Tài liệu Thực hiện pháp luật về bồi thường giải phóng mặt bằng thu hồi đất trên địa bàn quận đống đa thành phố hà nội

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO ....…../……… BỘ NỘI VỤ …….../……… HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA NGUYỄN HOÀNG THẮNG THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ BỒI THƯỜNG GIẢI PHÓNG MẶT BẰNG THU HỒI ĐẤT TRÊN ĐỊA BÀN QUẬN ĐỐNG ĐA, THÀNH PHỐ HÀ NỘI LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HIẾN PHÁP VÀ LUẬT HÀNH CHÍNH MÃ SỐ: 60 38 01 02 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. NGUYỄN BÁ CHIẾN HÀ NỘI – NĂM 2017 1 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là luận văn do chính tôi nghiên cứu và thực hiện; các kết quả phân tích trong luận văn là hoàn toàn trung thực, không được sao chép của bất kỳ công trình nào trước đây, các số liệu của luận văn được lấy từ nguồn chính thống, trung thực và chưa được công bố. Nếu không đúng như nêu trên, tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm trước Hội đồng chấm luận văn thạc sĩ và Nhà trường. NGƯỜI CAM ĐOAN Nguyễn Hoàng Thắng 1 LỜI CẢM ƠN Lời đầu tiên, tôi gửi lời cảm ơn đến tập thể các giáo sư, các nhà khoa học, các thầy giáo, cô giáo của Học viện Hành chính Quốc gia đã tận tình truyền đạt kiến thức chỉ bảo tôi trên con đường học tập và nghiên cứu khoa học. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới PGS.TS. Nguyễn Bá Chiến đã dành nhiều tâm huyết, trí tuệ của mình, giúp định hướng khoa học và luôn động viên khích lệ tôi hoàn thành luận văn một cách tốt nhất. Xin cám ơn bạn bè, đồng nghiệp, của Học viện Hành chính Quốc gia, UBND quận Đống Đa đã giúp tôi tìm kiếm tài liệu, cung cấp thông tin có liên quan đến đề tài, cũng như góp ý kiến để luận văn của tôi được tốt hơn. Hà Nội, tháng 6 năm 2017 Tác giả luận văn NGUYỄN HOÀNG THẮNG 2 MỤC LỤC Trang Lời cam đoan 1 Mục lục 3 Danh mục các chữ viết tắt 4 MỞ ĐẦU 5 Chương 1: LÝ LUẬN THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ BỒI 11 THƯỜNG GIẢI PHÓNG MẶT BẰNG THU HỒI ĐẤT 1.1. Những khái niệm cơ bản 11 1.2. Ý nghĩa của việc bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất 20 1.. Nội dung pháp luật về bồi thường giải phóng mặt bằng thu hồi 22 đất 1.5. Hình thức về thực hiện pháp luật về bồi thường thu hồi đất 29 1.6. Một số điều kiện đảm bảo thực hiện pháp luật khi Nhà nước thu hồi đất 1.7. Kinh nghiệm thu hồi đất của một số địa phương 35 Chương 2: THỰC TRẠNG THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ BỒI 48 THƯỜNG GIẢI PHÓNG MẶT BẰNG THU HỒI ĐẤT TRÊN ĐỊA BÀN QUẬN ĐỐNG ĐA, THÀNH PHỐ HÀ NỘI 2.1. Khái quát điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội tác động đến việc 48 thực hiện pháp luật về bồi thường giải phóng mặt bằng thu hồi đất trên địa quận Đống Đa, Thành phố Hà Nội 2.2. Thực trạng thực hiện pháp luật về bồi thường giải phóng mặt 57 bằng thu hồi đất trên địa bàn quận Đống Đa, Thành phố Hà Nội Chương 3: PHƯƠNG HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP ĐẢM BẢO THỰC 76 HIỆN PHÁP LUẬT VỀ BỒI THƯỜNG GIẢI PHÓNG MẶT BẰNG THU HỒI ĐẤT TRÊN ĐỊA BÀN QUẬN ĐỐNG ĐA, THÀNH PHỐ HÀ NỘI 3.1. Phương hướng thực hiện pháp luật về bồi thường giải phóng 76 mặt bằng thu hồi đất trên địa bàn quận Đống Đa, TP Hà Nội. 3.2. Giải pháp đảm bảo thực hiện pháp luật về bồi thường giải phóng 81 mặt bằng thu hồi đất trên địa bàn quận Đống Đa, Thành phố Hà Nội thời gian tới KẾT LUẬN 104 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 105 3 DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ANTT An ninh trật tự GCNQSDĐ Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất GPMB Giải phóng mặt bằng UBND Ủy ban nhân dân TĐC Tái định cư THĐ Thu hồi đất XHCN Xã hội chủ nghĩa 4 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài luận văn Đất đai đã được khẳng định là một tài nguyên quốc gia vô cùng quý giá, là tư liệu sản xuất đặc biệt, là nguồn nội lực, nguồn vốn vô cùng to lớn của đất nước, là thành phần quan trọng hàng đầu của môi trường sống, là địa bàn phân bố các khu dân cư, xây dựng các cơ sở kinh tế, văn hóa, xã hội, an ninh và quốc phòng. Ngay từ thuở sơ khai của xã hội loài người, con người đã biết sử dụng đất theo các mục đích khác nhau để phục vụ cho sự sinh tồn và phát triển của mình. Theo thời gian và sự lao động đã làm cho nhận thức của con người càng được hoàn thiện, nâng cao cùng với nhu cầu sử dụng đất ngày càng tăng để phục vụ cho đời sống, cho sản xuất, cho sự phát triển kinh tế - xã hội và công tác quản lý việc sử dụng đất đã được xây dựng một cách có khoa học, theo hệ thống thống nhất từ tổng thể đến chi tiết và theo quy định chung của pháp luật Nhà nước. Sử dụng đất đai vào mục đích quốc phòng, an ninh, lợi ích quốc gia, lợi ích công cộng, để thực hiện mục tiêu phát triển đất nước, đặc biệt là các dự án phát triển đô thị, dự án sản xuất kinh doanh, phát triển kinh tế là một tất yếu khách quan trong quá trình phát triển công nghiệp hóa - hiện đại hóa đất nước. Để có mặt bằng xây dựng các dự án, Nhà nước phải thu hồi đất của nhân dân và thực hiện việc bồi thường hỗ trợ tái định cư cho các hộ dân có đất bị thu hồi. Trong thời gian gần đây, vấn đề thực hiện cơ chế Nhà nước thu hồi đất của người đang sử dụng đất để giao đất cho các nhà đầu tư vẫn đang gây nhiều bức xúc trong thực tế triển khai, nhất là những bức xúc của người bị thu hồi đất về thực hiện bồi thường. Mặc dù các quy định của pháp luật về bồi thường khi nhà nước thu hồi đất đã từng bước được hoàn thiện, ngày càng rõ 5 ràng, cụ thể về nguyên tắc, điều kiện, đơn giá thực hiện bồi thường, hỗ trợ về đất đai và tài sản khi Nhà nước thu hồi đất. Tuy nhiên đất đai và công tác bồi thường giải phóng mặt bằng thu hồi đất đang là vấn đề hết sức nhạy cảm và phức tạp do đó thực tế thực hiện pháp luật về bồi thường, giải phóng mặt bằng thu hồi đất vẫn còn nhiều vướng mắc và tồn tại gây nhiều bức xúc trong nhân dân. Quận Đống Đa, Thành phố Hà Nội là một quận trung tâm với nhiều tiềm năng để phát triển kinh tế, hiện đang có những chính sách để thu hút đầu tư trong và ngoài nước. Cùng với quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước thì nền kinh tế - xã hội đang từng ngày phát triển. Trên địa bàn toàn quận có rất nhiều dự án đã và đang được đầu tư, nhưng công tác bồi thường giải phóng mặt bằng và thu hồi đất đang gặp rất nhiều khó khăn do nhiều nguyên nhân. Nguyên nhân chủ yếu do đất ở và nhà cửa cũng như vật kiến trúc là tài sản rất lớn đối với người dân nơi đây làm ảnh hưởng nhiều đến sản xuất và đời sống của nhân dân.Vì vậy, tôi đã lựa chọn đề tài : “Thực hiện pháp luật về bồi thường giải phóng mặt bằng thu hồi đất trên địa bàn quận Đống Đa, Thành phố Hà Nội” để nghiên cứu luận văn là cấp thiết cả về lý luận và thực tiễn. 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận văn Pháp luật bồi thường giải phóng mặt bằng thu hồi đất là đề tài thu hút sự quan tâm nghiên cứu, thời gian qua đã có rất nhiều công trình khoa học về vấn đề này được công bố, như : - Luận văn thạc sĩ luật học về "Pháp luật về bồi thường, giải phóng mặt bằng khi Nhà nước thu hồi đất", của Hoàng Thị Nga, năm 2009. - Cuốn sách " Hậu giải phóng mặt bằ ng ở Hà Nội - Vấ n đề và giải pháp" của PGS.TS Nguyễn Chí Mỳ và TS Hoàng Xuân Nghiã (đồ ng chủ biên), Nhà xuấ t bản Chính tri ̣quố c gia, năm 2009. 