÖ víi nhau trong lao ®éng ®Ó t¹o
ra cña c¶i vËt chÊt cho cuéc sèng cña m×nh: m©u thuÉn gi÷a lùc lîng s¶n xuÊt vµ
quan hÖ s¶n xuÊt; ®ã lµ nh÷ng m©u thuÉn tån t¹i bªn trong nÒn s¶n xuÊt: m©u
thuÉn gi÷a tÝch lòy vµ tiªu dïng, m©u thuÉn gi÷a cung vµ cÇu,...Ngoµi nh÷ng m©u
thuÉn thêng x¶y ra ®èi víi tÊt c¶ c¸c nÒn kinh tÕ, kh«ng phô thuéc h×nh thøc vËn
hµnh, th× c«ng cuéc x©y dùng nÒn kinh tÕ thÞ trêng ë níc ta cßn gÆp ph¶i mét sè
m©u thuÉn kh¸c nh: m©u thuÉn gi÷a c¸c h×nh thøc së h÷u, m©u thuÉn gi÷a t¨ng trëng kinh tÕ víi c«ng b»ng x· héi, gi÷a kinh tÕ thÞ trêng vµ môc tiªu x©y dùng con
ngõ¬i theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa, gi÷a t¨ng trëng kinh tÕ vµ b¶o vÖ m«i trêng, gi÷a tÝnh kÕ ho¹ch cao ®é trong tõng xÝ nghiÖp víi tÝnh v« chÝnh phñ cña toµn
bé nÒn kinh tÕ,...
11
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
- Tríc hÕt, ta xÐt tíi mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a hai nh©n tè c¬ b¶n t¹o
nªn qu¸ tr×nh s¶n xuÊt x· héi: lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt. Lùc lîng s¶n
xuÊt lµ mèi quan hÖ gi÷a con ngõ¬i víi tù nhiªn ®îc h×nh thµnh trong qu¸ tr×nh s¶n
xuÊt, bao gåm t liÖu s¶n xuÊt vµ ngõ¬i lao ®éng. Trong khi ®ã quan hÖ s¶n xuÊt ®îc hiÓu lµ toµn bé nh÷ng quan hÖ gi÷a ngù¬i víi ngõ¬i trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ
t¸i s¶n xuÊt vËt chÊt cña x· héi. Nã ®îc thÓ hiÖn ë ba mÆt c¬ b¶n: quan hÖ së h÷u
®èi víi t liÖu s¶n xuÊt, quan hÖ trong tæ chøc vµ qu¶n lÝ s¶n xuÊt, quan hÖ ph©n
phèi s¶n phÈm lao ®éng. M¸c ®· chØ ra r»ng: trong sù s¶n xuÊt x· héi con ngõ¬i cã
nh÷ng quan hÖ nhÊt ®Þnh tÊt yÕu, kh«ng phô thuéc vµo ý muèn cña hä. V× vËy, con
ngõ¬i kh«ng thÓ tuú tiÖn lùa chän quan hÖ s¶n xuÊt riªng cho m×nh, bëi v× chóng
lu«n lu«n lµ kÕt qu¶ ph¸t triÓn tÊt yÕu kh¸ch quan cña mét lùc lîng s¶n xuÊt cã t¬ng øng víi nã. Trªn thùc tÕ, lùc lîng s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh sù h×nh thµnh, ph¸t triÓn
vµ biÕn ®æi cña quan hÖ s¶n xuÊt. Khi kh«ng thÝch øng víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é
ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt, quan hÖ s¶n xuÊt sÏ k×m h·m, th©m chÝ ph¸ ho¹i
sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt. Lóc nµy, m©u thuÉn gi÷a chóng sÏ n¶y sinh.
Trong c«ng cuéc x©y dùng vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng hãa nhiÒu thµnh phÇn,
vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lÝ cña Nhµ níc, theo ®Þnh híng x· héi
chñ nghÜa, vÊn ®Ò nµy còng rÊt phøc t¹p. BiÓu hiÖn cô thÓ lµ mét sè c¸c quan hÖ
s¶n xuÊt tån t¹i tõ thêi k× bao cÊp nh tÖ quan liªu, cöa quyÒn, sù û l¹i, phô thuéc
lÉn nhau, cha cã ý thøc tù gi¸c trong lao ®éng s¶n xuÊt cña mét sè céng nh©n viªn
chøc kh«ng nh÷ng ®· k×m h·m sù ph¸t triÓn cña nÒn s¶n xuÊt lóc bÊy giê, mµ hiÖn
nay, khi t¸c phong c«ng nghiÖp, sù tù gi¸c cao trong c«ng viÖc ®îc ®Ò cao h¬n bao
giê hÕt, th× nh÷ng quan hÖ võa kÓ trªn trong thêi k× kinh tÕ tËp trung quan liªu bao
cÊp l¹i cµng kh«ng thÓ phï hîp, vµ kh«ng cã lÝ do g× cho sù tiÕp tôc tån t¹i. Chóng
ch¾c ch¾n sÏ t¹o ra nh÷ng ¶nh hëng xÊu tíi sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt.
Suèt mét thêi gian dµi, chóng ta ®· ra søc chøng minh cho luËn ®iÓm nãi
r»ng do lùc lîng s¶n xuÊt ë ta v« cïng thÊp kÐm nªn tríc hÕt ph¶i c¶i t¹o quan hÖ
s¶n xuÊt míi lµm ®ßn bÈy ®Èy lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn, r»ng quan hÖ s¶n xuÊt ë
t© ®i tríc sÏ kÐo theo lùc lîng s¶n xuÊt phÊt triÓn theo, bÊt chÊp mét sù thËt lµ do
mét sè yÕu tè cña quan hÖ s¶n xuÊt ®i qu¸ xa so víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng
s¶n xuÊt nªn thùc tÕ sù ®i qu¸ xa ®ã ®· k×m h·m sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt
nh chóng ta ®· biÕt. VÝ dô ta ®· chøng minh cho tÝnh chÊt khoa häc vµ c¸ch m¹ng
cña chñ tr¬ng cho r»ng tõ s¶n xuÊt nhá ®i lªn s¶n xuÊt lín x· héi chñ nghÜa cã
nghÜa lµ ngay tõ ®Çu ph¶i ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp nÆng ®Ó ®ñ søc trang bÞ cho tÊt c¶
c¸c ngµnh kinh tÕ quèc d©n, bÊt chÊp mét sù thËt lµ chñ tr¬ng ®ã kh«ng phï hîp
víi hoµn c¶nh cña níc ta ®i lªn tõ s¶n xuÊt nhá, cÇn cã giai ®o¹n chuÈn bÞ, t¹o
nh÷ng ®iÒu kiÖn tiÒn ®Ò cÇn thiÕt th× míi tiÕn hµnh vµ ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp hãa
®îc. Nh vËy cho thÊy sù kh«ng phï hîp cña quan hÖ s¶n xuÊt ®èi víi lùc lîng s¶n
xuÊt ë níc ta trong thêi k× tËp trung quan liªu bao cÊp, t¹o nªn m©u thuÉn gay g¾t
gi÷a lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt, mµ chóng ta v« t×nh hay cè ý ®· kh«ng
nhËn ra. Tõ ®ã ®· kh«ng cã nh÷ng biÖn ph¸p cô thÓ ®Ó c¶i thiÖn t×nh h×nh. §iÒu
nµy cã thÓ hiÓu lµ do sù n«n nãng, chñ quan duy ý chÝ cña chóng ta, muèn ®Èy
nhanh qu¸ tr×nh tiÕn lªn chñ nghÜa x· héi mµ ®· kh«ng tu©n theo c¸c quy luËt
12
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
kh¸ch quan, mµ qui luËt phï hîp gi÷a lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt lµ mét
vÝ dô tiªu biÓu.
