Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
Lý luËn h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi vµ vËn dông nã
trong qu¸ tr×nh ®æi míi kinh tÕ - x· héi ë ViÖt nam
Lêi më ®Çu
Trong lÞch sö ph¸t triÓn cña x· héi, x· héi ®· tr¶i qua nhiÒu giai ®o¹n
lÞch sö nèi tiÕp nhau tõ thÊp ®Õn cao. Khi s¶n xuÊt ph¸t triÓn ®Õn mét giai
®o¹n nhÊt ®Þnh th× c¸ch thøc s¶n xuÊt cña con ngêi còng ®îc ®æi míi: kü
thuËt s¶n xuÊt c¶i tiÕn, n¨ng suÊt lao ®éng ®îc n©ng cao, quan hÖ gi÷a ngêi
víi ngêi trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt còng thay ®æi. Chñ nghÜa duy vËt lÞch sö
gäi c¸ch thøc s¶n xuÊt víi néi dung trªn lµ ph¬ng thøc s¶n xuÊt. Mçi khi
xuÊt hiÖn mét ph¬ng thøc s¶n xuÊt míi th× x· héi l¹i cã nhiÒu thay ®æi c¬
b¶n: kÕt cÊu kinh tÕ x· héi thay ®æi, nh÷ng quan hÖ x· héi vÒ c¸c mÆt chÝnh
trÞ, t tëng, ph¸p quyÒn, ®¹o ®øc còng biÕn ®æi theo. §ã lµ sù tiÕn bé x· héi,
tiÕn bé x· héi lµ sù vËn ®éng theo híng tiÕn lªn cña c¸c h×nh th¸i kinh tÕ x·
héi, lµ sù thay thÕ h×nh th¸i kinh tÕ x· héi nµy b»ng h×nh th¸i x· héi kh¸c
cao h¬n mµ gèc rÔ s©u xa cña nã lµ sù ph¸t triÓn kh«ng ngõng cña lùc lîng
s¶n xuÊt.
§èi víi ViÖt Nam, tõ mét nÒn kinh tÕ tiÓu n«ng muèn tho¸t khái
nghÌo nµn, l¹c hËu vµ nhanh chãng ®¹t tíi tr×nh ®é cña mét níc ph¸t triÓn
th× tÊt yÕu còng ph¶i ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa ®Êt níc nh lµ
“mét cuéc c¸ch m¹ng toµn diÖn vµ s©u s¾c trong tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc cña ®êi
sèng x· héi”. Mµ c¬ së lý luËn s©u xa cña “cuéc c¸ch m¹ng toµn diÖn vµ
s©u s¾c” ®ã chÝnh lµ häc thuyÕt M¸c vÒ h×nh th¸i kinh tÕ x· héi.
XuÊt ph¸t tõ thùc tiÔn ®ã, em ®· chän ®Ò tµi “ Lý luËn h×nh th¸i
kinh tÕ - x· héi vµ vËn dông nã trong qu¸ tr×nh ®æi míi kinh tÕ - x· héi
ë ViÖt nam “. Em xin ch©n thµnh c¸m ¬n sù híng dÉn chu ®¸o nhiÖt t×nh
cña c¸c thÇy c« gi¸o, ®Æc biÖt lµ thÇy gi¸o ®· gióp em hoµn thµnh tèt bµi
tiÓu luËn nµy.
PhÇn thø nhÊt
Lý luËn chung vÒ h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi.
I. CÊu tróc cña h×nh th¸i kinh tÕ x· héi:
1
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
1.S¶n xuÊt vËt chÊt vµ vai trß cña nã ®èi víi sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn
cña x· héi:
C¸c M¸c ®· nªu lªn mét ch©n lý lµ: con ngêi tríc hÕt ph¶i sèng råi
míi nãi ®Õn c¸c ho¹t ®éng kh¸c nh chÝnh trÞ, v¨n hãa, t tëng. Muèn tån t¹i,
con ngêi ph¶i cã l¬ng thùc ®Ó ¨n, v¶i ®Ó mÆc, nhµ ®Ó ë cïng víi nhiÒu thø
cÇn thiÕt kh¸c n÷a. Nh÷ng thø nµy kh«ng cã s½n trong tù nhiªn mµ do con
ngêi s¶n xuÊt ra, do con ngêi t¸c ®éng vµo tù nhiªn c¶i biÕn c¸c d¹ng vËt
chÊt ®Ó t¹o cña c¶i vËt chÊt cho ®êi sèng x· héi. Con ngêi s¶n xuÊt ra cña
c¶i vËt chÊt, ®ã lµ yªu cÇu kh¸ch quan cña sù sinh tån x· héi. S¶n xuÊt vËt
chÊt kh«ng nh÷ng lµ c¬ së cho sù sinh tån cña x· héi mµ cßn lµ c¬ së ®Ó
h×nh thµnh lªn tÊt c¶ c¸c h×nh thøc quan hÖ x· héi kh¸c nh quan hÖ x· héi
vÒ Nhµ níc, chÝnh trÞ, ph¸p quyÒn, ®¹o ®øc, nghÖ thuËt... MÆt kh¸c, s¶n
xuÊt cßn lµ c¬ së cho sù tiÕn bé x· héi. Nã kh«ng ngõng tiÕn lªn tõ thÊp
®Õn cao víi kü thuËt ngµy cµng hiÖn ®¹i, tinh vi h¬n.
