Tài liệu Thực hiện pháp luật về tuyển dụng viên chức ở các đơn vị sự nghiệp công lập từ thực tiễn tỉnh quảng bình​

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT NGUYỄN THANH TRÀ THùC HIÖN PH¸P LUËT VÒ TUYÓN DôNG VI£N CHøC ë C¸C §¥N VÞ Sù NGHIÖP C¤NG LËP - Tõ THùC TIÔN TØNH QU¶NG B×NH LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI - 2019 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT NGUYỄN THANH TRÀ THùC HIÖN PH¸P LUËT VÒ TUYÓN DôNG VI£N CHøC ë C¸C §¥N VÞ Sù NGHIÖP C¤NG LËP - Tõ THùC TIÔN TØNH QU¶NG B×NH Chuyên ngành: Luật Hiến pháp và Luật hành chính Mã số: 8380101.02 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Cán bộ hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS VŨ TRỌNG HÁCH HÀ NỘI - 2019 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Luận văn này là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả nêu trong Luận văn chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác.Các số liệu, ví dụ và trích dẫn trong Luận văn đảm bảo tính chính xác, tin cậy và trung thực. Tôi đã hoàn thành tất cả các môn học và đã thanh toán tất cả các nghĩa vụ tài chính theo quy định của Khoa Luật Đại học Quốc gia Hà Nội. Vậy tôi viết Lời cam đoan này đề nghị Khoa Luật xem xét để tôi có thể bảo vệ Luận văn. Xin chân thành cảm ơn! NGƯỜI CAM ĐOAN Nguyễn Thanh Trà LỜI CẢM ƠN Tôi xin bày tỏ lời cảm ơn chân thành và lòng biết ơn sâu sắc tới PGS.TS. Vũ Trọng Hách, người hướng dẫn khoa học giúp tôi thực hiện luận văn này. Sự hướng dẫn, góp ý tận tình và những câu hỏi hóc búa của thầy đã giúp tôi định hướng, quyết tâm và hoàn thành bản luận văn tốt hơn. Xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành tới các thầy cô giáo lớp Cao học Luật Hiến Pháp và Luật Hành chính khóa 23 đã giúp tôi lĩnh hội những kiến thức cơ bản về lĩnh vực quan trọng này. Xin trân trọng cảm ơn Khoa Luật Đại học Quốc gia đã tiên phong tổ chức khóa học bổ ích và lý thú, các thầy cô giáo Khoa Luật, Phòng Đào tạo và Bộ môn Luật Hiến pháp-Hành chính đã tạo điều kiện giúp đỡ trong suốt thời gian khóa học và thực hiện luận văn. Xin cảm ơn các bạn cơ quan đoàn thể Tỉnh Quảng Bình đã trao đổi thảo luận và cung cấp những thông tin tư liệu hữu ích liên quan đến đề tài luận văn. Cuối cùng, xin đặc biệt cảm ơn gia đình và những người bạn đã ủng hộ, động viên, khích lệ tôi trong suốt quá trình học tập và hoàn thành luận văn. Xin chân thành cảm ơn! Hà Nội, tháng 10/2019 Tác giả Nguyễn Thanh Trà MỤC LỤC Trang Trang phụ bìa Lời cam đoan Lời cảm ơn Danh mục các chữ viết tắt Danh mục bảng, hình MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ TUYỂN DỤNG VIÊN CHỨC Ở CÁC ĐƠN VỊ SỰ NGHIỆP CÔNG LẬP .................................................................................................... 7 1.1. Những khái niệm cơ bản.................................................................... 7 1.1.1. Khái niệm viên chức ............................................................................. 7 1.1.2. Khái niệm tuyển dụng viên chức ........................................................ 10 1.1.3. Khái niệm đơn vị sự nghiệp công lập ................................................. 12 1.1.4. Khái niệm thực hiện pháp luật về tuyển dụng viên chức ................... 13 1.2. Nội dung và hình thức thực hiện pháp luật về tuyển dụng viên chức............................................................................................ 14 1.2.1. Căn cứ tuyển dụng viên chức ............................................................. 15 1.2.2. Nguyên tắc tuyển dụng viên chức ...................................................... 