Tài liệu Thực trạng sử dụng dịch vụ khám chữa bệnh và tư vấn sức khỏe của người cao tuổi khu vực nông thôn huyện gia lâm (luận văn thạc sỹ y khoa)

-1- Lêi c¶m ¬n T«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n c¸c ThÇy C« gi¸o trong Ban Gi¸m hiÖu, Ban §iÒu phèi thùc ®Þa vµ c¸c ThÇy, C« gi¸o trong tr-êng §¹i häc y tÕ c«ng céng ®· tËn t×nh truyÒn ®¹t kiÕn thøc cho t«i trong 2 n¨m häc; T«i còng bµy tá lßng biÕt ¬n s©u s¾c tíi PGS.TS Bïi ThÕ C-êng, ng-êi thÇy ®· tËn t×nh chØ b¶o vµ cho t«i nhiÒu kinh nghiÖm quÝ trong suèt qu¸ tr×nh thùc hiÖn ®Ò tµi nµy; T«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n c¸c c¸n bé Trung T©m Y tÕ huyÖn Gia L©m, ñy ban mÆt trËn Tæ quèc huyÖn Gia L©m, Tr¹m y tÕ vµ Héi ng-êi cao tuæi c¸c x· Th-îng Thanh, D-¬ng Quang, B¸t Trµng ®· tËn t×nh gióp ®ì t«i trong qu¸ tr×nh thu thËp sè liÖu t¹i thùc ®Þa; T«i còng ch©n thµnh c¶m ¬n c¸n bé Th- viÖn ViÖn L·o khoa ViÖt Nam ®· t¹o ®iÒu kiÖn cho t«i tham kh¶o ®-îc nhiÒu tµi liÖu vÒ ®Ò tµi nµy; Cuèi cïng t«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n tÊt c¶ c¸c anh/chÞ, b¹n ®ång nghiÖp, tËp thÓ líp Cao häc 5 cïng gia ®×nh, ng-êi th©n ®· nhiÖt t×nh gióp ®ì t«i v-ît khã kh¨n trong suèt 2 n¨m häc. -2- Danh môc c¸c ký hiÖu, c¸c ch÷ viÕt t¾t CBYT: C¸n bé y tÕ CLB: C©u l¹c bé §TV: §iÒu tra viªn KCB: Kh¸m ch÷a bÖnh MTTQ: MÆt trËn Tæ quèc NCT: Ng-êi cao tuæi TDTT: ThÓ dôc thÓ thao TTTV: Trung t©m t- vÊn TTYT: Trung t©m y tÕ TTVSPD: Trung t©m vÖ sinh phßng dÞch WHO: Tæ chøc y tÕ thÕ giíi -3- Danh môc c¸c b¶ng B¶ng 1: Ph©n bè ®èi t-îng theo giíi ....................................................................... 32 B¶ng 2: Ph©n bè ®èi t-îng theo tr×nh ®é häc vÊn ................................................... 32 B¶ng 3: Ph©n bè ®èi t-îng theo nghÒ nghiÖp chÝnh tr-íc ®©y ................................. 33 B¶ng 4: NCT tù ®¸nh gi¸ vÒ hoµn c¶nh kinh tÕ hiÖn nay ......................................... 33 B¶ng 5: Tû lÖ NCT tù xÕp lo¹i søc khoÎ.................................................................. 34 B¶ng 6: Tû lÖ NCT tù l-îng gi¸ søc khoÎ tinh thÇn ................................................. 35 B¶ng 7: Tû lÖ NCT tham gia ho¹t ®éng x· héi ........................................................ 36 B¶ng 8: Tû lÖ NCT gÆp gì ng-êi th©n b¹n bÌ ......................................................... 36 B¶ng 9: Tû lÖ NCT gÆp khã kh¨n vÒ vËn ®éng ........................................................ 37 B¶ng 10 : Tû lÖ NCT gÆp khã kh¨n vÒ ¨n nhai ........................................................ 37 B¶ng 11: Tû lÖ NCT khã kh¨n vÒ nghe ................................................................... 38 B¶ng 12: Tû lÖ NCT gÆp khã kh¨n vÒ nh×n ............................................................. 39 B¶ng 13: Tû lÖ % NCT cã bÖnh m·n tÝnh ............................................................... 40 B¶ng 14 : tû lÖ NCT bÞ èm trong 6 th¸ng ................................................................. 41 B¶ng 15 : Lý do NCT kh«ng ®i kh¸m søc kháe ®Þnh kú .......................................... 43 B¶ng 16: Tû lÖ % NCT lùa chän c¸ch KCB trong 6 th¸ng ....................................... 44 B¶ng 17: Tû lÖ % NCT lùa chän n¬i KCB trong 6 th¸ng ........................................ 44 B¶ng 18: Tû lÖ % lý do NCT lùa chän n¬i KCB trong 6 th¸ng ................................ 45 B¶ng 19: Tû lÖ % NCT dïng thuèc ch÷a bÖnh trong 6 th¸ng .................................. 47 B¶ng 20: Tû lÖ NCT ph¶i tr¶ phÝ KCB trong 6th¸ng ................................................ 48 B¶ng 21: Tû lÖ NCT ®¸nh gi¸ vÒ gi¸ thuèc ch÷a bÖnh ............................................ 50 B¶ng 22: Tû lÖ NCT nhËn xÐt vÒ th¸i ®é, chÊt l-îng phôc vô cña nh©n viªn y tÕ .... 50 B¶ng 23: Tû lÖ NCT cã b¶o hiÓm y tÕ ..................................................................... 51 B¶ng 24: NguyÖn väng tæ chøc KCB t¹i nhµ cña NCT ..........................................................51 B¶ng 25: Tû lÖ % tiÕp cËn nguån th«ng tin søc kháe cña NCT..............................................53 B¶ng 26: Tû lÖ NCT mong muèn ®-îc t- vÊn søc kháe .......................................................54 B¶ng 27: Tû lÖ % chñ ®Ò søc kháe NCT mong muèn ®-îc t- vÊn ........................................55 B¶ng 28: §Þa ®iÓm t- vÊn mµ NCT mong muèn ....................................................................56 B¶ng 29 : Sù s½n sµng tr¶ tiÒn t- vÊn cña NCT .......................................................................56 B¶ng 30: Tû lÖ NCT s½n sµng tr¶ tiÒn t- vÊn so víi kinh tÕ ...................................................57 -4- Danh môc c¸c biÓu ®å BiÓu ®å 1: Lý do lo l¾ng buån phiÒn cña NCT ......................................................... 