6 - Bài viết "Giải bài toán lợi ích kinh tế giữa ba chủ thể: Nhà nước, người có đất bị thu hồi và chủ đầu tư khi bị thu hồi đất", của ThS. Đặng Đức Long - Tạp chí Tài nguyên và Môi trường, số 5, 2009. - Luận văn thạc sĩ luật học "Pháp luật về bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất qua thực tiễn áp dụng tại địa bàn quận Tây Hồ, thành phố Hà Nội", của Nguyễn Thị Yến, năm 2010. - Bài viế t " Chính sách đề n bù khi thu hồ i đấ t của một số nước trong khu vực và Viê ̣t Nam", của ThS. Nguyễn Thi ̣ Dung, Ta ̣p chí Cô ̣ng sản, số 2010. - Bài viế t " Chính sách hỗ trợ khi Nhà nước thu hồ i đấ t", của TS. Trầ n Quang Huy, Ta ̣p chí Luâ ̣t ho ̣c, số 10, 2010. - Luận văn tốt nghiệp “Đánh giá việc thực hiện chính sách bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất tại một số dự án trên địa bàn quận Cầu Giấy, Thành phố Hà Nội”, của Nguyễn Thị Nhi - Đại học Tài nguyên môi trường, năm 2014. - Luận văn thạc sỹ luật học “Pháp luật về bồi thường giải phóng mặt băng khi Nhà nước thu hồi đất qua thực tiễn thi hành tại địa bàn quận Đống Đa, Thành phố Hà Nội”, Nguyễn Thế Hùng, năm 2015 Các công trình nghiên cứu trên đây đã giải quyết một số vấn đề lý luận và thực tiễn cơ bản liên quan đến pháp luật về bồi thường giải phóng mặt bằng thu hồi đất ở nước ta. Tuy nhiên, các công trình nghiên cứu trên chưa đi sâu đánh giá việc thực hiện pháp luật mà chỉ mới dừng lại những quy định của luật theo như quy định của Luật Đất đai và các văn bản hướng dẫn khác. Bên cạnh đó cho đến nay chưa có công trình nào nghiên cứu một cách toàn diện công tác thực hiện pháp luật về bồi thường giải phóng mặt bằng thu hồi đất trên địa bàn quận Đống Đa, Thành phố Hà Nội. Vì vậy, nghiên cứu đề 7 tài luận văn này là đáp ứng yêu cầu thực tiễn đặt ra và không trùng lặp với các công trình, đề tài nghiên cứu đã từng công bố. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu luận văn 3.1. Mục đích nghiên cứu - Luận văn có mục đích làm rõ một số vấn đề lý luận về thực hiện pháp luật về thu hồi đất đối với các dự án phát triển kinh tế - xã hội. - Nghiên cứu làm rõ và đánh giá đúng thực trạng thực hiện pháp luật về bồi thường giải phóng mặt bằng khi Nhà nước thu hồi đất trên địa bàn quận Đống Đa, thành phố Hà Nội, tìm ra những hạn chế, tồn tại và nguyên nhân của những tồn tại, hạn chế. - Đề xuất các giải pháp các giải pháp nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật về bồi thường giải phóng mặt bằng khi Nhà nước thu hồi đất trên địa bàn quận Đống Đa nói riêng và địa bàn thành phố Hà Nội nói chung. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu - Làm rõ vấn đề lý luận về thực hiện pháp luật bồi thường giải phóng mặt bằng khi Nhà nước thu hồi đất. - Khảo sát, đánh giá thực trạng về thực hiện pháp luật bồi thường giải phóng mặt bằng khi Nhà nước thu hồi đất trên địa bàn quận Đống Đa, thành phố Hà Nội; tìm ra những hạn chế, tồn tại và nguyên nhân của những tồn tại, hạn chế. - Đề xuất các giải pháp các giải pháp nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật về bồi thường giải phóng mặt bằng khi Nhà nước thu hồi đất trên địa bàn quận Đống Đa, thành phố Hà Nội. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu luận văn 4.1. Đối tượng nghiên cứu Nội dung của Luật đất đai năm 2013 và các văn bản hướng dẫn thi hành về bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất. 8 - Những lý luận thực hiện pháp luật về bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất. - Những chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước và các quy định của thành phố Hà Nội, quận Đống Đa về bồi thường giải phóng mặt bằng khi Nhà nước thu hồi đất. - Thực trạng thực hiện pháp luật về bồi thường giải phóng mặt bằng khi Nhà nước thu hồi đất trên địa bàn quận Đống Đa, thành phố Hà Nội. - Các kết quả nghiên cứu khoa học về bồi thường, GPMB khi Nhà nước thu hồi đất ở Việt Nam đã công bố trong và ngoài nước thời gian qua,… 4.2. Phạm vi nghiên cứu Luận văn nghiên cứu việc thực hiện pháp luật về bồi thường giải phóng mặt bằng khi Nhà nước thu hồi đất trên địa bàn quận Đống Đa, thành phố Hà Nội từ năm 2012 đến hết năm 2016. 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu luận văn 5.1. Phương pháp luận Luận văn được nghiên cứu trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và những quan điểm, đường lối của Đảng, Nhà nước về bồi thường giải phóng mặt bằng thu hồi đất cũng như thực hiện pháp luật về bồi thường giải phóng mặt bằng thu hồi đất. 5.2. Phương pháp nghiên cứu Quá trình nghiên cứu, luận văn đã sử dụng các phương pháp cụ thể sau: - Phương pháp phân tích và tổng kết: Hệ thống các văn bản hướng dẫn, các tài liệu tham khảo, giáo trình, sách, công trình nghiên cứu, bài viết đã được công bố liên quan bồi thường giải phóng mặt bằng thu hồi đất. Thực tiễn thực hiện pháp luật về bồi thường giải phóng mặt bằng thu hồi đất trên địa bàn Thủ Đô nói chung và trên địa bàn quận Đống Đa nói riêng, kết quả 9 đã đạt được, hạn chế thiếu sót và nguyên nhân, những yếu tố tác động và phân tích đưa ra các giải pháp nhằm nâng cao hiệu công tác này. - Phương pháp thống kê về cán bộ thực hiện pháp luật về bồi thường giải phóng mặt bằng thu hồi đất trên địa bàn quận Đống Đa và kết quả thực hiện công tác này. - Phương pháp chuyên gia qua gặp gỡ, trao đổi với các nhà khoa học, cán bộ thực tiễn công tác trong thực hiện pháp luật về bồi thường giải phóng mặt bằng thu hồi đất. 6. Những đóng góp mới của luận văn - Làm phong phú lý luận về thực hiện pháp luật về bồi thường giải phóng mặt bằng khi Nhà nước thu hồi đất. - Đánh giá đúng thực trạng việc thực hiện pháp luật về bồi thường giải phóng mặt bằng khi Nhà nước thu hồi đất trên địa bàn quận Đống Đa, thành phố Hà Nội. - Đề xuất các giải pháp các giải pháp nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật về bồi thường giải phóng mặt bằng khi Nhà nước thu hồi đất trên địa bàn quận Đống Đa, thành phố Hà Nội trong thời gian tới. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, luận văn được cấu trúc làm 3 chương - Chương 1. Lý luận thực hiện pháp luật về bồi thường khi nhà nước thu hồi đất - Chương 2. Thực trạng thực hiện pháp luật về bồi thường giải phóng mặt bằng thu hồi đất trên địa bàn quận Đống Đa, Thành phố Hà Nội - Chương 3. Giải pháp đảm bảo thực hiện pháp luật về bồi thường giải phóng mặt bằng thu hồi đất trên địa bàn quận Đống Đa, Thành phố Hà Nội. 10 Chương 1 LÝ LUẬN THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ BỒI KHI NHÀ NƯỚC THU HỒI ĐẤT 1.1. Những khái niệm cơ bản 1.1.1. Khái niệm về bồi thường thu hồi đất Theo Từ điển Tiếng Việt thông dụng: "Bồi thường: đền bù những tổn hại đã gây ra". [12, tr. 30] Trong lĩnh vực pháp luật, trách nhiệm bồi thường được đặt ra khi một chủ thể có hành vi gây thiệt hại cho chủ thể khác trong xã hội. Trách nhiệm này được nhiều ngành luật đề cập như trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng trong lĩnh vực pháp luật dân sự; trách nhiệm bồi thường oan, sai do hành vi của các cơ quan tố tụng gây ra trong lĩnh vực pháp luật hình sự; trách nhiệm vật chất do hành vi của người lao động gây ra trong lĩnh vực pháp luật lao