18 1.2.3. Điều kiện dự tuyển viên chức ............................................................. 19 1.2.4. Thẩm quyền tuyển dụng viên chức .................................................... 20 1.2.5. Phương thức tuyển dụng viên chức .................................................... 21 1.2.6. Quy trình tổ chức thực hiện tuyển dụng viên chức ............................ 21 1.3. Vai trò của thực hiện pháp luật về hoạt động tuyển dụng viên chức ở các đơn vị sự nghiệp công lập ..................................... 29 1.3.1. Thực hiện pháp luật về tuyển dụng viên chức là phương thức để đường lối, chính sách, pháp luật tuyển dụng viên chức đi vào thực tiễn đời sống xã hội .................................................................... 29 1.3.2. Thực hiện pháp luật về tuyển dụng viên chức đảm bảo mục tiêu xây dựng đội ngũ viên chức phục vụ cho hoạt động các đơn vị sự nghiệp công lập.............................................................................. 30 1.3.3. Thực hiện pháp luật về tuyển dụng viên chức là cơ sở hoàn thiện pháp luật về tuyển dụng viên chức ............................................ 30 1.4. Những yếu tố ảnh bảo đảm đến việc thực hiện pháp luật về tuyển dụng viên chức ở các đơn vị nghiệp công lập...................... 32 1.4.1. Chủ trương đường lối,quan điểm nhận thức của Đảng và Nhà nước ta ảnh hưởng đến việc thực hiện pháp luật về tuyển dụng viên chức ở các đơn vị sự nghiệp công lập ........................................ 32 1.4.2. Mức độ hoàn thiện pháp luật về tuyển dụng viên chức ở các đơn vị sự nghiệp công lập ......................................................................... 34 1.4.3. Năng lực tổ chức và nguồn nhân lực về tuyển dụng viên chức ở các đơn vị sự nghiệp công lập ............................................................ 35 Tiểu kết chƣơng 1 .......................................................................................... 38 CHƢƠNG 2: THỰC TRẠNG THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ TUYỂN DỤNG VIÊN CHỨC Ở CÁC ĐƠN VỊ SỰ NGHIỆP CÔNG LẬP TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH QUẢNG BÌNH .................................................39 2.1. Khái quát về điều kiện tự nhiên và tình hình kinh tế- xã hội ảnh hƣởng đến tuyển dụng viên chức ở các đơn vị sự nghiệp công lập trên địa bàn tỉnh Quảng Bình .......................................... 39 2.1.1. Đặc điểm tự nhiên............................................................................... 39 2.1.2. Đặc điểm kinh tế - xã hội ................................................................... 41 2.2. Thực tiễn thực hiện pháp luật về tuyển dụng viên chức ở các ĐVSNCL trên địa bàn tỉnh Quảng Bình........................................ 42 2.2.1. Cơ sở pháp lý thực hiện pháp luật về tuyển dụng viên chức tại tỉnh Quảng Bình ................................................................................. 42 2.2.2. Thực trạng các đơn vị sự nghiệp công lập tại tỉnh Quảng Bình ......... 43 2.2.3. Thực tiễn thực hiện pháp luật về tuyển dụng viên chức tại tỉnh Quảng Bình......................................................................................... 48 Những tác động trong việc thực hiện pháp luật đối với hoạt động tuyển dụng viên chức ở các ĐVSNCL .................................. 65 2.3.1. Những tác động tích cực trong thực hiện pháp luật về tuyển dụng viên chức ở các ĐVSNCL từ thực tiễn tỉnh Quảng Bình ......... 65 2.3.2. Những hạn chế trong thực hiện pháp luật về tuyển dụng viên chức ở các ĐVSNCL từ thực tiễn tỉnh Quảng Bình .......................... 