môc lôc
lêi nãi ®Çu ............................................................................................................. 2
PhÇn I : C¬ së lý luËn vÒ nguån nh©n lùc vµ héi nhËp kinh tÕ ..................................... 3
I.Nguån nh©n lùc .......................................................................................................... 3
1.Mét sè kh¸i niÖm c¬ b¶n ........................................................................................... 3
2.Ph©n lo¹i nguån nh©n lùc........................................................................................... 3
2.1 C¨n cø vµo nguån gèc h×nh thµnh........................................................................... 3
2.2 C¨n cø vµo vai trß cña tõng bé phËn ....................................................................... 5
3.C¸c tiªu thøc ®¸nh gi¸ ............................................................................................... 5
3.1 C¸c chØ tiªu ph¶n ¸nh sè l-îng ............................................................................... 5
3.2 C¸c chØ tiªu ph¶n ¸nh chÊt l-îng ............................................................................ 6
4.Vai trß cña nguån nh©n lùc trong ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi ....................................... 8
4.1.Con ng-êi lµ ®éng lùc cöa sù ph¸t triÓn ................................................................. 8
4.2 .Con ng-êi lµ môc tiªu cña sù ph¸t triÓn ................................................................ 9
4.3. YÕu tè con ng-êi trong ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi ................................................... 10
II.TiÕn tr×nh héi nhËp kinh tÕ ........................................................................................ 10
1.Kh¸i niÖm héi nhËp kinh tÕ ....................................................................................... 10
2. Nguyªn t¾c cña héi nhËp kinh tÕ .............................................................................. 10
3.Mét sè -u nh-îc ®iÓm khi tiÕn hµnh héi nhËp kinh tÕ .............................................. 11
4.Héi nhËp kinh tÕ con ®-êng tÊt yÕu cña ®Êt n-íc ..................................................... 12
PhÇn II Thùc tr¹ng nguån nh©n lùc viÖt nam trong tiÕn tr×nh héi nhËp ....................... 13
I. Thùc tr¹ng nguån nh©n lùc viÖt nam hiÖn nay .......................................................... 13
1.Qui m« vµ tèc ®é t¨ng nguån nh©n lùc ...................................................................... 13
2.ChÊt l-îng nguån nh©n lùc ........................................................................................ 14
2.1.Tr×nh ®é häc vÊn vµ chuyªn m«n kü thuËt ............................................................ 14
2.2 Søc khoÎ nguån nh©n lùc ....................................................................................... 20
II. C¬ héi vµ th¸ch thøc cña nguån nh©n lùc viÖt nam trong héi nhËp kinh tÕ ............. 20
1.Nh÷ng thuËn lîi vµ khã kh¨n cña nguån nh©n lùc trong tiÕn tr×nh héi nhËp ............ 20
1.1.C¬ héi cña ng-êi lao ®éng ...................................................................................... 21
1.2.Th¸ch thøc ®èi víi lao ®éng ViÖt Nam ................................................................... 23
1
PhÇn III Gi¶i ph¸p nh»m ph¸t triÓn nguån nh©n lùc trong tiÕn tr×nh héi nhËp
kinh tÕ ........................................................................................................................... 26
I. Quan ®iÓm ph¸t triÓn nguån nh©n lùc ....................................................................... 26
1. Quan ®iÓm ............................................................................................................... 26
2. Yªu cÇu ph¸t triÓn nguån nh©n lùc trong tiÕn tr×nh héi nhËp kinh tÕ ....................... 27
II.C¸c gi¶i ph¸p ............................................................................................................ 30
1. Gi¶i ph¸p vÜ m«......................................................................................................... 30
2. C¸c gi¶i ph¸p vi m« .................................................................................................. 34
KÕt luËn ............................................................................................................................ 35
Tµi liÖu tham kh¶o ........................................................................................... 36
2
lêi nãi ®Çu
Chóng ta ®· b-íc sang thÕ kû 21-Mét thÕ kû ®-îc dù b¸o sÏ cã nh÷ng thay ®æi
to lín trªn ph¹m vi toµn cÇu.§©y còng lµ thêi c¬ vµ th¸ch thøc to lín víi nhiÒu
quèc gia, d©n téc.Trong ®ã ViÖt Nam chóng ta ,mét ®Êt n-íc ®ang ph¸t triÓn,còng
kh«ng n»m ngoµi vßng xoay chung cña nh©n lo¹i.Lµm thÕ nµo ®Ó tranh thñ ®-îc
thêi c¬ thuËn lîi, x¸c ®Þnh ®óng h-íng, cã quyÕt t©m vµ b¶n lÜnh v-ît thö th¸ch ®Ó
®-a ®Êt n-íc ph¸t triÓn nhanh.
Chóng ta còng biÕt r»ng, sù giµu cã vµ kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña mét quèc gia
ngµy nay kh«ng cßn ®¬n thuÇn phô thuéc vµo sù s½n cã cña tµi nguyªn thiªn
nhiªn, mµ phÇn lín phô thuéc vµo sù hiÖn h÷u cña nguån nh©n lùc cã chÊt l-îng
cao. Nguån nh©n lùc cã chÊt l-îng cao, víi t- c¸ch lµ mét trong nh÷ng nguån lùc
s¶n xuÊt, cã vai trß v« cïng quan träng, nÕu kh«ng nãi ®ã lµ yÕu tè quan träng
nhÊt quy ®Þnh kh¶ n¨ng c¹nh tranh vµ héi nhËp cña mét quèc gia. Vµ cã thÓ sèng
cßn vµ thµnh c«ng trong c¹nh tranh vµ héi nhËp. NhÊt lµ héi nhËp vµ c¹nh tranh
trong khu«n khæ cña WTO , viÖc ph¸t triÓn nguån nh©n lùc cã chÊt l-îng cao ®ñ
søc ®¸p øng c¸c yªu cÇu vµ th¸ch thøc cña c¹nh tranh toµn cÇu lµ viÖc lµm v« cïng
cÇn thiÕt.
Néi dung cña ®Ò ¸n gåm 3 phÇn:
phÇn i : C¬ së lý luËn vÒ nguån nh©n lùc vµ héi nhËp kinh tÕ
phÇn iI : Thùc tr¹ng nguån nh©n lùc
phÇn iII.C¸c gi¶i ph¸p nh»m ph¸t triÓn nguån nh©n lùc:
PhÇn I
C¬ së lý luËn vÒ nguån nh©n lùc vµ héi nhËp kinh tÕ
I.Nguån nh©n lùc:
3
1.Mét sè kh¸i niÖm c¬ b¶n:
Nguån lao ®éng:bao gåm nh÷ng ng-êi trong d©n vµ nh÷ng ng-êi thÊt nghiÖp
nh-ng cã nhu cÇu t×m viÖc lµm.
Nguån nh©n lùc:lµ toµn bé d©n c- cã c¬ thÓ ph¸t triÓn b×nh th-êng,D©n sè
trong ®é tuæi lao ®éng cã kh¶ n¨ng lao ®éng,Nh÷ng ng-êi ngoµi ®é tuæi lao ®éng
cã kh¶ n¨ng lao ®éng
Lùc l-îng lao ®éng:lµ bé phËn cña nguån lao ®éng bao gåm nh÷ng ng-êi
trong ®é tuæi lao ®éng,®ang lµm viÖc trong nÒn kinh tÕ quèc d©n hiÖn ®ang tham
gia lao ®éng hoÆc cã nhu cÇu lao ®éng.
Nguån nh©n lùc cã thÓ víi t- c¸ch lµ mét nguån lùc cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ
x· héi,lµ kh¶ n¨ng lao ®éng cña x· héi ®-îc hiÓu theo nghÜa hÑp h¬n,bao gåm
nhãm d©n c- trong ®é tuæi lao ®éng cã kh¶ n¨ng lao ®éng.