động... Trong lĩnh vực pháp luật đất đai, thuật ngữ bồi thường (hay đền bù) thiệt hại để thực hiện GPMB ở Việt Nam được đặt ra từ rất sớm. Nghị định số 151/TTg ngày 14/01/1959 của Hội đồng Chính phủ (nay là Chính phủ) "Quy định thể lệ tạm thời về trưng dụng ruộng đất", tại Chương II đề cập đến việc "Bồi thường cho người có ruộng đất bị trưng dụng"; Thông tư số 1792/TTg ngày 11/01/1970 của Thủ tướng Chính phủ về "Quy định một số điểm tạm thời về bồi thường nhà cửa, đất đai, cây cối lưu niên, các hoa mầu cho nhân dân ở những vùng xây dựng kinh tế mở rộng thành phố" cũng đề cập đến vấn đề bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất... Tuy nhiên, Luật đất đai năm 1993 và các văn bản hướng dẫn thi hành được ban hành lại sử dụng thuật ngữ đền bù. Chỉ đến khi Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật đất đai năm 2001 ra đời, thuật ngữ bồi thường mới được sử dụng trở lại và tiếp 11 tục xuất hiện trong Luật đất đai năm 2003 và các văn bản hướng dẫn thi hành. Luật đất đai năm 2013 và các nghị định hướng dẫn thi hành ra đời kế thừa thuật ngữ bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất... Vậy hiểu như thế nào là bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất?. Theo quan niệm của Luật đất đai năm 2013: "Bồi thường về đất là việc Nhà nước trả lại giá trị quyền sử dụng đất đối với diện tích đất thu hồi cho người sử dụng đất" (Khoản 12 Điều 3). Bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất mang một số đặc trưng cơ bản sau đây: - Vấn đề bồi thường chỉ đặt ra khi Nhà nước thu hồi đất của người sử dụng đất để sử dụng vào mục đích quốc phòng, an ninh; phát triển kinh tế xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng; - Việc bồi thường cho người sử dụng đất không do lỗi của Nhà nước gây ra mà xuất phát từ nhu cầu chung của xã hội, của cộng đồng; - Việc bồi thường về đất thực hiện không căn cứ vào giá chuyển nhượng QSDĐ thực tế trên thị trường (trao đổi ngang giá) mà dựa vào giá đất cụ thể do Nhà nước xác định tại thời điểm thu hồi đất; Để hiểu rõ hơn bản chất của bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất, chúng ta hãy phân biệt nó với các loại bồi thường trong một số lĩnh vực pháp luật khác. 1.1.2. Khái nhiệm về bồi thường khi nhà nước thu hồi đất Công việc bồi thường giải phóng mặt bằng thường là những việc nặng nề nhất của các dự án đầu tư. Trong nhiều trường hợp do không chuẩn bị tốt việc táiđịnh cư, không xác định giá cả bồi thường hợp lý, không kiên quyết thực hiện cưỡng chế giải phóng mặt bằng đã làm nhiều công trình bị ách tắc. Từ đó nhiều người đã ngộ nhận rằng việc bồi thường giải tỏa là trở lực của các dự án phát triển. Quan niệm không đúng này dễ dẫn đến các giải pháp sai lầm khi thực hiện giải phóng mặt bằng để cải tạo và phát triển đô thị. 12 Nước ta đang trong quá trình công nghiệp hóa hiện đại hóa. Đây cũng là quá trình phát triển đô thị hóa và phát triển toàn diện đất nước. Toàn bộ quá trình này có 4 tiến trình song hành: Một là tiến trình di dân từ nông thôn về đô thị và vùng kinh tế mới. Hiện nay mức độ đô thị hóa của nước ta mới đạt 25%. Khi việc công nghiệp hóa thành công (vào khoảng năm 2020), mức độ đô thị hóa có thể đạt tới 40 – 45%, lúc ấy dân sống trong các đô thị sẽ tăng lên đến khoảng 40 triệu người. Đây là quá trình tái định cư vào đô thị theo nhu cầu phát triển đất nước. Ngoài di dân vào đô thị,việc khai hoang mở các nông trại, các lâm trường cũng là một khâu quan trọng trong việc tái bố trí dân cư nhằm mục đích khai thác tốt hơn tài nguyên và bảo vệ môi trường sinh thái. Hai là tiến trình tái bố trí mục đích sử