Tài liệu Thủ pháp nghệ thuật trong truyện ngắn nguyễn huy thiệp

BỘ GIÁO DỤC ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH ___________________________ Nguyễn Thị Phú Quí THỦ PHÁP NGHỆ THUẬT TRONG TRUYỆN NGẮN NGUYỄN HUY THIỆP Chuyên ngành: Lí luận văn học Mã số: 60 22 32 LUẬN VĂN THẠC SĨ VĂN HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC PGS.TS. PHÙNG QUÝ NHÂM Thành phố Hồ Chí Minh, 2012 LỜI CẢM ƠN Tôi xin bày tỏ lòng kính trọng và tri ân sâu sắc đến PGS.TS. Phùng Quý Nhâm, người đã tận tâm hướng dẫn khoa học cho tôi và cũng là người động viên tinh thần để tôi vượt qua những khó khăn mà hoàn thành tốt luận văn này. Tôi xin chân thành cảm ơn Ban chủ nhiệm khoa Ngữ văn, phòng quản lý Sau đại học của trường Đại học Sư phạm TP. Hồ Chí Minh cùng tất cả quý thầy cô đã tận tình giảng dạy cho tôi trong hai năm học qua. LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, dưới sự hướng dẫn của PGS.TS. Phùng Quý Nhâm. Công trình này chưa được công bố dưới bất kỳ hình thức nào. Tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm về công trình này. TP.Hồ Chí Minh, ngày 25 tháng 03 năm 2012 Tác giả luận văn Nguyễn Thị Phú Quí MỤC LỤC LỜI CẢM ƠN.........................................................................2 LỜI CAM ĐOAN ...................................................................3 MỤC LỤC...............................................................................4 MỞ ĐẦU .................................................................................5 CHƯƠNG I: KHÁM PHÁ CUỘC SỐNG VÀ NHỮNG TÌM TÒI NGHỆ THUẬT TRONG TRUYỆN NGẮN NGUYỄN HUY THIỆP .......................................................18 1.1.Khám phá cuộc sống ................................................................ 18 1.2.Những tìm tòi nghệ thuật ......................................................... 51 1.3.Tiểu kết ...................................................................................... 74 CHƯƠNG II: CÁC THỦ PHÁP NGHỆ THUẬT TRUYỀN THỐNG TRONG TRUYỆN NGẮN NGUYỄN HUY THIỆP .........................................................................76 2.1.Thủ pháp tả thực ...................................................................... 76 2.2.Thủ pháp lồng ghép.................................................................. 84 2.3.Thủ pháp giễu nhại .................................................................. 96 2.4. Tiểu kết ................................................................................... 114 CHƯƠNG III: NHỮNG THỦ PHÁP NGHỆ THUẬT CÁCH TÂN TRONG TRUYỆN NGẮN NGUYỄN HUY THIỆP ................................................................................ 116 3.1.Thủ pháp gián cách ................................................................ 116 3.2.Thủ pháp huyền thoại ............................................................ 128 3.3.Thủ pháp tiếp sức ................................................................... 152 3.4. Tiểu kết ................................................................................... 163 KẾT LUẬN ........................................................................ 