Tài liệu Thực trạng và giải pháp hạn chế rủi ro tín dụng tại các ngân hàng thương mại việt nam

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƯƠNG KHOA KINH TÊ NGOẠI THƯƠNG FORE1GN TRADE U N I V E R S i r r KHOA LUẬN TỐT NGHIỆP Đề tài THỰC TRỌNG VÃ GIẢI PHÁP HẠN CH€ RỦI RO TÍN DỤ TẠI CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MỌI Vlậ NAM Sinh viên thực hiện : NGUYỄN THU TRANG Lớp : NHẬT 2- F - KHOA 40 HÀ NỘI Giáo viên hướng dẫn : PHAN TRẦN TRUNG DŨNG THƯ VIÊN Ì iSn\c OA' N O C Ì K>GOAI T H U P K C i l _.. Ị hi m mị HÀ NỘI - 2005 MỤC LỤC LÒI nùi sầu Ì C H Ư Ơ N G 1: TÍN DỤNG V À RỦI RO TRONG HOẠT ĐỘNG TÍN DỤNG CỦA N G Â N H À N G T H Ư Ơ N G MẠI. (NHTM) 3 1.1. NGÂN HÀNG VÀ TÍN DỤNG NGÂN HÀNG 3 1.1.1. Khái quát về ngân hàng thương mại 3 1.1.1.1. Lịch sửhình thành và phát triển của các Ngân hàng thương mại:. 3 1.1.1.2. Khái niệm NHTM 4 1.1.1.3. Các nghiệp vụ chủ yếu của NHTM 4 1.1.2. Tín dụng ngân hàng 5 1.1.2.1. Khái niệm tín dụng ngân hàng 5 1.1.2.2. Chức năng và Vai trò của tín dụng ngân hàng đối với nền kinh tế quốc dân 6 1.1.2.3.Phân loại Tín dụng NHTM 9 Ì .2. RỦI RO TÍN DỤNG TRONG HOẠT ĐỘNG KINH DOANH CỦA NHTM 10 1.2.1. Khái niệm rủi ro 1.2.2. Các loại rủi ro trong hoạt động kinh doanh của N H 10 l 1.2.3. Rủi ro tín dụng i 15 1.2.3.1. Phân loại rủi ro tín dụng 15 1.2.3.2. Các chỉ tiêu đo lường rủi ro tín dụng 17 1.2.3.3. Các mô hình đo lường rủi ro tín dụng 21 1.2.3.4. Tác động của rủi ro tín dụng 33 C H Ư Ơ N G 2: THỰC TRẠNG RỦI RO TÍN DỤNG TẠI C Á C NHTM VIỆT NAM 2. Ì. TỔNG QUAN VỀ HOẠT ĐỘNG TÍN DỤNG TẠI CÁC NHTM V Ệ T NAM 2.2. THỤC TRẠNG RRTD TẠI CÁC NI ì IM VIỆT NAM 2.2.1. Tinh hình N ợ quá hạn 34 34 47 47 2.2.2. T i n h hình cho vay vốn xây dựng cơ bản và cho vay đối v ớ i các doanh nghiệp quốc doanh 50 2.2.3. T i n h hình khách vay vốn tại nhiều tổ chức tín dụng 53 2.2.4. T i n h hình thực hiện các quy chế tín dụng 55 2.2.5. T i n h hình thực hiện quy trình tín dụng 58 2.3. NGUYÊN NHÂN RRTD TẠI CÁC NH Í M VIỆT NAM 2.3.1. R ủ i ro từ phía khách hàng: 2.3.1.1. Nhóm 59 59 rủi ro không gian lận: 59 2.3.1.2. Nhóm rủi ro gian lận: 2.3.2. R ủ i ro từ phía Ngân hàng: 60 60 2.3.2.1. Rủi ro xét từ góc độ quản trị tín dụng 60 2.3.2.2. Rủi ro do thiếu thông tin 63 2.3.2.3. Rủi ro liên quan tới danh mục cho vay 65 2.3.2.4. Rủi ro liên quan tới lãi suất cho vay 67 23.2.5. Rủi ro liên quan tới trích lập dựphòng rủi ro 67 2.3.2.6. Rủi ro xuất phát từ cán bộ Ngăn hàng 68 2.3.2.7. Rủi ro đảm bảo tài sản thế chấp 69 2.3.3. R ủ i ro xuất phát từ môi trường vĩ m ô 70 2.3.3.1. Sự thay đổi của các chính sách kinh tế. 70 2.3.3.2. Sự điều khiển của cơ chế thị trường 70 2.3.3.3. Môi trường pháp lý 71 2.4. NHẬN ĐỊNH VỀ THỰC TRẠNG RRTD TẠI CÁC NHTM VIỆT NAM 72 C H Ư Ơ N G 3: MỘT s ố BIỆN PHÁP HẠN CHÊ RRTD TẠI CÁC NHTM VIỆT NAM 74 3.1. ĐỊNH HƯỚNG ĐƯA RA GIẢI PHÁP HẠN CHÊ RRTD CỦA CÁC NHTM VIỆT NAM 3.2. MỘT SỐ GIẢI PHÁP HẠN CHÊ RRTD TẠI CÁC NHTM VIỆT NAM 74 76 3.2.1. Giải pháp d ố i v ớ i khách hàng 76 3.2.2. Giải pháp d ố i với Ngân hàng 77 3.2.2.1. Nâng cao năng lực quản trị Tín dụng 77 3.2.2.2. Nâng cao chất lượng thông tin 79 3.2.2.3. Đa dạng hoa danh mục đẩu tư. 79 3.2.2.4. Trích lập quỹ dự phòng rủi ro 80 3.2.2.5. Tuân thủ chặt chẽ quy trình tín dụng 81 3.2.2.6. Kiềm tra, giám sát tín dụng 82 3.2.2.7. Thực hiện chinh sách khách hàng 83 3.2.2.8. Nâng cao chất lượng cán bộ tín dụng 85 3.2.2.9. Khai thác và sử dụng nguồn v n hợp lý 85 3.2.2.10. Áp dụng các công cạ phái sinh