35 BiÓu ®å 2: Lý do NCT ¨n nhai kh«ng ®-îc b×nh th-êng ......................................... 38 BiÓu ®å 3: Lý do kh«ng dïng c¸c dông cô trî gióp ................................................. 39 BiÓu ®å 4 : Tû lÖ % nhãm bÖnh m·n tÝnh ¶nh h-ëng ®Õn sinh ho¹t......................... 40 BiÓu ®å 5: Tû lÖ % nhãm bÖnh m·n tÝnh kh«ng ¶nh h-ëng ®Õn sinh ho¹t............... 41 BiÓu ®å 6: Tû lÖ % nhãm bÖnh m¾c trong 6 th¸ng ................................................... 42 BiÓu ®å 7: Tû lÖ NCT cã kh¸m søc kháe ®Þnh kú ................................................... 42 BiÓu ®å 8: Tû lÖ NCT cã nhu cÇu kh¸m søc kháe ®Þnh kú ....................................... 43 BiÓu ®å 9: Møc ®é NCT tiÕp cËn CBYT khi èm ®au................................................ 45 BiÓu ®å 10: Møc ®é NCT tu©n thñ sù ®iÒu trÞ khi èm ®au ....................................... 46 BiÓu ®å 11: Tû lÖ NCT lùa chän ph-¬ng ph¸p kh¸m ch÷a bÖnh 6 th¸ng ................. 46 BiÓu ®å 12: Tû lÖ NCT n»m viÖn trong 6 th¸ng ....................................................... 47 BiÓu ®å 13: Tû lÖ NCT cã ng-êi gióp ®ì khi èm ®au .............................................. 48 BiÓu ®å 14: Tû lÖ NCT gÆp khã kh¨n vÒ kinh tÕ khi chi tr¶ tiÒn thuèc ................... 49 BiÓu ®å 15: Lý do kh«ng ®i kh¸m bÖnh cña NCT .................................................... 49 BiÓu ®å 16: Tû lÖ % c¸c chñ ®Ò søc kháe NCT ®-îc t- vÊn .................................... 52 BiÓu ®å 17: Tû lÖ % ®Þa ®iÓm t- vÊn cho NCT ......................................................... 52 -5- Môc lôc Lêi c¶m ¬n ................................................................................................................ 1 Danh môc ký hiÖu, ch÷ viÕt t¾t ................................................................................. 2 Danh môc c¸c b¶ng .................................................................................................. 3 Danh môc c¸c biÓu ®å .............................................................................................. 4 §Æt vÊn ®Ò ................................................................................................................. 6 Môc tiªu nghiªn cøu ................................................................................................. 9 Ch-¬ng 1: Tæng quan tµi liÖu ............................................................................... 10 Ch-¬ng 2: §èi t-îng - ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu ................................................. 27 Ch-¬ng 3: KÕt qu¶ nghiªn cøu ............................................................................. 31 3.1. PhÇn nghiªn cøu ®Þnh l-îng .............................................................................. 31 3.1.1.Th«ng tin chung .............................................................................................. 32 3.1.2. Thùc tr¹ng vÒ søc kháe bÖnh tËt ..................................................................... 34 3.1.3. Thùc tr¹ng – nhu cÇu sö dông dÞch vô kh¸m ch÷a bÖnh .............................. 42 3.1.4. Thùc tr¹ng – nhu cÇu sö dông dÞch vô t- vÊn søc kháe................................ 52 3.2. PhÇn nghiªn cøu ®Þnh tÝnh ................................................................................. 58 Ch-¬ng 4: Bµn luËn .............................................................................................. 61 Ch-¬ng 5: KÕt luËn .............................................................................................. 79 Ch-¬ng 6: KhuyÕn nghÞ ....................................................................................... 82 Tµi liÖu tham kh¶o .................................................................................................... 83 Phô lôc ..................................................................................................................... 