Nguån nh©n lùc cßn ®-îc hiÓu víi t- c¸ch lµ tæng hîp c¸ nh©n nh÷ng con
ng-êi cô thÓ tham gia vµo qu¸ tr×nh lao ®éng,lµ tæng thÓ c¸c yÕu tè vÒ thÓ chÊt vµ
tinh thÇn ®-îc huy ®éng vµo qu¸ tr×nh lao ®éng.Víi t- c¸ch nµy nguån nh©n lùc
bao gåm nh÷ng ng-êi b¾t ®Çu b-íc vµo ®é tuæi lao ®éng trë lªn cã tham gia vµo
nÒn s¶n xuÊt x· héi.
2.Ph©n lo¹i nguån nh©n lùc:
2.1 C¨n cø vµo nguån gèc h×nh thµnh.
a) Nguån nh©n lùc cã s½n trong d©n sè: Bao gåm nh÷ng ng-êi trong ®é tuæi lao
®éng cã kh¶ n¨ng lao ®éng kh«ng kÓ ®Õn tr¹ng th¸i cã lµm viÖc hay kh«ng lµm
viÖc, kh¸i niÖm nµy cßn ®-îc gäi lµ d©n c- ho¹t ®éng cã nghÜa lµ tÊt c¶ nh÷ng
ng-êi cã kh¶ n¨ng lµm viÖc trong d©n c- tÝnh theo ®é tuæi lao ®éng theo qui ®Þnh.
§é tuæi lao ®éng lµ giíi h¹n vÒ nh÷ng ®iÒu kiÖn c¬ thÓ,t©m lý,sinh lý x· héi mµ
con ng-êi tham gia vµo qu¸ tr×nh lao ®éng.Giíi h¹n ®é tuæi lao ®éng ®-îc qui ®Þnh
tuú thuéc vµo ®iÒu kiÖn kinh tÕ-x· héi cña tõng n-íc vµ trong tõng thêi kú.
Giíi h¹n ®é tuæi lao ®éng bao gåm:
+Giíi h¹n d-íi : qui ®Þnh sè tuæi thanh niªn b-íc vµo ®é tuæi lao ®éng. ë
n-íc ta hiÖn nay lµ ®ñ 15 tuæi
4
+Giíi h¹n trªn : qui ®Þnh ®é tuæi vÒ h-u ,ë n-íc ta hiÖn nay lµ 55 tuæi ®èi
víi n÷ vµ 60 tuæi ®èi víi nam.
Nguån nh©n lùc cã s½n trong d©n c- chiÕm mét tû lÖ t-¬ng ®èi lín trong
d©n sè,th-êng tõ 50% hoÆc h¬n n÷a tuú theo ®Æc ®iÓm d©n sè vvµ nh©n lùc
tõng n-íc.
Theo nh÷ng tµi liÖu nghiªn cøu gÇn ®©y cho thÊy sè ng-êi trong ®é tuæi
lao ®éng ë c¸c n-íc kinh tÕ chËm ph¸t triÓn chiÕm tû lÖ thÊp(kho¶ng 55%-57%)
so víi c¸c n-íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn (kho¶ng 64%-66%).ChÝnh v× thÕ g¸nh nÆng
vÒ sè ng-êi kh«ng lao ®éng ë c¸c n-íc nghÌo cµng nÆng h¬n.
Nh÷ng ng-êi trong ®é tuæi tõ 16-60 (®èi víi nam) vµ 16-55 (®èi víi n÷) theo
qui ®Þnh cña VIÖT NAM ®Òu thuéc nguån nh©n lùc trong ®é tuæi lao ®éng.
Nguån nh©n lùc tham gia ho¹t ®éng kinh tÕ (D©n sè ho¹t ®éng kinh tÕ):
Nguån nh©n lùc nµy kh«ng bao gåm nh÷ng ng-êi trong ®é tuæi lao ®éng cã kh¶
n¨ng ho¹t ®éng kinh tÕ nh-ng thùc tÕ kh«ng tham gia ho¹t ®éng kinh tÕ (thÊt
nghiÖp, cã kh¶ n¨ng lµm viÖc song kh«ng muèn lµm viÖc, ®ang häc tËp)
Nguån nh©n lùc dù tr÷: Gåm nh÷ng ng-êi trong ®é tuæi lao ®éng nh-ng v×
nh÷ng lý do kh¸c nhau ch-a tham gia ho¹t ®éng kinh tÕ song khi cÇn cã thÓ huy
®éng ®-îc.Sè ng-êi nµy ®ãng vai trß mét nguån vÒ nh©n lùc gåm cã:
Nh÷ng ng-êi lµm c«ng viÖc néi trî trong gia ®×nh: Khi ®iÒu kiÖn kinh tÕ cña
x· héi thuËn lîi, nÕu b¶n th©n hä muèn tham gia lao ®éng ngoµi x· héi ,hä cã thÓ
nhanh chãng rêi bá c«ng viÖc néi trî ®Ó lµm c«ng viÖc thÝch hîp ngoµi x· héi. §©y
lµ nguån nh©n lùc ®¸ng kÓ vµ ®¹i bé phËn lµ phô n÷,hµng ngµy vÉn ®¶m nhiÖm
nh÷ng choc n¨ng duy tr×,b¶o vÖ,ph¸t triÓn gia ®×nh vÒ nhiÒu mÆt,®ã lµ nh÷ng ho¹t
®éng cã Ých vµ cÇn thiÕt.C«ng viÖc néi trî gia ®×nh ®a d¹ng,vÊt v¶ ®èi víi phô n÷ ë
c¸c n-íc chËm ph¸t triÓn(do chñ yÕu lµ lao ®éng ch©n tay) dÉn ®Õn n¨ng suÊt lao
®éng thÊp so víi nh÷ng c«ng viÖc t-¬ng tù ®-îc tæ chøc ë qui m« lín h¬n ,cã trang
bÞ kü thuËt tèt h¬n,
Nh÷ng ng-êi tèt nghiÖp ë c¸c tr-êng phæ th«ng vµ c¸c tr-êng chuyªn nghiÖp
®-îc coi lµ nguån nh©n lùc dù tr÷ quan träng vµ cã chÊt l-îng.§©y lµ nguån nh©n
lùc ë ®é tuæi thanh niªn cã häc vÊn,cã tr×nh ®é chuyªn m«n (nÕu ®-îc ®µo t¹o t¹i
5
c¸c tr-êng d¹y nghÒ vµ c¸c tr-êng trung cÊp,®¹i häc).Tuy nhiªn.khi nghiªn cøu
nguån nh©n lùc nµy cÇn ph©n chia tû mû h¬n:
o -Nguån nh©n lùc ®· ®Õn tuæi lao ®éng,tèt nghiÖp trung häc phæ th«ng,kh«ng
tiÕp tôc häc n÷a,muèn t×m c«ng viÖc lµm.
o -Nguån nh©n lùc ®· ®Õn tuæi lao ®éng,ch-a häc hÕt trung häc phæ th«ng,kh«ng
tiÕp tôc häc n÷a,muèn t×m viÖc lµm.
o -Nguån nh©n lùc ë ®é tuæi lao ®éng d· tèt nghiÖp ë c¸c tr-êng chuyªn nghiÖp
(trung cÊp, cao ®¼ng, ®¹i häc) thuéc c¸c chuyªn m«n kh¸c nhau t×m viÖc lµm.
Nh÷ng ng-êi ®· hoµn thµnh nghÜa vô còng thuéc nguån nh©n lùc dù tr÷,cã
kh¶ n¨ng tham gia vµo ho¹t ®éng kinh tÕ. Sè ng-êi thuéc nguån nh©n lùc dù tr÷
nµy còng cÇn ph©n lo¹i ®Ó biÕt râ cã nghÒ hay kh«ng cã nghÒ,tr×nh ®é v¨n ho¸,søc
khoÎ…Tõ ®ã t¹o c«ng viÖc lµm thÝch hîp.
Nh÷ng ng-êi trong ®é tuæi lao ®éng ®ang bÞ thÊt nghiÖp (cã nghÒ hoÆc kh«ng
cã nghÒ) muèn t×m viÖc lµm còng lµ nguån nh©n lùc dù tr÷,s½n sµng tham gia vµo
ho¹t ®éng kinh tÕ.