67 2.3. Nguyên nhân của những ƣu điểm và hạn chế trong thực hiện pháp luật về tuyển dụng viên chức viên chức ở các ĐVSNCL trên địa bàn tỉnh Quảng Bình hiện nay ........................ 76 2.4.1. Nguyên nhân của những ưu điểm ...................................................... 76 2.4.2. Nguyên nhân của những hạn chế ....................................................... 76 Tiểu kết chƣơng 2 .......................................................................................... 80 2.4. CHƢƠNG 3: QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP NHẰM HOÀN THIỆN QUY ĐỊNH PHÁP LUẬT VỀ TUYỂN DỤNG VIÊN CHỨC Ở CÁC ĐƠN VỊ SỰ NGHIỆP CÔNG LẬP TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH QUẢNG BÌNH....................................................................... 81 3.1. Quan điểm nhằm hoàn thiện quy định của pháp luật về tuyển dụng viên chức ở các ĐVSNCL ............................................ 81 Giải pháp nhằm hoàn thiện quy định của pháp luật về tuyển dụng viên chức ở các ĐVSNCL....................................................... 83 3.2.1. Hoàn thiện hệ thống pháp luật về viên chức ...................................... 83 3.2.2. Nâng cao trách nhiệm của người đứng đầu ĐVSNCL trên địa bàn tỉnh Quảng Bình trong việc thực hiện công tác tuyển dụng........ 87 3.2.3. Thay đổi nhận thức của các đơn vị sự nghiệp công lập trên địa bàn tỉnh Quảng Bình .......................................................................... 88 3.2.4. Đổi mới hình thức tuyển dụng viên chức ở các đơn vị sự nghiệp công lập trên địa bàn tỉnh Quảng Bình .............................................. 92 Tiểu kết chƣơng 3 .......................................................................................... 95 3.2. KẾT LUẬN .................................................................................................... 96 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................... 97 DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT Chữ cái viết tắt/ kí hiệu Cụm từ viết tắt ĐVSNCL Đơn vị sự nghiệp công lập VBQPPL Văn bản quy phạm pháp luật DANH MỤC BẢNG, HÌNH Số hiệu Tên bảng, hình Trang Bảng 2.1 Kết quả công tác tuyển dụng viên chức ở các ĐVSNCL trên địa bàn tỉnh Quảng Bình từ năm 2014- 2018 45 Quy trình tuyển dụng viên chức ở các ĐVSNCL 22 Hình 1.1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Con người được xem là nguồn lực quý giá nhất và có tính quyết định của mọi thời đại. Một đất nước muốn phát triển cần có rất nhiều các điều kiện cũng như các nguồn lực cần thiết khác nhau (cơ sở vật chất, tài nguyên thiên nhiên, vốn, khoa học kĩ thuật, nguồn nhân lực), trong đó yếu tố nguồn nhân lực đóng vai trò quan trọng nhất và chi phối các yếu tố còn lại. Trong các văn kiện của Đảng và các chính sách của Nhà nước đều khẳng định rằng: “Con người ở vị trí trung tâm trong toàn bộ chiến lược phát triển kinh tế- xã hội, lấy việc phát huy nguồn lực con người làm yếu tố cơ bản cho sự phát triển nhanh và bền vững”. Lịch sử loài người đã kiểm nghiệm và đi đến kết luận: Nguồn lực con người là lâu bền nhất, chủ yếu nhất trong sự phát triển của kinh tế- xã hội và sự tiến bộ của loài người. Đặc biệt là trong giai đoạn hiện nay, khi nước ta đang gia nhập WTO và hòa nhập vào nền kinh tế thế giới thì việc phát triển nguồn nhân lực và thu hút nguồn nhân tài phục vụ cho sự phát triển là rất cần thiết. Trong hoạt động của nền hành chính, vấn đề xây dựng đội ngũ viên chức luôn là vấn đề quan tâm hàng đầu của cả nước nói chung cũng như trên địa bàn tỉnh Quảng Bình nói riêng. Để có nguồn nhân lực đáp