Nh vËy, s¶n xuÊt x· héi lµ ho¹t ®éng ®Æc trng riªng cã cña con ngêi
vµ x· héi loµi ngêi, ®ã lµ c¸i ph©n biÖt sù kh¸c nhau c¬ b¶n gi÷a x· héi loµi
ngêi vµ loµi sóc vËt. S¶n xuÊt x· héi bao gåm s¶n xuÊt vËt chÊt, s¶n xuÊt
tinh thÇn vµ s¶n xuÊt ra b¶n th©n con ngêi.trong hiÖn thùc, ba qu¸ tr×nh nµy
cña s¶n xuÊt kh«ng t¸ch biÖt víi nhau, trong ®ã s¶n xuÊt vËt chÊt gi*÷ vai
trß nÒn t¶ng, lµ c¬ së cña sù tån t¹i vµ ph¸t triÎn x· héi, vµ xÐt ®Õn cïng th×
s¶n xuÊt vËt chÊt quy ®Þnh vµ quyÕt ®Þnh toµn bé ®êi sèng x· héi.
2.Lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt, quan hÖ gi÷a hai nh©n
tè cña mét ph¬ng thøc s¶n xuÊt:
Nh ta ®· biÕt, s¶n xuÊt vËt chÊt lµ c¬ së cña ®êi sèng x· héi. Nhng
trong tõng thêi kú kh¸c nhau, s¶n xuÊt tiÕn hµnh theo nh÷ng ph¬ng thøc
kh¸c nhau. Ph¬ng thøc s¶n xuÊt lµ c¸ch thøc con ngêi lµm ra cña c¶i vËt
chÊt. §ã lµ nh©n tè quyÕt ®Þnh tÝnh chÊt, kÕt cÊu cña x· héi, quyÕt ®Þnh sù
vËn ®éng, ph¸t triÓn cña x· héi. Tuy nhiªn, bÊt kú mét phu¬ng thøc s¶n xuÊt
nµo còng gåm hai mÆt: lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt:
a, Lùc lîng s¶n xuÊt biÓu hiÖn quan hÖ gi÷a ngêi vµ giíi tù nhiªn, nã
bao gåm t liÖu s¶n xuÊt vµ ngêi lao ®éng.Ngêi lao ®éng víi nh÷ng kinh
nghiÖm s¶n xuÊt, thãi quen lao ®éng, biÕt sö dông t liÖu s¶n xuÊt ®Ó t¹o ra
2
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
cña c¶i vËt chÊt ®¸p øng nhu cÇu x· héi. T liÖu s¶n xuÊt bao gåm ®èi tîng
lao ®éng vµ t liÖu lao ®éng. §èi tîng lao ®éng lµ tÊt c¶ nh÷ng c¸i mµ lao
®éng t¸c ®éng vµo, nh lµ: ruéng ®Êt lµ ®èi tîng cña ngêi n«ng d©n... Cßn t
liÖu lao ®éng lµ tÊt c¶ nh÷ng vËt ®îc con ngêi ®Æt gi÷a m×nh víi ®èi tîng
lao ®éng, dïng ®Ó chuyÓn t¸c ®éng cña con ngêi vµo ®èi tîng lao ®éng.
Trong t liÖu lao ®éng th× c«ng cô lao ®éng gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh ®èi víi
tr×nh ®é cña lùc lîng s¶n xuÊt, lµ thíc ®o cña loµI ngêi lµm chñ thiªn nhiªn.