phòng ngừa RRTD 86 3.2.2.11 .Nâng cao chất lượng đảm bảo tín dụng 88 3.2.3. Giải pháp điều kiện: 89 3.2.3.1. Ôn định môi trường vĩ mô 89 3.2.3.2. Cải thiện môi trường pháp lý 89 3.3. MỘT SỐ KIẾN NGHỊ: 90 3.3.1. Đối với Nhà nưóc và các Bộ ngành liên quan 90 3.3.2. Đối với NH Nhà Nước K Ế T hUẬĩl Trà ỊãỆữ YTtĩím mịầQ 92 94 96 DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT 1. DN: Doanh nghiệp 2. TO: Tín dụng 3. RRTD: Rủi ro tín dụng 4. NH: Ngân hàng 5. NHNN: Ngân hàng Nhà nước 6. NHTM: Ngân hàng Thương mại 7. NHTMNN: Ngân hàng Thương mại Nhà nước 8. NHTMCP: Ngân hàng Thương mại cổ phần 9. BIDV: Ngân hàng Đầu tư và phát triển 10.ICB: Ngân hàng Công thương 11 .NH No&PTNT: Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn LỜ3HỐ3Báa Nền kinh tế Việt Nam trong thòi kỳ đổi mới đã và đang đạt được những thành tựu đáng kể. Toàn Đảng, toàn dân góp sức xây dựng một nền kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa, phấn đấu đến năm 2020 trầ thành một nước công nghiệp theo đúng như mục tiêu Đại hội Đảng I X đề ra. Cùng với quá trình quốc tế hoa, toàn cầu hoa lại nằm trong khu vực kinh tế phát triển năng động, Việt Nam đang từng bước khẳng định vị thế của mình trong khu vực và trên thế giới. Để đạt được điều đó là có sự đóng góp không nhỏ của ngành Ngân hàng. Với vai trò là "đòn bẩy kinh tế" thông qua hoạt động tín dụng, thời gian qua, tín dụng Ngân hàng là còng cụ tài trợ vốn cho nền kinh tế, góp phần thúc đẩy sự phát triển cân đối của các ngành, lĩnh vực khác nhau theo định hướng của Nhà nước. Tín dụng Ngân hàng là một trong những nghiệp vụ chính và tạo ra nguồn thu nhập chủ yếu cho các Ngân hàng Thương mại, tuy ni.lên dây lại là nghiệp vụ mang tính rủi ro cao. Rủi ro trong hoạt động tín dụng không chỉ tác động tới bản ihi.n Ngân hàng Thương mại mà còn tác động tiêu cực tới nền kinh tế. Mặt khác, quá trình hội nhập kinh tế không những mang lại cơ hội mà còn tiềm ùn nhiều rủi ro, thách thức. Chính vì vậy, công tác hạn chế rủi ro tín dụng luôn được các Ngân hàng quan tâm. Xuất phất từ tính cấp thiết đó, người viết đã quyết định chọn đề tài: "Thực trạng và giải pháp hạn chế rủi rotíndụng tại các ỉ ỉ gân hàng Thương mại Việt Nam". Mục đích nghiên cứu của khoa luận này là: Nghiên cứu vấn đề rủi ro tín dụng trên phương diện Lý thuyết: Tín dụng và rủi ro tín dụng, các loại rủi ro tín dụng và tác động của nó úi bản thân NHTM và với nền kinh tế. Ì Phân tích thực trạng rủi ro tín dụng tại các NHTM Việt Nam: Tổng quan về tình hình tín dụng và thực trạng rủi ro tín dụng tại các NHTM Việt Nam, các nguyên nhân và nhận xét. Đề xuất các giải pháp để hạn chế rủi ro tín dụng, đưa ra một số các kiến nghị dối với Nhà nước, Ngân hàng Nhà nước, các Bộ ngành liên quan, các doanh nghiệp. Để giải quyết từng vấn đề trên, khoa luận xin được chia làm 3 chương: Chương 1: Tín dụng và rủi ro trong hoạt động tín dụng của Ngân hàng Thương mại. Chương 2: Thực trạng rủi ro Tín dụng tại các NHTM Việt Nam. Chương 3: Một số giải pháp hạn chế rủi ro tín dụng đối với các NHTM Việt Nam. Để hoàn thành khoa luận này, trước hết tôi bày tọ lòng biết ơn tói các thầy cô trường đại học Ngoại thương đã cung cấp những kiến thức quý báu trong hơn bốn năm học. Xin đặc biệt cảm ơn thầy Phan Trần Trung DũngKhoa KTĐN-người đã trực tiếp hướng dẫn tôi khoa luận này. Tôi cũng muốn gửi lời cảm ơn tới các bạn bè, gia đình đã cung cấp tài liệu, chia sẻ, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình hoàn thành bài