164 TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................ 168 MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Nguyễn Huy Thiệp là nhà văn có nhiều đóng góp cho văn học Việt Nam cuối thế kỉ XX. Bút lực của Nguyễn Huy Thiệp có sức nặng nhất trong thể loại truyện ngắn. Với những câu chuyện đa dạng về đề tài, Nguyễn Huy Thiệp đã mang đến cho người đọc nhiều xúc cảm mới lạ nhưng cũng vô cùng sâu sắc về thế thái nhân tình. Nhưng điều mang đến cho người đọc những ấn tượng mạnh mẽ có lẽ là những tìm tòi, thể nghiệm đầy táo bạo về thủ pháp nghệ thuật trong những sáng tác của Nguyễn Huy Thiệp. Với một nội lực lớn lao về tư duy nghệ thuật, Nguyễn Huy Thiệp được nhiều nhà nghiên cứu đánh giá cao và đã vinh dự nhận Huân chương nghệ thuật văn học ở Pháp do đại sứ Pháp tại Việt Nam trao tặng vào ngày 9 tháng 7 năm 2007 và tiếp sau đó là giải thưởng văn chương Nonino 2008 tại Ý. “Nghệ thuật như là thủ pháp”(Shklovski). Trong văn học, thủ pháp nghệ thuật đóng một vai trò vô cùng to lớn trong việc tạo lập nên văn bản. Dòng văn học Việt Nam ở nửa sau thế kỉ XX đã tiếp thu rất nhiều lý thuyết văn học phương Tây. Bên cạnh những thủ pháp truyền thống đã tạo nên thành công cho rất nhiều tác giả, nhiều nhà văn Việt Nam đã không ngần ngại đưa vào trang viết của mình những thủ pháp nghệ thuật mới lạ: dòng ý thức, huyền thoại, lắp ghép, phân mảnh,…Họ đã đem đến một diện mạo mới, một tinh thần mới, một bầu không khí mới trong làng văn nghệ Việt Nam. Truyện ngắn của Nguyễn Huy Thiệp đã gây sửng sốt biết bao con người quan tâm đến loại hình nghệ thuật văn chương. Rồi từ cảm giác sửng sốt ban đầu, thiên hạ bắt đầu suy ngẫn về những đứa con đẻ của nhà văn tài năng Nguyễn Huy Thiệp. Có nhiều ý kiến đánh giá khác nhau về những truyện ngắn của ông. Có lúc những truyện ngắn của ông tạo ra cuộc tranh luận nảy lửa giữa khen – chê, khẳng định phủ định. Song không ai phủ nhận cái tài sắp xếp con chữ của Nguyễn Huy Thiệp. Nghiên cứu thủ pháp nghệ thuật trong truyện ngắn Nguyễn Huy Thiệp chắn chắn sẽ giúp chúng ta thu nhận được nhiều điều thú vị. Đồng thời, chúng ta sẽ khám phá ra nhiều nét đặc biệt trong bút pháp của ông: sự mới mẻ, độc đáo, táo bạo. Từ đó, chúng ta sẽ có cơ sở để khẳng định vững chắc thêm những đóng góp của Nguyễn Huy Thiệp trong dòng văn học đổi mới nước nhà. Vì vậy, chúng tôi đã chọn đề tài “ thủ pháp nghệ thuật trong truyện ngắn Nguyễn Huy Thiệp” để đi sâu tìm hiểu và nghiên cứu. 2. Lịch sử vấn đề Tháng 1 năm 1987, Những chuyện kể bất tận của thung lũng Hua Tát được khởi đăng đánh dấu sự xuất hiện của Nguyễn Huy Thiệp trên văn đàn. Nhưng người đọc chỉ thật sự kinh ngạc, sửng sốt, chú ý đến cây bút “già tuổi đời” này từ truyện Tướng về hưu được ra mắt vào ngày 20 tháng 6 năm 1987 trên báo Văn nghệ số 24. Kể từ đó, dư luận ngày càng hướng ngòi bút phê bình vào những tác phẩm mới ra lò của Nguyễn Huy Thiệp. Sôi nổi, quyết liệt, gay gắt nhất phải kể đến cuộc tranh luận diễn ra nhiều kỳ trên các trang Tạp chí văn học, Báo Văn nghệ, Văn nghệ quân đội, … xoay quanh chùm truyện viết về lịch sử Kiếm