Ngîc l¹i, c¸c chÝnh s¸ch hîp lÝ cña Nhµ níc trong viÖc chuyÓn ®æi hîp lÝ c¬
cÊu, duy tr× sù tån t¹i nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ ®i lªn chñ nghÜa x· héi, tøc lµ c¸c
chÝnh s¸ch ®æi míi quan hÖ s¶n xuÊt, ®a quan hÖ s¶n xuÊt tiÕn gÇn h¬n, phï hîp
h¬n víi lùc lîng s¶n xuÊt chÝnh lµ bíc ®i tÊt yÕu ®a nÒn kinh tÕ tõ s¶n xuÊt nhá lªn
s¶n xuÊt lín h¬n, híng tíi mét ph¬ng thøc s¶n xuÊt cao h¬n trong ®iÒu kiÖn cô thÓ
cña nÒn kinh tÕ cßn phæ biÕn lµ l¹c hËu ë níc ta.
- Bªn c¹nh m©u thuÉn cã tÝnh chÊt phæ biÕn trong mäi nÒn kinh tÕ, trong
c«ng cuéc x©y dùng nÒn kinh tÕ thÞ trêng theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa ë níc ta
cßn n¶y sinh m©u thuÉn gi÷a c¸c h×nh thøc së h÷u. C¸c M¸c ®· nªu ra hai ®iÒu
kiÖn h×nh thµnh kinh tÕ thÞ trêng lµ së h÷u kh¸c nhau vµ sù ph©n c«ng lao ®éng x·
héi. §iÒu ®ã cho thÊy vÊn ®Ò së h÷u lµ vÊn ®Ò mÊu chèt, liªn quan tíi nÒn t¶ng cña
nÒn kinh tÕ thÞ trêng. V× vËy, viÖc nghiªn cøu, t×m hiÓu c¸c h×nh thøc së h÷u mµ
s©u h¬n lµ mèi quan hÖ gi÷a chóng lµ v« cïng cÇn thiÕt. Nã sÏ t¹o cho chóng ta cã
mét c¸i nh×n tæng thÓ, ®óng ®¾n, ph¸t huy vai trß cña tõng h×nh thøc së h÷u trong
c«ng cuéc ®æi míi cña ®Êt níc.
HiÖn nay nÒn kinh tÕ hµng hãa nhiÒu thµnh phÇn cña chóng ta ®ang ®îc
x©y dùng dùa trªn c¬ së c¸c h×nh thøc së h÷u kh¸c nhau: së h÷u toµn d©n, së h÷u
Nhµ níc, së h÷u tËp thÓ, së h÷u c¸ thÓ, së h÷u t b¶n t nh©n. Chung qui l¹i cã hai xu
híng së h÷u chÝnh lµ c«ng h÷u vµ t h÷u. Chóng ta xÐt tíi hai ®¹i diÖn cña chóng lµ
së h÷u Nhµ níc vµ së h÷u t b¶n t nh©n.
Tríc ®©y, ngõ¬i ta vÉn quan niÖm nh÷ng h×nh thøc së h÷u trong x· héi x·
héi chñ nghÜa lµ së h÷u toµn d©n vµ së h÷u tËp thÓ. Sù tån t¹i cña hai h×nh thøc ®ã
lµ tÊt yÕu kh¸ch quan bëi nh÷ng ®iÒu kiÖn lÞch sö khi tiÕn hµnh c¸ch m¹ng x· héi
chñ nghÜa vµ x©y dùng chñ nghÜa x· héi quyÕt ®Þnh. Vµ cho r»ng së h÷u t nh©n t
b¶n chñ nghÜa lµ h×nh thøc së h÷u ®Æc trng cña chñ nghÜa t b¶n, nã kh«ng thÓ tån
t¹i vµ ph¸t triÓn trong x· héi cña chóng ta. §Æc biÖt nÕu cïng tån t¹i víi së h÷u
Nhµ níc th× l¹i cµng kh«ng ®îc. §iÒu nµy sÏ t¹o nªn m©u thuÉn lín. ChÝnh v× vËy,
sau khi giµnh ®îc chÝnh quyÒn, chóng ta ®· å ¹t xãa bá chÕ ®é t h÷u, phñ nhËn vai
trß vµ sù tån t¹i cña chÕ ®é t h÷u. Trªn thùc tÕ, C.M¸c ®· viÕt: “§©y lµ sù phñ ®Þnh
cña phñ ®Þnh. Nã kh«i phôc l¹i chÕ ®é së h÷u c¸ nh©n dùa trªn nh÷ng thµnh tùu
cña thêi ®¹i t b¶n chñ nghÜa - trªn sù hîp t¸c cña nh÷ng ngõ¬i lao ®éng tù do vµ
sù së h÷u chung cña hä vÒ ruéng ®Êtvµ vÒ nh÷ng t liÖu s¶n xuÊt do chÝnh lao ®éng
lµm ra. DÜ nhiªn, viÖc biÕn chÕ ®é t h÷u ph©n t¸n dùa trªn c¬ c©u lao ®éng cña
b¶n th©n c¸c c¸ nh©n thµnh chÕ ®é t h÷u t b¶n chñ nghÜa lµ mét qu¸ tr×nh l©u dµi,
gian khæ ®au ®ín h¬n nhiÒu so víi viÖc biÕn chÕ ®é t h÷u t b¶n chñ nghÜa thùc tÕ
®· d÷a trªn mét qu¸ tr×nh s¶n xuÊt x· héi, thµnh chÕ ®é së h÷u x· héi. ChØ cã thÕ
th«i. Nh vËy, t×nh hinh tíc ®o¹t nh÷ng kÎ tíc ®o¹t ®îc coi nh lµ sù kh«i phôc chÕ
®é së h÷u, cã nghÜa lµ së h÷u x· héi bao gåm ruéng ®Êt vµ t liÖu s¶n xuÊt kh¸c,
cßn së h÷u c¸ nh©n bao gåm c¸c s¶n phÈm cßn l¹i, tøc lµ nh÷ng vËt liÖu tiªu
dïng”(1). Còng vÊn ®Ò nµy, ¡ng-ghen cho r»ng: “Mét mÆt sù chiÕm h÷u trùc tiÕp
cña x· héi vÒ c¸c s¶n phÈm, coi ®ã lµ nh÷ng t liÖu ®Ó duy tr× vµ ph¸t triÓn s¶n
13
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
xuÊt, mÆt kkh¸c lµ sù chiÕm h÷u trùc tiÕp cña c¸ nh©n vÒ c¸c s¶n phÈm, coi ®ã lµ
t liÖu sinh ho¹t vµ hëng thô” (2). Tõ ý kiÕn cña M¸c vµ ¡ng-ghencho thÊy viÖc
h×nh thµnh mét nÒn kinh tÕ dùa trªn sù së h÷u hçn hîp, ë ®ã cã sù kÕt hîp hµi hßa
së h÷u x· héi vµ së h÷u c¸ nh©n ngay trªn lÜnh vùc së h÷u t liÖu s¶n xuÊt lµ hoµn
toµn cã thÓ.