viết. 2 C H Ư Ơ N G 1: TÍN DỤNG V À RỦI RO TRONG H O Ạ T Đ Ộ N G TÍN DỤNG C Ủ A N G Â N H À N G T H Ư Ơ N G M Ạ I . (NHTM) 1.1. N G Â N H À N G V À TÍN DỤNG N G Â N H À N G 1.1.1. Khái quát về ngàn hàng thương mại. 1.1.1.1. Lịch sử hình thành và phát triển của các Ngăn hàng thương mại: Trên t h ế giới, nghề ngân hàng được hình thành từ rất sớm. Hình thức sơ khai của N H T M xuất hiện khá sớm từ thời kỳ tiền tư bản, cùng v ớ i thời gian các hình thức này ngày càng được hoàn chỉnh hơn đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của khách hàng. Sự hình thành và phát triển của Ngân hàng gắn liền v ớ i sự phát triển của sản xuất và trao đổi hàng hoa. K h i sản xuất còn không dù cung cấp cho nhu cầu tiêu dùng của xã h ữ i thì ngân hàng chưa xuất hiện. sàn xuất phát triển, hàng hoa được tạo ra nhiều làm nảy sinh quan hệ trao đổi h:\i.g hoa. K h ó khăn nảy sinh k h i quan hệ trao đổi hàng hoa vượt ra khỏi ranh giới giữa các vùng sử dụng các loại đồng tiền khác nhau. K h i đó, những thương gia thông minh nhất đã phát hiện ra điều này và chuyển sang làm nghề buôn tiền (những nhà Ngân hàng đầu tiên trên thế giới ). H ọ thực hiện cấc nghiệp VỊ! đổi tiền, nhận tiền g ử i và bảo quản tiền (cho khách hàng) và có thu phí của người gửi. Cùng v ớ i việc nhận tiền gửi, các nhà Ngân hàng dần dần thực hiện cả nghiệp vụ thanh toán hữ cho người gửi tiền. Nghiệp vụ cho vay nảy ..inh k h i xuất hiện những người có nhu cầu vay tiền để m ở rững và phát triển h. ạt ítững sản xuất k i n h doanh của họ trong k h i các nhà Ngân hàng lại có sẵn Long két của mình những khoản tiền không sinh lợi. K h i cho vay, các nhà Ngã:', hàng được nhận các khoản trả tiền lãi từ người vay vốn. Chính lợi nhuận từ . cho vay đã khuyến khích các ngân hàng muốn nhận được thêm nhiều tiền uừi để cho vay và họ chuyển từ việc thu phí người gửi tiền sang việc miễn phí tiền gửi, thậm chí còn thuồng cho họ mữt khoản tiền gọi là lãi tiền gửi. Khi lổn tại 3 các nghiệp vụ nhận tiền gửi cho vay và thanh toán h ộ có thể nói Ngân hàng đã hình thành. 1.1.1.2. Khái niệm NHTM. Ngân hàng thương m ạ i là một tổ chức kinh t ế có tư cách pháp nhân, thực hiện hoạt động chính là huy dộng tiền gửi dưới các hình thức khác nhau và đảm bảo sự an toàn của số lượng tiền gửi này; trên cơ sở nguấn vốn huy động được và nguấn vốn sở hữu của mình, thực hiện hoạt động cho vay, đầu tư và chiết khấu; đấng thời thực hiện các hoạt động thanh toán, tư vấn, môi giới và một số hoạt động khác. 1.1.1.3. Các nghiệp vụ chủ yêu của NHTM. Nhìn chung, các hoạt động của ngân hàng thương m ạ i được qui về ba nghiệp vụ chính sau: HOẠT ĐỘNG N G Â N HÀNG THƯƠNG MẠI NGHIỆP VỤ NỢ • NGHIỆP VỤ CÓ NGHIỆP VỤ TRUNG GIAN Nghiệp VU nơ: Trong nghiệp vụ này ngân hàng nhận tiền gửi của dân cư và các tổ chức kinh tế dưới nhiều hình thức khác nhau hình thành nên nguấn vốn huy động, chiếm tỉ lệ lớn trong tổng nguấn vốn của ngân hàng. Do dó nó có y nghĩa thiết yếu đối với sự tấn tại và phát triển của mõi ngân hàng. Các hoạt động khác đều phải dựa trên cơ sờ kết quả của nghiệp vụ N ợ để tiến hành. • Nghiệp v u cổ: Nghiệp vụ này bao gấm những hoại động có Hòn quan đến việc sử dụng v ố n của ngàn hàng. Dựa trẽn vốn huy động được và vốn sờ hữu của mình, ngân hàng thương mại tiến hành cho vay, đâu tư và chiốL khấu. Đây là những hoạt động mang lại phần thu chủ yếu cho ngân hàng. 4 • N g h i ệ p v u trung gian: Nghiệp vụ này bao gồm các dịch vụ ngân hàng, như: thanh toán, chuyển tiền, môi