dụng đất theo quy hoạch. Việc quy hoạch cải tạo và phát triển các đô thị để phục vụ quá trình công nghiệp hóa hiện đại hóa là một công việc tất yếu. Tiến trình này ở đô thị có 2 nội dung: cải tạo chỉnh trang đô thị cũ và quy hoạch phát triển các khu đô thị mới. Khi thực hiện các quy hoạch này không tránh khỏi việc di dời tái định cư. Ba là tiến trình nâng cao năng suất lao động, đồng thời với nó là nâng cao khả năng cạnh tranh của nền kinh tế vì năng suất lao động công nghiệp cao hơn năng suất lao động nông nghiệp giản đơn. Quá trình công nghiệp hóa đòi hỏi đào tạo và đào tạo lại lao động. Việc tái định cư phải đảm bảo việc này để phục vụ công nghiệp hóa đất nước. Bốn là tiến trình cải thiện đời sống nhân dân. Nâng cao mọi mặt đời sống của nhân dân là mục tiêu cơ bản của phát triển. Phương châm chỉ đạo cơ bản của công tác bồi thường tái định cư là đảm bảo cuộc sống của người dân bằng hoặc tốt hơn nơi ở cũ. Mỗi người dân sẽ được hưởng lợi từ 2 nguồn: từ sự bồi thường táiđịnh 13 cư trực tiếp khi thực hiện dự án và từ sự phát triển chung của đô thị do dự án mang lại. Đời sống của người dân không ngừng nâng cao là biểu hiện của phát triển. Dựa trên những khái niệm đã nêu và những phân tích ở trên chúng ta có thể thấy: Bồi thường giải phóng mặt bằng là quá trình các cơ quan nhà nước tiến hành quyết định thu lại quyền sử dụng đất của người được Nhà nước trao quyền sử dụng đất hoặc thu lại đất của người sử dụng đất vi phạm pháp luật về đất đai và Nhà nước trả lại giá trị quyền sử dụng đất đối với diện tích đất thu hồi cho người sử dụng đất nhằm tạo lập quỹ đất "sạch" để sử dụng vào mục đích quốc phòng, an ninh; phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng. 1.1.3. Khái niệm thực hiện pháp luật về bồi thường thu hồi đất Trong bồi thường giải phóng mặt bằng và thu hồi đất thì việc thực hiện đúng các quy định của pháp luật và một đòi hỏi hết sức quan trọng và nó xuất phát từ một số lý do sau: Thứ nhất, xét về bản chất, pháp luật mang giá trị công bằng. Điều này thể hiện, trước pháp luật không có bất kỳ một tổ chức, cá nhân nào có được ưu đãi, đặc quyền hơn so với các chủ thể khác trong xã hội. Mọi tổ chức, cá nhân đều được hưởng quyền và thực hiện nghĩa vụ pháp lý khi tham gia quan hệ pháp luật. Quyền và nghĩa vụ của chủ thể quan hệ pháp luật được ghi nhận bởi các quy định của pháp luật và được đảm bảo thực hiện bằng sức mạnh cưỡng chế của Nhà nước. Mọi hành vi vi phạm pháp luật đều được phát hiện kịp thời và xử lý nghiêm minh nhằm bảo đảm sự thượng tôn của pháp luật. Trên cơ sở đó, trật tự xã hội được duy trì và bảo đảm. Chính vì vậy, mọi người trong xã hội đều lấy pháp luật làm tấm gương để soi chiếu, so sánh và tự điều chỉnh hành vi xử sự của mình. Hơn nữa, pháp luật còn là sự phản ánh ý nguyện, tâm tư, nguyện vọng của các thành viên trong xã hội. Cho dù pháp 14 luật là sản phẩm do con người làm ra nên khó tránh khỏi sự ảnh hưởng của ý chí chủ quan của nhà làm luật hoặc phản ánh ý chí của giai cấp cầm quyền song pháp luật phải phản ánh được những yêu cầu khách quan của xã hội. Có nghĩa là pháp luật muốn đi vào cuộc sống và muốn được người dân tự giác tuân thủ chấp hành thì nó phải phản ánh ý nguyện của đại đa số quần chúng nhân dân trong xã hội. Mặt khác, giá trị xã hội của pháp luật còn thể hiện ở chỗ pháp luật không chỉ là công cụ quản lý xã hội của Nhà nước mà nó còn có vai trò kiến tạo, điều tiết các quan hệ xã hội nói chung và quan hệ đất đai nói riêng. Thông qua pháp luật, các chủ thể tham gia quan hệ đất đai dung hòa, "thỏa hiệp" các mâu thuẫn về lợi ích nhằm bảo đảm việc sử dụng đất của mình