T¹o ra c«ng cô lao ®éng cã hiÖu suÊt ngµy cµng cao lµ néi dung chÝnh cña
tiÕn bé kü thuËt.
b, Quan hÖ s¶n xuÊt lµ quan hÖ gi÷a ngêi vµ ngêi trong qu¸ tr×nh s¶n
xuÊt, lµ quan hÖ kinh tÕ c¬ b¶n cña mét h×nh th¸i kinh tÕ x· héi. Mçi kiÓu
quan hÖ s¶n xuÊt tiªu biÓu cho b¶n chÊt kinh tÕ cña mét h×nh th¸i kinh tÕ x·
héi nhÊt ®Þnh, vµ nã bao gåm ba mÆt:
-Quan hÖ së h÷u vÒ t liÖu s¶n xuÊt, bao gåm hai h×nh thøc së h÷u c¬
b¶n lµ së h÷u t nh©n t liÖu s¶n xuÊt vµ së h÷u x· héi t liÖu s¶n xuÊt.
-Quan hÖ vÒ mÆt qu¶n lý, hay cßn gäi lµ quan hÖ trao ®æi ho¹t ®éng
gi÷a ngêi víi ngêi trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt.
-Quan hÖ vÒ ph©n phèi s¶n phÈm s¶n xuÊt ra
Trong ba mÆt nãi trªn th× quan hÖ së h÷u vÒ t liÖu s¶n xuÊt cã ý nghÜa
quyÕt ®Þnh ®èi víi nh÷ng quan hÖ kh¸c, mÆc dï quan hÖ ph©n phèi s¶n
phÈm lµ quan hÖ lîi Ých c¬ b¶n.
Ph¬ng thøc s¶n xuÊt
Cã thÓ hiÓu râ cÊu tróc cña mét ph¬ng thøc s¶n xuÊt qua s¬ ®å díi
®©y:
Quan hÖ s¶n xuÊt
Lùc lîng s¶n xuÊt
T liÖu s¶n xuÊt
Ngêi
lao
®éng
§èi t
îng
lao
®éng
T liÖu
lao
®éng
3
Quan
hÖ vÒ
së h÷u
vÒ t
liÖu s¶n
xuÊt
Quan hÖ
vÒ
mÆt
qu¶n lý
Quan hÖ
vÒ
ph©n
phèi s¶n
phÈm
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
c,Quy luËt quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi tr×nh ®é vµ tÝnh chÊt cña lùc
lîng s¶n xuÊt. Lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt lµ hai mÆt cña ph¬ng
thøc s¶n xuÊt, chóng tån t¹i kh«ng t¸ch rêi nhau mµ t¸c ®éng biÖn chøng
lÉn nhau, trong ®ã lùc lîng s¶n xuÊt lµ néi dung cña ph¬ng thøc s¶n xuÊt vµ
lu«n biÕn ®æi, cßn quan hÖ s¶n xuÊt lµ h×nh thøc x· héi cña qu¸ tr×nh s¶n
xuÊt vµ t¬ng ®èi æn ®Þnh. Trong ®ã néi dung quyÕt ®Þnh h×nh thøc vµ h×nh
thøc phô thuéc vµo néi dung, khi néi dung thay ®æi th× h×nh thøc còng biÕn
®æi theo. Cïng víi sù ph¸t triÓn kh«ng ngõng cña x· héi, lùc lîng s¶n xuÊt
còng ph¸t triÓn kh«ng ngõng lµm cho quan hÖ s¶n xuÊt còng ph¶i h×nh
thµnh vµ biÕn ®æi phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña quan hÖ s¶n xuÊt. Vµ
khi ®ã mét ph¬ng thøc s¶n xuÊt míi ra ®êi thay thÕ ph¬ng thøc s¶n xuÊt cò.
M¸c viÕt: ” Nh÷ng quan hÖ x· héi ®Òu g¾n liÒn mËt thiÕt víi nh÷ng lùc lîng
s¶n xuÊt. Do cã ®îc nh÷ng lùc lîng s¶n xuÊt míi, loµi ngêi thay ®æi ph¬ng
thøc s¶n xuÊt cña m×nh vµ do thay ®æi ph¬ng thøc s¶n xuÊt, c¸ch kiÕm sèng
cña m×nh, loµi ngêi thay ®æi tÊt c¶ nh÷ng quan hÖ x· héi cña m×nh. C¸i cèi
xay quay b»ng tay ®a l¹i x· héi cã l·nh chóa, c¸i cèi xay ch¹y b»ng h¬i níc
®a l¹i x· héi cã nhµ t b¶n c«ng nghiÖp”1
1
C.M¸c vµ Ph.¡ng ghen toµn tËp. NXB ChÝnh trÞ quèc gia Hµ Néi 1995 T4, tr 187.