ứng trình độ chuyên môn hóa ngày càng cao và đạt hiệu quả tốt nhất, cần thực hiện đồng bộ nhiều biện pháp quản lí nhân sự khác nhau. Trong đó, tuyển dụng con người nói chung và tuyển dụng viên chức nói riêng đóng vai trò hết sức quan trọng. Từ phạm vi quốc gia đến từng cơ quan, đơn vị của nhà nước hoặc các tổ chức sản xuất, kinh doanh đều phải xây dựng kế hoạch, chiến lược thu hút nhân tài về làm việc. Các ĐVSNCL trên địa bàn tỉnh Quảng Bình cũng không đứng ngoài hoạt động này. Để điều chỉnh hoạt động tuyển dụng, các cơ quan nhà nước đã ban 1 hành nhiều VBQPPL. Tuy nhiên, nhiều quy phạm tỏ ra không phù hợp với thực tế, hệ thống văn bản vẫn còn chắp vá, thiếu sự thống nhất. Mặt khác, quan điểm, cơ chế quản lý các ĐVSNCL và đội ngũ nhân lực làm việc tại đây cũng có nhiều sự thay đổi đã tạo ra một sự bị động từ phía các đơn vị này. Luật Viên chức đã được quốc hội khóa XII, kỳ họp thứ 8 thông qua ngày 15/11/2010, là luật đầu tiên điều chỉnh riêng về nhóm đối tượng viên chức, đã có không ít tác động đến bộ máy nhà nước từ trung ương đến địa phương bởi những quy định mới liên quan đến nguồn nhân lực sẽ vô hình dung tác động đến cơ cấu của tổ chức bộ máy. Việc ban hành luật viên chức chứa đựng hy vọng sẽ tạo ra sự thay đổi tích cực trong pháp luật về viên chức và các ĐVSNCL. Với vấn đề tuyển dụng viên chức, luật mới chỉ dừng lại ở những quy định cơ bản, nội dung cụ thể còn đang chờ đợi ở những văn bản dưới luật, một số quy định còn tạo sự băn khoăn trong dư luận. Vì vậy, cần có những nghiên cứu thực tế, khách quan về các vấn đề liên quan đến viên chức trong đó có mảng tuyển dụng làm cơ sở cho việc nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động này. Vì vậy tôi lựa chọn và mong muốn được nghiên cứu chuyên sâu, toàn diện đề tài “Thực hiện pháp luật về tuyển dụng viên chức ở các đơn vị sự nghiệp công lập – từ thực tiễn tỉnh Quảng Bình”. Mong rằng khóa luận sẽ góp phần nâng cao hiệu quả và chất lượng tuyển dụng viên chức nhằm tìm kiếm nguồn nhân lực có “chất” trong các ĐVSNCL trên địa bàn tỉnh Quảng Bình. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Tuyển chọn nhân lực chuyên môn có chất lượng vào làm việc tại các cơ quan, đơn vị của nhà nước là công việc quan trọng mà mọi tổ chức đều phải chú trọng thực hiện bởi con người là nguồn lực quý giá nhất, quyết định sự tồn tại và phát triển của một tổ chức. Trong những năm qua có rất nhiều luận văn, luận án, công trình nghiên cứu khoa học tập trung xoay quanh vấn đề 2 tuyển dụng nhân lực nhưng chủ yếu tập trung vào nghiên cứu nhóm đối tượng công chức hoặc có nghiên cứu về viên chức trong nhóm cán bộ, công chức. Một số đề tài, công trình nghiên cứu tiêu biểu như sau: - “Sự điều chỉnh của pháp luật về viên chức” của GS.TS. Phạm Hồng Thái; - Luận án tiến sĩ của tác giả Nguyễn Quốc Hiệp, “Hoàn thiện pháp luật về tuyển chọn công chức ở nước ta”; - “Một số kiến nghị về xây dựng cơ chế tuyển dụng công chức theo mô hình công vụ việc làm ở nước ta”, của tác giả Đào Thị Thanh; - “Một số suy nghĩ về việc xây dựng Luật Viên chức”, Vũ Khoan Nguyên Phó Thủ tướng Chính phủ; - “Một số vấn đề về tuyển chọn, sử dụng và đãi ngộ nhân tài”, tác giả Trần Văn Quảng; - “Cơ sở lý luận và thực tiễn xây dựng đội ngũ cán bộ công chức” của TS. Thang Văn Phúc và TS. Nguyễn Minh Phương (đồng chủ biên); - “Kinh nghiệm thi tuyển công chức của một số nước trên thế giới”, tác giả Trần Thị Minh Châu; - “Viên chức và những vấn đề cần chú ý khi xây dựng Luật Viên chức”, tác giả Văn Tất Thu; Nhìn chung, các công trình nghiên cứu ở trên đều tập trung phân tích, nghiên cứu về cán bộ công chức, viên chức ở nhiều khía cạnh khác nhau. Do mục đích nghiên cứu và phạm vi nghiên cứu của mỗi công trình là khác nhau nên chưa đi sâu nghiên cứu về vấn đề tuyển dụng viên chức và đặc biệt là nghiên cứu về hoạt động tuyển dụng viên chức ở các ĐVSNCL trên địa bàn tỉnh Quảng Bình đến nay vẫn chưa có công trình nghiên cứu, luận văn này hy vọng sẽ có những đóng góp nhất định trong việc nghiên cứu về tuyển dụng viên chức nói chung và việc thực hiện về pháp luật tuyển dụng viên chức ở các ĐVSNCL trên địa bàn tỉnh Quảng Bình nói riêng. 