Tài liệu Thực trạng tiếp cận và hoà nhập học đường của trẻ em nhiễm hiv aids (nghiên cứu trường hợp thành phố hà nội)

I HỌ QU TRƢỜN Ọ O GI H N I Ọ X V N NV N ----------------------- N UYỄN LÊ T Ự TR N O T ẾP ẬN V Ủ TRẺ EM N N Õ N ẬP ỄM V/ (Nghiên cứu trƣờng hợp thành phố LUẬN ÁN T ẾN SĨ X à Nội - 2020 Ọ DS à Nội) Ọ ƢỜN I HỌ QU TRƢỜN Ọ GI H N I O Ọ X V N NV N ----------------------- T Ự TR N T ẾP ẬN V Ủ TRẺ EM N Õ N ẬP ỄM V/ (Nghiên cứu trƣờng hợp thành phố Ọ ƢỜN DS à Nội) huyên ngành: Xã hội học Mã số: 62 31 03 01 LUẬN ÁN T ẾN SĨ X Ọ NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHO HỌ : 1. S.TS. ặng Nguyên nh 2. P S.TS. Trịnh Văn Tùng à Nội - 2020 LỜ M O N Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học độc lập của riêng tôi. ác số liệu sử dụng, phân tích trong luận án có nguồn gốc rõ ràng, đã đƣợc công bố theo đúng quy định. Do đặc thù tính nhạy cảm và dễ bị tổn thƣơng của nhóm khách thể nghiên cứu là trẻ em nhiễm HIV/ IDS nên tôi đảm bảo nghiêm chỉnh tuân thủ các vấn đề đạo đức nghiên cứu. Trên cơ sở tham khảo các nguồn tài liệu tin cậy, kết quả nghiên cứu trong luận án là do tôi tự xử lý, nghiên cứu, phân tích, đánh giá để có đƣợc những số liệu trung thực, khách quan, khoa học và phù hợp với thực tiễn của Việt Nam. Nghiên cứu sinh Nguyễn Lê oài nh LỜ ẢM ƠN Với tình cảm chân thành và lòng biết ơn sâu sắc, tôi xin gửi lời cảm ơn tới toàn thể cán bộ, giảng viên Khoa Xã hội học, Phòng ào tạo Trƣờng ại học Khoa học Xã hội và Nhân văn ( ại học Quốc gia Hà Nội) đã nhiệt tình giảng dạy, truyền đạt kiến thức quý báu, hỗ trợ và tạo điều kiện thuận lợi nhất giúp đỡ tác giả trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và thực hiện luận án. ặc biệt, tôi xin bày tỏ sự kính trọng, biết ơn sâu sắc GS.TS. ặng Nguyên Anh và PGS.TS. Trịnh Văn Tùng - hai thầy giáo hƣớng dẫn khoa học, đáng kính đã tận tình hƣớng dẫn, chỉ bảo, giúp đỡ, động viên tôi trong suốt quá trình nghiên cứu và thực hiện luận án. Với tôi, nếu không có sự đồng hành, khích lệ, động viên kịp thời của hai thầy giáo hƣớng dẫn, chắc chắn, tôi không thể đi tiếp hành trình dài nghiên cứu khoa học đầy nhọc nhằn, khó khăn, thách thức để có đƣợc kết quả ban đầu nhƣ hôm nay. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn lãnh đạo, cán bộ Trung tâm Phòng chống HIV/ IDS thành phố Hà Nội, Trung tâm Giáo dục Lao động Xã hội 02, Bệnh viện a khoa Hà ông, Bệnh viện Nhi Trung ƣơng, Trung tâm Kiểm soát bệnh tật thành phố Hà Nội, âu lạc bộ “Mặt trời của bé” cùng các thầy cô giáo đã tạo điều kiện thuận lợi nhất, đã cung cấp nguồn dữ liệu chính xác nhất và nhiệt tình đóng góp ý kiến cho tôi trong suốt quá trình triển khai luận án. ồng thời, tôi xin đƣợc bày tỏ lòng biết ơn đến các chuyên gia đã cung cấp những thông tin vô cùng quý báu và những ý kiến xác đáng, để tác giả có thể hoàn thành việc nghiên cứu này. ảm ơn gia đình, đồng nghiệp, bạn bè đã động viên, khích lệ và giúp đỡ tôi trong quá trình học tập và nghiên cứu. Mặc dù tôi đã nỗ lực, cố gắng rất nhiều, nhƣng do nhiều điều kiện, hoàn cảnh gia đình và năng lực bản thân còn nhiều hạn chế, nên luận án sẽ không tránh khỏi những khuyết thiếu. Hơn lúc nào hết, với tinh thần cầu thị, tác giả luận án mong muốn nhận đƣợc sự chia sẻ, cảm thông, giúp đỡ, đóng góp ý kiến của các nhà khoa học; các thầy cô giáo; cùng bạn bè đồng nghiệp để luận án đƣợc hoàn thiện hơn. Xin trân trọng cảm ơn! Nghiên cứu sinh MỤ LỤ LỜI M O N LỜI ẢM ƠN MỤ LỤ D NH MỤ HỮ VIẾT TẮT D NH MỤ BẢNG D NH MỤ BIỂU Ồ D NH MỤ HÌNH ẢNH MỞ ẦU .....................................................................................................................1 1. Lý do chọn đề tài .................................................................................................1 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu ......................................................................3 3. ối tƣợng, khách thể, phạm vi nghiên cứu .........................................................4 4. âu hỏi và giả thuyết nghiên cứu .........................................................................5 5. Biến số và khung phân tích .................................................................................5 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn ................................................................................8 7. ấu trúc của luận án ............................................................................................8 N I DUNG ...............................................................................................................10 HƢƠNG 1: TỔNG QU N VẤN V HO NHẬP HỌ Ề NGHIÊN ỨU VỀ TIẾP ẬN GIÁO DỤ ƢỜNG Ủ TRẺ EM NHIỄM HIV/ IDS ....................10 1.1. Tổng quan nghiên cứu về tiếp cận giáo dục của trẻ em nhiễm và bị ảnh hƣởng bởi HIV/ IDS ............................................................................................10 1.2. Tổng quan nghiên cứu về hoà nhập học đƣờng của trẻ em nhiễm và bị ảnh hƣởng bởi HIV/ IDS ............................................................................................16 1.3. Tổng quan nghiên cứu về những rào cản tác động đến tiếp cận giáo dục và hoà nhập học đƣờng của trẻ em bị nhiễm và ảnh hƣởng bởi HIV/ IDS ..............18 1.4. Tổng quan nghiên cứu về hoạt động, mô hình trợ giúp cho trẻ nhiễm và bị ảnh hƣởng bởi HIV/ IDS thực hiện quyền giáo dục ............................................21 1.5. Tổng quan nghiên cứu về cách tiếp cận và phƣơng pháp nghiên cứu về tiếp cận và hoà nhập học đƣờng của trẻ em nhiễm và bị ảnh hƣởng bởi HIV/ IDS ..23 1.5.1. Tổng quan nghiên cứu về cách tiếp cận của các tài liệu .............................23 1.5.2. Tổng quan nghiên cứu về các phƣơng pháp thu thập thông tin ..................25 1.5.3. Tổng quan nghiên cứu về vấn đề đạo đức nghiên cứu ................................25 Tiểu kết chƣơng 1......................................................................................................27 HƢƠNG 2: Ơ SỞ LÝ LUẬN, PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN ỨU V NGHIÊN ỨU Ủ Ị B N Ề T I ..................................................................................29 2.1. ác khái niệm công cụ ...................................................................................29 2.1.1. Trẻ em ..........................................................................................................29 2.1.2. HIV/AIDS....................................................................................................29 2.1.3. Trẻ em nhiễm HIV/ IDS ............................................................................31 2.1.4. Tiếp cận giáo dục.........................................................................................32 2.1.5. Hòa nhập học đƣờng....................................................................................33 2.1.6. Kỳ thị ...........................................................................................................35 2.2. Vận dụng một số lý thuyết trong luận án .......................................................36 2.2.1. Lý thuyết tƣơng tác xã hội ...........................................................................36 2.2.2. Lý thuyết xã hội hóa ....................................................................................39 2.3. Một số quy định pháp luật và chính sách liên quan đến tiếp cận giáo dục và hoà nhập học đƣờng của trẻ em nhiễm HIV/ IDS ...............................................42 2.3.1. Văn bản pháp luật quốc tế ...........................................................................42 2.3.2. ác văn bản pháp luật, chính sách của Việt Nam .......................................43 2.4. ách tiếp cận và phƣơng pháp nghiên cứu.....................................................47 2.4.1. ách tiếp cận ...............................................................................................47 2.4.2. Phƣơng pháp luận ........................................................................................48 2.4.3 Các phƣơng pháp thu thập thông tin ............................................................49 2.5. Vài nét về địa bàn nghiên cứu ........................................................................54 2.6. Tình hình dịch HIV/ IDS trên địa bàn thành phố Hà Nội ............................56 Tiểu kết chƣơng 2: ....................................................................................................59 HƢƠNG 3: NHU NHẬP HỌ ẦU VÀ THỰ ƢỜNG Ủ TR NG TIẾP ẬN GIÁO DỤ , HOÀ TRẺ EM NHIỄM HIV/ IDS TRÊN Ị B N TH NH PH H N I .............................................................................................61 3.1. Tình hình trẻ em nhiễm HIV/ IDS tại Hà Nội ..............................................61 3.1.1 Thực trạng trẻ em nhiễm HIV/ IDS trên địa bàn thành phố Hà Nội ..........61 3.1.2. ặc điểm tình hình trẻ em nhiễm HIV tại Hà Nội trong khảo sát...............64 3.2. Nhu cầu tiếp cận giáo dục và hoà nhập học đƣờng của trẻ em nhiễm HIV/ IDS tại Hà Nội ............................................................................................70 3.3. Thực trạng tiếp cận giáo dục của trẻ em nhiễm HIV/ IDS tại Hà Nội .........72 3.3.1. Nhận thức về quyền đƣợc tiếp cận giáo dục của trẻ em nhiễm HIV/ IDS tại Hà Nội ..............................................................................................................72 3.3.2. Tình hình đi học của trẻ nhiễm HIV tại Hà Nội ..........................................75 3.3.3. ộ tuổi bắt đầu học tiểu học của trẻ em nhiễm HIV/AIDS ........................80 3.3.4. ịa điểm trƣờng học, lớp học của trẻ nhiễm HIV .......................................82 3.3.5. Tình hình sách, vở, đồ dùng học tập của trẻ nhiễm HIV/ IDS khi đi học .86 3.3.6. hƣơng trình học của trẻ em nhiễm HIV/ IDS .........................................87 3.4. Thực trạng hoà nhập học đƣờng của trẻ em nhiễm HIV/ IDS tại Hà Nội ....87 3.4.1. Sự tham gia của trẻ em nhiễm HIV/ IDS vào các hoạt động ở trƣờng học......88 3.4.2. Mối quan hệ xã hội của trẻ em nhiễm HIV với thầy cô giáo, bạn bè ........100 Tiểu kết chƣơng 3: ..................................................................................................111 HƢƠNG 4: M T S HÕ NHẬP HỌ YẾU T ƢỜNG V ẢNH HƢỞNG GIẢI PHÁP ẬN GIÁO DỤ , HO NHẬP HỌ ẾN TIẾP Ể NÂNG ẬN GIÁO DỤ , O KHẢ NĂNG TIẾP ƢỜNG Ủ TRẺ EM NHIỄM HIV/ IDS T I H N I ...........................................................................................................112 4.1 Yếu tố cộng đồng, xã hội ảnh hƣởng tới tiếp cận và hoà nhập học đƣờng của trẻ em nhiễm HIV ................................................................................................112 4.1.1. Hệ thống pháp luật, chính sách liên quan đến quyền giáo dục của trẻ em nhiễm HIV/ IDS.................................................................................................112 4.1.2. Hoạt động truyền thông, giáo dục về HIV/ IDS và giảm kỳ thị, phân biệt đối xử với trẻ em nhiễm HIV/ IDS ....................................................................118 4.2. Nhận thức, thái độ, hành vi của giáo viên, học sinh và phụ huynh về học tập hoà nhập của trẻ em nhiễm HIV/ IDS ...............................................................120 4.2.1. Nhận thức về HIV/ IDS và việc học tập hoà nhập của trẻ em nhiễm HIV ....121 4.2.2. Thái độ với việc học tập hoà nhập của trẻ em nhiễm HIV tại trƣờng học 129 4.2.3. Hành vi ứng xử của phụ huynh, thầy cô giáo và học sinh đối với việc tiếp cận và học tập hoà nhập của trẻ em nhiễm HIV ..................................................136 4.3. ặc điểm cá nhân của trẻ em nhiễm HIV tại Hà Nội ...................................144 4.4. ề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao khả năng tiếp cận giáo dục và hoà nhập học đƣờng của trẻ em nhiễm HIV/ IDS tại Hà Nội ..................................149 4.5. iển cứu trƣờng hợp áp dụng một số biện pháp để can thiệp, hỗ trợ cho trẻ em nhiễm HIV/ IDS tại Hà Nội hoà nhập học đƣờng .......................................153 4.5.1. Trƣờng hợp 01 – Trẻ em nhiễm HIV tại Trung tâm Giáo dục Lao động Xã hội 02 ...................................................................................................................153 4.5.2. Trƣờng hợp 02 – Trẻ nhiễm HIV tại cộng đồng .......................................156 Tiểu kết chƣơng IV: ................................................................................................159 KẾT LUẬN V KHUYẾN NGHỊ .........................................................................161 D NH MỤ ÔNG TRÌNH KHO HỌ ...........................................................167 Ủ TÁ GIẢ LIÊN QU N ẾN LUẬN ÁN ....................................................167 D NH MỤ T I LIỆU TH M KHẢO ................................................................168 PHỤ LỤ D N MỤ Viết tắt HIV Ữ V ẾT TẮT Tên đầy đủ Tên viết tắt của Virus gây suy giảm miễn dịch ở ngƣời AIDS Tên viết tắt của Hội chứng suy giảm miễn dịch mắc phải THCS Trung học cơ sở THPT Trung học phổ thông ARV RV là viết tắt của ntiretrovaral là một loại thuốc đƣợc chế ra nhằm làm giảm sự sinh sôi nảy nở của HIV trong cơ thể TT02 Trung tâm Giáo dục Lao động xã hội số 02, Ba Vì, Hà Nội UNAIDS Tên viết tắt của hƣơng trình Phối hợp của Liên Hợp Quốc về HIV/ IDS UNICEF Tên viết tắt của Quỹ Nhi đồng Liên Hiệp Quốc TP.HCM Thành phố Hồ hí Minh CTXH ông tác xã hội PVS Phỏng vấn sâu TLN Thảo luận nhóm UBPC Uỷ ban phòng chống OVC Trẻ em bị ảnh hƣởng bởi HIV/ IDS TBXH Thƣơng binh xã hội CHXHCN UBDSG &TE ộng hoà xã hội chủ nghĩa Uỷ ban Dân số Gia đình và Trẻ em D N MỤ BẢN Bảng 1.1: Tình trạng đi học của trẻ (chỉ tính với trẻ từ 6 tuổi trở lên) .................... 15 Bảng 2.1: ơ cấu mẫu của đề tài ............................................................................... 52 Bảng 3.1: ộ tuổi của trẻ em nhiễm HIV/ IDS tại Hà Nội ..................................... 62 Bảng 3.2: Tỷ lệ trẻ em nhiễm HIV/ IDS tại Hà Nội theo địa bàn ........................... 63 Bảng 3.3: iều trị RV cho trẻ em nhiễm HIV/ IDS tại Hà Nội từ năm 2014 đến năm 2019 .................................................................................. 64 Bảng 3.4: Giới tính của trẻ nhiễm HIV đƣợc khảo sát tại Hà Nội ............................ 64 Bảng 3.5. ộ tuổi của trẻ nhiễm HIV qua khảo sát tại Hà Nội ................................ 65 Bảng 3.6: Hoàn cảnh gia đình của trẻ em nhiễm HIV tại Hà Nội ............................ 67 Bảng 3.7: Tình hình đi học của trẻ em có HIV và nhóm đối chứng ......................... 75 Bảng 3.8: Tình hình đi học theo các cấp học của trẻ có HIV qua khảo sát tại Hà Nội ...................................................................................................... 78 Bảng 3.9: ộ tuổi bắt đầu đi học tiểu học của trẻ em nhiễm HIV đối chứng với trẻ không có HIV ............................................................................... 81 Bảng 3.10. Loại hình lớp học của trẻ em tham gia khảo sát tại Hà Nội ................... 82 Bảng 3.11: Kết quả học tập theo cấp học của trẻ có HIV ......................................... 94 Bảng 3.12: So sánh mức độ khó tiếp thu kiến thức giữa trẻ nhiễm HIV và trẻ đối chứng ................................................................................................. 96 Bảng 3.13: Kết quả xếp loại hạnh kiểm của trẻ trong năm học 2014 – 2015 (%) ........... 97 Bảng 3.14: Mức độ tham gia các hoạt động tập thể tại trƣờng học của trẻ em tham gia khảo sát tại Hà Nội ................................................................... 98 Bảng 3.15: Trạng thái tâm lý khi đƣợc đi học của trẻ em qua khảo sát tại Hà Nội ................................................................................................... 106 Bảng 3.16: Tƣơng quan giữa tình trạng HIV của nhóm trẻ em với các trạng thái tâm lý tiêu cực xuất hiện khi đi học ................................................ 106 Bảng 3.17: So sánh trạng thái tâm lý xuất hiện khi đi học của trẻ có HIV tại TT02 và tại cộng đồng ........................................................................... 107 Bảng 4.1: Ý kiến của trẻ em nhiễm HIV về lý do đƣợc đi học ............................... 115 Bảng 4.2: Nhận thức của khách thể khảo sát về khái niệm HIV ............................ 121 Bảng 4.3: Nhận thức về khái niệm IDS ............................................................... 122 Bảng 4.4: Ý kiến của trẻ em nhiễm HIV và nhóm đối chứng về lây truyền HIV qua giao tiếp thông thƣờng ............................................................ 