4
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
Nh vËy, theo M¸c, lùc lîng s¶n xuÊt ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh trong
viÖc thay ®æi ph¬ng thøc s¶n xuÊt, dÉn ®Õn thay ®æi toµn bé c¸c quan hÖ x·
héi.
3.Quan hÖ gi÷a c¬ së h¹ tÇng vµ kiÕn tróc thîng tÇng:
XuÊt ph¸t tõ quan ®iÓm cho r»ng s¶n xuÊt ra cña c¶i vËt chÊt lµ c¬ së
cña ®êi sèng x· héi, ph¬ng thøc s¶n xuÊt lµ nh©n tè quyÕt ®Þnh ®Õn sù tån
t¹i ph¸t triÓn cña x· héi mµ M¸c cho r»ng c¬ së h¹ tÇng lµ toµn bé nh÷ng
quan hÖ s¶n xuÊt hîp thµnh kÕt cÊu kinh tÕ cña mét h×nh th¸i kinh tÕ x· héi
nhÊt ®Þnh. Cßn kiÕn tróc thîng tÇng lµ tÊt c¶ nh÷ng hiÖn tîng x· héi h×nh
thµnh vµ ph¸t triÓn trªn c¬ së kinh tÕ, bao gåm nh÷ng t tëng x· héi vµ
nh÷ng thiÕt chÕ t¬ng øng.
Quan hÖ biÖn chøng gi÷a c¬ së h¹ tÇng vµ kiÕn tróc thîng
tÇng thÓ hiÖn ë chç, c¬ së h¹ tÇng quyÕt ®Þnh kiÕn tróc thîng tÇng, mÆc dï
kiÕn tróc thîng tÇng cã kh¶ n¨ng t¸c ®éng trë l¹i ®èi víi c¬ së h¹ tÇng. Vai
trß quyÕt ®Þnh cña c¬ së h¹ tÇng ®èi víi kiÕn tróc thîng tÇng thÓ hiÖn tríc
hÕt ë chç c¬ së h¹ tÇng nµo th× sinh ra kiÕn tróc thîng tÇng Êy. Khi c¬ së h¹
tÇng cò mÊt ®i th× kiÕn tróc thîng tÇng do nã sinh ra còng mÊt theo, khi c¬
së h¹ tÇng míi ra ®êi th× mét kiÕn tróc thîng tÇng míi phï hîp víi nã còng
xuÊt hiÖn. Ngîc l¹i, kiÕn tróc thîng tÇng còng t¸c ®éng tÝch cùc ®Õn c¬ së
h¹ tÇng. Sinh ra tõ c¬ së h¹ tÇng, kiÕn tróc thîng tÇng cã nhiÖm vô b¶o vÖ,
duy tr×, cñng cè vµ ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng.
Nh vËy, c¬ së h¹ tÇng vµ kiÕn tróc thîng tÇng lu«n cã mèi t¸c ®éng
qua l¹i víi nhau cïng t¹o ®IÒu kiÖn cho mét h×nh th¸i kinh tÕ x· héi ra ®êi.
II. H×nh th¸i kinh tÕ - x· héi
1, Kh¸i niÖm:
H×nh th¸i kinh tÕ x· héi lµ mét ph¹m trï cñ chñ nghÜa duy vËt lich sö
dïng ®Ó chØ x· héi ë tõng giai ®o¹n lich sö nhÊt ®Þnh víi mét kiÓu quan hÖ
s¶n xuÊt ®Æc trng cho x· héi ®ã, phï hîp víi tr×nh ®é nhÊt ®Þnh cña lùc lîng
5
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
s¶n xuÊt vµ víi mét kiÕn tróc thîng tÇng ®îc x©y dùng trªn nh÷ng quan hÖ
s¶n xuÊt Êy.
Lùc lîng s¶n xuÊt lµ nÒn t¶ng vËt chÊt - kü thuËt cña mçi h×nh th¸i
kinh tÕ x· héi. Sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña mçi h×nh th¸i kinh tÕ x· héi
xÐt ®Õn cïng lµ do lùc lîng s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh. Mçi h×nh th¸i kinh tÕ x·
héi l¹i cã mét kiÓu quan hÖ s¶n xuÊt cña nã t¬ng øng víi mét tr×nh ®é nhÊt
®Þnh cña lùc lîng s¶n xuÊt. Nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt lµ bé x¬ng cña c¬ thÓ
x· héi hîp thµnh c¬ së h¹ tÇng, trªn c¬ së Êy xuÊt hiÖn mét kiÕn tróc thîng
tÇng t¬ng øng víi nã. Quan hÖ s¶n xuÊt l¹i g¾n bã mËt thiÕt víi lùc lîng s¶n
xuÊt, hai mÆt nµy t¹o thµnh thÓ thèng nhÊt h÷u c¬ cña ph¬ng thøc s¶n xuÊt.