87 -6- §Æt vÊn ®Ò Theo qui ®Þnh cña Tæ chøc y tÕ thÕ giíi (WHO) ®é tuæi trªn 60 ®-îc gäi lµ ng-êi cao tuæi. ChÊt l-îng cuéc sèng ngµy cµng tèt h¬n, cïng víi nh÷ng thµnh tùu ®¹t ®-îc cña y häc nªn tuæi thä cña con ng-êi ngµy cµng ®-îc n©ng cao. ChÝnh v× thÕ sè ng-êi cao tuæi trªn thÕ giíi ngµy cµng nhiÒu. Liªn hîp quèc dù b¸o thÕ kû 21 lµ thÕ kû giµ hãa. TÝnh tíi n¨m 2002 sè ng-êi trªn 60 tuæi trªn thÕ giíi trªn 600 triÖu. HiÖn cã kho¶ng 390 triÖu ng-êi giµ ë c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn. Theo dù b¸o, ch-a ®Çy 3 thËp kû tíi sè l-îng sÏ t¨ng lªn trªn 1 tû. T×nh h×nh ®ã ®Æt ra nhiÒu vÊn ®Ò vÒ kinh tÕ x· héi vµ ch¨m sãc søc kháe ®èi víi líp ng-êi cao tuæi hiÖn nay. Ch¨m sãc søc kháe cho NCT thùc sù lµ vÊn ®Ò y tÕ c«ng céng cÇn cã sù phèi hîp cña nhiÒu c¬ quan chøc n¨ng kh¸c nhau chø kh«ng riªng cña ngµnh y tÕ. C¸c n-íc ph¸t triÓn ®· cã thêi gian ®Ó lËp ra c¸c dÞch vô cho ng-êi giµ, trong khi ®ã c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn ph¶i ®-¬ng ®Çu víi sè l-îng ng-êi giµ ®ang t¨ng lªn mét c¸ch nhanh chãng. Thôy §iÓn, Ph¸p, NhËt B¶n, Singapo lµ nh÷ng n-íc cã tû lÖ ng-êi cao tuæi vµo lo¹i cao nhÊt thÕ giíi. NÕu nh- tÝnh chi phÝ ch¨m sãc søc kháe ë NhËt B¶n, n¨m 1975, khi tû lÖ ng-êi 60 tuæi trë lªn chØ chiÕm kho¶ng 8,5%, hä chØ sö dông hÕt 10% tæng sè chi phÝ y tÕ. Tuy nhiªn sau 20 n¨m (1995), khi tû lÖ ng-êi giµ t¨ng lªn 20% th× chi phÝ y tÕ cho ng-êi giµ ®· chiÕm tíi 1/3 tæng sè ng©n s¸ch dµnh cho y tÕ. C¸c nhµ khoa häc -íc tÝnh chi phÝ ch¨m sãc søc kháe cho mét ng-êi cao tuæi gÊp 5 lÇn so víi nh÷ng ng-êi ë nhãm tuæi kh¸c. C¸c chuyªn gia NhËt B¶n ®· cho r»ng vÊn ®Ò giµ hãa sÏ trë nªn cÊp b¸ch trong vßng 10-20 n¨m tíi, NhËt B¶n ph¶i nhanh chãng ®Çu t- x©y dùng c¬ së h¹ tÇng ®Ó ®èi phã víi t×nh tr¹ng cø 4 ng-êi th× cã 1 cô giµ sau nµy1-tr17,18,19:. Héi nghÞ Quèc tÕ vÒ vÊn ®Ò Ng-êi giµ ®· tæ chøc t¹i Viªn (n¨m 1982) vµ t¹i Madrid (n¨m 2002). Héi nghÞ ®· th«ng qua Ch-¬ng tr×nh hµnh ®éng quèc tÕ ch¨m sãc ng-êi cao tuæi. §ã lµ mét lo¹t c¸c khuyÕn nghÞ vÒ chÝnh s¸ch vµ gi¶i ph¸p cho c¸c quèc gia ®¸p øng víi tû lÖ ng-êi cao tuæi ngµy cµng t¨ng. Néi dung chÝnh cña ch-¬ng tr×nh hµnh ®éng ®Ò cËp ®Õn khÝa c¹nh søc kháe, nhµ ë, m«i tr-êng, gia ®×nh, b¶o trî x· héi, viÖc lµm, c«ng t¸c th«ng tin cho ng-êi cao tuæi. N¨m 2000, §¹i héi ®ång Liªn hîp quèc ®· quyÕt ®Þnh lÊy ngµy 1 th¸ng 10 hµng n¨m lµm ngµy Quèc tÕ ng-êi -7- cao tuæi. N¨m 1999, ñy ban Kinh tÕ x· héi Ch©u ¸ Th¸i B×nh D-¬ng (ESCAP) ®· häp ®Ò ra ch-¬ng tr×nh ho¹t ®éng v× ng-êi cao tuæi trong khu vùc. Khu vùc nµy lµ n¬i tËp trung qu¸ nöa tæng sè ng-êi cao tuæi toµn thÕ giíi, l¹i cã ®Æc ®iÓm kh¸c Ch©u ¢u lµ cã nhiÒu vïng n«ng th«n ®ang ph¸t triÓn. Do ®ã, c¸c n-íc trong khu vùc ph¶i quan t©m ®Æc biÖt ®Õn ng-êi cao tuæi ë khu vùc n«ng th«n 1-tr236:. C¸ch ®©y nöa thÕ kû, n¨m 1950, tuæi thä trung b×nh cña ViÖt nam lµ 40 tuæi th× ®Õn n¨m 1999 th× tuæi thä trung b×nh ®· ®¹t lµ 66 tuæi. Tæng sè ng-êi giµ trªn 60 tuæi còng t¨ng gÊp 5 lÇn: tíi gÇn 6 triÖu ng-êi. Sè ng-êi giµ chiÕm kho¶ng 8,2% d©n sè trong cuéc tæng ®iÒu tra d©n sè n¨m 1999. Theo dù b¸o cña Quü d©n sè liªn hîp quèc, víi tèc ®é t¨ng tr-ëng d©n sè nh- hiÖn nay cïng víi c¸c ®iÒu kiÖn kinh tÕ chÝnh trÞ æn ®Þnh th× ®Õn n¨m 2024 d©n sè ViÖt nam sÏ ®¹t mèc 100 triÖu d©n, sè ng-êi giµ chiÕm kho¶ng 13%, tËp trung chñ yÕu lµ c¸c vïng n«ng th«n 1-tr103: . Giµ kh«ng ph¶i lµ mét bÖnh nh-ng giµ t¹o ®iÒu kiÖn cho bÖnh tËt ph¸t sinh vµ ph¸t triÓn. BÖnh ë NCT th-êng m·n tÝnh. TÝnh chÊt bÖnh ë ng-êi cao tuæi lµ tÝnh chÊt ®a triÖu chøng, ®a bÖnh lý. V× vËy, kh¸m ch÷a bÖnh khi ®au èm, ch¨m sãc søc kháe khi vÒ giµ lµ nhu cÇu chÝnh ®¸ng cña ng-êi cao tuæi. NCT ®ang sèng ë khu vùc n«ng th«n so víi c¸c cô ë ®« thÞ, hä ®-îc ®¸nh gi¸ lµ nh÷ng ng-êi cã nhiÒu khã kh¨n h¬n vÒ ®iÒu kiÖn vËt chÊt. §iÒu kiÖn kh¸m ch÷a bÖnh vµ ch¨m sãc søc kháe cña hä kh«ng ®-îc nh- c¸c cô ë thµnh thÞ. Søc kháe cña NCT nãi chung lµ yÕu, víi NCT ë n«ng th«n th× t×nh tr¹ng søc kháe kÐm vµ kÐm h¬n c¸c cô ë thµnh phè. Theo mét nghiªn cøu ®iÒu tra søc kháe NCT trªn 4 vïng ®Þa d- cho thÊy 1-tr103: C¸c ®èi t-îng sèng ë miÒn nói, miÒn biÓn vµ ®ång b»ng cã kÕt qu¶ ph©n lo¹i søc kháe gÇn gièng nhau, phÇn lín c¸c cô cã søc kháe trung b×nh, tû lÖ ®¹t søc kháe tèt rÊt thÊp. So víi c¸c cô ë thµnh thÞ th× râ rµng t×nh h×nh søc kháe c¸c cô ë thµnh thÞ cã søc kháe tèt h¬n. T¹i nghiªn cøu nµy cho thÊy vïng n«ng th«n nãi chung ë løa tuæi 70-74 kho¶ng 50% NCT cã søc kháe kÐm. Nh-ng t¹i thµnh thÞ tíi tuæi 75-79 