giới, tư vấn, bảo quản tài sản, muabán hộ chứng khoán, trung gian mua-bán ngoại hối,...Các hoạt động thường mang l ạ i thu nhập không lớn, song, là yếu tố quan trọng góp phần làm tăng sức mạnh cạnh tranh cho ngân hàng. Tuy theo phạm v i , lĩnh vẩc hoạt động m à các ngân hàng thương mại được g ọ i là các ngân hàng thương mại đa năng hay ngân hàng thương mại chuyên doanh. Nhưng dù thuộc loại hình nào đi nữa thì các ngân hàng [hương mại nhìn chung đều có các chức năng sau đây: • Chức năng "tạo" tiền; • Chức năng trung gian tài chính; • Chức năng trung gian thanh toán; • Chức năng tài trợ cho các hoạt động xuất nhập khẩu; • Chức năng môi giới và tư vấn cho các tổ chức và cá nhân. 1.1.2. Tín dụng ngân hàng. 1.1.2.1. Khái niệmtíndụng ngân hàng. Khái niệm Tín dụng: TD là quan hệ chuyển nhượng tạm thời một lượng giá trị ị dưới hình thái tiền tệ hoặc hiện vật) từ người sở hữu ị gọi là người cho vay) sang người sử dụng (gọi tó người đi vay) để sau một thời gian nh t định thu hổi về một lượng giá trị lớn hơn lượng giá trị ban đầu. N h ư vậy, nếu hiểu theo nghĩa hẹp thì T D là quan hệ vay m ư ợ n giữa hai chủ thể (người cho vay và người đi vay) trong đó hai bên thoa thuận m ộ i thời hạn n ợ và mức lãi cụ thể. Nếu hiểu theo nghĩa rộng thì T D là sẩ vận dộng của các nguồn vốn từ nơi thừa đến nơi thiếu. Khái n i ệ m trên cũng đã thể hiện bản chất của tín dụng: Tín dụng lù quan hệ vay m ư ợ n lẫn nhau trên nguyên tắc có hoàn trả (cả vốn lẫn lãi) sau một thời hạn nhất định. Trong quan hệ này, không có sẩ thay đổi quyc.i sở hữu m à chỉ có sẩ thay đổi quyền sử dụng vốn tín dụng, và người sở hữu vốn 5 túi dụng được nhận m ộ t phần thu nhập dưới hình thức lãi sau thời gian tín dụng theo thoa thuận giữa hai bên: người cho vay và người vay. Có rất nhiều loại hình Tín dụng: Tín dụng thương mại, tín dụng Ngân hàng, tín dụng N h à nước, Tín dụng tiêu dùng... trong đó tín dụng Ngân hàng được coi như hình thức chủ yếu của hệ thống tín dụng. Khái niệm Tín dụng Ngân hàng: Tín dụng Ngăn hàng là quan hệ tín dụng phát sinh giữa Ngân hùng với các chủ thể kinh tếkhác trong xã hội dược thực hiện dưới hình thức cung ứng vốn vay hình thành từ những khoản tiền tạm thời nhàn rỗi trong xã hội mà Ngân hàng huy động được. Trong quan hệ tín dụng này, Ngân hàng vừa là người cho vay dong thời cũng là người đi vay. 1.1.2.2. Chức năng và Vai trò của tín dụng ngân hàng đối vói nén kinh tế quốc dân. Chức nâng: T p trung và phân phôi lại vón tiền tệ theo nguyên tấc có hoàn trả. Tập trung và phân phối lại vốn tiền Lệ là hai quá trình thống nhất trong sự vận động của hệ thống tín dụng, trong đó tín dụng được coi là chiếc cầu nối các nguồn cung - cầu tiền tệ của nền kinh tế. ả khâu tập trung, tín dụng là nơi tập hợp những nguồn vốn tạm thời nhàn rỗi trong nền kinh tế. Còn ở khâu phân phối lại, tín (lụng là nơi đáp ứng nhu cầu vốn cho doanh nghiệp, cá nhân và cho cả ngân sách nhà nước khi cần. Như vậy, tín dụng đã trực tiếp tham gia điều tiết các nguồn vốn tạm thời dư thừa từ các cá nhân, tổ chức để bổ sung kịp thời c h o các cá nhân, doanh nghiệp hay nhà nước thiếu hụt về vốn. Tiết kiệm tiên mặt N h ờ vào quá trình động viên kịp thời những nguồn vốn nhàn rỗi trong xã hội, những khoản vốn này đang tạm thời đứng yên sẽ được đưa vào chu chuyển nghĩa là: T D đã làm tăng nhịp độ quay của đồng tiền, !>iảm lượng tiền cần thiết cho lưu thông. 