Ph¬ng thwcs s¶n xuÊt lµ nÒn t¶ng vËt chÊt cña h×nh th¸I kinh tÕ x· héi.
CÊu tróc cña h×nh th¸i kinh tÕ x· héi bao gåm:
+Lùc lîng s¶n xuÊt
+Quan hÖ s¶n xuÊt
+KiÕn tróc thîng tÇng
Cã thÓ biÓu diÔn qua s¬ ®å sau:
H×nh th¸i kinh tÕ - x·
héi
C¬ së h¹ tÇng
Lùc l
îng
s¶n
xuÊt‘
KiÕn tróc thîng tÇng
Quan
hÖ s¶n
xuÊt
6
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
Mçi mÆt cã vÞ trÝ kh¸c nhau vµ t¸c ®éng ®Õn mÆt kh¸c trong h×nh th¸i
kinh tÕ x· héi.
2, Sù ph¸t triÓn h×nh th¸i kinh tÕ x· héi lµ mét qu¸ tr×nh lich sö tù
nhiªn:
Lich sö nh©n lo¹i lµ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kÕ tiÕp cña c¸c h×nh th¸i kinh
tÕ x· héi. Sù vËn ®éng thay thÕ nhau cña c¸c h×nh th¸i kinh tÕ x· héi trong
lich sö ®Òu do t¸c ®éng cña c¸c quy luËt kh¸ch quan. LÞch sö x· héi do con
ngêi t¹o nªn nhng muèn tån t¹i vµ ph¸t triÓn th× ph¶i lao ®éng, lao ®éng
lµm cho lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn, khi lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn th× kÐo
theo quan hÖ s¶n xuÊt thay ®æi cho thÝch øng, nhng quan hÖ s¶n xuÊt l¹i quy
®Þnh kiÕn tróc thîng tÇng cña x· héi. Khi quan hÖ s¶n xuÊt kh«ng phï hîp
víi tÝnh chÊt, tr×nh ®é cña lùc lîng s¶n xuÊt th× c¸ch m¹ng x· héi sÏ thay
thÕ quan hÖ s¶n xuÊt cò vµ sÏ dÉn ®Õn sù thay ®æi cña toµn bé c¸c quan hÖ
x· héi kh¸c. Quy luËt nµy chi phèi toµn bé tiÕn tr×nh ph¸t triÓn cña lich sö
vµ nã quyÕt ®Þnh sù thay thÕ cña c¸c ph¬ng thøc s¶n xuÊt, quy ®Þnh sù h×nh
thµnh vµ biÕn ®æi cña c¸c h×nh th¸i kinh tÕ x· héi. ChÝnh v× vËy, sù ph¸t
triÓn cña c¸c h×nh th¸i kinh tÕ x· héi lµ mét qu¸ tr×nh lich sö tù nhiªn.
3, ý nghÜa to lín cña häc thuyÕt M¸c vÒ h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi:
Cã thÓ nãi häc thuyÕt M¸c vÒ h×nh th¸i kinh tÕ x· héi ra ®êi lµ cuéc
c¸ch m¹ng thùc sù, nã d· chØ ra r»ng ®éng lùc cña lÞch sö kh«ng ph¶i lµ
mét thø tinh thÇn thÇn bÝ nµo, mµ chÝnh lµ ho¹t ®éng thùc tiÔn cña con ngêi,
mµ ho¹t ®éng ®ã l¹i xuÊt ph¸t tõ c¸i sù thËt hiÓn nhiªn lµ con ngêi tríc hÕt
con ngêi ph¶i ¨n uèng vµ mÆc, nghÜa lµ ph¶i lao ®éng, tríc khi cã thÓ ®Êu
tranh giµnh quyÒn thèng trÞ, tríc khi cã thÓ ho¹t ®éng chÝnh trÞ, t«n gi¸o,
triÕt häc...