3 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích Đề tài tập trung nghiên cứu tìm hiểu về quy định của pháp luật hiện hành tuyển dụng viên chức ở các ĐVSNCL, tìm hiểu thực trạng tuyển dụng viên chức ở các ĐVSNCL trên địa bàn tỉnh Quảng Bình và đưa ra một số kiến nghị, giải pháp nhằm hoàn thiện quy định pháp luật, nâng cao hiệu quả hoạt động tuyển dụng viên chức ở các ĐVSNCL trên địa bàn tỉnh Quảng Bình. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để đạt được mục đích trên, luận văn sẽ giải quyết các nhiệm vụ cụ thể sau: - Một là, nghiên cứu cơ sở lý luận hoàn thiện pháp luật viên chức trong các ĐVSNCL, cụ thể như: Khái niệm, nội dung, đặc điểm và vai trò của pháp luật về viên chức trong các ĐVSNCL; các yếu tố ảnh hưởng đến việc hoàn thiện pháp luật về viên chức trong các ĐVSNCL. - Hai là, nghiên cứu thực trạng pháp luật về viên chức trong các ĐVSNCL ở Quảng Bình hiện nay, cụ thể: phân tích, đánh giá thực trạng, những kết quả đạt được, những bất cập, hạn chế và nguyên nhân của những hạn chế của pháp luật về viên chức trong các ĐVSNCL- từ thực tiễn tỉnh Quảng Bình. - Ba là, trên cơ sở làm rõ những vấn đề lý luận, thực tiễn như nêu ở các mục trên, luận văn đề xuất những quan điểm và giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật về viên chức trong các ĐVSNCL- từ thực tiễn tỉnh Quảng Bình. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Luận văn tập trung nghiên cứu những quy định của pháp luật hiện hành của Việt Nam về viên chức trong các ĐVSNCL- từ thực tiễn tỉnh Quảng Bình. 4.2. Phạm vi nghiên cứu Phạm vi không gian: Luận văn nghiên cứu pháp luật về viên chức trong các ĐVSNCL - từ thực tiễn tỉnh Quảng Bình. 4 Phạm vi thời gian: Thời gian nghiên cứu của đề tài tập trung vào giai đoạn từ năm 2014-2018. Phạm vi về nội dung nghiên cứu: Nghiên cứu những quy định của pháp luật về tuyển dụng viên chức ở các ĐVSNCL nói chung cũng như việc tuyển dụng viên chức ở các ĐVSNCL từ thực tiễn tỉnh Quảng Bình nói riêng. 5. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu Đề tài được thực hiện trên cơ sở lí luận khoa học và các phương pháp nghiên cứu của Chủ nghĩa Mác – Lê Nin, tư tưởng Hồ Chí Minh, vận dụng những quan điểm của Đảng và Nhà nước ta về hoàn thiện hệ thống pháp luật và áp dụng pháp luật, đặc biệt là trong lĩnh vực cải cách tư pháp. Trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử, đề tài kết hợp nhuần nhuyễn nhiều phương pháp nghiên cứu khác nhau để làm rõ nội dung vấn đề. Khoá luận cũng sử dụng phương pháp nghiên cứu thực tiễn để làm sáng tỏ các vấn đề liên quan đến tuyển dụng viên chức ở các ĐVSNCL trên địa bàn tỉnh Quảng Bình. Phương pháp so sánh được sử dụng khi tìm hiểu sự khác biệt giữa tuyển dụng viên chức với các đối tượng khác, khác biệt giữa tuyển dụng viên chức ở nước ta với một số nước trên thế giới nhằm đối chiếu và hoàn thiện pháp luật Việt Nam về tuyển dụng viên chức. Phương pháp thống kê cũng được sử dụng để tìm hiểu số lượng viên chức được tuyển dụng tại một số ĐVSNCL. Phương pháp phân tích tổng hợp vừa đảm bảo tính khái quát của vấn đề được