6 M ặ t khác, hệ thống ngân hàng phát triển đã thúc dấy việc m ở rộng thanh toán không dùng tiền mặt và thanh toán bù trừ giữa các đơn vị kinh tế. Điều này sẽ làm giảm được k h ố i lượng giấy bạc trong lưu thông cũng như các chi phí lun thông giấy bạc ngân hàng như chi phí i n ấn giấy bạc, chi phí bảo quản tiền, vận chuyển tiền... Phẩn ánh và kiểm soát các hoạt động kinh tế. Chức năng này phát huy tác dụng được là phụ thuộc vào sỗ phái triển của các chức năng trên. Cụ thể là: Thông qua quá trình tập trung và phân phối lại vốn, T D góp phần phản ánh được mức độ phát triển nền kinh lê' về các mặt như: k h ố i lượng liền tệ nhàn r ỗ i trong xã hội, nhu cầu vốn trong từng thòi kỳ...từ đó giúp chúng ta có cái nhìn tổng quát về những quan hệ cán đối lớn trong nền k i n h tế dặc biệt là quan hệ giữa tích lũy và tiêu dùng như: trong Lổng nguồn vốn lích luỹ thì kết cấu gồm những khoản nào, được huy dộng từ những thành phần vù dối lượng nào với k h ố i lượng và sỗ biến động qua từng thời kỳ là bao nhiêu... Dặc biệt trong hoạt động cho vay của ngân hàng để góp phần đảm bảo an toa,, vì vốn, ngân hàng luôn thỗc hiện quá trình kiểm tra tình hình tài chính cí... đơn vị nhằm phát hiện kịp thời những trường hợp v i phạm chế độ quản lý ki,.h l ố của N h à Nước. Bên cạnh đó, trên cơ sờ thỗc hiện nguyên tắc cho uy có hoằn trả, T D N H còn phản ánh kịp thời tình hình quản lý và sử dụng vốn của cúc dơn vị có hiệu quả hay không. Các đơn vị muốn vay vốn ngân hàng phủi trì..Vi Lây rõ mục đích vay, phương án sử dụng liền vay vì. cách trả nợ. Ngoài ra, thông qua việc tổ chức công tác thanh toán không dùng tiền mặt còn tạo điều kiện để ngân hàng táng cường vai trò k i ể m soát bằng dài các đơn vị kinh tế vì m ọ i quá trình hình thành và sử dụng v ố n của doanh nghiệp đều được phản ánh và lưu giữ qua số liệu trên lài khoản tiền gửi, tù dó, ngân hàng có cái nhìn tương đối tổng quát vào cấu trúc tài chính của cúc đau vi. N h ư vậy, chức năng này sẽ góp phần giải quyết tình trạng mãi càn đ ố i cục bộ của nền k i n h tế với những giải pỉiáp khắc phục kịp thòi, Lừ dó phiu huy vai trò quản lý và điểu tiết vĩ m ô của nhà nước. Điều này cũng có nghĩa là TO cần phải được vận dụng như một trong những đòn bẩy kích thích kinh tế không thể thiếu trong quá trình tổ chức quản lý k i n h tế-tài chính, k i ể m soát và thúc đẩy các hoạt động k i n h tế quốc dân. V a i trò: Trên cơ sở phờt huy các chức năng vốn có, TO thể hiện vai trò tích cực trong đời sống k i n h tế-xã hội như sau: Tín dụng góp phần thúc đẩy sản xuất phát triển: N h ư đã nói, tín dụng tập trung những nguồn vốn tạm thời nhàn r ỗ i trong nền kinh tế, đáp ứng không chỉ nhu cẩu vốn cho việc duy trì hoạt động của doanh nghiệp ỏ cả ba giai đoạn (dự trữ, sản xuờt và lưu thông) m à còn phục vụ cho cả mục tiêu m ở rộng sản xuờt. Thông qua cơ chế cờp vốn, tín dụng cũng tác động đến quá trình điều chỉnh cơ cờu ngành nghề, khuyến khích các doanh nghiệp phát huy l ợ i t h ế về tài nguyên và lao động sẵn có. Tín dụng góp phần đẩy nhanh tốc độ tập trung và tích lũy vốn cho nền k i n h tế, đồng thời còn góp phần phát triển quan hệ đối ngoại dựa trên những quan hệ tín dụng quốc tế. Tín dụng góp phần ẩn định tiền tệ và ổn định giá cả Điều này thể hiện ở khía cạnh tín dụng trực tiếp góp phần vào việc giảm lượng tiền mặt dư thừa trong dân cư và tạo điều kiện m ở rộng công tác thanh toán không dùng tiền mặt. Ngoài ra, lãi suờt tín dụng cũng là m ộ t trong các công cụ điều tiết nhạy bén với nhu cầu nền kinh tế k h i thực hiện chính sách tiền tệ của nhà nước. Tín