Häc thuyÕt nµy cßn chØ ra nh÷ng m©u thuÉn bªn trong vµ chÝnh sù
vËn ®éng cña m©u thuÉn nµy cuèi cïng dÉn ®Õn sù chuyÓn hãa tõ mét h×nh
th¸i nµy sang h×nh th¸i kh¸c, tõ mét trËt tù quan hÖ x· héi nµy sang mét trËt
tù quan hÖ x· héi kh¸c. Khi chøng minh tÝnh tÊt yÕu cña trËt tù hiÖn thêi,
M¸c còng chøng minh lu«n c¶ tÝnh tÊt yÕu cña mét trËt tù cao h¬n mµ h×nh
th¸i cò nhÊt thiÕt ph¶i chuyÓn sang. V× thÕ mµ häc thuyÕt M¸c vÒ h×nh th¸i
kinh tÕ x· héi ®· cho chóng ta thÊy ph¬ng ph¸p khoa häc ®Ó nghiªn cøu sù
7
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
ph¸t triÓn x· héi qua c¸c chÕ ®é kh¸c nhau, hiÓu râ c¬ cÊu chung cña h×nh
th¸i kinh tÕ x· héi vµ nh÷ng quy luËt phæ biÕn t¸c ®éng, chi phèi sù vËn
®éng vµ ph¸t triÓn cña x· héi.
Tãm l¹i, häc thuyÕt vÒ h×nh th¸i kinh tÕ x· héi lµ c¬ së lý luËn khoa
häc nghiªn cøu sù ph¸t triÓn cña x· héi loµi ngêi qua c¸c chÕ ®é x· héi
kh¸c nhau, ®Ó hiÓu râ c¬ cÊu chung cña c¸c h×nh th¸i kinh tÕ x· héi, ®Ó
nhËn thøc vµ vËn dông ®óng ®¾n, s¸ng t¹o nh÷ng quy luËt phæ biÕn t¸c ®éng
trong x· héi nh»m c¶i t¹o x· héi cò, x©y dùng x· héi míi. ViÖc nghiªn cøu
häc thuyÕt vÒ h×nh th¸i kinh tÕ x· héi cßn gióp chóng ta qu¸n triÖt s©u s¾c
®êng lèi l·nh d¹o cña §¶ng.
PhÇn thø hai
VËn dông vµo c«ng cuéc ®æi míi ë ViÖt Nam.
I.TÝnh tÊt yÕu cña c«ng cuéc ®æi míi ë ViÖt Nam:
Nh×n chung cho ®Õn nay, lÞch sö nh©n lo¹i ®· tr¶i qua bèn h×nh th¸i
kinh tÕ x· héi kÕ tiÕp nhau: céng s¶n nguyªn thuû, chiÕm h÷u n« lÖ, phong
8
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
kiÕn, t b¶n chñ nghÜa vµ qu¸ ®é sang x· héi x· héi chñ nghÜa - giai ®o¹n
®Çu cña h×nh th¸i kinh tÕ x· héi céng s¶n chñ nghÜa. Nhng xÐt tõng quèc
gia, d©n téc th× do nh÷ng ®Æc ®iÓm vÒ lich sö kh«ng ph¶i quèc gia nµo còng
ph¶i tr¶i qua tÊt c¶ c¸c h×nh th¸i kinh tÕ x· héi theo mét s¬ ®å chung.
ë ViÖt Nam, do chóng ta cã ®iÓm xuÊt ph¸t thÊp tõ mét níc n«ng
nghiÖp l¹c hËu, thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ngêi cßn qu¸ thÊp, muèn ph¸t triÓn
kinh tÕ, muèn n©ng cao ®êi sèng nh©n d©n th× chóng ta kh«ng cßn con ®êng
nµo kh¸c lµ ph¶i tiÕn hµnh c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa ®Êt níc theo môc
tiªu mµ §¶ng ®· ®Ò ra: “X©y dùng níc ta thµnh mét níc c«ng nghiÖp cã
c¬ së vËt chÊt - kü thuËt hiÖn ®¹i, c¬ cÊu kinh tÕ hîp lý, quan hÖ s¶n
xuÊt tiÕn bé, phï hîp víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt, ®êi
sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn cao, quèc phßng an ninh v÷ng ch¾c, d©n
giµu, níc m¹nh, x· héi c«ng b»ng v¨n minh”. §ã lµ mét ®iÒu kiÖn tÊt yÕu
víi hoµn c¶nh níc ta hiÖn nay. Vµ môc tiªu ®ã chÝnh lµ sù cô thÓ ho¸ häc
thuyÕt M¸c vÒ h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi vµo hoµn c¶nh cô thÓ cña níc ta.
Qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc thùc chÊt lµ qu¸
tr×nh ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt ngµy cµng hiÖn ®¹i, tinh vi. Vµ khi lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn th× quan hÖ s¶n xuÊt míi ra ®êi kÐo theo ph¬ng thøc
s¶n xuÊt míi còng ra ®êi quy ®Þnh mét h×nh th¸i x· héi míi. Khi h×nh th¸i
kinh tÕ x· héi míi ra ®êi th× x· héi ngµy cµng tiÕn bé h¬n ph¸t triÓn h¬n.