nghiên cứu vừa đảm bảo tính chuyên sâu ở mỗi nội dung liên quan đến tuyển dụng viên chức ở các ĐVSNCL trên địa bàn tỉnh Quảng Bình. 6. Ý nghĩa của luận văn Ý nghĩa lý luận: Thông qua việc làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn của việc hoàn thiện pháp luật về viên chức ở các ĐVSNCL, Luận văn khẳng định 5 sự cần thiết của việc hoàn thiện pháp luật về viên chức ở các ĐVSNCL. Hoàn thiện pháp luật về viên chức ở các ĐVSNCL góp phần hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam dưới góc độ bảo đảm tính toàn diện, bảo đảm mọi lĩnh vực xã hội, mọi quan hệ xã hội quan trọng đều được điều chỉnh bằng pháp luật. Ý nghĩa thực tiễn: Luận văn góp phần đóng góp ý kiến, đánh giá của cá nhân về những thành tựu, những hạn chế, khuyết thiếu của pháp luật về viên chức ở các ĐVSNCL- từ thực tiễn tỉnh Quảng Bình. Từ đó đóng góp những đề xuất, kiến nghị của cá nhân nhằm hoàn thiện pháp luật về viên chức ở các ĐVSNCL- từ thực tiễn tỉnh Quảng Bình. Đây cũng là nguồn tài liệu tham khảo cho các cơ quan quản lý trong việc hoạch định chính sách, xây dựng kế hoạch, lộ trình hoàn thiện pháp luật về viên chức ở các ĐVSNCL. 7. Kết cấu luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, mục lục, phụ lục và danh mục tài liệu tham khảo, đề tài được cấu trúc làm ba chương: Chương 1: Cơ sở lý luận thực hiện pháp luật về tuyển dụng viên chức ở các đơn vị sự nghiệp công lập. Chương 2: Thực trạng thực hiện pháp luật về tuyển dụng viên chức ở các đơn vị sự nghiệp công lập trên địa bàn tỉnh Quảng Bình. Chương 3: Quan điểm và giải pháp hoàn thiện pháp luật về tuyển dụng viên chức ở các đơn vị sự nghiệp công lập- từ thực tiễn tỉnh Quảng Bình. 6 CHƢƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ TUYỂN DỤNG VIÊN CHỨC Ở CÁC ĐƠN VỊ SỰ NGHIỆP CÔNG LẬP 1.1. Những khái niệm cơ bản 1.1.1. Khái niệm viên chức Trải qua thời kỳ dài của lịch sử xây dựng đất nước trong hòa bình, nước ta đã quen với việc sử dụng thuật ngữ cán bộ, công nhân, viên chức. Đây là cụm từ chỉ những người làm việc trong hệ thống chính trị, thực hiện các hoạt động sự nghiệp và các hoạt động sản xuất kinh doanh do Nhà nước tổ chức. Trước năm 2003, Pháp lệnh cán bộ, công chức năm 1998 (sau đây gọi là Pháp lệnh năm 1998) không hề đề cập đến viên chức như một đội ngũ nhân sự độc lập trong các đơn vị, tổ chức mà mặc nhiên quan niệm công chức giống viên chức. Vì vậy quan niệm về viên chức thời điểm này chưa được chính thức đưa ra tại văn bản luật. Tuy nhiên trên phương diện lý luận đã có khá nhiều ý kiến khoa học khác nhau quan niệm về viên chức. Khái niệm viên chức được sử dụng trong các VBQPPL thay đổi theo từng thời kỳ tuỳ thuộc vào quan điểm của nhà nước về đội ngũ này. Hiến pháp 1992 sử dụng cụm từ “cán bộ, viên chức” để chỉ chung những người làm việc tại các cơ quan nhà nước, ĐVSNCL (Điều 8). Theo đó, viên chức là một khái niệm rất rộng, “có khi dùng để chỉ một phạm vi rộng lớn những người làm việc trong cả bộ máy, tổ chức nhà nước” [5, tr.27]. Viên chức theo cách hiểu ở trên không được sử dụng nguyên nghĩa trong các VBQPPL có hiệu lực thấp hơn. Tại Pháp lệnh Cán bộ, công chức ban hành năm 1998, cụm từ được sử dụng là “cán bộ, công chức”. Khi Pháp lệnh được sửa đổi, bổ sung năm 2003, lần đầu tiên viên chức được tách riêng thành một nhóm, phân biệt với công chức. Điểm d, điều 1 Pháp lệnh quy định 7 viên chức là “những người được tuyển dụng, bổ nhiệm vào một ngạch viên chức hoặc được giao giữ một nhiệm vụ thường xuyên trong đơn vị sự nghiệp của nhà nước, tổ chức chính trị, tổ chức chính trị - xã hội”. Theo quy định này, viên chức là một nhóm nhỏ thuộc một