dụng góp phẩn ổn định đời sông, tạo công ăn việc làm và ẩn định trật tự xã hội Đây là hệ quả tờt yếu do hai vai trò trẽn đây đ e m lại. Không chỉ có tác dụng tích cực đối v ớ i hoạt động của các tổ chức k i n h tế, tín dụng còn có những ảnh hưởng tốt đối với cả các tầng lớp dân cư, và thông qua đó m à đóng góp vào sự ổn định và phát triển k i n h tế - xã hội. 8 1.133 f hân loại Tín dụngNHTM. Ngân hàng cung cấp rất nhiều loại TO, cho nhiều đối tượng khách hàng với những mục đích sử dụng khác nhau. Đ ể tránh nhầm l ẫ n và có cái nhìn tổng quát về các loại TO, người ta phân loại TO theo một số tiêu chí sau: C ă n cứ vào thời han cho vay: a. Cho vay ngắn hạn: C ó thời hạn đến Ì năm. b. Cho vay trung hạn: Có thòi hạn từ trên Ì năm đến 5 năm. c. Cho vay dài hạn: C ó thời hạn trên 5 năm. C ă n cứ vào bảo đảm TD: a. Tín dụng không có bằo đằm: Là TO không có tài sằn cầm cố thế chấp hay có bằo lãnh của người thứ ba. b. Tín dụng có bằo đằm: Là TO có tài sằn cầm cố, t h ế chấp hay có bằo lãnh của người thứ ba. C ă n cứ vào m ú c đích TD: a. TO bất động sằn: Đây là các khoằn TO được bằo đằm bằng bất dộng sằn, bao gồm: > TO ngắn hạn cho xây dựng và m ở rộng đất đai. > T D dài hạn để mua đất đai, nhà cửa, căn hộ, cơ sở dịch vụ, trang trại và bất động sằn ở nước ngoài. b. TO công thương nghiệp: Đây là các khoằn T D cấp cho các doanh nghiệp để trang trằi các c h i phí như mua nguyên vật liệu, trằ thuế, và chi trằ lương. c. T D nông nghiệp: Đây là các khoằn TO cấp cho các hoạt động nông nghiệp, nhằm trợ giúp các hoạt động trồng trọt, thu hoạch m ù a màng và chăn nuôi gia súc. d. T D cá nhân: Đây là các khoằn TO cấp cho cá nhân để mua sắm hàng hoa tiêu dùng đắt tiền như xe hơi, nhà d i động, trang thiết bị trong nhà... 9 e. TO cho các tổ chức tài chính: Đây là các khoản TO cấp cho các NH, công ty bảo hiểm, công t y tài chính và các tổ chức tài chính khác. f. Cho thuê tài chính: Là việc Ngân hàng mua các trang thiết bị, m á y m ó c và cho thuê l ạ i chúng. g. TO khác: Bao g ồ m các khoản TO khác chưa được phân loại ở trên (Ví dụ: TO kinh doanh chứng khoán..) 1.2. RỦI RO TÍN DỤNG TRONG HOẠT ĐỘNG KINH DOANH CỦA NHTM. 1.2.1. Khái niệm rủi ro. Bất kì m ộ t hoạt động có ý thức nào của con người cũng có mục tiêu nhất định. M ụ c tiêu này sẽ quyết định phương hướng và cách thức thốc hiện hoạt động của chủ thể đó. Dẫu sao, luôn có những yếu tố chủ quan hay khách quan tác động lên kết quả của hoạt động, và do vậy, có thể ảnh hưởng đến việc hoàn thành mục tiêu đề ra. Rủi ro là những biến cô xảy ra ngoài ý muốn, ngoài sự hiểu biết, ngoài dự tính của chủ thể và dẫn tới tác động xấu, thậm chí làm mục tiêu không đạt được. Trong kinh doanh, hiệu quả kinh tế là chỉ tiêu quan trọng nhất nói lên khả năng tồn tại và phát triển của một doanh nghiệp. Vì thế, người ta gọi m ọ i biến cố làm giảm thu nhập của nhà kinh doanh là r ủ i r o trong kinh doanh. V à bởi lợi nhuận là mục tiêu cao nhất nên các nhà kinh doanh làm m ọ i cách để hạn chế t ố i thiểu r ủ i ro, yếu tố dường như tiềm ẩn trong m ọ i lĩnh vốc. Đ ố i v ớ i ngân hàng thương mại, doanh nghiệp hoạt động trên lãnh vốc đặc biệt là tiền tệ, tín dụng và ngân hàng, r ủ i ro có khả năng xảy ra càng lớn. M ộ t trong những đặc thù cơ bản nhất của hoạt động ngân hàng thương mại là: tiền là nguyên liệu độc tôn, không thể thay t h ế để tạo ra sản phẩm. T u y nhiên, loại nguyên liệu này lại dễ dàng chịu tác động của vô vàn yếu tố, như: yếu tố tâm lí, điều kiện k i n