Häc thuyÕt M¸c vÒ h×nh th¸i kinh tÕ x· héi kh«ng chØ cã ý nghÜa ®èi
víi viÖc nhËn thøc lÞch sö vµ thêi ®¹i, ®èi víi viÖc tiÕp cËn chñ nghÜa x· héi
mµ nã cßn cã ý nghÜa thùc tiÔn trùc tiÕp ®èi víi c«ng cuéc ®æi míi ë níc ta.
Ngay tõ khi míi ra ®êi, §¶ng ta ®· x¸c ®Þnh con ®êng ®i lªn chñ nghÜa x·
héi bá qua chÕ ®é t b¶n chñ nghÜa. Trong qu¸ tr×nh ®æi míi, §¶ng ta lu«n
kh¼ng ®Þnh ®êng lèi ®ã, kiªn tr× vµ kiªn ®Þnh con ®êng x· héi chñ nghÜa,
gi÷ v÷ng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa. §Ó x©y dùng chñ nghÜa x· héi, ph¶i
ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ
trêng cã sù qu¶n lý cña Nhµ níc theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa. Lùc lîng
s¶n xuÊt ë níc ta phæ biÕn vÉn dùa trªn lao ®éng thñ c«ng, tr×nh ®é lùc lîng
s¶n xuÊt cßn thÊp kÐm víi nhiÒu lo¹i h×nh quan hÖ s¶n xuÊt kh¸c nhau, nªn
cÇn tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸ ®Ó ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt vµ x©y dùng
quan hÖ s¶n xuÊt míi theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa. §æi míi kinh tÕ, xÐt
9
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
cho ®Õn cïng lµ lµm cho quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi tr×nh ®é lùc lîng s¶n
xuÊt, thóc ®Èy lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn theo híng c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn
®¹i hãa.
II. Mèi quan hÖ gi÷a kinh tÕ vµ chÝnh trÞ vµ c¸c mÆt kh¸c trong qu¸ tr×nh ®æi
míi.
Trong nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, c¸c thµnh phÇn kinh tÕ cã tÝnh
chÊt vµ vai trß kh¸c nhau, song l¹i cã quan hÖ biÖn chøng víi nhau ®Ó t¹o
thµnh hÖ thèng kinh tÕ cã môc tiªu thèng nhÊt. §Ó gi÷ ®îc ®Þnh híng
XHCN, kinh tÕ Nhµ níc ph¶i ®ãng vai trß chñ ®¹o, kinh tÕ Nhµ níc cïng
víi kinh tÕ hîp t¸c lµm nÒn t¶ng. Kinh tÕ Nhµ níc ph¶i gi÷ vÞ trÝ then chèt
trong nÒn kinh tÕ, ph¶i t¹o ra kiÓu mÉu vÒ n¨ng suÊt, chÊt lîng hiÖu qu¶, t¹o
ra m«i trêng kinh tÕ vÜ m« æn ®Þnh, gi÷ ®îc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c
theo quü ®¹o XHCN. §ång thêi víi ®æi míi vÒ kinh tÕ vµ trªn c¬ së lÊy ®æi
míi kinh tÕ lµm träng t©m, chóng ta ®æi míi tõng bíc vÒ chÝnh trÞ. §æi míi
chÝnh trÞ ph¶i cã bíc ®i thËn träng vµ v÷ng ch¾c, võa phï hîp víi ®æi míi
kinh tÕ, võa chñ ®éng th¸o gì, t¹o ®IÒu kiÖn cho kinh tÕ ph¸t triÓn. §æi míi
chÝnh trÞ nhng ph¶i gi÷ v÷ng sù æn ®inh chÝnh trÞ. Muèn ®æi míi ph¶i æn
®Þnh, nhng muèn æn ®Þnh l©u dµi vµ c¬ b¶n ph¶i ®æi míi thµnh c«ng, æn
®Þnh v× ®æi míi vµ th«ng qua ®æi míi mµ gi÷ v÷ng æn ®Þnh.