tập hợp lớn hơn là cán bộ, công chức. Hai đối tượng công chức và viên chức tiếp tục có sự thay đổi tại hai đạo luật mới ban hành là Luật Cán bộ, công chức 2008 và Luật Viên chức 2010. Luật Viên chức được Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam khóa XII, kỳ họp thứ 8 thông qua ngày 15 tháng 11 năm 2010. Luật này có hiệu lực thi hành từ ngày 01 tháng 01 năm 2012. Điều 2 quy định: “Viên chức là công dân Việt Nam, được tuyển dụng theo vị trí việc làm, làm việc tại đơn vị sự nghiệp công lập theo chế độ hợp đồng làm việc, hưởng lương từ quỹ lương của đơn vị sự nghiệp công lập theo quy định của pháp luật”. Viên chức là người thực hiện các công việc hoặc nhiệm vụ có yêu cầu về năng lực, kỹ năng chuyên môn, nghiệp vụ trong các đơn vị sự nghiệp công lập thuộc các lĩnh vực: giáo dục, đào tạo, y tế, khoa học, công nghệ, văn hóa, thể dục thể thao, du lịch, lao động - thương binh và xã hội, thông tin - truyền thông, tài nguyên - môi trường, dịch vụ... như bác sĩ, giáo viên, giảng viên đại học..., hưởng lương từ quỹ lương của đơn vị sự nghiệp công lập theo quy định của pháp luật. Như vậy, đồng thời với việc Luật Cán bộ, công chức phân định “cán bộ” và “công chức”, Luật Viên chức cũng đã làm rõ được khái niệm viên chức, phân biệt viên chức với cán bộ và công chức. Sự khác biệt cơ bản của viên chức so với cán bộ, công chức, đó chính là chế độ tuyển dụng gắn với vị trí việc làm, thông qua chế độ hợp đồng làm việc và tiền lương được hưởng từ quỹ tiền lương của đơn vị sự nghiệp công lập. Lao động của viên chức không mang tính quyền lực công, chỉ thuần túy là hoạt động nghề nghiệp mang tính chuyên môn, nghiệp vụ, vì vậy, Luật Viên chức đã làm rõ: “Hoạt động nghề nghiệp của viên chức là 8 việc thực hiện công việc hoặc nhiệm vụ trong đơn vị sự nghiệp công lập theo quy định của pháp luật về viên chức và các pháp luật có liên quan”. Điểm khác biệt cơ bản của viên chức so với công chức là viên chức được tuyển dụng gắn với vị trí việc làm, thông qua chế độ hợp đồng làm việc và tiền lương được hưởng từ quỹ tiền lương của đơn vị sự nghiệp công lập. Còn Công chức được tuyển dụng, bổ nhiệm vào ngạch, chức vụ, chức danh trong cơ quan của Đảng Cộng sản Việt Nam, Nhà nước, tổ chức chính trị - xã hội ở trung ương, cấp tỉnh, cấp huyện; trong cơ quan, đơn vị thuộc Quân đội nhân dân mà không phải là sĩ quan, quân nhân chuyên nghiệp, công nhân quốc phòng; trong cơ quan, đơn vị thuộc Công an nhân dân mà không phải là sĩ quan, hạ sĩ quan chuyên nghiệp và trong bộ máy lãnh đạo, quản lý của đơn vị sự nghiệp công lập, trong biên chế và hưởng lương từ ngân sách nhà nước; trừ công chức trong bộ máy lãnh đạo, quản lý của đơn vị sự nghiệp công lập thì lương được bảo đảm từ quỹ lương của đơn vị sự nghiệp công lập theo quy định của pháp luật. Mặc dù đã xây dựng được hai đạo luật quan trọng điều chỉnh về hai nhóm đối tượng nhưng khái niệm viên chức và đối tượng được coi là viên chức vẫn chưa đạt được sự nhất trí cao của những nhà quản lý và các nhà nghiên cứu. Việc đưa người đứng đầu ĐVSNCL từ đối tượng viên chức sang công chức là điều gây băn khoăn nhất. Đáng tiếc là điều này xảy ra khi Luật Cán bộ, công chức và Luật Viên chức đã được nghiên cứu, soạn thảo khá kỹ lưỡng sau khi rút ra nhiều kinh nghiệm từ thực tiễn quản lý công chức và viên chức hàng chục năm qua. Điều này khiến cho việc ban hành các quy định về tuyển dụng cũng như quản lý, sử dụng viên chức gặp phải một số điểm phức tạp không đáng có. Qua các định nghĩa trên, có thể nhận thấy được những đặc điểm cơ bản của viên chức như sau: 9 - Thứ nhất, phải là công dân Việt Nam; - Thứ hai, về