chØ cã 6,6% cô «ng vµ 14,3% cô bµ lµ cã søc kháe kÐm. H¬n n÷a tû lÖ NCT ë n«ng th«n ®-îc xÕp vµo diÖn nghÌo hoÆc rÊt nghÌo lµ t-¬ng ®èi cao. Mét cuéc ®iÒu tra NCT t¹i tØnh H¶i H-ng nh÷ng n¨m 90 cho thÊy: §iÒu kiÖn sinh ho¹t vËt chÊt cña ng-êi giµ (kÓ c¶ bé phËn cßn ph¶i trùc tiÕp s¶n xuÊt) ë n«ng -8- th«n cßn rÊt thiÕu thèn l-¬ng thùc, kham khæ vÒ thùc phÈm. C¸c kho¶n thu chØ ®ñ ¨n tiªu t»n tiÖn. C¸c kho¶n chi kh¸c, nhÊt lµ mua mét sè lo¹i thuèc ch÷a bÖnh th«ng th-êng, tiÒn phôc vô cho mét vµi nhu cÇu c¸ nh©n kh¸c, nhiÒu cô kh«ng ®¸p øng ®-îc.7-tr101 §Ó tiÕn tíi c«ng b»ng vµ hiÖu qu¶ trong ch¨m sãc søc kháe nh©n d©n nãi chung còng nh- NCT nãi riªng, xãa bá kho¶ng c¸ch n«ng th«n vµ ®« thÞ lµ mét trong nh÷ng môc tiªu trong chiÕn l-îc cña ngµnh y tÕ nãi riªng còng nh- cña toµn x· héi nãi chung. Gia L©m lµ mét huyÖn ngo¹i thµnh Hµ Néi, cã 4 thÞ trÊn vµ 31 x·. D©n sè trªn toµn huyÖn trªn 34 v¹n. Trong ®ã sè ng-êi trªn 60 tuæi lµ 34176 chiÕm kho¶ng10.1% d©n sè. HÇu hÕt ng-êi cao tuæi ®Òu sèng ë vïng n«ng th«n. T¹i huyÖn còng ®· triÓn khai mét sè ch-¬ng tr×nh ch¨m sãc søc kháe cho NCT nh-: hµng n¨m tæ chøc kh¸m søc kháe ®Þnh kú vµo ngµy 1/10; 27/7; tæ chøc mét sè phong trµo luyÖn tËp thÓ dôc thÓ thao. Nh-ng qua cuéc pháng vÊn ®ång chÝ Chñ tÞch UBMTTQ huyÖn, ®ã míi chØ mang tÝnh chÊt phong trµo hµng n¨m, huyÖn còng ch-a biÕt thùc tr¹ng kh¸m ch÷a bÖnh vµ t- vÊn søc kháe còng nh- nguyÖn väng cña c¸c cô ra sao, ®Ó cã kÕ ho¹ch cho c«ng t¸c ch¨m sãc søc kháe cho NCT trªn ®Þa bµn ®-îc tèt h¬n. VËy thùc sù hiÖn nay ng-êi cao tuæi khu vùc n«ng th«n kh¸m ch÷a bÖnh vµ ®-îc tvÊn søc kháe nh- thÕ nµo, hä cã nguyÖn väng thÕ nµo, c¸c dÞch vô kh¸m ch÷a bÖnh, t- vÊn søc kháe ®· ®¸p øng ®-îc nh÷ng nhu cÇu cña NCT ®Õn møc ®é nµo. §ã lµ c©u hái mµ nh÷ng nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch còng nh- l·nh ®¹o y tÕ quan t©m vµ t×m ra lêi gi¶i ®¸p nh»m phôc vô tèt cho c«ng t¸c ch¨m sãc vµ b¶o vÖ søc kháe cho líp NCT t¹i céng ®ång. T¹i huyÖn Gia L©m ch-a cã mét nghiªn cøu nµo vÒ vÊn ®Ò nµy. ChÝnh v× thÕ chóng t«i cïng phèi hîp víi TTYT Gia L©m, ñy ban MTTQ huyÖn Gia L©m thùc hiÖn ®Ò t¯i “Thùc tr¹ng sö dông dÞch vô kh¸m ch÷a bÖnh vµ t- vÊn søc kháe cña ng-êi cao tuæi khu vùc n«ng th«n huyÖn Gia L©m, Hµ Néi 2003”. -9- Môc tiªu nghiªn cøu 1. Môc tiªu chung: M« t¶ thùc tr¹ng tiÕp cËn, sö dông dÞch vô kh¸m ch÷a bÖnh vµ t- vÊn søc kháe cña ng-êi cao tuæi sèng t¹i khu vùc n«ng th«n huyÖn Gia L©m, Hµ Néi. T×m ra nhu cÇu sö dông dÞch vô kh¸m ch÷a bÖnh vµ t- vÊn søc kháe cña ng-êi cao tuæi. Trªn c¬ së ®ã ®Ò ra nh÷ng khuyÕn nghÞ cho c«ng t¸c kh¸m ch÷a bÖnh vµ ch¨m sãc søc kháe cho ng-êi cao tuæi trªn ®Þa bµn. 2. Môc tiªu cô thÓ: 2.1. M« t¶ hiÖn tr¹ng søc kháe cña ng-êi cao tuæi vïng n«ng th«n huyÖn Gia L©m. 2.2. M« t¶ thùc tr¹ng sö dông dÞch vô kh¸m ch÷a bÖnh vµ t- vÊn søc kháe cña ng-êi cao tuæi vïng n«ng th«n huyÖn Gia L©m. 2.3. X¸c ®Þnh mét sè nhu cÇu sö dông dÞch vô kh¸m ch÷a bÖnh vµ t- vÊn søc kháe cña ng-êi cao tuæi vïng n«ng th«n huyÖn Gia L©m. 2.4. §Ò xuÊt mét sè khuyÕn nghÞ cho c«ng t¸c kh¸m ch÷a bÖnh vµ t- vÊn søc khoÎ cho ng-êi cao tuæi trªn ®Þa bµn. -10- Ch-¬ng 1: Tæng quan tµi liÖu I. mét sè kh¸i niÖm: 1. Kh¸i niÖm søc kháe: Cã rÊt nhiÒu kh¸i niÖm vÒ søc kháe. Theo ®Þnh nghÜa cña tæ chøc y tÕ thÕ giíi (WHO) th×: “Søc khàe l¯ tr³ng th²i tho°i m²i vÒ thÓ chÊt, tinh thÇn v¯ x± héi chø kh«ng chØ ®¬n thuÇn l¯ kh«ng cã bÖnh tËt v¯ t¯n phÕ”. 2. C¸c yÕu tè t¸c ®éng ®Õn søc kháe: Søc kháe cña con ng-êi ®-îc t¹o nªn kh«ng nh÷ng bëi c¸c thÓ chÕ ph¸p luËt, kinh tÕ vµ x· héi, lµ nh÷ng c¬ së ®· h×nh thµnh nªn x· héi cña hä, mµ cßn bëi m«i tr-êng vËt chÊt, x· héi, nh÷ng thø ®· t¹o ®iÒu kiÖn cho hä sèng häc tËp vµ lao ®éng. ChØ trong khu«n khæ nµy hä míi cã c¬ héi ®Ó thay ®æi c¸c hµnh vi cña m×nh. 20 T×nh tr¹ng søc kháe c¸ nh©n 3. Kh¸i niÖm ng-êi cao tuæi: Ng-êi cao tuæi (NCT-ng-êi giµ) dùa theo tiªu chuÈn cña Liªn hiÖp quèc ®-a ra vµ còng ®· ®-îc x¸c lËp trong Ph¸p lÖnh ng-êi cao tuæi cña n-íc CHXHCN ViÖt Nam: ®ã lµ nh÷ng ng-êi cã ®é tuæi tõ 60 trë lªn. Trong nghiªn cøu nµy, NCT lµ nh÷ng ng-êi tõ ®ñ 60 tuæi trë lªn, tøc lµ nh÷ng ng-êi sinh tõ n¨m 1943 trë vÒ tr-íc. Chóng t«i chia lµm 2 nhãm: Nhãm tõ 60-74 tuæi -11- (gåm tÊt c¶ nh÷ng ng-êi sinh tõ n¨m 1929-1943) vµ nhãm 75+ (gåm tÊt c¶ nh÷ng ng-êi sinh tõ n¨m 1928 trë vÒ tr-íc). 