2.2 C¨n cø vµo vai trß cña tõng bé phËn:
Nguån lao ®éng chÝnh : §©y lµ bé phËn nguån nh©n lùc n»m trong ®é tuæi lao
®éng vµ lµ bé phËn quan träng nhÊt.
Nguån lao ®éng phô: lµ bé phËn d©n c- n»m ngoµi ®é tuæi lao ®éng co thÓ cÇn
tham gia vµo nÒn s¶n xuÊt x· héi.
Nguån lao ®éng bæ xung: lµ bé phËn nguån nh©n lùc ®-îc bæ xung tõ c¸c
nguån kh¸c (sè ng-êi hÕt h¹n nghÜa vô qu©n sù, sè ng-êi trong ®é tuæi lao ®éng
th«i häc ra tr-êng,sè ng-êi lao ®éng ë n-íc ngoµi trë vÒ…)
3.C¸c tiªu thøc ®¸nh gi¸:
3.1 C¸c chØ tiªu ph¶n ¸nh sè l-îng:
a) Qui m« d©n sè vµ tèc ®é t¨ng:
Qui m« d©n sè biÓu thÞ kh¸i qu¸t tæng sè d©n trong mét vïng, mét n-íc hay
cña c¸c khu vùc kh¸c nhau trªn thÕ giíi.
6
Nh÷ng th«ng tin vÒ qui m« d©n sè hÕt søc cÇn thiÕt trong ph©n tÝch so s¸nh
víi c¸c chØ tiªu ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi nh»m lý gi¶i nguyªn nh©n t×nh h×nh vµ
ho¹ch ®Þnh chiÕn l-îc ph¸t triÓn.
Qui m« d©n sè phô thuéc vµo biÕn ®éng tù nhiªn (sinh vµ tö ) vµ di c- thuÇn
tuý ( nhËp c- vµ xuÊt c- )
Tèc ®é t¨ng d©n sè lµ sù chªnh lÖch vÒ qui m« d©n sè ë thêi ®iÓm ®Çu vµ thêi
®iÓm cuèi cña giai ®o¹n tÝnh b»ng phÇn tr¨m so víi d©n sè ë thêi ®iÓm ®Çu.
b) C¬ cÊu d©n sè:
Theo tuæi: lµ sù thÓ hiÖn d©n sè the« tõng n¨m tuæi hay nhãm tuæi.
Theo giíi tÝnh : lµ sù ph©n chia d©n sè thµnh hai bé phËn nam vµ n÷.
3.2 C¸c chØ tiªu ph¶n ¸nh chÊt l-îng:
ChÊt l-îng nguån nh©n lùc lµ tr¹ng th¸i nhÊt ®Þnh cña nguån nh©n lùc thÓ
hiÖn mèi quan hÖ gi÷a c¸c yÕu tè cÊu thµnh nªn b¶n chÊt bªn trong cña nguån
nh©n lùc.ChÊt l-îng nguån nh©n lùc kh«ng nh÷ng lµ chØ tiªu ph¶n ¸nh tr×nh ®é
ph¸t triÓn kinh tÕ mµ cßn lµ chØ tiªu ph¶n ¸nh tr×nh ®é ph¸t triÓn vÒ mÆt ®êi sèng
x· héi,bëi lÏ chÊt l-îng nguån nh©n lùc cao sÏ t¹o ra ®éng lùc m¹nh mÏ h¬n víi tc¸ch kh«ng chØ lµ mét lùc cña sù ph¸t triÓn mµ cßn thÓ hiÖn møc ®é v¨n minh cña
mét x· héi nhÊt ®Þnh.
a) ChØ tiªu liªn quan ®Õn søc khoÎ:
Søc khoÎ lµ tr¹ng th¸i tho¶i m¸i vÒ thÓ chÊt ,tinh thÇn vµ x· héi chø kh«ng
ph¶i ®¬n thuÇn lµ kh«ng cã bÖnh tËt.Søc khoÎ lµ tæng hoµ nhiÒu yÕu tè t¹o nªn
gi÷a bªn trong vµ bªn ngoµi,gi÷a thÓ chÊt vµ tinh thÇn.
-C¸ nh©n: chiÒu cao, c©n nÆng, tuæi, giíi tÝnh…
-TËp thÓ: thµnh tÝch ho¹t ®éng thÓ thao, tû lÖ m¾c bÖnh nghÒ nghiÖp.
-Quèc gia (tØnh, vïng): chiÒu cao, c©n nÆng trung b×nh, tuæi thä, tû lÖ chÕt trÎ em
d-íi 1 tuæi, tû lÖ trÎ em suy dinh d-ìng…
b) ChØ tiªu liªn quan ®Õn tr×nh ®é v¨n ho¸:( kh«ng g¾n víi tr×nh ®é chuyªn m«n,
nghÒ)
Tr×nh ®é v¨n ho¸ cña ng-êi lao ®éng lµ sù hiÓu biÕt cña ng-êi lao ®éng ®èi víi
nh÷ng kiÕn thøc phæ th«ng vÒ tù nhiªn vµ x· héi.Trong chõng mùc nhÊt ®Þnh tr×nh
7
®é v¨n ho¸ cña d©n sè biÓu hiÖn mÆt b»ng d©n trÝ cña quèc gia ®ã.Tr×nh ®é v¨n
ho¸ ®-îc biÓu hiÖn th«ng qua c¸c quan hÖ tû lÖ nh-:
-Kh«ng biÕt ch÷.
-BiÕt ch÷ nh-ng ch-a tèt nghiÖp tiÓu häc.
-Tèt nghiÖp tiÓu häc.
-Tèt nghiÖp trung häc c¬ së.
-Tèt nghiÖp phæ th«ng trung häc.
Tr×nh ®é v¨n ho¸ cña d©n sè hay cña nguån nh©n lùc lµ mét chØ tiªu hÕt søc
quan träng ph¶n ¸nh chÊt l-îng nguån nh©n lùc vµ t¸c ®éng m¹nh mÏ tíi qu¸
tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi.Tr×nh ®é v¨n ho¸ cao t¹o kh¶ n¨ng tiÕp thu vµ vËn
dông mét c¸ch nhanh chãng nh÷ng tiÕn bé khoa häc kü thuËt vµo thùc tiÔn.
c) ChØ tiªu liªn quan ®Õn tr×nh ®é chuyªn m«n kü thuËt:
Tr×nh ®é chuyªn m«n lµ sù hiÓu biÕt, kh¶ n¨ng thùc hµnh vÒ chuyªn m«n nµo
®ã,nã biÓu hiÖn tr×nh ®é ®-îc ®µo t¹o ë c¸c tr-êng trung häc chuyªn nghiÖp, cao
®¼ng, ®¹i häc vµ sau ®¹i häc, cã kh¶ n¨ng chØ ®¹o qu¶n lý mét c«ng viÖc thuéc mét
chuyªn m«n nhÊt ®Þnh.Do ®ã tr×nh ®é chuyªn m«n cña nguån nh©n lùc ®-îc ®o
b»ng:
-Tû lÖ c¸n bé trung cÊp.
-Tû lÖ c¸n bé cao ®¼ng ,®¹i häc.
-Tû lÖ c¸n bé trªn ®¹i häc…
Trong mçi chuyªn m«n cã thÓ ph©n chia thµnh nh÷ng chuyªn m«n nhá h¬n
nh- ®¹i häc :bao gåm kü thuËt, kinh tÕ, ngo¹i ng÷…thËm chÝ trong tõng chuyªn
m«n l¹i chia thµnh nh÷ng chuyªn m«n nhá h¬n n÷a.
Tr×nh ®é kü thuËt cña ng-êi lao ®éng th-êng dïng ®Ó chØ tr×nh ®é cña ng-êi
®-îc ®µo t¹o ë c¸c tr-êng kü thuËt,®-îc trang bÞ kiÕn thøc nhÊt ®Þnh. Nh÷ng kü
n¨ng thùc hµnh vÒ c«ng viÖc nhÊt ®Þnh.Tr×nh ®é kü thuËt ®-îc biÓu hiÖn th«ng
qua c¸c chØ tiªu sau:
+kh«ng qua ®µo t¹o.