V× vËy §¹i héi §¶ng lÇn thø VI ®· ph¸t hiÖn vµ kiªn quyÕt th«ng qua ®æi
míi ®Ó kh¾c phôc sai lÇm, b»ng c¸ch thõa nhËn vai trß vµ sù tån t¹i cña chÕ ®é t
h÷u trong tÝnh ®a d¹ng c¸c h×nh thøc së h÷u. §©y lµ bíc ngoÆt vÒ mÆt nhËn thøc lÝ
luËn mang tÇm vãc chiÕn lîc míi, thÓ hiÖn sù ®æi míi tõ gèc cña §¶ng ta. HiÖn
nay §¶ng ta híng së h÷u Nhµ níc gi÷ vai trß chñ ®¹o, “lµm ®ßn bÈy ®Èy m¹nh
t¨ng trëng kinh tÕ vµ gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Î x· héi; më ®êng, híng dÉn, hç trî
c¸c thµnh phÇn kh¸c cïng ph¸t triÓn, lµm lùc lîng vËt chÊt ®Ó Nhµ níc thùc hiÖn
chøc n¨ng ®iÒu tiÕt vµ qu¶n lý vÜ m«” (3). Cßn së h÷u t nh©n tån t¹i víi t c¸ch lµ
mét ®éng lùc, cã t¸c dông kh«ng nhá ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ. Së h÷u t nh©n
mµ ta nãi tíi ë ®©y lµ së h÷u t nh©n dùa trªn c¬ së x· héi hãa dø¬i h×nh thøc cæ
phÇn hãa mµ h×nh thøc nµy cã tû träng khèng chÕ, còng ®îc ®Æt trong ®iÒu kiÖn cã
sù kiÓm so¸t cña Nhµ níc vµ vai trß chñ ®¹o cña së h÷u Nhµ níc. ChÝnh sù kÕt hîp
hµi hßa gi÷a hai h×nh thøc së h÷u nµy sÏ lµ tiÒn ®Ò v« cïng quan träng cho chóng
ta x©y dùng thµnh c«ng nÒn kinh tÕ thÞ trêng theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa.
(1): C.M¸c-¡ng ghen: Toµn tËp, Nhµ xuÊt b¶n chÝnh trÞ quèc gia, Hµ néi, 1994, t 20, tr 186-187
(2): C.M¸c-¡ng ghen: S®d, toµn tËp, t 20, tr 388.
(3): V¨n kiÖn ®¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VIII, Nxb ChÝnh trÞ quèc gia , Hµ Néi, 1996, tr 93.
- Ngoµi nh÷ng m©u thuÉn kÓ trªn chóng ta kh«ng thÓ kh«ng xÐt tíi m©u
thuÉn biÖn chøng gi÷a viÖc x©y dùng nÒn kinh tÕ thÞ trêng víi môc tiªu x©y dùng
con ngõ¬i trong qu¸ tr×nh ®i lªn chñ nghÜa x· héi ë níc ta. Chñ tÞch Hå ChÝ Minh
®· nãi, muèn x©y dng chñ nghÜa x· héi tríc hÕt ph¶i cã con ngõ¬i x· héi chñ
nghÜa. YÕu tè con ngõ¬i gi÷ vai trß quan träng trong sù nghiÖp c¸ch m¹ng, bëi v×
con ngõ¬i lµ chñ thÓ cña mäi s¸ng t¹o, cña mäi nguån cña c¶i vËt chÊt vµ v¨n hãa.
Con ngõ¬i ph¸t triÓn cao vÒ trÝ tuÖ, cêng tr¸ng vÒ thÓ chÊt, phong phó vÒ tinh thÇn,
trong s¸ng vÒ ®¹o ®øc, lµ ®éng lùc cña sù nghiÖp x©y dùng x· héi míi, lµ môc tiªu
cña chñ nghÜa x· héi. Tõ mét níc n«ng nghiÖp l¹c hËu ®i lªn chñ nghÜa x· héi,
chóng ta ph¶i b¾t ®Çu tõ con ngõ¬i, lÊy con ngõ¬i lµm ®iÓm xuÊt ph¸t. Mét trong
nh÷ng ®iÒu kiÖn ®¶m b¶o th¾ng lîi cho sù nghiÖp x©y dùng con ngõ¬i trong giai
®o¹n hiÖn nay lµ ®êi sèng sinh ho¹t vËt chÊt. Nh÷ng nhu cÇu vËt chÊt - tinh thÇn
phong phó cña con ngõ¬i chØ cã thÓ ®îc tho¶ m·n trong mét nªn kinh tÕ v÷ng
bµng, æn ®Þnh, ph¸t triÓn cao, cã tèc ®é t¨ng trëng nhanh. ViÖc tiÕn hµnh sù nghiÖp
trång ngõ¬i h«m nay g¾n bã mét c¸ch mËt thiÕt víi qu¸ tr×nh më réng, hoµn thiÖn
kinh tÕ thÞ trêng kÕt hîp víi më cöa giao lu quèc tÕ.
Thùc tiÔn nh÷ng n¨m gÇn ®©y cho thÊy, ®Êt níc ta chuyÓn sang c¬ chÕ thÞ
trêng cã sù qu¶n lÝ cña Nhµ níc lµ phï hîp víi qui luËt kh¸ch quan, hîp lßng d©n,
®¸p øng yªu cÇu cña cuéc sèng. §©y chÝnh lµ néi dung cña c«ng cuéc ®æi míi, lµ
con ®êng, ph¬ng thøc x©y dùng con ngõ¬i míi trong qu¸ tr×nh vËn ®éng biÖn
chøng cña x· héi.