sắc, Vàng lửa, Phẩm tiết liên tiếp ra mắt bạn đọc từ tháng 4 năm 1988. Cho đến ngày nay, dư luận về tác phẩm của Nguyễn Huy Thiệp vẫn còn tiếp tục. Song với cái nhìn tỉnh táo và rộng mở hơn. Điểm đặc biệt đáng chú ý là ngày càng xuất hiện nhiều các bài viết đề cập ít nhiều đến yếu tố hậu hiện đại trong truyện ngắn của Nguyễn Huy Thiệp. Trên bình diện mới này, Nguyễn Huy Thiệp xuất hiện với tâm thế của một người lao động nghệ thuật có những đóng góp cho sự cách tân văn học theo hướng đưa văn học nước nhà đến gần hơn với văn học thế giới. Như đã nói, khi Tướng về hưu ra đời, dư luận bắt đầu tập trung vào cây bút nở muộn trên văn đàn – Nguyễn Huy Thiệp. Trong lúc những lời khen chê còn chưa ngớt trên các mặt báo thì Nguyễn Huy Thiệp tiếp tục cho ra đời những đứa con đẻ tinh thần khác. Truyện ngắn Nguyễn Huy Thiệp đã khoáy động bầu không khí văn chương lúc bấy giờ bởi nó đã chạm đến nhiều vấn đề quan trọng và thiết thực trong đời sống văn học. Văn học phản ánh hiện thực cuộc sống như thế nào? Vai trò và trách nhiệm của người cầm bút trước cuộc sống ra sao? Cách đọc, cách hiểu và cảm nhận tác phẩm của đọc giả đang đi về đâu?,… Để ghi lại một giai đoạn văn học với nhiều ý kiến tranh luận trái chiều xung quanh hiện tượng Nguyễn Huy Thiệp, năm 1989, Tạp chí sông Hương – Nhà xuất bản Trẻ cho in quyển Nguyễn Huy Thiệp – Tác phẩm và dư luận. Quyển sách đã chọn 10 bài đại diện cho những cách đánh giá khác nhau về các tác phẩm của Nguyễn Huy Thiệp. Năm 2001, Phạm Xuân Nguyên đã sưu tầm và cho ra mắt bạn đọc quyển Đi tìm Nguyễn Huy Thiệp qui tựu 54 bài viết đặc sắc nhất về những sáng tác của Nguyễn Huy Thiệp trên Tạp chí văn học, các trang báo Văn Nghệ, Văn nghệ quân đội,… Chúng tôi đã lần lượt khảo sát từng bài viết trong quyển sách này và nhận thấy rất nhiều bài đề cập, diễn giải, bình luận về nghệ thuật trong truyện ngắn Nguyễn Huy Thiệp. Trong mười trang viết “Tướng về hưu”, một tác phẩm có tính nghệ thuật, Trần Đạo đặc biệt đề cập đến “ lối hành văn” trong tác phẩm này. Ông quan tâm đến ngôn ngữ kể chuyện, thủ pháp độc thoại và nhịp văn trong Tướng về hưu của Nguyễn Huy Thiệp. Cũng quan tâm đến Tướng về hưu, giảng viên Nguyễn Thị Hương chú ý đến ngôn ngữ đối thoại, cấu trúc của lời thoại trong tác phẩm qua bài viết Lời thoại trong truyện ngắn Tướng về hưu của Nguyễn Huy Thiệp. Bài nghiên cứu Có nghệ thuật Ba-rốc trong các truyện ngắn của Nguyễn Huy Thiệp hay không? của Thái Hòa (Tạp chí văn học, số 2, 34/1989) đã chỉ ra một số biểu hiện của nghệ thuật Ba-rốc trong truyện ngắn Nguyễn Huy Thiệp như : có một bề mặt rậm rạp và một bề sâu trong các truyện; sự vận động và chuyển hóa của các chi tiết trong một chỉnh thể và tổng thể; những nghịch lý về thiện-ác, chân-giả, và đẹpxấu; thế giới là một kịch trường, ai sắm vai nào sẽ được hưởng công vai đó. Từ đó, Thái Hòa đi đến kết luận: “ Từ việc khảo sát phương pháp biểu hiện đến quan niệm về cuộc đời và nghệ thuật, ta có thể trả lời câu hỏi đặt ra: có một nghệ thuật phong cách Ba-rốc trong truyện ngắn Nguyễn Huy Thiệp”[49, tr.106]. TN.Filinonava bàn đến Thơ trong truyện ngắn Nguyễn Huy