126 Bảng 4.5: Quan điểm về lớp học cho trẻ nhiễm HIV theo từng nhóm khách thể khảo sát ............................................................................................ 130 Bảng 4.6: Ứng xử của giáo viên khi trong lớp có học sinh nhiễm HIV ................. 132 Bảng 4.7: Ứng xử của bố mẹ trẻ không nhiễm HIV trong trƣờng hợp lớp của con có trẻ nhiễm HIV học cùng (%) ...................................................... 133 Bảng 4.8. Quan điểm của gia đình, ngƣời chăm sóc trẻ em nhiễm HIV về việc đƣợc đi học của trẻ nhiễm HIV ...................................................... 135 Bảng 4.9: ác hoạt động hỗ trợ cho việc học tập của gia đình, ngƣời chăm sóc đối với trẻ em nhiễm HIV (%) ........................................................ 140 D N MỤ B ỂU Ồ Biểu đồ 2.1. Số ngƣời nhiễm HIV mới phát hiện và tử vong qua các năm ..............56 Biều đồ 2.2: Tỷ lệ ngƣời nhiễm HIV/ IDS theo giới tính .......................................57 Biều đồ 2.3: Nhóm tuổi của ngƣời nhiễm HIV/ IDS tại Hà Nội.............................57 Biều đồ 2.4: ơ cấu đƣờng lây của ngƣời nhiễm HIV/ IDS tại Hà Nội .................58 Biểu đồ 3.1: ơ cấu giới tính của trẻ em nhiễm HIV/ IDS tại Hà Nội ...................62 Biểu đồ 3.2: ƣờng lây truyền HIV của trẻ em nhiễm HIV/ IDS tại Hà Nội .........63 Biểu đồ 3.3: Tình trạng sức khoẻ của trẻ nhiễm HIV ...............................................66 Biểu đồ 3.4: Mong muốn khi đi học của trẻ em qua khảo sát tại Hà Nội .................71 Biểu đồ 3.5: Nhận thức của trẻ em về quyền học tập ...............................................73 Biểu đồ 3.6: Ý kiến của trẻ em về quyền đƣợc đi học của trẻ em nhiễm HIV/ IDS ...74 Biểu đồ 3.7: Tƣơng quan ý kiến đồng tình với quyền học tập của trẻ nhiễm HIV của nhóm đối chứng theo địa bàn và cấp học ............................................75 Biểu đồ 3.8. Loại hình lớp học của trẻ em nhiễm HIV tại Hà Nội ...........................84 Biểu đồ 3.9: Kết quả học tập trong năm học 2014 - 2015 của trẻ em tham gia khảo sát.........................................................................................................92 Biểu 3.10. Kết quả học tập của trẻ nhiễm HIV tại Hà Nội .......................................93 Biểu đồ 3.11: ối tƣợng bạn bè của trẻ tham gia khảo sát .....................................101 Biểu đồ 3.12: Trạng thái cảm xúc liên quan đến các vấn đề ở trƣờng học của trẻ em .....109 Biểu đồ 4.1: Ý kiến của các giáo viên, học sinh và cha mẹ/ngƣời chăm sóc về hành vi nguy cơ lây truyền từ trẻ em nhiễm HIV sang trẻ em khác khi đi học cùng nhau ....................................................................................124 Biểu đồ 4.2. Ý kiến về độ tuổi phù hợp cho trẻ nhiễm HIV đi học ........................127 Biểu đồ 4.3 Nhận thức về quyền bảo mật thông tin HIV của trẻ em nhiễm HIV ...128 Biểu đồ 4.4. Ý kiến về mô hình lớp học cho trẻ em nhiễm HIV ............................129 Biểu đồ 4.5: Tình trạng sức khoẻ ảnh hƣởng đến học tập (%) ...............................146 D N MỤ ÌN ẢN Hình 3.1: Lớp học mới của trẻ khối tiểu học tại Trung tâm 02 ................................90 Hình 3.2: Khu vui chơi của trẻ tại Trung tâm 02 ......................................................90 MỞ ẦU 1. Lý do chọn đề tài HIV/ IDS đã và đang trở thành đại dịch của thế giới, tác động và đe dọa đến mọi mặt trong đời sống kinh tế, văn hoá, xã hội của mỗi quốc gia, mỗi cộng đồng, mỗi gia đình. HIV/AIDS đã lan ra các nhóm dân cƣ trong cộng đồng, ảnh hƣởng không nhỏ đến sức khỏe, cuộc sống và sự phát triển của con ngƣời, đặc biệt sự phát triển toàn diện của trẻ em. Theo đó, “trẻ em là đối tượng dễ bị tổn thương, phải gánh chịu nhiều hậu quả nặng nề do HIV/AIDS gây ra” [Bộ Giáo dục, 2012]. Trƣớc sự lây lan, phát triển của đại dịch IDS nhƣ hiện nay thì số lƣợng trẻ em bị lây nhiễm HIV ngày càng gia tăng. Theo UNAIDS, có khoảng 1,8 triệu (1,5 - 2 triệu) trẻ em (dƣới 15 tuổi) nhiễm HIV sống chung với HIV/AIDS trên toàn thế giới và tính riêng trong năm 2016 có 160.000 trẻ nhiễm HIV mới tƣơng