4. Kh¸i niÖm t- vÊn: T- vÊn lµ mét trong nh÷ng c¸ch tiÕp cËn th«ng dông nhÊt trong gi¸o dôc søc kháe ®èi víi c¸ nh©n hoÆc víi gia ®×nh. T- vÊn lµ mét ph-¬ng ph¸p gióp ng-êi ®Õn t- vÊn (®èi t-îng) cã kh¶ n¨ng tù t×m ra gi¶i ph¸p cho vÊn ®Ò cña hä sau buæi gÆp mÆt vµ trao ®æi víi c¸n bé y tÕ. ViÖc hiÓu râ vÊn ®Ò sÏ lµm cho ®èi t-îng cam kÕt hµnh ®éng ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò cña hä, v× hä lµ ng-êi quyÕt ®Þnh nªn gi¶i ph¸p ®-a ra sÏ cã thÓ thÝch hîp vµ ®-îc duy tr×. Nh- vËy, sau qu¸ tr×nh t- vÊn, ®èi t-îng sÏ tù quyÕt ®Þnh c¸c lùa chän cña m×nh chø kh«ng ph¶i do c¸n bé t- vÊn b¾t buéc hoÆc khuyªn b¶o hä thùc hiÖn mét viÖc g× ®ã. 5. BÖnh hoÆc chøng bÖnh m·n tÝnh: 2 TÊt c¶ c¸c bÖnh hoÆc chøng bÖnh kÐo dµi trªn 3 th¸ng dï ®· cã hoÆc ch-a cã chÈn ®o¸n cña c¸n bé y tÕ ®Òu ®-îc coi lµ bÖnh hoÆc chøng bÖnh m·n tÝnh. Theo b¶ng ph©n lo¹i quèc tÕ bÖnh tËt (ICD-10) ph©n nhãm bÖnh hoÆc chøng bÖnh m·n tÝnh nh- sau: - Nhãm bÖnh hÖ tuÇn hoµn: THA, bÖnh vÒ tim, viªm t¾c tÜnh m¹ch… - Nhãm bÖnh hÖ thÇn kinh: mÊt ngñ, ®au ®Çu, suy nh-îc thÇn kinh, suy nh-îc c¬ thÓ, viªm d©y thÇn kinh, rèi lo¹n thÇn kinh thùc vËt… - Nhãm bÖnh c¬ x-¬ng khíp: c¸c bÖnh vÒ khíp, tho¸i hãa cét sèng, lo·ng x-¬ng, gï vÑo cét sèng, ®au l-ng, viªm c¬… - Nhãm bÖnh tiªu hãa: u thùc qu¶n, viªm loÐt hµnh t¸ trµng, viªm ®¹i trµng, sái mËt, viªm gan…. - Nhãm bÖnh h« hÊp: viªm mòi, viªm häng, viªm xoang, viªm phÕ qu¶n, lao phæi… - Nhãm bÖnh vÒ m¾t: bÖnh kÕt gi¸c m¹c, cñng m¹c, glocom, mï lßa… - Nhãm bÖnh néi tiÕt chuyÓn hãa: ®¸i th¸o ®-êng, rèi lo¹n ®-êng huyÕt, Basedow…. -12- II. Sù thay ®æi trong cung cÊp vµ sö dông dÞch vô y tÕ ë ViÖt Nam trong thêi kú ®æi míi. 22 Tõ n¨m 1989, do t×nh h×nh kinh tÕ x· héi cã nhiÒu thay ®æi m¹nh mÏ, ChÝnh phñ ®· ban hµnh hµng lo¹t c¸c chÝnh s¸ch nh»m ®æi míi ngµnh y tÕ, gióp cho ngµnh y tÕ cã ®iÒu kiÖn ch¨m sãc søc kháe cho nh©n d©n trong t×nh h×nh míi. §iÒu nµy nã còng t¸c ®éng ®Õn søc kháe vµ ®êi sèng cña nh©n d©n ta nãi chung còng nh- cña NCT nãi riªng. Thay ®æi vÒ mµng l-íi y tÕ, nh©n lùc vµ trang thiÕt bÞ y tÕ: T¹i tuyÕn y tÕ c¬ së (x·): ngay giai ®o¹n ®Çu cña thêi kú ®æi míi, sè l-îng c¸n bé y tÕ x· gi¶m do rÊt nhiÒu lý do, trong ®ã lý do chÝnh lµ do t×nh tr¹ng nî ®äng l-¬ng. Sè l-îng tr¹m y tÕ trªn toµn quèc kh«ng thay ®æi, nh-ng sè c¸n bé y tÕ x· gi¶m xuèng nhiÒu. NhËn thøc ®-îc ®iÒu nµy Thñ t-íng ChÝnh phñ ®· ban hµnh QuyÕt ®Þnh 58/TTg nh»m phôc håi vµ cñng cè m¹ng l-íi y tÕ c¬ së, ®ång thêi quyÕt ®Þnh tr¶ l-¬ng cho c¸n bé y tÕ c¬ së b»ng ng©n s¸ch Nhµ n-íc. Song song víi viÖc æn ®Þnh vµ cñng cè tr¹m y tÕ x·, Nhµ n-íc cã chñ tr-¬ng t¸i lËp l¹i m¹ng l-íi y tÕ th«n b¶n t¹i c¸c vïng n«ng th«n, vïng s©u, vïng xa. TuyÕn y tÕ QuËn huyÖn: Thµnh lËp trung t©m y tÕ quËn huyÖn nh»m lång ghÐp ho¹t ®éng ®Ó cã thÓ huy ®éng tèi ®a nguån lùc y tÕ rÊt h¹n hÑp. Mçi trung t©m y tÕ bao gåm bÖnh viÖn huyÖn vµ ®éi vÒ sinh phßng dÞch, ®éi sinh ®Î kÕ ho¹ch vµ mét sè ®éi y tÕ dù phßng, mét sè phßng kh¸m ®a khoa, kh«ng cã sù thay ®æi vÒ sè l-îng c¸c bÖnh viÖn huyÖn. TuyÕn tØnh vµ tuyÕn Trung -¬ng kh«ng cã thay ®æi g× nhiÒu mÆt vÒ tæ chøc y tÕ. Tuy nhiªn hiÖu suÊt sö dông gi-êng bÖnh t¨ng lªn ®¸ng kÓ. Trong giai ®o¹n ®Çu cña thêi kú ®æi míi, trang thiÕt bÞ y tÕ t¹i c¸c tuyÕn y tÕ ®a sè lµ thiÕu vµ lµ thiÕt bÞ cò, ®Æc biÖt lµ c¸c tr¹m y tÕ x·. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y trang thiÕt bÞ t¹i c¸c tuyÕn y tÕ Trung -¬ng vµ tuyÕn tØnh ®-îc trang bÞ t-¬ng ®èi tèt. Trang thiÕt bÞ t¹i tuyÕn huyÖn vµ x· còng ®-îc bæ sung nhiÒu vµ tõng b-íc ®-îc n©ng cÊp. Sù thay ®æi vÒ ®a d¹ng hãa lo¹i h×nh dÞch vô y tÕ: Ngay khi ®-îc phÐp ho¹t ®éng n¨m 1993, sè l-îng c¸c c¬ së y tÕ t- nh©n ph¸t triÓn m¹nh mÏ vµ rÊt ®a d¹ng. N¨m -13- 1994 c¶ n-íc míi cã 942 c¬ së y tÕ t- nh©n, ®Õn nay c¶ n-íc ®· cã 16.976 c¬ së y tÕ t- nh©n (TrÇn Thu Thñy, 1998)… ®ã lµ ch-a kÓ nh÷ng nh©n viªn y tÕ ho¹t ®éng kh¸m ch÷a bÖnh t- nh-ng kh«ng ®¨ng ký vµ c¸c lang y lµm nghÒ bèc thuèc nam vµ ch©m cøu. Vai trß cña y tÕ t- nh©n lµ ®· huy ®éng ®-îc nguån lùc s½n cã ngoµi Nhµ n-íc, lµm t¨ng tÝnh s½n cã cña c¸c lo¹i h×nh dÞch vô y tÕ, h¹n chÕ sù qu¸ t¶i ë mét sè bÖnh viÖn lín ë c¸c thµnh phè, thÞ x·, lµm t¨ng kh¶ n¨ng lùa chän dÞch vô y tÕ cña nh©n d©n vµ thóc ®Èy qu¸ tr×nh hiÖn ®¹i hãa c«ng t¸c kh¸m ch÷a bÖnh. Sù thay ®æi vÒ chÊt l-îng kh¸m ch÷a bÖnh: Trong giai ®o¹n ®Çu cña thêi kú ®æi míi, chÊt l-îng kh¸m ch÷a bÖnh gi¶m râ rÖt t¹i tÊt c¶ c¸c tuyÕn y tÕ do: thiÕu kinh phÝ cung cÊp cho ngµnh y tÕ; m¹ng l-íi y tÕ c¬ së gÇn d©n nhÊt ®Ó ph¸t hiÖn, cÊp cøu vµ ®iÒu trÞ kÞp thêi bÞ khñng ho¶ng c¶ sè l-îng vµ chÊt l-îng. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y chÊt l-îng kh¸m ch÷a bÖnh tõng b-íc dÇn dÇn ®-îc c¶i thiÖn ë c¸c tuyÕn ®Æc biÖt ë tuyÕn trung -¬ng vµ tuyÕn tØnh do: kinh phÝ sö dông cho kh¸m ch÷a bÖnh ®-îc t¨ng dÇn v× cã viÖn phÝ vµ B¶o hiÓm y tÕ hç trî, hiÖn ®¹i hãa trang thiÕt bÞ y tÕ, ®ång thêi cã sù c¹nh tranh gi÷a y tÕ Nhµ n-íc vµ y tÕ t- nh©n vÒ mÆt chÊt l-îng kh¸m ch÷a bÖnh cho nªn ®Ó cã thÓ tån t¹i buéc c¸c c¬ së y tÕ ph¶i lÊy chÊt l-îng lµm ®Çu. T¸c ®éng cña sù thay ®æi trªn ®Õn viÖc sö dông dÞch vô y tÕ: tr-íc thêi kú ®æi míi chØ cã mét lo¹i h×nh y tÕ Nhµ n-íc chÞu tr¸ch nhiÖm cung cÊp c¸c dÞch vô ch¨m sãc søc kháe cho nh©n d©n. Khi èm hoÆc cã nhu cÇu ch¨m sãc søc kháe, ng-êi d©n chØ cã mét c¸ch lùa chän duy nhÊt lµ ®i kh¸m ch÷a bÖnh t¹i c¸c c¬ së y tÕ Nhµ n-íc theo ®óng tuyÕn ®· ®-îc quy ®Þnh. Khi cÇn chuyÓn tuyÕn th× ph¶i ®-îc sù ®ång ý cña c¸n bé y tÕ. Nh-ng sau thêi kú ®æi míi, m« h×nh trªn thùc tÕ kh«ng tån t¹i hoÆc tån t¹i rÊt Ýt. Do ®a d¹ng hãa c¸c lo¹i h×nh ch¨m sãc søc kháe, cã nhiÒu nhµ thuèc c«ng vµ t-, nhiÒu phßng kh¸m t- ho¹t ®éng nªn ng-êi d©n cã nhiÒu lùa chän h¬n khi cÇn ch¨m sãc søc kháe. H¬n n÷a do ¸p dông chÕ ®é viÖn phÝ nªn hä cã thÓ kh¸m ch÷a bÖnh bÊt kú n¬i nµo thÝch hîp. Tû lÖ sö dông dÞch vô y tÕ cña ng-êi d©n t¨ng dÇn tõ n¨m 1992 trë l¹i ®©y. B×nh qu©n sè lÇn kh¸m ch÷a bÖnh cho mét ng-êi d©n t¨ng tõ 1 lÇn n¨m 1990 lªn 1,6 lÇn n¨m 1997, c«ng suÊt sö dông gi-êng bÖnh t¨ng tõ 76% n¨m 1990 lªn 99% n¨m 1997 (TrÇn Thu Thñy 1998). Bªn c¹nh ®ã m¹ng l-íi -14- cung cÊp thuèc ph¸t triÓn réng r·i trªn ph¹m vi toµn quèc tõ c¸c vïng thµnh phè ®Õn c¸c vïng n«ng th«n hÎo l¸nh. Thuèc ch÷a bÖnh rÊt s½n trªn thÞ tr-êng, c¸c nhµ thuèc t- nh©n ®· ®ãng gãp nhiÒu vµo viÖc l-u th«ng thuèc ch÷a bÖnh trªn thÞ tr-êng. Mét cuéc ®iÒu tra t¹i 56 tr¹m y tÕ x· cho thÊy c«ng ty d-îc Nhµ n-íc chØ cung cÊp thuèc cho 53% sè tr¹m y tÕ x· vµ c¸c nhµ thuèc t- nh©n cung cÊp 45% sè x· ®-îc ®iÒu tra. Sè l-îng thuèc vµ chñng lo¹i thuèc còng rÊt phong phó trªn thÞ tr-êng. III. Ng-êi cao tuæi trªn thÕ giíi vµ ViÖt Nam. 1. Ng-êi cao tuæi trªn thÕ giíi: Tõ n¨m 1970 ®Õn 2025 -íc tÝnh sè ng-êi giµ sÏ t¨ng kho¶ng 694 triÖu, t¨ng 223%. Vµo n¨m 2025 sÏ cã kho¶ng 1,2 tû ng-êi trªn 60 tuæi. N¨m 2050 sÏ cã kho¶ng 2 tû ng-êi trªn 60 tuæi vµ 80% trong sè ®ã sÏ sèng t¹i c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn. Gi¶m tû lÖ sinh v¯ t¨ng tuæi thä dÉn tíi mét thÕ giíi “gi¯ cçi”, dï r´ng ë mét sè n­íc Ch©u Phi (do bÖnh AIDS vµ mét sè quèc gia míi giµnh ®-îc ®éc lËp (do nhiÒu ng-êi chÕt v× bÖnh tim m¹ch vµ b¹o lùc) thùc tÕ cã lµm cho tuæi thä gi¶m xuèng. §èi víi toµn thÕ giíi nãi chung tû lÖ sinh ®ang gi¶m râ rÖt. Uíc tÝnh ®Õn n¨m 2025 cã tíi 120 n-íc cã tû lÖ sinh thÊp h¬n tû lÖ sinh thay thÕ (2,4 trÎ em/1 phô n÷), nÕu so víi n¨m 1975 míi chØ cã 22 n-íc vµ hiÖn nay lµ 70 n-íc. HiÖn nay, tû lÖ ng-êi giµ cao tËp trung chñ yÕu ë c¸c n-íc ph¸t triÓn. 9/10 n-íc cã tû lÖ ng-êi giµ cao nhÊt lµ c¸c n-íc thuéc ch©u ¢u (b¶ng sau): B¶ng: C¸c n-íc cã d©n sè h¬n 10 triÖu (2002) cã tû lÖ ng-êi giµ cao N¨m 2002 Italia 24,5% NhËt 24,3% §øc 24,0% Hy L¹p 23,9% BØ 22,3% T©y Ban Nha 22,1% Bå §µo Nha 21,1% Anh 20,8% U crai na 20,7% Ph¸p 20,5% Nguån: Liªn hiÖp quèc,2001 N¨m 2025 NhËt 35,1% Italia 34,0% §øc 33,2% Hy L¹p 31,6% T©y Ban Nha 31,4% BØ 31,2% Anh 29,4% Hµ Lan 29,4% Ph¸p 28,7% Canada 27,9% -15- T¹i tÊt c¶ c¸c n-íc, nhÊt lµ c¸c n-íc ph¸t triÓn, nhãm d©n sè giµ ®ang giµ ®i nhanh h¬n. HiÖn nay, sè ng-êi trªn 80 tuæi lµ kho¶ng 69 triÖu vµ phÇn lín sèng ë khu vùc ph¸t triÓn. Sè ng-êi trªn 80 tuæi hiÖn nay chiÕm kho¶ng 1% d©n sè toµn thÕ giíi vµ 3% d©n sè thuéc khu vùc ph¸t triÓn, nh-ng chÝnh nhãm ng-êi nµy ®ang t¨ng nhanh vÒ sè l-îng. TÊt c¶ c¸c quèc gia cã hiÖn t-îng giµ hãa d©n sè ®ang g©y mét lçi lo: liÖu lùc l-îng lao ®éng ®ang thu nhá cã kh¶ n¨ng chu cÊp ®-îc cho bé phËn d©n cvèn bÞ coi lµ lÖ thuéc, vµ cßn ®Æt ra hµng lo¹t c¸c vÊn ®Ò kh¸c cÇn gi¶i quyÕt vÒ kinh tÕ-x· héi vµ ch¨m sãc y tÕ. 23-tr8,9 T¹i c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn, giµ hãa d©n sè víi tèc ®é rÊt lµ nhanh. N¨m 2002, cã gÇn 400 triÖu ng-êi  60 tuæi sèng ë c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn. §Õn n¨m 2025, con sè nµy sÏ t¨ng lªn tíi 840 triÖu, chiÕm 70% sè ng-êi giµ cña toµn thÕ giíi. 7% 7% 1% 1% 