Thiệp. Cuối bài viết này, nhà nghiên cứu người Nga này rút ra kết luận: Trong văn Nguyễn Huy Thiệp, việc sử dụng thơ được motif hóa lẫn không motif hóa đều luôn có ý nghĩa … không thể phủ nhận tài nghệ của nhà văn khi sử dụng thủ pháp này làm cho văn của anh trở nên đặc biệt rất dễ nhận ra. [49, tr. 168] Nhân đọc mấy truyện lịch sử của Nguyễn Huy Thiệp, Hoàng Ngọc Hiến có bài viết Tư duy tiểu thuyết và folklore hiện đại. Theo Hoàng Ngọc Hiến, ba truyện ngắn Kiếm sắc, Vàng lửa, Phẩm tiết đăng trên báo Văn Nghệ năm nay bộc lộ phương diện mới của tài năng Nguyễn Huy Thiệp: Tư duy tiểu thuyết” và “Tư duy tiểu thuyết” đối lập với tư duy sử thi. Tư duy phản sử thi đương phát triển như điên trong folklore hiện đại. Do tính chất dân gian tự phát, trong folklore hiện đại, khuynh hướng này có khi quá trớn, đi đến chỗ bỗ bã. Trong những truyện lịch sử của Nguyễn Huy Thiệp, tác giả rơi vào sự bỗ bã của folklore hiện đại hay biết đâu đó là…điều này không bất ngờ ở một nhà văn như Nguyễn Huy Thiệp – sự bỗ bã hậu hiện đại. [49, tr.356] Văn Tâm khi “Đọc” Nguyễn Huy Thiệp (Văn nghệ số 48, 2611-1988) đã đưa ra bốn nét phong cách đặc thù trong truyện ngắn Nguyễn Huy Thiệp: Sắc độ hiện đại thẫm, cảm hứng huyền thoại mạnh, tính nhiều tầng đa nghĩa cao và tính hệ thống mở có khẩu độ lớn. Nhà thơ Diệp Minh Tuyền với bài viết Nguyễn Huy Thiệp một tài năng mới cũng có bàn về cách dựng truyện trong truyện ngắn Nguyễn Huy Thiệp. Ông cho rằng : Nguyễn Huy Thiệp đã kết hợp được truyền thống và hiện đại, biệt tài kể chuyện theo kiểu tiểu thuyết chương hồi Á Đông đã kết hợp chặt chẽ, hài hòa với lối hành văn ngắn gọn, súc tích, nhịp điệu dồn dập của nghệ thuật hiện đại đặc biệt là thủ pháp “mông-ta” trong điện ảnh… và sự kết hợp giữa hiện thực và huyền thoại cũng là nét mới trong cách dựng truyện của anh. [49, tr. 399] Cùng đề cập đến yếu tố huyền thoại trong truyện ngắn Nguyễn Huy Thiệp, Nguyễn Vi Khanh có bài viết Nguyễn Huy Thiệp: những truyện huyền kỳ, núi, sông và nước. Theo nhà nghiên cứu, với truyện ngắn Nguyễn Huy Thiệp, các yếu tố huyền hoặc, huyền ảo được đưa vào đời thường, diễn ra xung quanh những con người bình thường trong cuộc sống hằng ngày. Bấy nhiêu đó, cũng đủ thấy dư luận quan tâm đến truyện ngắn của Nguyễn Huy Thiệp đến mức nào. Nhưng trên thực tế, 54 bài viết trong Đi tìm Nguyễn Huy Thiệp chỉ chiếm 1/3 những bài nghiên cứu về truyện ngắn của ông. Theo dòng thời gian, tác phẩm của Nguyễn Huy Thiệp luôn mang đến nguồn cảm hứng phê bình cho nhiều nhà nghiên cứu. Không còn không khí tranh luận như trước, các bài viết đi vào tìm tòi những khía cạnh mới mẻ trong văn phong của Nguyễn Huy Thiệp để khẳng định thêm tài năng văn học của ông. Trong đó có nhiều bài nghiên cứu hướng đến những thủ pháp nghệ thuật mà Nguyễn Huy Thiệp sử dụng trong những trang viết của mình. Điều mà trước đây, các nhà nghiên cứu ít xoáy sâu vào khi khai thác những đặc điểm nghệ thuật trong truyện ngắn Nguyễn Huy Thiệp. Trong khi Thử tìm hiểu cái lý bên trong của nghệ thuật Nguyễn Huy Thiệp, Trần Đình Sử có đôi ba câu để viết về thủ pháp nghịch dị trong truyện ngắn