14
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
Nh chóng ta ®· ph©n tÝch ë trªn, kinh tÕ thÞ trêng lµ nÒn kinh tÕ hµng hãa
ph¸t triÓn ë giai ®o¹n cao. Kinh tÕ thÞ trêng lµ mét lo¹i h×nh kinh tÕ mµ trong ®ã,
c¸c mèi quan hÖ kinh tÕ gi÷a con ngõ¬i víi con ngõ¬i ®îc biÓu hiÖn th«ng qua thÞ
trêng, tøc lµ th«ng qua viÖc mua-b¸n, trao ®æi hµng hãa- tiÒn tÖ. Trong kinh tÕ thÞ
trêng, c¸c quan hÖ hµng hãa tiÒn tÖ ph¸t triÓn, më réng, bao qu¸t, trªn nhiÒu lÜnh
vùc, cã ý nghÜa phæ biÕn ®èi víi ngõ¬i s¶n xuÊt vµ tiªu dïng. Do n¶y sinh vµ ho¹t
®éng mét c¸ch kh¸c quan trong nh÷ng ®iÒu kiÖn lÞch sö nhÊt ®Þnh, kinh tÕ thÞ trêng
ph¶n ¸nh tr×nh ®é v¨n minh vµ sù ph¸t triÓn cña x· héi. XuÊt ph¸t tõ sù ph©n tÝch
trªn cho thÊy, ®èi víi níc ta hiÖn nay, kh«ng thÓ x©y dùng vµ ph¸t triÓn con ngõ¬i
nÕu thiÕu yÕu tè kinh tÕ thÞ trêng.
Do hËu qu¶ nÆng nÒ cña chiÕn tranh, cña nÒn kinh tÕ kÐm ph¸t triÓn, cña c¬
chÕ tËp trung quan liªu bao cÊp,..., nÒn kinh tÕ níc ta ®· tôt hËu nghiªm träng so
víi khu vùc vµ thÕ giíi. Trong bèi c¶nh ®ã, kinh tÕ thÞ trêng lµ ®iÒu kiÖn rÊt quan
träng ®a nÒn kinh tÕ níc ta ra khái khñng ho¶ng, phôc håi s¶n xuÊt, ®Èy nhanh tèc
®é t¨ng trëng, b¾t kÞp bíc tiÕn cña thêi ®¹i. Trªn c¬ së ®ã, ®êi sèng cña con ngõ¬i
ngµy cµng ®îc c¶i thiÖn, n©ng cao, nh÷ng nhu cÇu sinh ho¹t vËt chÊt c¬ b¶n ngµy
cµng ®îc ®¸p øng mét c¸ch ®Çu ®ñ vµ nhanh chãng h¬n. Con ngõ¬i kh«ng thÓ cã
c¬ thÓ khoÎ m¹nh nÕu thiÕu ¨n, thiÕu mÆc, thiÕu c¸c ®iÒu kiÖn vÒ y tÕ hiÖn ®¹i ®Ó
ch¨m sãc, gi÷ g×n søc khoÎ. Con ngõ¬i kh«ng thÓ cã trÝ tuÖ minh mÉn nÕu c¸c ®iÒu
kiÖn vËt chÊt ®Ó tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng häc tËp, nghiªn cøu khoa häc kh«ng ®îc
®¸p øng. ViÖc x©y dùng, cñng cè, hoµn thiÖn c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lÝ cña
Nhµ níc theo ®Þnh híng xa héi chñ nghÜa còng ®ång nghÜa víi viÖc t¹o ra c¸c ®iÒu
kiÖn vËt chÊt c¬ b¶n ®Ó thùc hiÖn chiÕn lîc x©y dùng, ph¸t triÓn con ngõ¬i cho thÕ
kØ XXI. Trong nh÷ng n¨m võa qua, kinh tÕ thÞ trêng ®· ®îc nh©n d©n hëng øng
réng r¸i vµ trªn thùc tÕ ®· thu ®îc nh÷ng kÕt qu¶ kh«ng ai cã thÓ phñ nhËn. Nã thÓ
hiÖn sù ph¸t hiÖn vµ vËn dông ®óng ®¾n c¸c qui luËt x· héi. Qu¸ tr×nh biÖn chøng
®i lªn chñ nghÜa x· héi tõ kh¸ch quan ®ang trë thµnh nhËn thøc chñ quan cña toµn
x· héi.
Bªn c¹nh ®ã, mét khÝa c¹nh kh¸c còng ®îc ®Ò cËp: kinh tÕ thÞ trêng ë níc ta
hiÖn nay kh«ng chØ t¹o ra c¸c ®iÓu kiÖn vËt chÊt ®Ó x©y dùng, ph¸t huy nguån lùc
con ngõ¬i, mµ cßn t¹o ra m«i trêng x· héi thÝch hîp, cho con ngõ¬i cã thÓ ph¸t
triÓn toµn diÖn c¶ vÒ thÓ chÊt lÉn tinh thÇn. Kinh tÕ thÞ trêng t¹o ra sù c¹nh tranh
quyÕt liÖt. §iÒu ®ã buéc con ngõ¬i ph¶i n¨ng ®éng, cã t¸c phong nhanh nh¹y, cã
®Çu ãc quan s¸t, ph©n tÝch ®Ó thÝch nghi vµ hµnh ®éng cã hiÖu qu¶, tõ ®ã n©ng cao
n¨ng lùc ho¹t ®éng thùc tiÔn cña con ngõ¬i, lµm gi¶m ®i sù tr× trÖ vèn cã cña ngõ¬i
lao ®éng trong nÒn kinh tÕ l¹c hËu tõ ngµn ®êi ë con ngõ¬i ViÖt Nam. Kinh tÕ thÞ
trêng t¹o ra nh÷ng ®iÒu kiÖn ®Ó con ngõ¬i më réng c¸c mèi quan hÖ, giao lu, tõ ®ã
h×nh thµnh c¸c chuÈn mùc v¨n hãa, ®¹o ®øc míi theo tiªu chÝ thÞ trêng. §iÒu nµy
cho thÊy mÆt tÝch cùc mµ nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®em l¹i cho con ngõ¬i ViÖt Nam.
Tuy nhiªn, cÇn ph¶i thÊy r»ng kh«ng ph¶i cø x©y dùng kinh tÕ thÞ trêng lµ
lµm cho con ngõ¬i tèt ®Ñp h¬n. Cã nh÷ng luc, nh÷ng n¬i, kinh tÕ thÞ trêng cßn lµm
tha hãa b¶n chÊt con ngõ¬i, biÕn con ngõ¬i trë thµnh n« lÖ sïng b¸i ®ång tiÒn, kÎ
®¹o ®øc gi¶, chØ t«n träng lîi Ých c¸ nh©n, s½n sµng chµ ®¹p lªn nh©n phÈm, v¨n
hãa, ®¹o ®øc, lu©n lÝ,...ViÖc qu¸ ®Ò cao lîi Ých c¸ nh©n, bÊt chÊp lîi Ých tËp thÓ, lîi
Ých x· héi lµ mét nguy c¬ lín. Lîi nhuËn kÝch thÝch s¶n xuÊt. Nhng lîi nhuËn còng
15
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
tù ph¸t dÉn con ngõ¬i tíi nh÷ng hµnh vi ph¸ ho¹i m«i trêng sèng, huû ho¹i nh©n
phÈm. Sù c¹nh tranh trªn th¬ng trêng lµm cho con ngõ¬i n¨ng ®éng h¬n, s¸ng t¹o
h¬n nhng nhiÒu khi còng lµ mÊt ®i lßng nh©n ¸i, vÞ tha, biÕn con ngõ¬i thµnh
nh÷ng cç m¸y chØ biÕt tÝnh to¸n mét c¸ch sßng ph¼ng, l¹nh lïng. Quan hÖ hµng
hãa-tiÒn tÖ lµm sèng ®éng thÞ trêng nhng còng xãi mßn nh©n c¸ch vµ h¹ thÊp phÈm
gi¸ con ngõ¬i. Ngoµi ra, ®i kÌm víi kinh tÕ thÞ trêng lµ mét lo¹t c¸c tÖ n¹n x· héi
dÔ d©n ®Õn nh÷ng rèi lo¹n, khñng ho¶ng cho gia ®×nh- h¹t nh©n, tÕ bµo cña x· héi.