không làm phương hại, ảnh hưởng đến quyền và lợi ích chính đáng của người sử dụng đất có liên quan. Thứ hai, thông qua cơ chế điều chỉnh của pháp luật giúp Nhà nước giải quyết hài hòa mối quan hệ về lợi ích giữa các bên liên quan: Lợi ích của Nhà nước, của cộng đồng; lợi ích của người bị thu hồi đất; lợi ích của doanh nghiệp, chủ đầu tư. Bởi lẽ, pháp luật quy định quyền và nghĩa vụ cho các chủ thể tham gia quan hệ đất đai. Điều này có nghĩa là không có bất kỳ chủ thể nào chỉ có quyền mà không phải thực hiện nghĩa vụ và ngược lại khi tham gia quan hệ đất đai. Trong trường hợp một chủ thể khi sử dụng đất thực hiện các quyền do pháp luật quy định mà gây phương hại đến lợi ích chính đáng của chủ thể sử dụng đất khác thì họ phải có nghĩa vụ khắc phục hoặc bồi thường do hành vi của mình gây ra. Thông qua đó, các lợi ích khác nhau, thậm chí đối lập nhau của các chủ thể được dung hòa trong khuôn khổ quy định của pháp luật. Thứ ba, bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất là lĩnh vực khó khăn, phức tạp và nhạy cảm; bởi nó trực tiếp động chạm đến lợi ích thiết thực của các bên liên quan mà trước hết là người sử dụng đất. Đối với một nước nông nghiệp có khoảng 70% dân số là nông dân như nước ta thì mỗi một sự động 15 chạm đến lợi ích của người nông dân sẽ gây ra những hậu quả khôn lường. Đất đai nói chung và đất nông nghiệp nói riêng có một vai trò hết sức quan trọng; nó không chỉ là cơ sở cho sự tồn tại và phát triển của nền sản xuất nông nghiệp mà còn là điều kiện vật chất tạo việc làm, đem lại thu nhập đảm bảo cuộc sống cho khoảng 56 triệu người sống ở khu vực nông thôn. Hơn nữa, việc có đất hay mất đất nông nghiệp của người nông dân còn tiềm ẩn nguy cơ đối với sự ổn định chính trị, trật tự xã hội. Vì vậy, trong thu hồi đất nông nghiệp, điều trước tiên mà Nhà nước phải giải quyết đó là bảo đảm quyền lợi hợp pháp cho người nông dân thông qua bồi thường. Tuy nhiên, bồi thường như thế nào, bồi thường ra sao để không gây ra những xung đột xã hội, được tạo ra bởi sự mâu thuẫn về lợi ích giữa Nhà nước với người bị thu hồi đất nông nghiệp hoặc không gây ra những áp lực vượt quá khả năng tài chính của Nhà nước, của xã hội... Lời giải cho những câu hỏi này nằm ở nội dung các quy định của pháp luật; bởi lẽ, pháp luật suy cho cùng là một khế ước thể hiện sự thỏa hiệp về quyền lợi giữa các giai tầng trong xã hội. Pháp luật quy định quyền và nghĩa vụ của các chủ thể trong xã hội. Khi tham gia các quan hệ xã hội, con người phải tuân thủ quyền và nghĩa vụ do pháp luật quy định nhằm đảm bảo hài hòa các lợi ích khác nhau trong xã hội. Thông qua việc tuân thủ các quy định của pháp luật, người bị thu hồi đất tự điều chỉnh hành vi ứng xử của mình, nhằm nhận được sự bảo hộ đối với lợi ích hợp pháp của mình, không gây phương hại cho Nhà nước, cho xã hội. Ngược lại, thông qua việc tuân thủ pháp luật trong việc bồi thường cho người bị thu hồi đất, các cơ quan nhà nước có thẩm quyền tự điều chỉnh hành vi ứng xử của mình để không làm thiệt hại đến quyền và lợi ích hợp pháp của người sử dụng đất. Có như vậy mới không tạo ra những xung đột, mâu thuẫn về lợi ích giữa các bên trong bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất nhằm đáp ứng yêu cầu tiếp cận vấn đề đất đai trong quá trình phát triển đất nước. 16 Thứ tư, pháp luật quy định cụ thể các trường hợp thu hồi đất, mục đích thu hồi đất, thẩm quyền, trình tự, thủ tục thu hồi và phương thức giải quyết hậu quả do việc thu hồi đất gây ra. Thông qua việc tuân thủ các quy định này các cơ quan nhà nước có thẩm quyền xem xét, cân nhắc đưa ra hành vi ứng xử của mình