+c«ng nh©n kü thuËt kh«ng b»ng
+c«ng nh©n kü thuËt cã b»ng (c¸c lo¹i cÊp bËc kh¸c nhau)
8
+Trung häc chuyªn nghiÖp
+Cao ®¼ng, ®¹i häc.
+Trªn ®¹i häc.
Tr×nh ®é chuyªn m«n vµ kü thuËt th-êng kÕt hîp chÆt chÏ víi nhau,th«ng qua
chØ tiªu sè l-îng lao ®éng ®-îc ®µo t¹o vµ kh«ng ®-îc ®µo t¹o trong tõng tËp thÓ
nguån nh©n lùc.
d) ChØ tiªu chØ sè ph¸t triÓn con ng-êi HDI:
Tæng hîp ph¶n ¸nh chÊt l-îng nguån nh©n lùc, mét trong nh÷ng chØ tiªu míi
®-îc ®-a ra ®Ó ph¶n ¸nh
+Tuæi thä b×nh qu©n.
+ Thu nhËp b×nh qu©n GDP/ng-êi.
ChØ sè HDI kh«ng chØ ®¸nh gi¸ sù ph¸t triÓn con ng-êi vÒ mÆt kinh tÕ mµ cßn
nhÊn m¹nh ®Õn chÊt l-îng cuéc sèng, sù c«ng b»ng vµ tiÕn bé x· héi.
+Tû lÖ ng-êi biÕt ch÷ hoÆc sè n¨m ®i häc b×nh qu©n.
Ngoµi ra tuú thuéc vµo ®Æc ®iÓm mçi n-íc cã thÓ dïng thªm mét sè chØ tiªu
kh¸c dÓ so s¸nh.Ngoµi 4 chØ tiªu ph¶n ¸nh chÊt l-îng nguån nh©n lùc cã thÓ bæ
xung vµ khai th¸c trªn gãc ®é nh
-TruyÒn thèng d©n téc b¶o vÖ tæ quèc.
-TruyÒn thèng vÒ v¨n ho¸ v¨n minh d©n téc.
-Phong tôc tËp qu¸n ,lèi sèng...
Nh×n chung chØ tiªu nµy nhÊn m¹nh ®Õn ý chÝ n¨ng lùc tinh thÇn cña ng-êi lao
®éng.
4.Vai trß cña nguån nh©n lùc trong ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi:
Nguån nh©n lùc lµ nguån lùc con ng-êi vµ lµ mét trong nh÷ng nguån lùc
quan träng nhÊt cña sù ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi,vai trß ®ã b¾t nguån tõ vai trß
cña yÕu tè con ng-êi.
4.1.Con ng-êi lµ ®éng lùc cöa sù ph¸t triÓn:
BÊt cø mét sù ph¸t triÓn nµo còng ®Òu ph¶i cã mét ®éng lùc thóc ®Èy. Ph¸t
triÓn kinh tÕ x· héi ®-îc dùa trªn nhiÒu nguån lùc:nh©n lùc (nguån lùc con ng-êi),
vËt lùc (nguån lùc vËt chÊt:c«ng cô lao ®éng,®èi t-îng lao ®éng,tµi nguyªn thiªn
9
nhiªn…),tµi lùc (nguån lùc vÒ tµi chÝnh tiÒn tÖ)…Song chØ cã nguån lùc con ng-êi
míi t¹o ra ®éng lùc cho sù ph¸t triÓn,nh÷ng nguån lùc kh¸c muèn ph¸t huy ®-îc
t¸c dông chØ cã thÓ th«ng qua nguån lùc con ng-êi. S¶n xuÊt ngµy cµng ph¸t
triÓn,ph©n c«ng lao ®éng ngµy cµng chi tiÕt,hîp t¸c ngµy cµng chÆt chÏ t¹o c¬ héi
®Ó chuyÓn dÇn ho¹t ®éng cña con ng-êi cho m¸y mãc thiÕt bÞ thùc hiÖn(c¸c ®«ng
c¬ ph¸t lùc) lµm thay ®æi tÝnh chÊt cña lao ®éng tõ lao ®éng thñ c«ng sang lao
®éng c¬ khÝ vµ lao ®éng trÝ tuÖ.Nh-ng ngay c¶ trong ®iÒu kiÖn ®¹t ®-îc nh÷ng tiÕn
bé khoa häc kü thuËt hiÖn ®¹i nh- hiÖn nay th× còng kh«ng thÓ t¸ch rêi nguån lùc
con ng-êi bëi lÏ:
-ChÝnh con ng-êi t¹o ra m¸y mãc thiÕt bÞ hiÖn ®¹i ®ã.§iÒu ®ã thÓ hiÖn møc ®é
hiÓu biÕt vµ chÕ ngù thiªn nhiªn cña con ng-êi.
-Ngay c¶ ®èi víi m¸y mãc thiÕt bÞ hiÖn ®¹i nÕu thiÕu sù ®iÒu khiÓn,kiÓm tra
cña con ng-êi th× chóng chØ lµ vËt chÊt.ChØ cã t¸c ®éng cña con ng-êi míi ph¸t
®éng chóng vµ ®-a chóng vµo ho¹t ®éng.
V× vËy nÕu xem xÐt nguån lùc lµ tæng thÓ nh÷ng n¨ng lùc (c¬ n¨ng vµ trÝ n¨ng)
cña con ng-êi ®-îc huy ®éng vµo qua tr×nh s¶n xuÊt th× n¨ng lùc ®ã lµ néi lùc con
ng-êi.
4.2 .Con ng-êi lµ môc tiªu cña sù ph¸t triÓn:
Ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi suy cho cïng lµ nh»m môc tiªu phôc vô con ng-êi,
lµm cho cuéc sèng con ng-êi ngµy cµng tèt h¬n, x· héi ngµy cµng v¨n minh.Nãi
kh¸c ®i con ng-êi lµ lùc l-îng tiªu dïng cña c¶i vËt chÊt vµ tinh thÇn cña x· héi vµ
nh- vËy nã thÓ hiÖn râ nÐt nhÊt mèi quan hÖ gi÷a s¶n xuÊt vµ tiªu dïng.MÆc dï
møc ®é ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh møc ®é tiªu dïng song nhu cÇu tiªu
dïng cña con ng-êi l¹i t¸c ®éng m¹nh mÏ tíi s¶n xuÊt, ®Þnh h-íng cña ph¸t triÓn
s¶n xuÊt th«ng qua quan hÖ cung cÇu hµng ho¸ trªn thÞ tr-êng.NÕu trªn thÞ
tr-êng nhu cÇu tiªu dïng cña mét lo¹i hµng ho¸ nµo ®ã t¨ng lªn, lËp tøc thu hót
lao ®éng cÇn thiÕt ®Ó s¶n xuÊt hµng ho¸ ®ã vµ ng-îc l¹i.
Nhu cÇu con ng-êi lµ v« cïng phong phó, ®a d¹ng vµ th-êng xuyªn t¨ng lªn.Nã
bao gåm nhu cÇu vËt chÊt, nhu cÇu tinh thÇn, vÒ sè l-îng vµ chñng lo¹i hµng ho¸
ngµy cµng phong phó vµ ®a d¹ng, ®iÒu ®ã t¸c ®éng tíi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ
x· héi.
10
4.3. YÕu tè con ng-êi trong ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi:
Con ng-êi kh«ng chØ lµ môc tiªu, ®éng lùc cña sù ph¸t triÓn, thÓ hiÖn ë møc ®é
chÕ ngù thiªn nhiªn, b¾t thiªn nhiªn phôc vô cho con ng-êi mµ cßn t¹o ra nh÷ng
®iÒu kiÖn ®Ó hoµn thiÖn chÝnh b¶n th©n con ng-êi.