N¹n cê b¹c, rù¬u chÌ, tham nhòng, bu«n lËu lµ nh÷ng c¨n bÖnh kh«ng dÔ kh¾c
phôc cña kinh tÕ thÞ trêng.
Nh÷ng ph©n tÝch trªn ®©y cho thÊy, kinh tÕ thÞ trêng vµ môc tiªu x©y dùng
con ngõ¬i x· héichñ nghÜa lµ hai mÆt ®èi lËp nhau, cïng tån t¹i trong nÒn kinh tÕ
thÞ ngõ¬i theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa, võa ®Êu tranh quyÕt liÖt víi nhau. Kinh
tÕ thÞ trêng võa t¹o ra nh÷ng ®iÒu kiÖn ®Ó x©y dùng, ph¸t huy nguån lùc con ngõ¬i,
võa t¹o ra nh÷ng ®éc tè huû ho¹i con ngõ¬i. §iÒu nµy t¹o nªn m©u thuÉn gi÷a nÒn
kinh tÕ thÞ trêng vµ vÊn ®Ò x©y dùng con ngõ¬i theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa
hiÖn nay ë níc ta.
§èi víi viÖc x©y dùng con ngõ¬i, thËt kh«ng sai khi nãi kinh tÕ thÞ trêng lµ
mét con dao hai lìi.
- Trong ho¹t ®éng kinh tÕ thêng lÊy môc tiªu lµ t¨ng trëng kinh tÕ, cßn
trong ho¹t ®éng x· héi, môc tiªu cña nã lµ tiÕn tíi thùc hiÖn ngµy cµng tèt h¬n
c«ng b»ng x· héi. §©y lµ hai mÆt, hai môc tiªu liªn quan trùc tiÕp tíi sù cêng thÞnh
cña mét quèc gia. ChÝnh v× vËy, cÇn cã sù quan t©m thÝch hîp tíi hai mÆt nµy, ®Æc
biÖt lµ mèi quan hÖ còng nh nh÷ng m©u thuÉn ¶nh hëng gi÷a chóng. Cã thÓ kh¼ng
®Þnh r»ng t¨ng trëng kinh tÕ lµ ®iÒu kiÖn kh«ng thÓ thiÕu ®îc ®Ó thùc hiÖn, ph¸t
triÓn vµ ®¶m b¶o c«ng b»ng x· héi.Thùc tÕ cho thÊy, kinh tÕ cã t¨ng trëng th× míi
cã thÓ xo¸ bá ®îc nh÷ng biÓu hiÖn bÊt b×nh ®¼ng vµ bÊt c«ng x· héi vµ ®a c«ng
b»ng x· héi lªn mét tr×nh ®é cao h¬n. Sù t¨ng trëng kinh tÕ ë níc ta sau h¬n mêi
n¨m ®æi míi ®· t¹o ®iÒu kiÖn cho x· héi cã thªm nh÷ng kho¶n tÝch luü nhÊt ®Þnh
®Ó ®Çu t cho c¸c ch¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ vµ x· héØ ë tÊt c¶ c¸c vïng. Nhê cã
t¨ng trëng kinh tÕ, c¸c thµnh viªn x· héi míi cã thªm c¬ héi ®Ó häc tËp, rÌn luyÖn,
n©ng cao kh¶ n¨ng lao ®éng vµ qu¶n lÝ ®Ó tham gia vµo c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ vµ
c¸c ho¹t ®éng x· h«Þ kh¸c mµ tríc ®ã kh«ng cã ®iÒu kiÖn tham gia.
MÆt kh¸c, ®Ó thùc hiÖn t¨ng trëng kinh tÕ mét c¸ch bÒn v÷ng, vÊn ®Ò c«ng
b»ng x· héi lµ mét trong nh÷ng yÕu tè quyÕt ®Þnh, néi sinh cña t¨ng trëng kinh tÕ.
C«ng b»ng x· héi lµ ®éng lùc cho ph¸t triÓn kinh tÕ v× ®ã lµ yÕu tè t¸c ®éng trùc
tiÕp tíi lîi Ých cña chñ thÓ ho¹t ®éng. Do ®ã kÝch thÝch tÝnh n¨ng ®éng s¸ng t¹o
cña hä vµo c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ. VËy c«ng b»ng x· héi lµ mét trong c¸c ®iÒu kiÖn
quan träng ®¶m b¶o cho t¨ng trëng kinh tÕ mét c¸ch æn ®Þnh, l©u dµi vµ cã hiÖu
qu¶.
MÆc dï gi÷a t¨ng trëng kinh tÕ vµ c«ng b»ng x· héi kh«ng cã m©u thuÉn cô
thÓ, xong quan hÖ gi÷a chóng l¹i bÞ chi phèi bëi kh«ng Ýt c¸c m©u thuÉn ph¸t sinh,
®Æc biÖt trong thêi k× kinh tÕ thÞ trêng.
+ Tríc hÕt, nãi tíi m©u thuÉn gi÷a bãc lét vµ bÞ bãc lét. Níc ta ®ang trong
thêi k× qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi, ®Ó cã nÒn kinh tÕ v÷ng m¹nh cho qu¸ tr×nh
nµy, kh«ng cßn c¸ch nµo kh¸c lµ x©y dùng nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn. Do ®ã
16
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
kh«ng tr¸nh khái sù xuÊt hiÖn cña mét sè ngõ¬i cã vèn, cã t liÖu s¶n xuÊt bá vèn
ra ®Çu t, thuª lao ®éng, kinh doanh kiÕm lêi. Hä thu l·i b»ng c¸ch bãc lét kh«ng Ýt
th× nhiÒu phÇn gi¸ trÞ thÆng d do lao ®éng lµm thuª t¹o ra. Ngõ¬i lao ®éng sinh ra
gi¸ trÞ thÆng d nhng kh«ng ®õ¬c së h÷u mµ quyÒn nµy thuéc vÒ nhµ kinh doanh.