ứng với mỗi ngày có 438 trẻ bị nhiễm HIV mới [UNAIDS, 2016] ác em chủ yếu bị lây nhiễm từ mẹ sang khi mang thai. Theo Vụ Sức khoẻ Bà mẹ trẻ em (Bộ Y tế) “Việt Nam có khoảng gần 2 triệu phụ nữ mang thai và ƣớc tính tỷ lệ nhiễm HIV trong nhóm phụ nữ mang thai là 0,19% thì mỗi năm ở nƣớc ta có hơn 3.800 phụ nữ mang thai nhiễm HIV” [Bộ Y tế, 2019]. Theo thống kê của ục Phòng, chống HIV/ IDS, “năm 2017 cả nƣớc có hơn 2,7 triệu phụ nữ mang thai, trong đó, số phụ nữ mang thai thực hiện xét nghiệm HIV là gần 1,4 triệu ngƣời, phát hiện 1.108 ngƣời nhiễm HIV” [ ục Phòng, chống HIV/ IDS, 2018]. Nếu không đƣợc can thiệp, điều trị dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con thì “với tỷ lệ lây nhiễm truyền HIV từ mẹ sang con khoảng 30-40%, ƣớc tính mỗi năm Việt Nam có khoảng 1.140 – 1.520 trẻ em sinh ra nhiễm HIV từ các bà mẹ nhiễm HIV” [Bộ Y tế, 2019]. Theo báo cáo của Bộ Lao động- Thƣơng binh và Xã hội, “hiện nay cả nƣớc có khoảng hơn 457 nghìn trẻ em bị ảnh hƣởng bởi HIV/AIDS, trong đó có 9.757 trẻ nhiễm HIV/ IDS.” [ nh Hiến, 2019]. Tuy có nhiều thành tựu trong can thiệp, điều trị HIV/ IDS, số trẻ em nhiễm HIV mới đều giảm đi nhƣng do chƣa có vắc xin phòng ngừa cũng nhƣ thuốc chữa khỏi hoàn toàn căn bệnh này nên tâm lý lo sợ, kỳ thị với ngƣời nhiễm HIV/ IDS vẫn hiện hữu trong xã hội và trẻ em nhiễm HIV là nạn nhân vô tội đang phải chịu hậu quả nặng nề từ đại dịch HIV/ IDS. ác em bị mất đi những quyền mà lẽ ra các em phải đƣợc hƣởng, một trong số đó là quyền học tập của các em không đƣợc đảm 1 bảo trong khi quyền cơ bản này đã đƣợc quy định chính thức trong hệ thống pháp luật. Theo Khoản 1, iều 4, Luật phòng, chống HIV/ IDS ngƣời nhiễm HIV/ IDS có quyền “Sống hòa nhập với cộng đồng xã hội; được điều trị và chăm sóc sức khỏe; được học văn hóa, học nghề, làm việc; được giữ bí mật riêng tư liên quan đến HIV/AIDS”. Theo iều 16, Luật trẻ em (2016), “Trẻ em có quyền được giáo dục, học tập để phát triển toàn diện và phát huy tốt nhất tiềm năng của bản thân. Trẻ em được bình đẳng về cơ hội học tập và giáo dục; được phát triển tài năng, năng khiếu, sáng tạo, phát minh”. Hơn nữa với sự phát triển và tiến bộ của y tế, sự đầu tƣ của Nhà nƣớc, các chƣơng trình phòng ngừa lây nhiễm HIV từ mẹ sang con, chăm sóc sức khỏe cho trẻ em nhiễm HIV đã đƣợc quan tâm chú ý nên sức khoẻ đƣợc cải thiện, đảm bảo cuộc sống nhƣ những trẻ bình thƣờng. Do đó, việc cho các em hòa nhập cộng đồng, đƣợc giáo dục là rất quan trọng, là nhu cầu, là quyền chính đáng mà các em đƣợc hƣởng. Hơn nữa, HIV/AIDS không lây qua các tiếp xúc thông thƣờng [Bộ Y tế, 2010c] và theo Bác sỹ Nguyễn Trọng n - Phó ục trƣởng ục Bảo vệ và hăm sóc trẻ em, “cho đến nay, sau gần 30 năm, trên toàn thế giới cũng như Việt Nam chưa ghi nhận bất kỳ trường hợp trẻ em nào bị lây nhiễm HIV bởi các trẻ em khác qua tiếp xúc hay sinh hoạt bình thường, mà chỉ có lây từ mẹ sang con” [ ục Bảo vệ và hăm sóc trẻ em, 2010] nên việc trẻ nhiễm HIV đi học chung, tham gia các hoạt động, sinh hoạt với các bạn khác sẽ không làm lây nhiễm HIV. Do vậy, các em hoàn toàn có đủ cơ sở về mặt khoa học, pháp lý, y sinh cho việc đƣợc đảm bảo quyền học tập hoà nhập của mình. Trƣớc sự can thiệp của các chƣơng trình, dự án và sự phối kết hợp của các ban ngành chức năng, nhiều trẻ đã đƣợc đến trƣờng đi học. Tuy nhiên, qua phản ánh của các phƣơng tiện thông tin đại chúng cho thấy tại một số tỉnh thành trong cả nƣớc vẫn tồn tại tình trạng trẻ em sống chung với HIV không đƣợc đến trƣờng hoặc bị gây khó khăn khi tiếp cận các dịch vụ giáo dục dẫn trẻ đến nguy cơ thất học. “ ác em nhỏ có HIV khi đến tuổi đi học mẫu giáo thì bị các cơ sở mầm non từ chối nhận vào học với nhiều lí do khác nhau. Khi các em đi học tiểu học, có những em bị nhà trƣờng từ chối nhận, có những em bị các phụ huynh học sinh, các bạn đồng trang lứa kì thị, gây áp lực buộc nghỉ học hay gia đình muốn cho con đi học thì phải giấu bệnh” [Trung tâm kiểm soát bệnh tật tỉnh Bình 2 ịnh, 2013]. Theo Phó chánh văn phòng Uỷ ban phòng chống HIV/ IDS TP.H M “ ớc mơ được đến trường của trẻ nhiễm HIV là chính đáng. Nhưng qua th c tế cho thấy, nếu trẻ vào học lu n phải giấu