8% 7% 53% 24% 2002 Ch©u ¸ Ch©u ¢u Mü Latinh, Caribe B¾c Mü Ch©u §¹i D-¬ng Ch©u Phi 8% 8% 59% 17% 2025 H×nh: Ph©n bè ng-êi giµ vµo nh÷ng n¨m 2002 vµ 2025 Theo khu vùc, h¬n mét nöa sè ng-êi giµ cña thÕ giíi hiÖn sèng ë Ch©u ¸ vµ sè l-îng ë ®©y cßn t¨ng m¹nh trong khi sè l-îng ë Ch©u ¢u l¹i gi¶m ®i trong hai thËp kû tíi. So víi c¸c n-íc ph¸t triÓn, tèc ®é ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi ë c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn th-êng kh«ng theo kÞp tèc ®é giµ hãa d©n sè. VÝ dô, ph¶i mÊt 115 n¨m tû lÖ ng-êi giµ ë Ph¸p míi t¨ng gÊp ®«i (tõ 7 lªn 14%), trong khi ®ã ë Trung Quèc chØ mÊt cã 27 n¨m. Tèc ®é giµ hãa nhanh chãng ë c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn dÉn tíi nh÷ng thay ®æi nhanh chãng vÒ cÊu tróc vµ vai trß cña gia ®×nh, vÒ lo¹i h×nh lao ®éng vµ ®Æc ®iÓm di d©n. C¸c hiÖn t-îng ®« thÞ hãa, líp trÎ vµo thµnh phè t×m viÖc -16- lµm, gi¶m qui m« gia ®×nh, phô n÷ trë thµnh lao ®éng chÝnh dÉn tíi t×nh tr¹ng ngµy cµng cã Ýt ng-êi giµ ch¨m sãc khi cÇn 23-tr12,13. 2. Ng-êi cao tuæi ViÖt Nam: Lµ mét n-íc ®ang ph¸t triÓn, ViÖt Nam còng lµ mét trong nh÷ng n-íc cã sè l-îng NCT ngµy cµng t¨ng. Tr-íc n¨m 1945 tuæi thä trung b×nh cña ng-êi ViÖt Nam rÊt thÊp (32 tuæi – theo sè liÖu cña Phñ toµn quyÒn §«ng D-¬ng). Sè ng-êi cao tuæi rÊt Ýt. Sau n¨m 1945 tuæi thä cña chóng ta ®-îc n©ng lªn rÊt nhanh. N¨m 1979 tuæi thä trung b×nh lµ 66 (nam: 63,5; n÷ 67,8), sè ng-êi trªn 100 tuæi lµ 2.732 cô. N¨m 1989 tuæi thä trung b×nh lµ 68, sè ng-êi trªn 100 tuæi lµ 3.432 cô (cô «ng: 704, cô bµ 2.728). 1-tr99 N¨m 1995 ViÖt Nam cã 5,5 triÖu NCT. KÕt qu¶ ®iÒu tra d©n sè n¨m 1999 ng-êi cao tuæi n-íc ta chiÕm 8,2% d©n sè. N¨m 2002 chóng ta cã kho¶ng h¬n 6 triÖu NCT. C¸c dù b¸o cho thÊy tû lÖ d©n sè giµ trong thêi gian tíi sÏ t¨ng ®ét biÕn, trong ®ã tû lÖ ng-êi giµ >75 tuæi sÏ cµng t¨ng m¹nh. Theo dù b¸o cña quü d©n sè liªn hîp quèc, víi tèc ®é t¨ng tr-ëng d©n sè nh- hiÖn nay cïng víi c¸c ®iÒu kiÖn kinh tÕ chÝnh trÞ æn ®Þnh th× ®Õn n¨m 2024 d©n sè ViÖt nam sÏ ®¹t mèc 100 triÖu d©n, sè ng-êi giµ chiÕm kho¶ng 13%, tËp trung chñ yÕu lµ c¸c vïng n«ng th«n 1-tr103. ThÕ hÖ ng-êi giµ ViÖt Nam h«m nay ®· nÕm tr¶i nh÷ng kinh nghiÖm x· héi ®Çy kÞch tÝnh mµ trong lÞch sö rÊt Ýt thÕ hÖ tõng tr¶i qua. Cuéc c¸ch m¹ng 1945 vµ kh¸ng chiÕn toµn quèc 1946 bïng næ khi ng-êi trÎ nhÊt trong sè hä míi 3 tuæi. Tuæi thanh niªn cña hä ®i qua 2 cuéc kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p vµ chèng Mü vÜ ®¹i cña d©n téc ta. Ngµy nay, nh÷ng thËp niªn ®Çu tiªn cña thÕ kû 21, khi ng-êi trÎ tuæi nhÊt trong sè hä b-íc vµo tuæi 60, thÕ hÖ ng-êi giµ h«m nay ®ang ®èi diÖn víi nh÷ng biÕn ®æi to lín: mét x· héi c«ng nghiÖp hiÖn ®¹i theo nguyªn t¾c thÞ tr-êng ®ang nhanh chãng thay thÕ cho x· héi cæ truyÒn vµ x· héi anh hïng cña hä. 3. §Æc ®iÓm cña tuæi giµ: Giµ lµ mét quy luËt tù nhiªn kh«ng thÓ tr¸nh ®-îc cña tÊt c¶ mäi ng-êi. Nh-ng cã ng-êi giµ nhanh, cã ng-êi giµ chËm, cã ng-êi cßn ho¹t b¸t nhanh nhÑn. Khi tuæi ®· kh¸ cao, ë mçi ng-êi sù l·o hãa mçi bé phËn trong c¬ thÓ còng xuÊt hiÖn kh¸c nhau c¶ vÒ thêi gian lÉn tèc ®é. §iÒu nµy phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè, trong ®ã chÕ ®é -17- luyÖn tËp, ch¨m sãc søc kháe phßng vµ ch÷a bÖnh kÞp thêi ®ãng vai trß quan träng gióp cho qu¸ tr×nh giµ ®Õn muén. Giµ kh«ng ph¶i lµ bÖnh lý, nh-ng l¹i t¹o ®iÒu kiÖn cho bÖnh tËt ph¸t sinh vµ ph¸t triÓn. V× ë tuæi giµ, kh¶ n¨ng tù ®iÒu chØnh, thÝch nghi, kh¶ n¨ng hÊp thu, kh¶ n¨ng dù tr÷ dinh d-ìng, kh¶ n¨ng tù vÖ víi sù tÊn c«ng cña vi trïng, c¸c stress ®Òu gi¶m sót. BÖnh ë ng-êi giµ th-êng ph¸t triÓn tõ tõ, chËm ch¹p, ©m thÇm khã ph¸t hiÖn vµ dÇn dÇn dÔ trë thµnh m·n tÝnh. Khi m¾c bÖnh còng th-êng m¾c nhiÒu bÖnh cïng mét lóc, g©y suy sôp nhanh chãng nªn kh«ng ®-îc ph¸t hiÖn sím, ®iÒu trÞ kÞp thêi, tÝch cùc sÏ dÉn ®Õn tö vong. Kh¶ n¨ng phôc håi ë ng-êi giµ còng rÊt kÐm, khi bÞ nÆng th-êng lµ ®ît cÊp tÝnh cña bÖnh m·n tÝnh. V× vËy sau giai ®o¹n ®iÒu trÞ tÝch cùc cÇn cã c¸c liÖu ph¸p ®iÒu trÞ duy tr× kÕt hîp ch¨m sãc n©ng cao thÓ lùc, ®iÒu d-ìng-phôc håi chøc n¨ng víi c¸c chÕ ®é kü thuËt phï hîp víi ng-êi giµ. Ng-êi giµ cã nh÷ng hÉng hôt lín vÒ mÆt t©m lý do sù dêi bá ho¹t ®éng nghÒ nghiÖp, thãi quen c«ng viÖc ®· g¾n bã nhiÒu n¨m. Sù thay ®æi ®Þa vÞ x· héi, thay ®æi lèi sèng, sinh ho¹t, thay ®æi chøc n¨ng vai trß cña c¸ nh©n ®èi víi con c¸i, gia ®×nh; tû lÖ t¨ng ng-êi th©n, b¹n bÌ qua ®êi cïng víi sù tho¸i hãa cña hÖ thÇn kinh, gi¶m sót trÝ nhí… lµm cho bÖnh lý t©m thÇn ng-êi giµ t¨ng cao vµ trÇm träng. 