§iÒu nµy t¹o nªn m©u thuÉn gi÷a bãc lét vµ bÞ lãc lét, m©u thuÉn cña nhµ kinh
doanh vµ ngõ¬i lao ®éng. NÕu kh«ng gi¶i quyÕt tèt m©u thuÉn nµy th× hoÆc lîi Ých
cña nhµ kinh doanh hoÆc lîi Ých cña ngõ¬i lao ®éng lµm thuª bÞ x©m ph¹m. TÊt c¶
®Òu g©y ¶nh hëng xÊu tíi t¨ng trëng kinh tÕ
+ Trong b¶n th©n c«ng b»ng x· héi trong giai ®o¹n hiÖn nay ®· hµm chøa
mét m©u thuÉn: m©u thuÉn gi÷a b×nh ®¼ng vµ bÊt b×nh ®¼ng. M©u thuÉn nµy chÝnh
lµ m©u thuÉn gi÷a b×nh ®¼ng x· héi víi tÝnh c¸ch lµ môc tiªu cña chñ nghÜa x· héi,
vµ còng lµ ®iÒu mµ c¸c chÝnh s¸ch x· héi cña chóng ta ®ang phÊn ®Êu tõng bíc, víi
sù bÊt b×nh ®¼ng trong sù hëng thô do sù kh«ng ngang b»ng nhau cña c¸c c¸ nh©n,
nhãm x· héi trong lao ®éng, ®ãng gãp. Sù b×nh ®¼ng theo tÝnh chÊt cña chñ nghÜa
x· héi lµ mäi ngõ¬i ®Òu cã quyÒn lîi ngang nhau. Trong khi ®ã, nÒn kinh tÕ thÞ trêng l¹i t¹o ra nh÷ng ngõ¬i lµm Ýt vµ nhiÒu kh¸c nhau, v× thÕ mµ cã thu nhËp kh«ng
ngang nhau vµ quyÒn lîi còng kh«ng nganh nhau. Hai mÆt b×nh ®¼ng vµ bÊt b×nh
®¼ng cã ®Þa vÞ kh«ng ngang nhau. BÊt b×nh ®¼ng dï ®îc x· héi thõa nhËn lµ c«ng
b»ng còng chØ lµ c¸i b¾t buéc ph¶i duy tr× nh»m ®¶m b¶o cho sù ph¸t triÓn x· héi.
Môc ®Ých l©u dµi cña x· héi lµ phÊn ®Êu cho sù b×nh ®¼ng x· héi. Trong chñ nghÜa
x· héi, b×nh ®¼ng x· héi lµ mÆt chñ ®¹o cña sù ph¸t triÓn.
+ Nh chóng ta ®· biÕt, chÝnh s¸ch kinh tÕ ®îc dïng ®Ó tiÕn hµnh c¸c ho¹t
®éng kinh tÕ, t¹o sù t¨ng trëng kinh tÕ. Cßn chÝnh s¸ch x· héi ®îc thùc hiÖn nh»m
tiÕn tíi sù c«ng b»ng x· héi. Nh vËy, chÝnh s¸ch kinh tÕ vµ chÝnh s¸ch x· héi cã
liªn quan mËt thiÕt tíi mèi quan hÖ gi÷a t¨ng trëng kinh tÕ vµ c«ng b»ng x· héi.
HiÖn nay, viÖc thùc hiÖn hai lo¹i chÝnh s¸ch cßn mét sè m©u thuÉn. ViÖc thùc hiÖn
chÝnh s¸ch kinh tÕ ph¶i tu©n thñ nghiªm ngÆt theo c¸c qui luËt cña kinh tÕ thÞ trêng, ph¶i chÊp nhËn c¹nh tranh, ph¸ s¶n, thÊt nghiÖp. §©y lµ ®iÓm g©y m©u thuÉn
víi chÝnh s¸ch x· héi trong viÖc thùc hiÖn b×nh ®¼ng x· héi cña môc tiªu tiÕn lªn
chñ nghÜa x· héi. MÆc dï trong gi¶i ph¸p vÒ kinh tÕ lu«n cã nh÷ng ®iÓm chó ý tíi
mÆt x· héi. Xong ®Ó ®¶m b¶o t¨ng trëng kinh tÕ, bÊt cø mét chÝnh s¸ch kinh tÕ nµo
tríc hÕt còng ph¶i chó träng ®Õn hiÖu qu¶ kinh tÕ, cho nªn dï tèi u tíi ®©u th×
chÝnh s¸ch kinh tÕ còng kh«ng thÓ ®Ò cËp tíi tÊt c¶ c¸c mÆt cña x· héi. V× vËy, cÇn
ph¶i cã nh÷ng chÝnh s¸ch x· héi nhÊt ®Þnh ®Ó bæ sung cho chÝnh s¸ch kinh tÕ, tõ
®ã gi¶i quyÕt tèt h¬n nh÷ng vÊn ®Ò nhøc nhèi cña x· héi mµ chÝnh s¸ch kinh tÕ
®em l¹i. MÆt kh¸c, viÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch x· héi lu«n dùa vµo c¸c ®iÒu kiÖn
kinh tÕ do chÝnh s¸ch kinh tÕ ®Æt ra. NÕu nh÷ng chÝnh s¸ch x· héi kh«ng phï hîp
víi c¸c ®iÒu kiÖn nµy mµ chñ yÕu lµ vù¬t qu¸ kh¶ n¨ng cã thÓ cña nÒn kinh tÕ th×
sÏ k×m h·m sù t¨ng trëng kinh tÕ.
Sau nh÷ng n¨m ®æi míi, x· héi níc ta ®· ®¹t ®îc nh÷ng bíc ph¸t triÓn kh¸
ngo¹n môc, tèc ®é t¨ng trëng kinh tÕ lu«n ë møc cao vµ æn ®Þnh. Tuy nhiªn bªn
c¹nh nh÷ng thµnh tùu rÊt ®¸ng tù hµo vÒ x©y dùng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ n©ng cao
møc sèng cña nh©n d©n th× vÊn ®Ò m«i trêng - YÕu tè cùc k× quan träng cã ¶nh hëng quyÕt ®Þnh ®Õn sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng l©u dµi cña ®Êt níc l¹i ®ang ®Æt ra nhiÒu
yªu cÇu cÊp b¸ch ®ßi hái ph¶i cã sù quan t©m gi¶i quyÕt mét c¸ch ®ång bé kÞp thêi
17
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
vµ tho¶ ®¸ng. Víi lÝ do lîi nhuËn cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng nhiÒu c¬ së s¶n xuÊt ®·
kh«ng quan t©m ®Õn vÊn ®Ò sö lÝ r¸c th¶i vµ ®ang g©y « nhiÔm m«i tr êng mét c¸ch
nghiªm träng. Theo thèng kª cña bé Khoa häc C«ng nghÖ vµ m«i trêng ®Õn th¸ng
8/1999 c¶ níc cã 3311 c¬ së s¶n xuÊt g©y « nhiÔm m«i trêng nghiªm träng. Trong
®ã: 785 c¬ së do Nhµ níc qu¶n lý, 2526 c¬ së do tËp thÓ t nh©n qu¶n lý. Vµ tæng lîng r¸c th¶i láng ®· lµ 8.708.929 m3/n¨m. §ã lµ nh÷ng con sè b¸o ®éng ®Ó nhµ níc cÇn quan t©m trong vÊn ®Ò b¶o vÖ m«i trêng trong qu¸ tr×nh x©y dùng vµ ph¸t
triÓn kinh tÕ.