h tế, chính trị, xã hội, chiến tranh, thiên tai...dù nó cũng tác động trở l ạ i rất lớn đến không ít các yếu t ố khác. Bởi vậy có rất nhiều 10 khả năng gây r ủ i ro cho ngân hàng ở khía cạnh này. Bất kỳ m ộ t sai sót nào trong quá trình cung ứng sản phẩm cũng gây ra m ộ t phản ứng "dây chuyền" trong ngân hàng, khách hàng và những đối tượng có liên quan. Lí do nữa là vì ngân hàng thương m ạ i là m ộ t thể chế độc lập nhưng có rất nhiều m ố i quan hệ phức tạp trong lòng thị truổng và nền kinh tế. M ô hình m ố i quan hệ giữa Ngân hàng và các chủ thể khác trong xã hội: N G Â N HÀNG THƯƠNG MẠI TRUNG GIAN R õ ràng là một k h i r ủ i ro xảy ra đối v ớ i hoạt động của ngân hàng thương m ạ i thì sự đổ vỡ sẽ không chỉ riêng ngân hàng gánh chịu m à có thể gây hậu quả nghiêm trọng cho các thành viên có liên quan và toàn xã hội. T h ế nên mức độ tác động của nó là vô cùng to lớn. Mặc dù vậy, không thể vì t h ế m à không d á m tham gia lĩnh vực kinh doanh này. V ấ n đề đặt ra là các nhà ngân hàng và những người lập chính sách phải biết, phải hiểu được những r ủ i ro có khả năng xảy ra ở ngân hàng thương mại để đưa ra các giải pháp hạn chế, khắc phục chúng và ứng dụng có hiệu quả vào ngân hàng của mình. 1.2.2. Các loại r ủ i r o trong hoạt động k i n h doanh của NH. Có rất nhiêu loại hình rủi ro trong hoạt động của ngân hàng thương mại bởi ứng với m ỗ i hoạt động thì có một hay nhiều loại hình r ủ i ro riêng. li M ô hình các loại r ủ i ro: RỦI RO LÃI SUẤT RỦI RO NGUỒN VỐN RỦI RO TÍN DỤNG RỦI RO HỐI ĐOÁI RỦI RO THANH TOAN RỦI RO ĐẠO ĐỨC RỦI RO THUẦN TUY RỦI RO HẠCH TOÁN • R ủ i ro lãi suất: Nói một cách đơn giản, tiền lãi là chi phí phải trả cho việc sử dụng vốn của người khác. N ó phản ứng rất nhạy cảm đối v ớ i tình hình cung-cầu về vốn trên thị trường, nhất là trong k i n h tế thị trường. Vì thế, lãi suất cũng dễ dàng chịu tác động của nhiều yếu tố khác và không phải là bất biến. Tuy nhiên, do ngân hàng thương mại thường huy động và cho vay đồng thời nên việc thay đừi lãi suất thường đ e m l ạ i tác động hai mặt (tác động đến ngân hàng với tư cách người vay và với tư cách người cho vay). Song, dù thế nào thì sự biến động không ngừng của lãi suất cũng gây khó khăn cho ngân hàng ít hay nhiều. • R ủ i ro h ố i đoái: Tỉ giá hối đoái, cũng giống như lãi suất, biến động liên tục và do vậy khiến cho hoạt động k i n h doanh ngoại tệ tiềm ẩn nhiều rủi ro. Những thiệt hại do biến động của tỉ giá hối đoái gây ra được g ọ i là rủi ro hối đoái. Trong điều kiện thương mại quốc tế ngày càng được m ở rộng như hiện nay, nhu cầu chuyển đừi ngoại tệ vẫn còn rất lớn dẫu đã có nhiều hình thức thanh toán m ớ i xuất hiện. K i n h doanh ngoại tệ tại các ngân hàng được phép trở thành một hoạt động được chú trọng và mang l ạ i thu nhập khá cao cho 12 ngân hàng. Điều đó đòi h ỏ i các ngán hàng thương m ạ i phải vô cùng nhạy bén trong việc quản lí k h ố i lượng ngoại tệ nắm giữ. • R ủ i ro trong thanh toán: Xuất phát t ừ đặc điểm của ngân hàng thương mại là tập trung lượng tiền tạm thời nhàn r ỗ i trong nền k i n h tế và cung cấp cho những đối tượng có nhu cửu vay nên, trong quá trình quản lí nguồn vốn và tài sản của mình, ngân hàng thương m ạ i phải luôn đảm bảo được khả năng đáp ứng yêu cửu rút tiền gửi của khách hàng cũng như luôn có đủ tiền để đáp ứng cho nhu cửu tín dụng của các thành viên trong nền kinh tế . Nói ngắn gọn, ngân hàng phải quản lí thanh khoản. Đ ả m bảo thanh khoản là nhiệm vụ trọng yếu hàng đửu