18 IV. M¹ng l-íi y tÕ ch¨m sãc ng-êi cao tuæi ë mét sè n-íc1 1. Ch¨m sãc t¹i nhµ: - Do gia ®×nh ®¶m nhiÖm. - Do y tÕ th«n b¶n, ph-êng ®¶m nhiÖm. 2. Vµo viÖn t¹i nhµ: - Do c¸c bÖnh viÖn ®¶m nhiÖm. 3. C¸c trung t©m ngµy: - Ch¨m sãc ng-êi giµ ban ngµy vÒ c¸c ph-¬ng diÖn: chÈn ®o¸n bÖnh, ch¨m sãc y tÕ ë møc ®é thÊp nh-: vËt lý trÞ liÖu, t©m lý trÞ liÖu, ch©m cøu… -18- - BÖnh viÖn ban ngµy: bÖnh nh©n nhËp viÖn ban ngµy ®Ó chÈn ®o¸n vµ ®iÒu trÞ ë møc cao nh-ng kh«ng cÇn theo dâi ban ®ªm. S¸ng h«m sau vµo viÖn tiÕp tôc ®iÒu trÞ. 4. C¸c khoa ®iÒu trÞ cho ng-êi giµ: bao gåm khoa ®iÒu trÞ - BÖnh cÊp tÝnh. - C¸c bÖnh trung h¹n. - C¸c bÖnh m·n tÝnh. 5. C¸c nhµ d-ìng l·o. 6. Nhµ cho ng-êi vÒ h-u. 7. C¸c ho¹t ®éng x· héi: c¸c tæ chøc h¶o t©m tæ chøc c¸c cuéc du lÞch, gi¶i trÝ. 8. C¸c tr-êng häc dµnh cho ng-êi giµ thøc tØnh vµ n©ng cao trÝ tuÖ. Xu h-íng cña thÕ giíi hiÖn nay lµ ®-a vÒ ch¨m sãc t¹i céng ®ång nghÜa lµ t¹i gia ®×nh, ®Ó ng-êi giµ lu«n lu«n cã sù tiÕp xóc víi gia ®×nh vµ x· héi. Nh-ng viÖc nµy ®ßi hái mçi n-íc ph¶i cã tr×nh ®é ph¸t triÓn cao vÒ: m¹ng l-íi y tÕ gia ®×nh, nhµ ë, giao th«ng vµ tr×nh ®é y tÕ…1-tr192,143 H×nh: M« h×nh hÖ thèng ch¨m sãc søc kháe ng-êi cao tuæi t¹i Thôy §iÓn vµ Ph¸p Khoa ch÷a bÖnh cÊp cøu Khoa l·o néi Khoa l·o néi Vµo viÖn t¹i nhµ Vµo viÖn t¹i nhµ BÖnh viÖn ban ngµy BÖnh viÖn ban ngµy Trung t©m ngµy Trung t©m ngµy S¨n sãc t¹i nhµ S¨n sãc t¹i nhµ Nhµ ë cho ng-êi vÒ h-u Nhµ ë cho ng-êi vÒ h-u Nhµ an d-ìng cho ng-êi giµ Nhµ an d-ìng cho ng-êi giµ Y tÕ ph-êng, QuËn -19- V. mét sè nghiªn cøu ®Ò cËp vÒ søc kháe, sö dông dÞch vô y tÕ vµ nhu cÇu ch¨m sãc søc kháe cña ng-êi cao tuæi 1. B¸o c¸o cña t¸c gi¶ §inh ThÕ LËp – Vô B¶o trî x· héi Bé lao ®éng th-¬ng binh v¯ x± héi, t³i héi th°o “Ch¨m sãc ng­êi gi¯ t³i céng ®ång” n¨m 2002 cho thÊy NCT cã 5 nhu cÇu c¬ b¶n: - §-îc giao tiÕp, h-ëng thô, vui ch¬i, gi¶i trÝ. - ThÊy m×nh vÉn cã Ých cho gia ®×nh, x· héi, ®-îc t«n träng. - §-îc rÌn luyÖn, ®-îc ch¨m sãc søc kháe. - §-îc tiÕp tôc häc tËp, më réng hiÓu biÕt. - §-îc lµm viÖc. VÒ ®êi sèng vËt chÊt: - Sè NCT cã møc sèng kh¸: 10.5% - Sè NCT cã møc sèng b×nh th-êng: 55.5% - Sè NCT sèng thiÕu thèn: 23.9% - Sè NCT sèng rÊt thiÕu thèn: 10.1% VÒ ch¨m sãc søc kháe b¸o c¸o còng nªu râ: Trong mÊy n¨m trë l¹i ®©y, mÆc dï kinh tÕ ®Êt n-íc cßn khã kh¨n, song do møc sèng kh«ng ngõng ®-îc t¨ng lªn, viÖc ch¨m sãc søc kháe víi NCT còng ®-îc c¶i thiÖn ®¸ng kÓ, søc kháe cña NCT cã xu h-íng t¨ng lªn. Tuy nhiªn mét bé phËn NCT thuéc nhãm nghÌo, khã tiÕp cËn ®-îc víi dÞch vô y tÕ, v× thu nhËp cña hä qu¸ thÊp. MÆt kh¸c cßn cã mét tû lÖ lín NCT ch-a cã ®ñ hiÓu biÕt cÇn thiÕt ®Ó tù ch¨m sãc søc kháe cho b¶n th©n, ®Æc biÖt lµ nhãm NCT c« ®¬n, kh«ng n¬i n-¬ng tùa. ChÝnh v× vËy mµ tû lÖ NCT cã søc kháe kÐm lµ kh¸ cao. VÒ ®êi sèng tinh thÇn cã tíi 31% NCT tr¶ lêi lµ nhiÒu lóc c¶m thÊy c« ®¬n; 17% th-êng xuyªn c¶m thÊy c« ®¬n; chØ cã 52% cho r»ng cuéc sèng b×nh th-êng tho¶i m¸i. §iÒu tra cho thÊy cã tíi 23,9% NCT sèng ë møc thiÕu thèn. NÕu so víi tû lÖ nghÌo ®ãi chung cña c¶ n-íc n¨m 1998 lµ 1,7% th× tû lÖ nµy gÊp h¬n 2 lÇn. Râ rµng khi chuyÓn sang c¬ chÕ thÞ tr-êng, nhãm NCT bÞ ¶nh h-ëng râ rµng nhÊt, do søc hä yÕu, -20- sù tÝch lòy tr-íc ®©y lµ Ýt ái. §¸ng chó ý nhÊt lµ nhãm ng-êi cao tuæi khu vùc n«ng th«n. VÒ nguyÖn väng: 39% mong muèn ®-îc quan t©m ch¨m sãc; 25% muèn ®-îc bæ sung chÕ ®é chÝnh s¸ch; 22% mong muèn t¹o thªm viÖc lµm; 14% mong muèn ®-îc t«n träng. 17 2. Dù ²n “N©ng cao chÊt l­îng ch¨m sãc søc khàe cho ng­êi gi¯” lµ mét ho¹t ®éng míi cña ViÖn L·o khoa ®-îc triÓn khai vµo n¨m 2001. Dù ¸n ®-îc thùc hiÖn t¹i ®iÒu kiÖn céng ®ång, t¹i x· Quang Trung, huyÖn An L·o, H¶i Phßng. 752 NCT ®-îc kh¸m bÖnh. T×nh h×nh ph©n lo¹i bÖnh tËt nh- sau: Nhãm bÖnh Tim m¹ch T©m-thÇn kinh C¸c bÖnh chÝnh Tû lÖ Chó gi¶i Chung toµn bé 54,4% T¨ng HA ®-îc ®¸nh gi¸ T¨ng huyÕt ¸p 48,3% theo tiªu chuÈn cña WHO §ét quÞ vµ di chøng 1,0% Suy vµnh 0,0% Suy tÜnh m¹ch chi d-íi 10,0% 62,6% Chñ yÕu víi c¸c biÓu hiÖn ®au ®Çu vµ mÊt ngñ Néi tiÕt 0,4% C¬ x-¬ng khíp 59,3% Chñ yÕu c¸c bÖnh lý tho¸i hãa khíp vµ lo·ng x-¬ng Tiªu hãa 37,1% Chñ yÕu víi c¸c biÓu hiÖn t¸o bãn vµ nuèt nghÑn H« hÊp 11,7% TiÕt niÖu 7,0% Tû lÖ bÖnh tiÕt niÖu ë nam giíi lµ 12,9%, chñ yÕu do u lµnh tuyÕn tiÒn liÖt ph¸t hiÖn ®-îc b»ng siªu ©m.