bệnh. Trẻ nào bị phát hiện s bị kỳ thị, phản ứng dữ dội từ phía nhà trường hay phụ huynh học sinh”. Hà Nội là thủ đô, trung tâm kinh tế, xã hội của cả nƣớc và cũng là tỉnh thành có số ngƣời nhiễm HIV/ IDS cao thứ hai trong toàn quốc. Theo báo cáo của Trung tâm Kiểm soát bệnh tật thành phố Hà Nội, “tính đến 31/10/2018, số ngƣời nhiễm HIV/ IDS hiện còn sống ở thành phố Hà Nội là 20.666 ngƣời, chiếm khoảng 10% tổng số ngƣời nhiễm HIV/ IDS của cả nƣớc” [Duy Tuân, 2018]. Vì vậy, câu hỏi đặt ra là trẻ em nhiễm HIV/ IDS tại Hà Nội có gặp phải những vấn đề nhƣ ở một số tỉnh thành khác? Quyền học tập của các em liệu có đƣợc đảm bảo? Trẻ em nhiễm HIV/AIDS đã bị thiệt thòi hơn khi mang trong mình bệnh tật nhƣng các em lại bị kỳ thị và phân biệt đối xử tại trƣờng học, mất đi cơ hội đƣợc đến trƣờng, học tập hòa nhập gây ảnh hƣởng tới sự phát triển về thể chất và trí tuệ, làm các em bị tổn thƣơng về tinh thần rất lớn. Tuy nhiên, vấn đề này lại chƣa đƣợc quan tâm, nghiên cứu nhiều tại Việt Nam trong những năm qua. ác nghiên cứu tập trung nhiều ở góc độ y tế, chăm sóc, điều trị, về sự kỳ thị đối với ngƣời nhiễm HIV trƣởng thành nhiều hơn so với trẻ em nhiễm HIV, ở trẻ em bị ảnh hƣởng bởi HIV/AIDS nhiều hơn ở trẻ em nhiễm HIV. Do đó, xuất phát từ tất cả những lý do trên, tôi lựa chọn đề tài “Thực trạng tiếp cận và hòa nhập học đường của trẻ em nhiễm HIV/AIDS (Nghiên cứu trường hợp thành phố Hà Nội) nghiên cứu đối chứng giữa nhóm trẻ nhiễm HIV/AIDS và nhóm trẻ không nhiễm HIV/AIDS, giữa nhóm cha mẹ, ngƣời chăm sóc trẻ nhiễm HIV/AIDS và không nhiễm HIV/AIDS, với thầy cô giáo của các em nhằm tìm hiểu và đƣa ra một bức tranh khái quát về thực trạng tiếp cận giáo dục, học tập hòa nhập của trẻ em nhiễm HIV/ IDS hiện nay tại Hà Nội và từ đó đề xuất những giải pháp để giúp các em đƣợc thực hiện đƣợc quyền học tập chính đáng của mình. 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 2.1. Mục đích nghiên cứu ề tài nhằm tìm hiểu thực trạng tiếp cận giáo dục và hòa nhập học đƣờng của trẻ em nhiễm HIV/AIDS trên địa bàn thành phố Hà Nội, những rào cản ảnh hƣởng đến quá trình tiếp cận và hoà nhập học đƣờng của các em, để từ đó đề xuất 3 những giải pháp phù hợp giúp trẻ em nhiễm HIV/ IDS đƣợc đảm bảo quyền học tập bình đẳng nhƣ tất cả các trẻ em khác. 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu - Xây dựng cơ sở lý luận về tiếp cận giáo dục và hoà nhập học đƣờng của trẻ em nhiễm HIV/ IDS trên thế giới và tại Việt Nam. - Tìm hiểu khái quát thực trạng trẻ em nhiễm HIV/ IDS hiện nay tại Hà Nội. - Tìm hiểu nhu cầu đƣợc tiếp cận giáo dục và hòa nhập học đƣờng của trẻ em nhiễm HIV/AIDS tại Hà Nội. - Tìm hiểu thực trạng tiếp cận giáo dục của trẻ em nhiễm HIV/ IDS tại Hà Nội. - Tìm hiểu thực trạng hòa nhập học đƣờng của trẻ em nhiễm HIV/ IDS tại Hà Nội. - Phân tích những yếu tố ảnh hƣởng tới quyền đƣợc tiếp cận giáo dục và hòa nhập trong trƣờng học của trẻ nhiễm HIV/AIDS tại Hà Nội. - ề xuất các giải pháp trợ giúp cho trẻ em nhiễm HIV/AIDS nâng cao cơ hội tiếp cận giáo dục và học tập hòa nhập tại trƣờng học. 3. ối tƣợng, khách thể, phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu ối tƣợng nghiên cứu của đề tài là tiếp cận giáo dục và hòa nhập học đƣờng của trẻ em nhiễm HIV/AIDS tại Hà Nội. 3.2. Khách thể nghiên cứu Các khách thể nghiên cứu của đề tài gồm có: - Trẻ em nhiễm HIV/ IDS sống tại gia đình (gọi là sống tại cộng đồng), tại các trung tâm bảo trợ xã hội, các cơ sở từ thiện, nhân đạo. - Trẻ em không nhiễm HIV/AIDS - Bố mẹ, những ngƣời chăm sóc, nuôi dƣỡng và giáo dục trẻ có HIV/AIDS và trẻ không có HIV - ác cán bộ quản lý, lãnh đạo các bộ, ban, ngành có liên quan. - ác thầy cô giáo. 3.3. Phạm vi nghiên cứu - Không gian: Thành phố Hà Nội - Thời gian nghiên cứu: tháng 4/2013 - 5/2016 4 4.Câu hỏi và giả thuyết nghiên cứu 4.1. Câu hỏi nghiên cứu 1) Nhu cầu của trẻ em nhiễm HIV/AIDS trong tiếp cận và hòa nhập học đƣờng nhƣ thế nào? 2) Tình hình tiếp cận và hòa nhập học đƣờng của trẻ em nhiễm HIV/AIDS tại Hà Nội hiện nay nhƣ thế nào? 3) Những yếu tố nào ảnh hƣởng đến khả năng tiếp cận và hòa nhập học đƣờng của trẻ nhiễm HIV/ IDS tại Hà Nội? 4) ần