LÞch sö ph¸t triÓn cña loµi ng-êi ®· chøng minh r»ng tr¶i qua qu¸ tr×nh lao
®éng hµng triÖu n¨m míi trë thµnh con ng-êi ngµy nay vµ trong qu¸ tr×nh ®ã mçi
giai ®o¹n ph¸t triÓn cña con ng-êi l¹i lµm t¨ng thªm søc m¹nh chÕ ngù thiªn
nhiªn,t¨ng thªm ®éng lùc cho ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi.
Nh- vËy ®éng lùc, môc tiªu cña sù ph¸t triÓn vµ t¸c ®éng cña sù ph¸t triÓn tíi
b¶n th©n con ng-êi còng chÝnh n»m trong chÝnh b¶n th©n con ng-êi.§iÒu ®ã lý
gi¶i t¹i sao con ng-êi ®-îc coi lµ yÕu tè n¨ng ®éng nhÊt, quyÕt ®Þnh nhÊt cña sù
ph¸t triÓn.
II.TiÕn tr×nh héi nhËp kinh tÕ:
1.Kh¸i niÖm héi nhËp kinh tÕ:
Héi nhËp kinh tÕ lµ g¾n kÕt nÒn kinh tÕ n-íc m×nh víi nÒn kinh tÕ khu vùc vµ
thÕ giíi, tham gia vµo sù ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ, gia nhËp c¸c tæ chøc kinh tÕ
®a ph-¬ng, chÊp nhËn tu©n thñ nh÷ng qui ®Þnh chung ®-îc h×nh thµnh trong qu¸
tr×nh hîp t¸c vµ ®Êu tranh gi÷a c¸c n-íc thµnh viªn cña tæ chøc Êy.
2. Nguyªn t¾c cña héi nhËp kinh tÕ:
Kh¸i niÖm th-¬ng m¹i ®-îc më réng ra nhiÒu,nã kh«ng chØ bao gåm th-¬ng
m¹i hµng ho¸ mµ cßn liªn quan ®Õn c¸c lo¹i h×nh dÞch vô nh- ng©n hµng, tµi
chÝnh, b¶o hiÓm, viÔn th«ng, vËn t¶i, du lÞch, t- vÊn ,®Çu t-, b¶n quyÒn, së h÷u trÝ
tuÖ…Nãi mét c¸ch h×nh t-îng th× th-¬ng m¹i ngµy nay kh«ng chØ bao gåm phÇn
cøng (hµng ho¸) mµ c¶ phÇn mÒm (dÞch vô, b¶n quyÒn, tµi s¶n trÝ tuÖ,,,) Trong ®ã
phÇn mÒm ngµy cµng chiÕm vÞ trÝ quan träng h¬n, ®ång thêi xu h-íng chung lµ
c¸c quèc gia ®Òu ph¶i më cöa kinh doanh víi bªn ngoµi.
Theo xu h-íng Êy, c¸c n-íc ®Òu ph¶i gi¶m thiÓu trong nhiÒu tr-êng hîp them
chÝ xo¸ bá hµng rµo thuÕ quan.ThÝ dô trong khu«n khæ AFTA c¸c n-íc thµnh viªn
cam kÕt c¾t gi¶m thuÕ quan xuèng møc 0-5% theo mét lé tr×nh nhÊt ®Þnh.Trong
khu«n khæ WTO c¸c n-íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn ph¶i gi¶m thuÕ suÊt nhËp khÈu
11
hµng c«ng nghiÖp xuèng cßn 3,4% cßn vÒ n«ng s¶n chØ cßn 6%.C¸c n-íc ®ang
ph¸t triÓn ®-îc duy tr× thuÕ suÊt cao h¬n t-¬ng øng ë møc 12,3 vµ 10%.
Gi¶m thiÓu dÇn vµ ®i tíi xo¸ bá hµng rµo phi thuÕ quan, dïng thuÕ suÊt thay
cho c¸c biÖn ph¸p hµnh chÝnh phi thuÕ quan,ChØ ®-îc phÐp ¸p dông mét sè biÖn
ph¸p h¹n chÕ ®Ó b¶o vÖ m«i tr-êng, vÖ sinh, b¶n s¾c v¨n ho¸, an ninh…Trong t×nh
h×nh hiÖn nay khi chÊt x¸m chiÕm tû lÖ ngµy cµng cao trong s¶n phÈm viÖc b¶o hé
b¶n quyÒn, së h÷u trÝ tuÖ, nh·n m¸c s¶n phÈm… ®-îc qui ®Þnh rÊt chÆt chÏ.
Nhµ n-íc kh«ng ®-îc bao cÊp cho doanh nghiÖp,riªng ®èi víi n«ng s¶n th× ®-îc
phÐp bao cÊp ë mét sè kh©u hç trî cho s¶n xuÊt, më cöa cho c¸c doanh nghiÖp
n-íc ngoµi vµo kinh doanh, ®Çu t-,t¹o s©n ch¬i b×nh ®¼ng cho doanh nghiÖp trong
vµ ngoµi n-íc
C¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn vµ c¸c nÒn kinh tÕ chuyÓn ®æi tõ c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸
tËp trung sang c¬ chÕ thÞ tr-êng ®-îc h-ëng mét sè -u ®·i vÒ møc ®é cam kÕt vµ
thêi gian thùc hiÖn.
3.Mét sè -u nh-îc ®iÓm khi tiÕn hµnh héi nhËp kinh tÕ:
+ -u ®iÓm:
-Tù do ho¸ th-¬ng m¹i vµ thùc hiÖn c¶i c¸ch toµn diÖn theo h-íng thÞ tr-êng.
-Hµng ho¸ xuÊt nhËp khÈu cã thÓ tiÕp cËn thÞ tr-êng tèt h¬n.
-Thu hót vèn ®Çu t- n-íc ngoµi vµ c¸c lîi Ých kh¸c.
+Nh-îc ®iÓm:
-MÊt kh¶ n¨ng kiÓm so¸t vµ ®iÒu tiÕt ®èi víi mét sè ngµnh trong qu¸ tr×nh héi
nhËp dÉn ®Õn viÖc chiÕm lÜnh søc m¹nh thÞ tr-êng cña c¸c c«ng ty ®a quèc gia lµm
tæn h¹i ®Õn lîi Ých cña kh¸ch hµng vµ ng-êi lao ®éng.
-ThÊt nghiÖp t¨ng.
-¶nh h-ëng ®Õn ng©n s¸ch: vai trß cña thuÕ quan nh- lµ mét nguån thu lín cña
ng©n s¸ch sÏ mÊt ®i vÞ trÝ to lín cña nã vµ t¹o ra khã kh¨n vÒ ng©n s¸ch cho chÝnh
phñ.
4.Héi nhËp kinh tÕ con ®-êng tÊt yÕu cña ®Êt n-íc:
VÒ mÆt chñ quan: Nhê c«ng cuéc ®æi míi nÒn kinh tÕ n-íc ta ®· ph¸t triÓn
nhanh chãng, tr¹ng th¸I nÒn kinh tÕ ®· thay ®æi mét c¸ch c¬ b¶n.NÕu nh- trong
12
nh÷ng n¨m 70-80 cña thÕ kû tr-íc hÇu nh- c¸i g× còng khan hiÕm th× ngµy nay
nÒn kinh tÕ ®· ®¸p øng ®-îc nhu cÇu thiÕt yÕu cña nh©n d©n vµ nÒn kinh tÕ.vÒ
nhiÒu mÆt hµng tû suÊt hµng ho¸ kh¸ cao.T×nh h×nh ®ã ®Æt ra yªu cÇu cÊp b¸ch
ph¶i tiªu thô ®-îc míi t¸i s¶n xuÊt më réng ®-îc.nãi mét c¸ch kh¸c nh©n tè ®Çu
ra cã ý nghÜa hÕt søc quan träng, cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh.Mét mÆt ph¶i rÊt quan
t©m viÖc thóc ®Èy tiªu thô trong n-íc v× tíi h¬n 80 triÖu d©n,mét thÞ tr-êng kh«ng
ph¶i lµ nhá.MÆt kh¸c do thu nhËp cña c¸c tÇng líp d©n c- cßn ch-a cao, søc mua
ch-a lín ®iÒu tÊt yÕu lµ ph¶i thóc ®Èy xuÊt khÈu ra thÞ tr-êng bªn ngoµi, ë ®Çu
vµo mÆc dï kh¶ n¨ng tÝch luü cña nÒn kinh tÕ n-íc ta ngµy cµng lín, tr×nh ®é khoa
häc c«ng nghÖ vµ qu¶n lý kinh tÕ ngµy cµng ®-îc n©ng cao song trong qua tr×nh
c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ n-íc ta vÉn cÇn tranh thñ vèn ®Çu t-, c«ng nghÖ vµ
kü n¨ng qu¶n lý tõ bªn ngoµi,§ång thêi cã ®Èy m¹nh xuÊt khÈu míi cã ngo¹i tÖ ®Ó
nhËp m¸y mãc thiÕt bÞ, nguyªn vËt liÖu cÇn thiÕt.Chóng ta chñ ®éng héi nhËp kinh
tÕ khu vùc vµ thÕ giíi v× lîi Ých cña chÝnh b¶n th©n n-íc ta.