Nguyễn Huy Thiệp “Cách này ứng với thủ pháp nghịch dị (grotesque) – những hình ảnh cộc lốc, dị dạng, quái đản, như ta thấy trong chân dung nhân vật của Nam Cao, nhưng ở Nam Cao là nghịch dị bề ngoài, còn ở Nguyễn Huy Thiệp còn là nghịch dị tinh thần, có tác dụng phá bỏ các huyền thoại”[65] (Bài được viết từ những năm 1990, tác giả gởi đến báo Văn nghệ nhưng không được đăng. Mãi đến năm 2011, mới được tác giả giới thiệu lại trên http://lythuyetvanhoc.wordpress.com). Trong bài Cuộc tìm kiếm hình thức đa thanh mới của văn xuôi hiện đại qua cấu trúc của truyện ngắn Nguyễn Huy Thiệp, Châu Minh Hùng cho rằng: “ Nguyễn Huy Thiệp tạo ra nhiều tiếng nói của nhiều quan điểm, tư tưởng khác nhau trong một môi trường xã hội nhất định để tạo ra cuộc đối thoại không khoan nhượng giữa các nhân vật”[40, tr. 278]. Theo ông, hai vấn đề làm nên tính đa thanh trong truyện ngắn Nguyễn Huy Thiệp là nhà văn đứng ngang hàng nhân vật; thế giới cuộc sống trong truyện ngắn Nguyễn Huy Thiệp là một thế giới không có tôn ti, trật tự. Đáng chú ý là bài viết “Bậc hiền triết – con chó xồm” hay kỹ thuật nhại của Nguyễn Huy Thiệp. Trong bài nghiên cứu này, Lê Huy Bắc trình bày về khái niệm “nhại” và cho rằng “tác phẩm nhại là kiểu sáng tác phổ biến trong thời hậu hiện đại”. Ông đã chỉ ra rất nhiều yếu tố nhại có trong truyện ngắn Nguyễn Huy Thiệp: nhại báo chí rởm, nhại hành động si tình của chàng hiệp sĩ lừng danh Đôn Kihôtê của Xecvantét, nhại các thi sĩ đạo văn, nhại truyện lịch sử, nhại hình tượng các nhân vật trong cổ tích, nhại tôn giáo. Lê Huy Bắc cũng đưa ra một vài “kĩ thuật nhại” của Nguyễn Huy Thiệp : để nhân vật nói nhiều và trực tiếp luận bàn về đối tượng nhại, nhân vật tự nhại, phép giải thiêng thần tượng.Cao Kim Lan cũng rất quan tâm đến tác phẩm Nguyễn Huy Thiệp, đặc biệt là những dấu hiệu hậu hiện đại có trong truyện ngắn của nhà văn này. Trong bài nghiên cứu Lịch sử trong truyện ngắn Nguyễn Huy Thiệp và dấu vết của hệ hình thi pháp hậu hiện đại, Cao Kim Lan đặt trọng tâm vào chùm truyện giả lịch sử Kiếm sắc, Vàng lửa, Phẩm Tiết. Theo tác giả bài viết thì có “những dịch chuyển sang một hệ hình thi pháp mới” trong cách viết của Nguyễn Huy Thiệp từ những câu chuyện lịch sử gây tranh luận sôi nổi trong sự tiếp nhận của người đọc. Cao Kim Lan đề cập đến những vấn đề thuộc về thủ pháp hậu hiện đại: Kỹ thuật ngụy tạo lịch sử trong tâm thế chối bỏ đại tự sự, người kể chuyện không tin cậy và tâm thế bất tín nhận thức, phương thức đa kết phá vỡ kết cấu trung tâm của văn bản tác phẩm. Những năm gần đây Internet ngày càng phát triển mạnh mẽ, ảnh hưởng nhiều đến cách sáng tác, phê bình và cảm thụ tác phẩm văn học Việt Nam. Đó là một điều kiện vô cùng thuận lợi cho sinh viên, học viên trong việc sưu tầm tài liệu. Qua một vài trang web, chúng tôi tiếp cận được khá nhiều bài viết phê bình có giá trị về truyện ngắn Nguyễn Huy Thiệp. Trong bài Những dấu hiệu hậu hiện đại của văn học Việt Nam qua sáng tác của Nguyễn Huy Thiệp và Phạm Thị Hoài, La Khắc Hòa chú ý nhiều đến thủ pháp lạ hóa của văn học hậu hiện đại trong sáng tác của hai tác giả này. Đồng thời trong