phải làm gì để nâng cao cơ hội tiếp cận và hòa nhập học đƣờng của trẻ em nhiễm HIV/ IDS tại Hà Nội? 4.2. Giả thuyết nghiên cứu - Trẻ em nhiễm HIV/AIDS tại Hà Nội có nhu cầu đƣợc đi học, đƣợc thầy cô yêu thƣơng, đƣợc tham gia các hoạt động tại trƣờng mà không có bất kỳ sự kỳ thị hay phân biệt đối xử nào. - Hiện nay, phần lớn trẻ em nhiễm HIV/ IDS trên địa bàn thành phố Hà Nội đều đƣợc tiếp cận giáo dục nhƣng quá trình hòa nhập học đƣờng của các em còn gặp rất nhiều khó khăn, trở ngại. - Có bốn yếu tố chính ảnh hƣởng đến khả năng tiếp cận và hoà nhập học đƣờng của trẻ em nhiễm HIV/AIDS tại Hà Nội. Việc thực thi pháp luật chƣa triệt để, nhận thức chƣa đúng đắn, thái độ kỳ thị, hành vi phân biệt đối xử của cộng đồng, nhà trƣờng đối với việc học tập của trẻ em nhiễm HIV/ IDS; thiếu sự quan tâm, chăm sóc, hỗ trợ từ gia đình, ngƣời chăm sóc trẻ em nhiễm HIV/ IDS và một số yếu tố cá nhân từ phía trẻ em nhiễm là rào cản tác động đến quá trình tiếp cận và hòa nhập học đƣờng của các em. - Một hệ thống giải pháp đồng bộ với việc phát huy vai trò của công tác xã hội là cơ sở để đảm bảo thực hiện quyền giáo dục bình đẳng cho trẻ em nhiễm HIV/AIDS. 5. Biến số và khung phân tích Trên cơ sở lý thuyết tƣơng tác xã hội và xã hội hoá, khung phân tích của luận án đƣợc mô tả (cơ bản) nhƣ sau:  Biến số độc lập: 5 - Hệ thống pháp luật, chính sách của Việt Nam liên quan đến giáo dục cho trẻ em nhiễm HIV/AIDS - Cộng đồng: + Hoạt động truyền thông, giáo dục của cộng đồng + Nhận thức, thái độ, hành vi của cha mẹ trẻ không nhiễm HIV/AIDS về HIV/AIDS, về quyền đƣợc tiếp cận giáo dục và việc học tập hoà nhập của trẻ em nhiễm HIV/AIDS - Nhà trƣờng: Nhận thức, thái độ, hành vi của nhà trƣờng: thầy cô giáo, học sinh trẻ không nhiễm HIV/AIDS về HIV/AIDS, về quyền đƣợc tiếp cận giáo dục và việc học tập hoà nhập của trẻ em nhiễm HIV/AIDS - Gia đình trẻ nhiễm HIV/AIDS: Nhận thức, thái độ, hành vi của cha mẹ, ngƣời chăm sóc trẻ nhiễm HIV/AIDS về HIV/AIDS, về quyền đƣợc tiếp cận giáo dục và việc học tập hoà nhập của trẻ em nhiễm HIV/AIDS - ặc điểm nhân khẩu học của trẻ em nhiễm HIV/AIDS: + Tuổi + Giới tính + Sức khỏe + Nhận thức + Tâm lý + Công khai HIV  Biến số phụ thuộc: - Tiếp cận giáo dục: + Trẻ hiểu về quyền giáo dục + Trẻ đƣợc đi học, tình trạng bỏ học + Trẻ đƣợc đi học đúng độ tuổi + Trẻ đƣợc đi học tại trƣờng trên địa bàn sinh sống của mình. + Trẻ đƣợc học chung lớp với tất cả trẻ em khác cùng khối lớp + Trẻ có đủ sách vở, đồ dùng học tập + Trẻ học theo chƣơng trình GDPT chung - Hoà nhập học đƣờng: - Trẻ có cơ hội bình đẳng trong tham gia vào các hoạt động tại trƣờng: + Sử dụng cơ sở vật chất của trƣờng. + Tham gia học tập + Tham gia hoạt động tập thể, vui chơi, giải trí - Tƣơng tác, mối quan hệ của trẻ với các lực lƣợng giáo dục trong nhà trƣờng + Với thầy cô giáo 6 + Với bạn bè Khung phân tích của luận án đƣợc thể hiện nhƣ sau: iều kiện kinh tế xã hội Luật pháp, Chính sách, Truyền thông Nhận thức, thái độ, hành vi Gia đình ộng đồng Nhà trƣờng Tiếp cận giáo dục của trẻ em nhiễm HIV/AIDS ặc điểm trẻ em nhiễm HIV/ IDS + Tuổi + Giới tính + Sức khỏe + Nhận thức + Tâm lý + Công khai HIV oà nhập học đƣờng của trẻ em nhiễm HIV/AIDS - Trẻ về quyền - Trẻ hiểuhiểu về quyền giáo dục giáo dục - Trẻ đƣợc đi học, tình trạng Trẻ đƣợc đi học bỏ-học họcđộ tuổi - TrẻTrẻ đƣợcđƣợc đi họcđiđúng đúngđƣợc độ tuổi - Trẻ đi học tại trƣờng ó đù sách vở, sống đồ của trên địa bàn sinh dùng học tập mình. - Trẻ đƣợc đi học tại - Trẻ đƣợc học chung lớp với trƣờng PT nơi trẻ tất cả trẻ em khác cùng khối sinh sống lớp - Trẻ có đủ sách vở, đồ dùng học tập - Trẻ học theo chƣơng trình GDPT chung Trẻđƣợc có cơ bình trong -- Trẻ họchội chung lớpđẳng với tất cả tham trẻ em gia khácvào cùngcác khốihoạt lớp động tại -trƣờng: Trẻ có cơ hội bình đẳng trong: + Sửdụng dụng cơ vật sởchất vật của chất của + Sử cơ sở trƣờng. trƣờng. Tham giachƣơng học tậptrình GDPT ++ Học tập: + Tham gia hoạt động tập thể, vui chung giảigiatríhoạt động tập thể, vui +chơi, Tham - Tƣơng tác, mối quan hệ của trẻ chơi, giải trí cáclý lực lƣợng giáo +với Tâm (không bị kỳ thị)dục trong nhà trƣờng + Với thầy cô giáo + Với bạn bè 7