VÒ mÆt kh¸ch quan: Chóng ta ®ang sèng trong mét thÕ giíi mµ xu thÕ toµn cÇu
ho¸ ®ang ph¸t triÓn nhanh chãng, gia t¨ng m¹nh mÏ vÒ qui m« vµ ph¹m vi giao
dÞch hµng ho¸, dÞch vô xuyªn quèc gia, dßng vèn ®Çu t- lan to¶ ra toµn cÇu , c«ng
nghÖ kü thuËt truyÒn b¸ nhanh chãng vµ réng r·i. Côc diÖn Êy võa t¹o ra nh÷ng
kh¶ n¨ng míi ®Ó më réng thÞ tr-êng,, thu hót vèn, c«ng nghÖ, võa ®Æt ra nh÷ng
th¸ch thøc míi vÒ nguy c¬ tôt hËu ngµy cµng xa vµ sù c¹nh tranh rÊt gay g¾t.NÒn
kinh tÕ n-íc ta lµ mét bé phËn kh«ng t¸ch rêi cña nÒn kinh tÕ thÕ giíi nªn kh«ng
thÓ kh«ng tÝnh ®Õn nh÷ng xu thÕ cña thÕ giíi, tËn dông nh÷ng c¬ héi do chóng
®em l¹i ®ång thêi øng phã víi nh÷ng th¸ch thøc do chóng ®Æt ra
PhÇn II
I. Thùc tr¹ng nguån nh©n lùc viÖt nam hiÖn nay:
1.Qui m« vµ tèc ®é t¨ng nguån nh©n lùc:
BiÓu 1
D©n sè trung b×nh
13
§¬nvÞ :ngh×n ng-êi
N¨m
Tæng sè
Nam
N÷
Thµnh thÞ
N«ng th«n
2001
78685,8
38684,2
40001,6
19469,3
59216,5
2002
79727,4
39197,4
40530,0
20022,1
59705,3
2003
80902,4
39755,4
41147,0
20869,5
60032,9
Sơ bộ 2004
82032,3
40317,9
41714,4
21591,2
60441,1
Nguån : Trung t©m t- liÖu thèng kª-Tæng côc thèng kª 9/2005
BiÓu 2
Tû lÖ t¨ng d©n sè
§¬n vÞ : %
N¨m
Tæng sè
Nam
N÷
Thµnh thÞ
N«ng th«n
2001
1,35
1,36
1,35
3,72
0,60
2002
1,32
1,33
1,32
2,84
0,83
2003
1,47
1,42
1,52
4,23
0,55
Sơ bộ 2004
1,40
1,41
1,38
3,46
0,68
Nguån : Trung t©m t- liÖu thèng kª-Tæng côc thèng kª 9/2005
Sè l-îng nh©n lùc lµ mét ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho qu¸ tr×nh héi nhËp hiªn
nay.Chóng ta ®ang cã mét thÞ tr-êng lao ®éng dåi dµo. hÊp dÉn c¸c nhµ ®Çu ttrong vµ ngoµi n-íc.Tõ n¨m 1993 ®Õn nay tæng tû suÊt sinh ®· gi¶m nhanh tõ 3,8
con (n¨m 1989) xuèng cßn 2,67 con ( trong nh÷ng n¨m 1992-1996) vµ cßn kho¶ng
2,3 con (n¨m 1999) .Qui m« d©n sè ë møc 69,9 triÖu ng-êi ( n¨m 1993) lªn 77,6
(n¨m 2002) .D©n sè ViÖt Nam tÝnh ®Õn n¨m 2004 lµ h¬n 82 triÖu ng-êi. Tû lÖ t¨ng
d©n sè lµ 1,4%.
Lùc l-îng lao ®éng t¨ng cao trong n¨m 2003 víi tæng sè
42.128.343 ng-êi (t¨ng 1,8% so víi n¨m 2002 ) trong ®ã khu vùc n«ng th«n
31.941.500 chiÕm 75,8% (t¨ng 1,3% so víi n¨m 2002 ) . Tại thời điểm 1/7/2004,
lực lượng lao động (LLL§) của cả nước có 43.255,3 ngh×n ng-¬i, tăng gần 2,7%
so với thời điểm 1/7/2004; LLL§ trong độ tuổi lao động cã 40.805,3 ngh×n ng-êi,
chiếm 94,3%, tăng 2,4% so với thời điểm 1/7/2004. D©n sèViÖt Nam thuéc lo¹i
d©n sè trÎ cã tèc ®é t¨ng tr-ëng cao.Hµng n¨m cã kho¶ng 1,5-1,7 triÖu thanh niªn
b-íc vµo ®é tuæi lao ®éng t¹o thµnh ®éi ngò lao ®éng dù bÞ hïng hËu bæ xung liªn
tôc vµo lùc l-îng lao ®éng vèn ®· ®«ng ®¶o nµy.
14
Tãm l¹i sè l-îng lao ®éng ë ViÖt Nam kh¸ råi rµo.§©y lµ mét trong nh÷ng
nh©n tè thuËn lîi nÕu chóng ta biÕt sö dông mét c¸ch hîp lý, triÖt ®Ó vµ cã hiÖu
qu¶.Ng-îc l¹i chóng ta kh«ng gi¶i quyÕt tèt sè l-îng lao ®éng dåi dµo nµy th× ®©y
lµ nh©n tè k×m h·m qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ ®Êt n-íc.
Trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ chËm ph¸t triÓn nh×n chung nguån lao ®éng s½n cã
kh«ng ph¶i lµ ®éng lùc cho sù ph¸t triÓn v× rÊt hiÕm nh÷ng ng-êi lao ®éng vµ qu¶n
lý ngµnh nghÒ, ®Æc biÖt lµ sè ng-êi lao ®éng ch-a sö dông hÕt n¨ng lùc cña m×nh.