2, Gi¶i ph¸p ®èi víi m©u thuÉn biÖn chøng trong c«ng cuéc x©y dùng nÒn
kinh tÕ thÞ trêng theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa ë níc ta.
Chóng ta ®· biÕt lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt lµ hai mÆt kh«ng thÓ
thiÕu cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. ViÖc gi¶i quyÕt tèt m©u thuÉn cña hai lùc lîng nµy sÏ
®ãng vai trß quan träng, thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña nÒn s¶n xuÊt nãi riªng vµ nÒn
kinh tÕ nãi chung. §iÓm cÇn chó ý ë ®©y lµ lµm sao cho quan hÖ s¶n xuÊt lu«n ph¸t
triÓn phï hîp víi lùc lîng s¶n xuÊt mµ lùc lîng s¶n xuÊt vÉn ngµy mét n©ng cao.
Tríc hÕt, do lùc lîng s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh quan hÖ s¶n xuÊt nªn ta cÇn quan t©m tíi
sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt lµ ®Çu tiªn, tøc lµ quan t©m tíi viÖc n©ng cao
n¨ng suÊt lao ®éng. §©y lµ ®iÓm cèt yÕu trong vÊn ®Ò ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt
v× n¨ng suÊt lao ®éng chÝnh lµ bao gåm c¶ tr×nh ®é lao ®éng vµ tr×nh ®é t liÖu s¶n
xuÊt, hai mÆt nµy cÊu thµnh nªn lùc lîng s¶n xuÊt. Nãi tíi quan hÖ s¶n xuÊt, ngêi
ta thêng nãi tíi sù së h÷u vÒ t liÖu s¶n xuÊt mµ chñ yÕu lµ c¸c h×nh thøc së h÷u vµ
mçi quan hÖ gi÷a chóng, lµm sao cho phï hîp víi ®iÒu kiÖn cña tõng lo¹i h×nh
kinh tÕ t¬ng øng. VÊn ®Ò nµy sÏ ®îc ®Ò cËp tíi cô thÓ trong viÖc gi¶i quyÕt m©u
thuÉn gi÷a c¸c h×nh thøc së h÷u.
§Ó gi¶i quyÕt sù ®èi lËp gi÷a c¸c h×nh thøc së h÷u mµ chñ yÕu ë ®©y lµ së
h÷u t nh©n vµ së h÷u nhµ níc, vai trß cña Nhµ níc cÇn ®îc ®Æc biÖt lu ý. Nhµ níc
cÇn ®øng ra ®iÒu tiÕt vÜ m« ®èi víi tõng thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c nhau, lµ ®¹i diÖn
cña c¸c h×nh thøc së h÷u kh¸c nhau trªn c¬ së b×nh ®¼ng, ph¸t huy tèi ®a tiÒm
n¨ng cña tõng thµnh phÇn. Tuy nhiªn cÇn x¸c ®Þnh râ së h÷u Nhµ níc mµ sù biÓu
hiÖn ®îc th«ng qua kinh tÕ nhµ níc ®ãng vai trß chñ ®¹o, lµ lùc lîng n¾m b¾t c¸c
yÕt hÇu kinh tÕ, cã kh¶ n¨ng chØ ®¹o ®èi víi c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c. Bªn
c¹nh ®ã còng cho thÊy ®©y lµ thµnh phÇn kÐm sinh lêi nhÊt cña nÒn kinh tÕ v× nã
ph¶i n¾m gi÷ c¸c ngµnh träng yÕu nh kinh tÕ quèc phßng, th«ng tin, c¬ së h¹
tÇng,...Víi vai trß v« cïng quan träng cña nã, Nhµ níc cÇn cã chÝnh s¸ch ®¶m b¶o
nh÷ng t liÖu s¶n xuÊt chñ yÕu phôc vô cho lîi Ých cña c¶ céng ®ång lµ do kinh tÕ
Nhµ níc n½m gi÷.
ViÖc gi¶i quyÕt m©u thuÉn gi÷a kinh tÕ thÞ trêng vµ môc tiªu x©y dùng con
ngõ¬i x· héi chñ nghÜa kh«ng ph¶i lµ vÊn ®Ò ®¬n gi¶n. Mét lÇn n÷a vai trß l·nh
®¹o cña §¶ng, qu¶n lÝ cña Nhµ níc theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa l¹i ®îc ®Ò cao
h¬n bao giê hÕt. ViÖc ¸p dông c¬ chÕ thÞ trêng ®ßi hái ph¶i n©ng cao n¨ng lùc
qu¶n lÝ vÜ m« cña Nhµ níc, ®éng thêi x¸c lËp ®Çy ®ñ chÕ ®é tù chñ cña c¸c ®¬n vÞ
s¶n xuÊt kinh doanh. Cã nh vËy sÏ ph¸t huy ®îc t¸c ®éng tÝch cùc, to lín còng nh
ng¨n ngõa, kh¾c phôc vµ h¹n chÕ bít nh÷ng tiªu cùc cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng. C¸c
ho¹t ®éng kinh doanh ph¶i híng vµo phôc vô c«ng cuéc x©y dùng nguån lùc con
18
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
ngõ¬i. Bªn c¹nh ®ã, cÇn tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng v¨n hãa, gi¸o dôc nh»m kh¾c
phôc t©m lÝ sïng b¸i ®ång tiÒn nh ®· tr×nh bµy ë phÇn trªn, ph¸t huy c¸c gi¸ trÞ tinh
thÇn, ®¹o ®øc, thÈm mü,...§©y chÝnh lµ c«ng cô, ph¬ng tiÖn quan träng ®Ó t¸c
®éng, gãp phÇn gi¶i quyÕt m©u thuÉn nµy.
§Õn ®©y, chóng ta tiÕp tôc ®Ò cËp tíi c¸ch thøc gi¶i quyÕt nh÷ng m©u thuÉn
trong quan hÖ gi÷a t¨ng trëng kinh tÕ vµ c«ng b»ng x· héi. Tríc hÕt lµ m©u thuÉn
gi÷a bãc lét vµ bÞ bãc lét. Trong ®iÒu kiÖn níc ta hiÖn nay, sù xãa bá hoµn toµn
hiÖn tîng bãc lét cha thÓ thùc hiÖn ®îc, l¹i cµng kh«ng thÓ ng¨n chÆn t×nh tr¹ng
thuª mø¬n. VÊn ®Ò lµ ë chç, ph¶i gi÷ v÷ng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa trong viÖc
ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi. Nhµ níc b»ng hÖ thèng ph¸p luËt vµ chÝnh s¸ch cña m×nh,
võa ®¶m b¶o lîi Ých cña c¸c nhµ kinh doanh, võa ch¨m lo lîi Ých cña ngõ¬i lao
®éng, nhÊt lµ viÖc thùc hiÖn b¶o hiÓm x· héi trong thµnh phÇn kinh tÕ t nh©n. Tõ
®ã, võa khuyÕn khÝch më réng nhiÒu h×nh thøc kinh doanh, gi¶i quyÕt viÖc lµm
cho ngõ¬i lao ®éng, h¹n chÕ bãc lét vµ nh÷ng tiªu cùc cña c¸c h×nh thøc kinh
doanh nµy.