của m ỗ i ngân hàng thương mại vì nó liên quan đến sự tổn vong của bản thân ngân hàng và sự an toàn của cả hệ thống. Do vậy, r ủ i ro thanh khoản trong hoạt động của ngân hàng thương mại thường gây ra hậu quả khôn lường và phải được nghiên cứu một cách đúng mức. • R ủ i ro nguồn vốn: Huy động là một trong những hoạt động chính của ngân hàng, đem l ạ i nguồn vốn chủ yếu cho ngân hàng. Mặc dù vậy, tình trạng thừa hay thiếu vốn đều gây ra r ủ i ro cho ngân hàng. Nếu ngân hàng huy động được lượng vốn lớn m à l ạ i không tìm được khách vay hoặc khách muốn vay lại không có đủ điều kiện thì nguồn vốn huy động đó sẽ bị ứ dọng. K h i đó, ngân hàng thương mại không chỉ không có thu nhập m à vẫn phải trả lãi huy động. Trường hợp đó gọi là r ủ i ro thừa vốn. Nếu tình trạng này kéo dài, ngân hàng cổ nguy cơ thua l ỗ , thậm chí đưa tới r ủ i ro thanh khoản. Ngược lại, nếu nguồn vốn huy động được lại không đủ đáp ứng nhu cửu vay của khách thì ngân hàng sẽ bỏ l ỡ cơ h ộ i k i n h doanh và mất dửn khách hàng. Đây là hậu quả của r ủ i ro thiếu vốn. c ả hai trường hợp trên dĩ nhiên đều làm ảnh hưởng đến l ợ i nhuận của ngân hàng. • R ủ i ro tín dung: Trong số các hoạt động, nghiệp vụ C ó thường đem lại đến 9 0 % tổng thu nhập của các ngân hàng. Bởi thế, việc nghiên cứu r ủ i ro có liên quan đến nghiệp vụ này luôn có ý nghĩa quan trọng đối với m ọ i ngân 13 hàng. Trong số đó, r ủ i ro tín dụng là loại hình thường xuyên xảy ra và có tác động lớn đến hiệu quả k i n h doanh của ngân hàng thương mại. R ủ i ro tín dụng bao gồm việc người vay không trả được, hay trả không dầy đủ tiền vay và cả việc người vay trả đủ nhưng không đúng thời hạn, gây thiệt hại cho ngân hàng. Do đó khả năng xảy ra r ủ i ro tín dụng cao và đòi hỏi ngân hàng phải quản lí chặt chẽ các khoản cho vay của mình. • Rủi ro đao đức: Đây là loại hình r ủ i ro khó phòng ngừa nhểt bởi nó xảy ra do sự cố ý của con người. N ó liên quan đến hành v i của khách hàng vay và cán bộ ngân hàng. Khách vay có thể dùng tiền vay vào mục đích khác với mục đích đưa ra k h i vay tiền, lừa đảo ngân hàng,.. ..Đôi k h i sự sai phạm này lại được sự tiếp tay của chính các cán bộ ngán hàng, làm cho sự việc khó bị phát hiện và gây hậu quả khôn lường. Vì vậy, để hạn chế r ủ i ro đạo đức, ngân hàng phải tăng cường khâu thẩm định, giám sát việc cho vay và làm trong sạch đội ngũ cán bộ. • R ủ i ro hoạt đống: bao gồm toàn bộ các r ủ i ro có thể phát sinh t ừ cách thức m à một N H điều hành các hoạt động của mình. Các ví dụ về r ủ i ro hoạt động là rểt nhiều như: việc cểu trúc hạn mức không phù hợp trong lĩnh vực kinh doanh vốn, quản trị t ồ i các quy trình quản lý tín dụng, cán bộ tham ô, thiếu các kế hoạch khôi phục kinh doanh trong trường hợp xảy ra thảm hoa... • R ủ i ro chiến lược: phát sinh từ các thay đổi trong môi trường hoạt động của Ngân hàng trên phạm v i rộng hơn về mặt kinh doanh và tài chính. Rủi ro chiến lược cũng có thể phát sinh từ các hoạt động của bản thân NH. Ví dụ: việc xâm nhập vào một thị trường m ớ i m à thiếu sự nghiên cứu đầy đủ và thiếu các nguồn nhân lực cần thiết để khai thác thị trường này có thể làm N H gặp phải rủi ro thua lỗ. • R ủ i ro uy tín: là rủi ro dư luận đánh giá xểu về NH, gây khó khăn nghiêm trọng cho N H trong việc tiếp cận nguồn vốn hoặc khách hàng rời bỏ NH. Bên cạnh những loại hình kể trên, hoạt động ngân hàng thương mại còn ẩn chứa nhiều loại r ủ i ro khác nữa, như: rủi ro hạch toán, r ủ i ro thiên tai, r ủ i ro 14