Sè l-îng nguån lao ®éng phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè nh-: Tr×nh ®é ph¸t triÓn cña
gi¸o dôc ®µo t¹o, tr×nh ®é x· héi ho¸ c¸c ho¹t ®éng dÞch vô vµ phôc vô ®êi sèng,
møc vµ nguån thu nhËp, giíi tÝnh ,®é tuæi…
2.ChÊt l-îng nguån nh©n lùc:
2.1.Tr×nh ®é häc vÊn vµ chuyªn m«n kü thuËt :
Nh×n chung tr×nh ®é häc vÊn cña lùc l-îng lao ®éng ViÖt Nam t-¬ng ®èi cao
so víi c¸c n-íc trong khu vùc.Cã tíi 80% lùc l-îng lao ®éng kinh tÕ th-êng xuyªn
trong c¶ n-íc ®· tèt nghiÖp tõ bËc tiÓu häc trë lªn, sè ng-êi ch-a biÕt ch÷ chØ cã
3,8%
B¶ng 1
C¬ cÊu lùc l-îng lao ®éng ph©n theo tr×nh ®é hoc vÊn
§¬nvÞ :%
C¸c vïng
Ch-a
Ch-atèt
Tèt
Tèt nghiÖp Tèt nghiÖp
biÕt
nghiÖp
nghiÖp
trung häc
phæ th«ng
ch÷
tiÓu häc
tiÓu häc
c¬ së
trung häc
C¶ n-íc
3,82
16,68
32,29
29,95
17,27
Trong ®ã n÷
4.92
18.08
32.04
28.99
15.97
®ång b»ng s«ng hång
0.71
6.37
20.69
48.74
23.46
®«ng b¾c
7.37
14.77
28.04
33.65
16.18
T©y b¾c
23.46
22.47
29.34
15.96
8.76
B¾c trung bé
2.29
10.37
28.68
40.61
18.06
Duyªn h¶i nam trung bé 2.97
18.9
39.74
24.02
14.38
T©y nguyªn
5.6
17.44
33.83
23.81
19.31
®«ng nam bé
1.98
15.61
37.48
21.64
22.41
15
®ång b»ng s«ng cöu long 4.41
30.68
42.71
13.13
9.07
Nguån : Bé lao ®éng vµ th-¬ng binh x· héi 2003
Tuy nhiªn cã sù ph©n biÖt kh¸ lín vÒ tr×nh ®é häc vÊn cña lùc l-îng lao ®éng
gi÷a khu vùc thµnh thÞ vµ n«ng th«n. ë khu vùc thµnh thÞ cø 10 ng-êi tham gia
ho¹t ®éng kinh tÕ th× cã gÇn 4 ng-êi ®· tèt nghiÖp tõ bËc phæ th«ng trung häc phæ
th«ng trë lªn ,cao h¬n 3 lÇn so víi khu vùc n«ng th«n.Trong khi ®ã tû lÖ ch-a biÕt
ch÷ ë khu vùc n«ng th«n l¹i cao h¬n 6 lÇn so víi khu vùc thµnh thÞ. Trong t¸m
vïng c¶ n-íc , vïng t©y b¾c lµ vïng cã tr×nh ®é häc vÊn cña lùc l-îng lao ®éng
thÊp nhÊt trong c¶ n-íc cã tíi 23.5% d©n sè lao ®éng ch-a biÕt ch÷. GÊp 7.5 lÇn
møc trung b×nh cña c¶ n-íc. Ng-îc l¹i víi vïng t©y b¾c, tr×nh ®é häc vÊn cña d©n
sè lao ®éng cña vïng ®ång b»ng s«ng hang rÊt cao , sè ng-êi ch-a biÕt ch÷ chØ
chiÕm gÇn 1%,sè ng-êi ®· tèt nghiÖp phæ th«ng trung häc chiÕm gÇn mét phÇn t(23.5%) trong tæng lùc l-îng lao ®éng cña vïng.tuy nhiªn ®©y l¹i lµ vïng cã tû lÖ
thÊt nghiÖp ë thµnh thÞ cao nhÊt c¶ n-íc .xÐt theo giíi tr×nh ®é häc vÊn cña lùc
l-îng lao ®éng N÷ thÊp h¬n so víi nam . Tõ tr×nh ®é tèt nghiÖp tiÓu häc trë lªn c¸c
tû lÖ nam giíi ®Òu cao h¬n so v¬Ý n÷ giíi nhÊt lµ tû lÖ tèt nghiÖp tiÓu häc .
Lùc l-îng lao ®éng cã tr×nh ®é chuyªn m«n kü thuËt tiÕp tôc gia t¨ng c¶ vÒ sè
l-îng vµ tû lÖ. N¨m 2003 c¶ n-íc cã 8.844000 ng-êi thuéc lùc l-îng lao ®éng cã
tr×nh ®é chuyªn m«n kü thuËt, chiÕm 21% trong tæng lùc l-îng lao ®éng nãi
chung. Trong ®ã sè ng-êi cã tr×nh ®é chuyªn m«n kü thuËt trë lªn ( bao gåm c¶
c«ng nh©n kü thuËt kh«ng cã b»ng ) chiÕm 11.8% so víi tæng lùc l-îng lao ®éng
nãi chung. So víi n¨m 2002 tû lÖ lao ®éng cã chuyªn m«n kü thuËt cña lùc l-äng
lao ®éng ë n«ng th«n t¨ng 1,7% nhanh h¬n so víi thµnh thÞ (t¨ng 1,4%). Tuy
nhiªn tr×nh ®é chuyªn m«n kü thuËt cña lùc l-îng lao ®éng gi÷a khu vùc thµnh
thÞ vµ n«ng th«n vÉn tiÕp tôc cã sù kh¸c biÖt lín. ë n«ng th«n, lao ®éng cã tr×nh ®é
chuyªn m«n kü thuËt chiÕm 13.3% lùc l-îng lao ®éng trong khu vùc, ë thµnh thÞ
tû lÖ nµy lµ 45% gÊp gÇn 3.5 lÇn so víi khu vùc n«ng th«n,Ngµnh n«ng nghiÖp
chiÕm 60.5 % tæng sè lùc l-îng lao ®éng cña c¶ n-íc nh-ng chØ chiÕm 3.8% sè
ng-êi ®-îc ®µo t¹o
16
B¶ng 2: C¬ cÊu lao ®éng theo tr×nh ®é chuyªn m«n kü thuËt 2003
§¬n vÞ :%
Vïng
Kh«ng
Tæng
Cã CMKT
C«ng nh©n kü
sè
s¬ cÊp,häc
thuËt cã b»ng
chuyªn
nghÒ,CNKT
trë lªn
m«n kü
kh«ng b»ng
cã
thuËt
C¶ n-íc
79.01
20.99
9.23
11.77
®ång b»ng
72.01
27.99
12.64
15.35
®«ng b¾c
82.34
17.66
5.35
12.32
T©y b¾c
89.36
10.74
2.56
8.19
B¾c trung
84.27
15.73
5.69
10.04
79.15
20.85
10.17
10.67
T©y nguyªn
85.19
14.81
5.44
9.36
®«ng nam
67.03
32.97
15.08
17.89
86.8
13.2
7.25
5.95
s«ng hång
bé
Duyªn h¶i
nam trung
bé
bé
®ång b»ng
s«ng
cöulong
Nguån : Bé lao ®éng vµ th-¬ng binh x· héi 2003
Trong t¸m vïng l·nh thæ ®«ng nam bé lµ vïng cã tû lÖ lao ®éng cã tr×nh ®é
chuyªn m«n kü thuËt cao nhÊt (33%). TiÕp ®Õn lµ ®ång b»ng s«ng hång (28%) vµ
duyªn h¶i nam trung bé (20.8%) ThÊp nhÊt lµ t©y b¾c (10.7%) ®ång b»ng s«ng
cöu long (13.2%) ë c¸c vïng cßn l¹i tû lÖ nµy dao ®éng tõ 15-20%
17
Hiện nay, thanh niªn nước ta cã trªn 27.533.200 người, trong ®ã hoạt động
kinh tế chiếm 72,8%. Nh×n chung tr×nh độ học vấn của thanh niªn trong những
năm gần đ©y được n©ng lªn râ rÖt. Song chất lượng ®µo tạo vẫn chưa ®¸p ứng
được đßi hỏi của thị trường lao động: tri thức nặng về lý thuyết, kÐm về thực
hµnh, tÝnh chủ động, s¸ng tạo chưa cao. Bªn cạnh ®ã lµ một số lượng lớn hiện chưa
cã việc lµm
Theo kết quả tổng điều tra d©n số vµ việc lµm, số người đủ 15 tuổi trở lªn
hoạt động kinh tế thường xuyªn cã tr×nh độ tốt nghiệp tiểu học tăng từ 32,2%
năm 2001 lên 35% năm 2003, số người đã tốt nghiệp THCS ổn định
khoảng 30 –32% và số đã tốt nghiệp THPT tăng từ 17,3% năm 2001 lên
20% năm 2003. Năm 1990 - 1991, học sinh tốt nghiệp THPT và THCS vào
THCN là 23%, vào các trường dạy nghề là 13% thì đến năm 2001 - 2002, tỷ
lệ tương ứng là 11% và 6,9%.