XÐt tíi sù b×nh ®¼ng vµ bÊt b×nh ®¼ng trong c«ng b»ng x· héi, ta cã thÓ
kh¼ng ®Þnh, trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay, chóng ta chØ cã thÓ thùc hiÖn b×nh ®¼ng tõng
bíc, tiÕn tíi b×nh ®¼ng hoµn toµn. Tríc hÕt lµ phÊn ®Êu thùc hiÖn b×nh ®¼ng vÒ c¬
héi, tøc lµ t¹o ®iÒu kiÖn cho mäi ngõ¬i cã ®îc c¬ héi nh nhau ®Ó cã thÓ tham gia
vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, kinh doanh vµ c¸c ho¹t ®éng x· héi kh¸c. Trªn c¬ së ®ã cã
®îc møc hëng thô t¬ng xøng víi n¨ng lùc cña m×nh.
Trong vÊn ®Ò gi¶i quyÕt m©u thuÉn gi÷a lîi Ých c¸ nh©n vµ lîi Ých x· héi,
viÖc kÕt hîp hµi hßa gi÷a lîi Ých c¸ nh©n vµ lîi Ých x· héi cÇn ®Ò cao, ®ång thêi
ph¶i ®Êu tranh chèng l¹i biÓu hiÖn tiªu cùc cña chñ nghÜa c¸ nh©n. ë ®©y, chóng ta
cÇn tØnh t¸o ph©n biÖt chñ nghÜa c¸ nh©n víi lîi Ých c¸ nh©n. Lîi Ých c¸ nh©n lµ c¸i
chÝnh ®¸ng, tÝch cùc, lµ mét ®éng lùc cña sù ph¸t triÓn cña x· héi, lµ tiÒn ®Ò ®Ó
thùc hiÖn lîi Ých chung. Cßn chñ nghÜa c¸ nh©n lµ c¸i tiªu cùc, nã ®Æt lîi Ých c¸
nh©n vµ gia ®×nh lªn trªn hÕt, bÊt chÊp viÖc ®i ngîc l¹i lîi Ých tËp thÓ, x· héi.
ChÝnh v× vËy, B¸c Hå ®· nãi: “ Th¾ng lîi cña chñ nghÜa x· héi kh«ng thÓ t¸ch rêi
th¾ng lîi cña cuéc ®Êu tranh trõ bá chñ nghÜa c¸ nh©n.” (1)
(1) Hå ChÝ Minh , toµn tËp, t 9, Nxb Sù thËt, Hµ Néi, 1989, tr.291
VÊn ®Ò m«i trêng trong c«ng cuéc x©y dùng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ ®a ngµy
cµng ®îc quan t©m h¬n, v× vËy trong chiÕn lîc ph¸t triÓn m«i trêng bÒn v÷ng ®Õn
n¨m 2010-2020 chóng ta ®· x©y dùng néi dung "Ph¸t triÓn bÒn v÷ng". §©y lµ lÇn
®Çu tiªn níc ta cã chiÕn lîc b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn m«i trêng trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng ngµy cµng ph¸t triÓn nh»m gi¶i quyÕt phÇn nµo m©u thu©n ®ang ngµy mét gay
g¾t.
M©u thuÉn cuèi cïng ¶nh hëng tíi quan hÖ gi÷a t¨ng trëng kinh tÕ vµ thùc
hiÖn c«ng b»ng x· héi lµ m©u thuÉn gi÷a chÝnh s¸ch kinh tÕ vµ chÝnh s¸ch x· héi.
§Ó cã c¸ch gi¶i quyÕt h÷u hiÖu, chóng ta cÇn kÕt hîp hµi hßa hai lo¹i chÝnh s¸ch
nµy trong viÖc ho¹ch ®Þnh còng nh thùc hiÖn chóng. §ã lµ sù kÕt hîp nh»m ®¶m
b¶o viÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch kinh tÕ kh«ng dÉn ®Õn nh÷ng hËu qu¶ x· héi tiªu
19
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
cùc, vµ khi thùc hiÖn chÝnh s¸ch x· héi, th× nã kh«ng nh÷ng kh«ng c¶n trë mµ trë
thµnh ®éng lùc cho sù t¨ng trëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ.
c. kÕt luËn
Th«ng qua hµng lo¹t c¸c lÝ luËn vµ thùc tiÔn ®îc tr×nh bµy cho thÊy sù tån
t¹i tÊt yÕu cña m©u thuÉn biÖn chøng trong qu¸ tr×nh x©y dùng nÒn kinh tÕ thÞ trêng theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa ë níc ta. Chóng ta kh«ng thÓ phñ nhËn hay
xãa bá chóng, mµ ph¶i th¼ng th¾n thõa nhËn vÞ trÝ vµ vai trß cña m©u thuÉn.. Còng
nh mäi sù vËt, hiÖn tîng kh¸c trong thÕ giíi kh¸ch quan, m©u thuÉn còng cã hai
mÆt cña nã: tÝch cùc vµ tiªu cùc. Hai mÆt nµy t¸c ®éng to lín tíi nÒn kinh tÕ cña níc ta, nhÊt lµ trong thêi k× x©y dùng kinh tÕ thÞ trêng theo ®Þnh híng x· héi chñ
nghÜa hiÖn nay. NÕu chóng ta kh«ng nh×n toµn diÖn, ®óng ®¾n th× sÏ kh«ng thÓ ph¸t
huy ®îc nh÷ng u ®iÓm cña chóng, thËm chÝ cßn t¹o c¬ héi cho sù ph¸t triÓn cña
c¸c mÆt h¹n chÕ. §iÓm quan träng h¬n c¶ lµ tõ nhËn thøc, chóng ta cÇn t×m ra
nh÷ng biÖn ph¸p h÷u hiÖu ®Ó gi¶i quyÕt m©u thuÉn, tõ ®ã gãp phÇn gi¶i phãng mäi
nguån lùc kinh tÕ vµ x· héi. Cã nh vËy, nÒn kinh tÕ thÞ trêng theo ®Þnh híng x· héi
chñ nghÜa míi thùc sù ph¸t triÓn theo ®óng nghÜa cña nã vµ trë thµnh nÒn t¶ng cho
chóng ta tiÕp tôc sù nghiÖp x©y dùng chñ nghÜa x· héi.
20
.DOC 
22 
70 
70 