chế độ tuyển dụng: Viên chức phải là người được tuyển dụng trước hết theo vị trí việc làm; - Thứ ba, về nơi làm việc: Viên chức làm việc tại ĐVSNCL theo khoản 1 điều 9 Luật Viên chức năm 2010 được hiểu là “…tổ chức do cơ quan có thẩm quyền của Nhà nước, tổ chức chính trị, tổ chức chính trị - xã hội thành lập theo quy định của pháp luật, có tư cách pháp nhân, cung cấp dịch vụ công, phục vụ quản lý nhà nước” [21]. - Thứ tư, về thời gian làm việc: Thời gian làm việc của viên chức được tính kể từ khi được tuyển dụng, Hợp đồng làm việc được ký kết giữa viên chức và ĐVSNCL có hiệu lực cho đến khi chấm dứt hợp đồng làm việc hoặc đủ tuổi nghỉ hưu theo quy định của Bộ luật Lao động; - Thứ năm, về chế độ lao động: viên chức làm việc theo chế độ Hợp đồng làm việc và hưởng lương từ quỹ lương của ĐVSNCL theo quy định của pháp luật. Điều đó có nghĩa giữa viên chức và bên tuyển dụng có sự thỏa thuận về vị trí việc làm, tiền lương, chế độ đãi ngộ, quyền và nghĩa vụ của mỗi bên. Hợp đồng làm việc là cơ sở pháp lí để sau này xử lý các việc liên liên quan đến việc vi phạm quyền hay các vấn đề khác phát sinh giữa hai bên. 1.1.2. Khái niệm tuyển dụng viên chức Hiểu một cách đơn giản thì tuyển dụng là lựa chọn người để làm những công việc nhất định. Tuyển dụng phải theo nguyên tắc cạnh tranh giữa các ứng viên, như vậy mới đúng nghĩa là "tuyển" [6]. Tuyển dụng viên chức có những điểm khác biệt so với tuyển dụng nhân lực tại các đơn vị ngoài công lập. Cùng là việc lựa chọn người xứng đáng nhất, phù hợp nhất nhưng tiêu chuẩn, phương thức tuyển dụng ở hai khu vực khác nhau. Tuyển dụng nhân lực tại khu vực ngoài công lập không nhất thiết phải theo một khuôn phép được quy định sẵn, đơn vị tuyển dụng có thể tự đặt ra tiêu chuẩn đối với ứng 10 viên dự tuyển, kết quả cuối cùng mà họ mong muốn là lựa chọn được người phù hợp nhất cho công việc. Đây cũng là mục đích trong tuyển dụng viên chức, tuy nhiên việc tuyển dụng phải tuân theo những quy định tại các VBQPPL; điều kiện, phương thức, thủ tục tuyển dụng có sự chặt chẽ hơn. Điều này được lý giải bởi viên chức là người làm việc trong các ĐVSNCL, các đơn vị này thực hiện hoạt động nhằm phục vụ công tác quản lý nhà nước, sử dụng ngân sách nhà nước trong các hoạt động nên việc tuyển dụng phải theo những quy định chặt chẽ. Tuyển dụng viên chức trên cơ sở các quy định của pháp luật hành chính, tuy nhiên cũng không được trái với các quy định của pháp luật lao động. Xét cho cùng, viên chức cũng là người lao động, làm việc cho đối tượng sử dụng lao động đặc biệt. Vì vậy, những quy định về độ tuổi tuyển dụng, thủ tục tuyển dụng, hợp đồng làm việc cũng phải dựa trên cơ sở những nguyên tắc của pháp luật lao động. Tuyển dụng được viên chức xứng đáng, có năng lực cũng chính là việc sử dụng hợp lý, có hiệu quả các nguồn lực mà nhà nước đầu tư cho các đơn vị sự nghiệp. Hiện nhà nước vẫn đang cấp một lượng ngân sách khá lớn cho việc trả lương và thanh toán các hoạt động liên quan tới đội ngũ viên chức. Một viên chức có năng lực, đảm nhiệm tốt công việc chuyên môn sẽ làm giảm bớt biên chế tại các vị trí việc làm, tạo điều kiện tiết kiệm nguồn lực để đầu tư vào các hoạt động khác. Xây dựng nguồn nhân lực luôn là nhiệm vụ quan trọng của bất kỳ một cơ quan, đơn vị nào. Ngoài việc nâng cao chất lượng đội ngũ hiện có, bổ sung những viên chức mới có chất lượng là điều cần thiết. Do đó, tuyển dụng viên chức phải được xây dựng như một hoạt động mang tính chiến lược dài hạn. Tóm lại, tuyển dụng viên chức là việc lựa chọn những công dân Việt Nam có năng lực, phẩm chất, trình độ làm công tác chuyên môn tại các ĐVSNCL, 11