Theo số liệu mới thống kê của Bộ GD - ĐT, có đến 87% học sinh tốt
nghiệp THPT được tuyển mới vào THCN. Còn kết quả khảo sát trong
chương trình điều tra theo dấu năm 2002 của dự án "Giáo dục kỹ thuật và
dạy nghề" cho thấy có tới 83% số học sinh đã tốt nghiệp THPT trong các
trường dạy nghề. Ngay tại một số cơ sở dạy nghề ngắn hạn cũng có
khoảng 45% học sinh đã tốt nghiệp THPT. Gây lãng phí trong đào tạo, mất
cân đối trong cơ cấu tµinh độ đào tạo và tất yếu sẽ dẫn đến mất cân đối
nghiêm trọng trong cơ cấu lao động
Năm 1999, số thanh niªn kh«ng cã chuyªn m«n kỹ thuật, nghiệp vụ chiếm
94,1% so với tổng số thanh niªn, đến năm 2003, con số nµy giảm xuống cßn 90%.
Đặc biệt, số thanh niªn cã tr×nh độ CĐ, ĐH tăng 4 lần so với năm 1999.
Tuy nhiªn, điều đ¸ng quan t©m lµ khoảng c¸ch về tr×nh ®é chuyªn m«n kỹ
thuật, nghiệp vụ giữa thanh niªn n«ng th«n vµ thanh niªn ®« thÞ vÉn cßn kh¸ cao.
Cã 70% thanh niªn ®« thÞ vµ 94,7% thanh niªn n«ng th«n kh«ng cã chuyªn m«n
nghiệp vụ; 9% thanh niªn ®« thÞ vµ 1,7% thanh niªn n«ng th«n lµ CNKT cã bằng,
6% thanh niªn ®« thị vµ 1,7% thanh niªn n«ng th«n tốt nghiệp THCN, 15% thanh
niªn đ« thị vµ chỉ cã 1,9% thanh niªn n«ng th«n cã tr×nh độ ĐH vµ trªn ĐH.
18
Tỉ lệ lao động thanh niªn cã tr×nh độ chuyªn m«n, kỹ thuật, nghiệp vụ tăng kh¸
nhanh trong những năm qua nhưng đến năm 2003 mới đạt 10% lµ qu¸ thấp trước
yªu cÇu CNH, HĐH đất nước vµ chủ động hội nhập kinh tế quốc tế.
Theo số liệu cơ cấu ngµnh nghề năm 2002 vµ 2003, tÝnh riªng trong 604.396
sinh viªn hệ chÝnh quy tập trung, tỉ lệ sinh viªn học n«ng nghiệp chỉ cã 5,77%. Qua
c¸c hội chợ việc lµm được tổ chức gần đ©y th× chỉ cã 20% lao động ®¸p ứng được
nhu cầu tuyển kỹ sư n«ng, l©m, ngư nghiệp.
Theo kết quả điều tra nông thôn, nông nghiệp do Tổng cục Thống kê
công bố đầu năm 2004, cả nước có 93% số lao động nông thôn chưa qua
đào tạo, 0,8% có trình độ cao đẳng, 0,7% ở trình độ đại học và tương
đương.
Ngoài ra, chỉ có 2,3% lao động được đào tạo tay nghề theo trình độ
sơ cấp hoặc công nhân kỹ thuật, 2,4% có trình độ trung cấp kỹ thuật.
Trong những năm gần đây, trình độ học vấn của lao động cả nước nói chung
và nông thôn nói riêng không ngừng được nâng cao. Tuy nhiên có sự cách biệt khá
lớn giữa khu vực thành thị và nông thôn, giữa nam và nữ, giữa các vùng lãnh thổ
kinh tế về trình độ giáo dục. Nhiều công trình nghiên cứu đã đưa ra kết luận ở
nông thôn, dân trí thấp hơn 2 lần, nhân tài thấp hơn 8,6 lần và nhân lực, trong đó
đào tạo nghề thấp hơn 10 lần so với khu vực thành thị.
Cơ cấu lao động theo trình độ kỹ thuật cũng có những điểm mất cân đối so với yêu
cầu của sự phát triển. Lao động trí óc ở thành thị chiếm 30%, ở nông thôn chỉ là
4,4%.
Theo chấm điểm và xếp hạng của Diễn đàn Kinh tế Thế giới, về sức
cạnh tranh của lao động theo thang điểm 100 thì Việt Nam mới đạt 45
điểm về khung pháp lý, 20 điểm về năng suất lao động, 40 điểm về thái độ
lao động, 16 điểm về kỹ năng lao động và 32 điểm về chất lượng lao
động. Các nhà kinh tế thế giới cũng cảnh báo rằng các nền kinh tế có
chất lượng nguồn nhân lực dưới 35 điểm đều có nguy cơ mất sức cạnh
tranh trên thị trường toàn cầu.
Việt Nam không những chỉ có sự mất cân đối trong cơ cấu của đội
ngũ lao động nói chung mà còn có sự mất cân đối nghiêm trọng trong cơ
19
cấu đào tạo lực lượng lao động theo ngành nghề cũng như sự phân bổ
số lượng lao động này theo các ngành kinh tế và vùng kinh tế. Ngành
nông - lâm - ngư nghiệp với gần 70% lao động xã hội nhưng chỉ có 14%
tổng số lao động kỹ thuật.
Đã vậy, số lao động có trình độ chuyên môn kỹ thuật ít ỏi được phân
bổ cho lĩnh vực này lại chủ yếu tập trung ở khu vực quản lý Nhà nước,
các cơ quan nghiên cứu, đào tạo, còn trong khu vực sản xuất chỉ chiếm
số lượng nhỏ (có tới 93% cán bộ khoa học kỹ thuật làm việc ở các cơ
quan Trung ương, 5,4% ở cấp tỉnh và cấp huyện chỉ là 0,3%).
Đặc biệt, có tình trạng thiếu trầm trọng lao động kỹ thuật ở các khu
công nghiệp, khu chế xuất. Ví như ở Đồng Nai hiện có khoảng 100.000 lao
động chưa có việc làm nhưng vẫn không đáp ứng được 85.000 chỗ làm
việc cần thiết cho các khu công nghiệp trong tỉnh. Tại khu công nghiệp
Thủ Đức, Tân Thuận..., số lao động địa phương chỉ đáp ứng được 2/3 nhu
cầu lao động cần thiết cho các khu công nghiệp, còn lại phải tuyển lao
động từ các địa phương khác.
Sự thiếu vắng đội ngũ lao động có trình độ đã hạn chế khả năng tạo
việc làm phi nông nghiệp và chuyển đổi cơ cấu lao động, tiếp nhận
chuyển giao khoa học công nghệ để có thể thúc đẩy kinh tế nông thôn.
Trong khi chất lượng của nguồn nhân lực còn rất thấp thì lao động
đã được đào tạo cũng chưa được sử dụng có hiệu quả, thể hiện ở tỉ lệ
thất nghiệp của số lao động này vẫn ở mức cao. ở khu vực nông thôn
hiện nay thiếu trầm trọng cán bộ quản lý hành chính, kinh tế, kỹ thuật các
cấp huyện, xã. Đây là lực lượng nòng cốt, thông qua đó các chủ trương,
chính sách phát triển nông nghiệp, nông thôn của Đảng, Nhà nước mới
đến được người nông dân, phục vụ lợi ích của cộng đồng nông thôn.
"Công tác đào tạo nghề cho nông nghiệp, nông thôn hiện nay chưa được
các ngành, các cấp quan tâm đúng mức và đầu tư thoả đáng. Mặc dù hiện
nay xuất hiện nhiều mô hình đào tạo nghề nhưng việc quy hoạch, kế
hoạch đào tạo, kinh phí, giáo trình, cơ sở đào tạo, giáo viên... vẫn chưa
đáp ứng được yêu cầu đào tạo nghề cho nông dân và lao động nông
20
- Xem thêm -