cho phù hợp, nhằm bảo đảm hạn chế đến mức thấp nhất việc thu hồi đất, cũng như việc thu hồi đất sử dụng vào các mục đích chung phải đem lại hiệu quả cho toàn xã hội (trong đó có người bị thu hồi đất), chống lại việc thu hồi đất vì lợi ích nhóm hoặc không đem lại lợi ích chung cho xã hội. Có như vậy mới tạo được sự đồng thuận của người dân đối với quyết định thu hồi đất. Ở một khía cạnh khác, thông qua các quy định cụ thể và tường minh của pháp luật, người dân và dư luận xã hội theo dõi, giám sát các hành vi ứng xử của công chức nhà nước, của cơ quan nhà nước có thẩm quyền trong việc thực thi pháp luật về bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất để lên án, đấu tranh với các hiện tượng nhũng nhiễu, tham nhũng, tiêu cực hoặc các hành vi vi phạm pháp luật… nhằm đảm bảo duy trì kỷ cương, kỷ luật nhà nước và tăng cường pháp chế. Từ những phân tích trên chúng ta có thể thấy: Thực hiện pháp luật về bồi thường khi nhà nước thu hồi đất là quá trình các cơ quan nhà nước có thẩm quyền căn cứ chủ trương, chính sách và căn cứ vào các quy định của pháp luật hiện hành tiến hành thu lại quyền sử dụng đất của người được Nhà nước giao quyền sử dụng đất và Nhà nước trả lại giá trị quyền sử dụng đất đối với diện tích thu hồi nhằm phục vụ phát triển xã hội và đáp ứng lợi ích của nhân dân. 1.1.4. Phân biệt giữa bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất với bồi thường trong một số lĩnh vực pháp luật khác - Phân biệt giữa bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất với bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng trong pháp luật dân sự. 17 Nghiên cứu về bản chất của bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất với bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng trong pháp luật dân sự có thể thấy giữa hai loại trách nhiệm bồi thường này có sự khác nhau ở một số khía cạnh cơ bản sau đây: Một là, bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất là trách nhiệm của Nhà nước. Ở đây Nhà nước vừa là một tổ chức chính trị, quyền lực vừa là người đại diện chủ sở hữu toàn dân về đất đai thực hiện chức năng quản lý nhà nước đối với đất đai. Trong khi đó, chủ thể của bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng có phạm vi rộng hơn, bao gồm bất cứ tổ chức, hộ gia đình, cá nhân nào có hành vi gây thiệt hại cho người khác. Hai là, chủ thể được bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất là người sử dụng đất hợp pháp bị thu hồi đất. Tức là người sử dụng đất được Nhà nước cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất (GCNQSDĐ) hay GCNQSDĐ, quyền sở hữu nhà ở và tài sản khác gắn liền với đất (gọi chung là GCNQSDĐ) hoặc có một trong các loại giấy tờ về QSDĐ theo quy định tại Điều 100 của Luật đất đai năm 2013 mà có đất đang sử dụng bị Nhà nước thu hồi. Trong khi đó, chủ thể được bồi thường trong chế định bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng là bất cứ tổ chức, hộ gia đình, cá nhân nào có thiệt hại do hành vi vi phạm ngoài hợp đồng của chủ thể bồi thường gây ra. Ba là, nguyên tắc bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng áp dụng trong pháp luật dân sự là nguyên tắc tự nguyện thỏa thuận giữa người có trách nhiệm bồi thường và người được bồi thường. Chỉ khi nào các bên không tự thỏa thuận được với nhau thì mới yêu cầu các cơ quan Nhà nước có thẩm quyền can thiệp giải quyết. Trong khi đó, nguyên tắc bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất lại có nét khác biệt. Việc bồi thường được thực hiện khi người bị thu hồi đất thỏa mãn đầy đủ các điều kiện về bồi thường do pháp luật quy định. 18