§Ó ®æi míi vµ gi÷ v÷ng æn ®Þnh chÝnh trÞ, ®IÒu kiÖn kiªn quyÕt lµ gi÷
v÷ng sù t¨ng cêng l·nh ®¹o cña §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam, ph¶i tiÕp tôc ®æi
míi vµ chØnh ®èn §¶ng, chèng ®a nguyªn ®a §¶ng, cñng cè vµ t¨ng cêng
quèc phßng, an ninh. §ång thêi hoµn thiÖn vµ x©y dùng Nhµ níc ViÖt nam,
ph¶i c¶i c¸ch nÒn hµnh chÝnh Nhµ níc, ph¶i ph¸t huy hiÖu lùc qu¶n lý cña
Nhµ níc ®èi víi tÊt c¶ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ, buéc t¸t c¶ c¸c thµnh phÇn
kinh tÕ nghiªm chØnh chÊp hµnh chÝnh s¸ch vµ ph¸p luËt cña Nhµ níc, qua
®ã thùc hiÖn vai trß ®Þnh híng XHCN vÒ mÆt chÝnh trÞ.
Trong qu¸ tr×nh ®æi míi, §¶ng vµ Nhµ níc ta còng ®· chó ý ®æi míi
trªn lÜnh vùc v¨n ho¸, x· héi. §¶ng ta coi v¨n ho¸ lµ yÕu tè néi sinh cña sù
ph¸t triÓn, v¨n hãa lµ môc tiªu vµ ®«ng lùc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi, lµ nÒn
t¶ng tinh thÇn x· héi. Chóng ta më réng giao lu quèc tÕ, sö dông nh÷ng
thµnh tùu cuiar v¨n minh nh©n lo¹i, ®ång thêi chó träng gi÷ g×n vµ ph¸t huy
10
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
b¶n s¾c v¨n hãa d©n téc, ph¸t huy vai trß yÕu tè con ngêi, thùc hiÖn môc
tiªu d©n giµu, níc m¹nh, x· héi c«ng b»ng, v¨n minh theo ®Þnh híng x· héi
chñ nghÜa.
phÇn kÕt luËn
Chñ nghÜa M¸c lÇn ®Çu tiªn trong lich sö ®· gi¶i thÝch ®óng ®¾n sù
ph¸t triÓn cña x· héi: ph¬ng thøc s¶n xuÊt cña c¶i vËt chÊt lµ nh©n tè quyÕt
®Þnh sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña x· héi. Sù ph¸t triÓn cña quan hÖ s¶n xuÊt
phï hîp víi lùc lîng s¶n xuÊt ®· quyÕt ®Þnh sù ra ®êi nèi tiÕp nhau tõ thÊp
®Õn cao cña c¸c ph¬ng thøc s¶n xuÊt trong lich sö, ®ã lµ: ph¬ng thøc s¶n
xuÊt céng s¶n nguyªn thuû, ph¬ng thøc s¶n xuÊt n« lÖ, ph¬ng thøc s¶n xuÊt
phong kiÕn, ph¬ng thøc s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa, ph¬ng thøc s¶n xuÊt céng
s¶n chñ nghÜa. Kh¼ng ®Þnh quy luËt ph¸t triÓn chung cña x· héi, chñ nghÜa
M¸c – Lªnin ®ång thêi cßn chØ râ r»ng trong nh÷ng ®iÒu kiÖn lÞch sö cô
thÓ, nhiÒu níc cã thÓ bá qua ph¬ng thøc s¶n xuÊt nµy hoÆc ph¬ng thøc s¶n
xuÊt kia ®Ó chuyÓn lªn ph¬ng thøc s¶n xuÊt cao h¬n.
Kh¸i qu¸t sù vËn ®éng nhiÒu mÆt cña ®êi sèng vËt chÊt vµ ®êi sèng
tinh thÇn cña x· héi, chñ nghÜa duy vËt lich sö ®· ®Ò ra häc thuyÕt vÒ h×nh
th¸i kinh tÕ x· héi. §ã lµ c¬ së lý luËn khoa häc ®Ó nghiªn cøu sù ph¸t triÓn
cña x· héi loµi ngêi qua c¸c giai ®o¹n kh¸c nhau, ®ång thêi vËn dông vµo
®iÒu kiÖn cña níc ta ®Ó c¶i t¹o x· héi cò, x©y dùng x· héi míi theo ®êng lèi
c¸ch m¹ng cña §¶ng ta.
Mét lÇn n÷a, em xin ch©n thµnh c¶m ¬n sù tËn t×nh cña c¸c thÇy c«
gi¸o ®· gióp em hoµn thµnh tèt bµi tiÓu lu©n nµy.
11
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
Tµi liÖu tham kh¶o
1.V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VII
NXB ChÝnh trÞ quèc gia1996
2.S¸ch triÕt häc M¸c Lªnin
3.S¸ch Chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng: lý luËn vµ vËn dông
4.T¹p chÝ Céng s¶n
Sè 1/1997
Sè 20/1997
5.T¹p chÝ triÕt häc
6. T¹p chÝ quèc phßng toµn d©n
12