bài viết này, nhà nghiên cứu cũng đã lưu tâm đến “hiện tượng nhại thể loại, ngoài thể loại” ở truyện ngắn Nguyễn Huy Thiệp.Trên trang http://evan, Phùng Gia Thế có bài Tổ chức trần thuật trong truyện ngắn Nguyễn Huy Thiệp đăng ngày 26/03/2010. Bài viết đã phân tích khá kĩ nghệ thuật tổ chức trần thuật trong truyện ngắn Nguyễn Huy Thiệp. Trong đó có đoạn, Phùng Gia Thế khẳng định: “Tính hấp dẫn của truyện ngắn Nguyễn Huy Thiệp còn thể hiện ở các thủ pháp kỹ thuật kể độc đáo, giàu sáng tạo”[70]. Các thủ pháp kỹ thuật được ông kể đến là lối kể trùng phức, xu hướng phì đại, hình thức truyện xen truyện, truyện trong truyện. Gần đây nhất, Nguyễn Văn Đông viết bài Lối rẽ và khoảng trống trong mạch trần thuật ở sáng tác của Nguyễn Huy Thiệp đăng trên trang http://tonvinhvanhoadoc.vn ngày 13/12/2011. Ông viết : Những khoảng trống lặng im như trên trong mạch trần thuật vốn thiên về liệt kê là hệ quả của thủ pháp trộn lẫn trong tổ chức lời văn. Sự im lặng được trộn lẫn trong mạch trần thuật ồ ạt như xoáy lốc tạo hiệu ứng nghệ thuật đáng kể. Nó thể hiện nỗi trống trãi vô hạn của mỗi cá nhân không có điểm nào nương tựa, …Coi trọng thủ pháp trộn lẫn trong tổ chức lời văn, mạch lời trần thuật trong sáng tác của Nguyễn Huy Thiệp có muôn vàn lối rẽ khiến đọc câu văn trước người ta không đoán được câu sau, tiền văn không báo trước hậu văn. [25] Những năm gần đây, truyện ngắn của Nguyễn Huy Thiệp trở thành đối tượng nghiên cứu trong rất nhiều luận văn thạc sĩ. Chúng tôi có tìm đọc được vài luận văn mà trong đó ít nhiều đề cập đến một vài thủ pháp nghệ thuật trong truyện ngắn Nguyễn Huy Thiệp. Luận văn của Phan Thanh Bình với đề tài Nghệ thuật xây dựng nhân vật trong truyện ngắn của Nguyễn Huy Thiệp có trình bày về thủ pháp “huyền thoại hóa” khi xây dựng nhân vật của Nguyễn Huy Thiệp. Luận văn Đặc điểm lời văn nghệ thuật trong truyện ngắn Nguyễn Huy Thiệp có nghiên cứu về “lời văn nhại – cách thức để nhà văn nhìn nhận lại chân lý của cuộc đời”. Nhìn chung cả hai luận văn chỉ đề cập đến một khía cạnh trong thủ pháp huyền thoại và thủ pháp nhại trong truyện ngắn của Nguyễn Huy Thiệp để phục vụ vào việc giải thích, làm sáng tỏ các luận điểm cho luận văn. Như vậy, từ khi những tác phẩm đầu tay của Nguyễn Huy Thiệp ra đời cho đến ngày Nguyễn Huy Thiệp gác bút trong địa hạt truyện ngắn, không ngừng những lời bàn tán xoay quanh đến nội dung và nghệ thuật trong tác phẩm của ông. Về thủ pháp nghệ thuật, có thể thấy, chưa có một công trình nghiên cứu nào đề cập một cách tổng quát, đầy đủ nhất. Từ việc tìm hiểu trên, người viết mong muốn luận văn của mình sẽ như một tài liệu tổng hợp một cách cụ thể các thủ pháp nghệ thuật có trong truyện ngắn Nguyễn Huy Thiệp trên cơ sở tiếp thu những ý kiến đó cùng những tìm tòi, khám phá, đánh giá của chính người viết. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Nguyễn Huy Thiệp viết nhiều thể loại: Truyện ngắn, kịch, tiểu thuyết, lí luận phê bình. Truyện ngắn là thể loại thành công nhất của ông. Nguyễn Huy Thiệp có tất cả 44 truyện ngắn được in thành sách. Trong đó có những chùm truyện bao gồm nhiều truyện nhỏ: Những ngọn gió Hua Tát (gồm 10 truyện), Con gái thủy thần (gồm 3 truyện), Chút thoáng Xuân Hương (gồm 3 truyện). Trong khuôn khổ đề tài này, chúng tôi tiến hành khảo sát toàn bộ tất cả những truyện ngắn của Nguyễn Huy Thiệp đã được Nhà xuất bản Văn hóa thông tin in lại thành 2 quyển Nguyễn Huy Thiệp – Tướng về hưu và Nguyễn Huy Thiệp – Không có vua, xuất bản vào năm 2011. 3.2. Phạm vi nghiên cứu Trong luận văn này, chúng tôi trình bày những đặc điểm về nghệ thuật trong truyện ngắn Nguyễn Huy Thiệp nhưng đặt trọng tâm vào những thủ pháp nghệ thuật làm nên chất văn đặc biệt trong sáng tác của nhà văn. 4. Phương pháp nghiên cứu Để triển khai đề tài Thủ pháp nghệ thuật trong truyện ngắn Nguyễn Huy Thiệp, chúng tôi đã vận dụng những phương pháp nghiên cứu chủ yếu như sau: Phương pháp loại hình: Truyện ngắn là một dạng loại hình trong hệ thống tổng thể các loại hình văn xuôi. Khi nghiên cứu những thủ pháp nghệ thuật trong truyện ngắn của Nguyễn Huy Thiệp, chúng tôi luôn quan tâm đến những đặc trưng thi pháp của loại hình này nhằm khẳng định những đổi mới và sáng tạo độc đáo của nhà văn trong loại hình truyện ngắn vào giai đoạn từ sau 1986 đến nay. Phương pháp Phân tích: Trong suốt quá trình thực hiện luận văn, chúng tôi luôn vận dụng phương pháp phân tích để minh họa cho những nhận xét, lập luận của mình trên cơ sở phân tích những dẫn chứng trích ra từ các truyện ngắn của Nguyễn Huy Thiệp. Phương pháp Tổng hợp: Kết hợp với phương pháp phân tích, phương pháp này giúp chúng tôi tiếp cận và khảo sát trực tiếp văn bản và đưa ra những luận điểm khái quát của luận văn. Phương pháp Thống kê: Chúng tôi sử dụng phương pháp thống kê để phân loại các dạng thức của các thủ pháp nghệ thuật trong truyện ngắn của Nguyễn Huy Thiệp. 5. Đóng góp của luận văn 5.1. Luận văn tập trung tìm hiểu “những thủ pháp nghệ thuật trong truyện ngắn Nguyễn Huy Thiệp” một cách tương đối hệ thống, toàn diện. 5.2. Thông qua những thủ pháp nghệ thuật tiêu biểu của Nguyễn Huy Thiệp, chúng ta có thể nhấn mạnh hơn nữa tài năng thật sự và phong cách nghệ thuật của nhà văn Nguyễn Huy Thiệp. 5.3. Đồng thời, qua luận văn chúng ta sẽ có thêm nhiều khía cạnh để có thể xác định những đóng góp của nhà văn trong lịch sử truyện ngắn nói chung cũng như trong đời sống văn học Việt Nam nói riêng. 6. Cấu trúc của luận văn Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Tài liệu tham khảo, phần nội dung chính của luận văn gồm ba chương: Chương I: Khám phá cuộc sống và những tìm tòi nghệ thuật trong truyện ngắn Nguyễn Huy Thiệp. Chương II: Các thủ pháp nghệ thuật truyền thống trong truyện ngắn Nguyễn Huy Thiệp. Chương III: Những thủ pháp nghệ thuật cách tân trong truyện ngắn Nguyễn Huy Thiệp. CHƯƠNG I: KHÁM PHÁ CUỘC SỐNG VÀ NHỮNG TÌM TÒI NGHỆ THUẬT TRONG TRUYỆN NGẮN NGUYỄN HUY THIỆP Nhà văn Xô Viết Lê-ô-nôp từng khẳng định: “Tác phẩm nghệ thuật đích thực, nhất là tác phẩm ngôn từ, bao giờ cũng là một phát minh về hình thức và một khám phá về nội dung” [42,tr.258]. Truyện ngắn của Nguyễn Huy Thiệp đúng là “những tác phẩm đích thực”. Bởi lẽ những sáng tác ấy là thành quả lao động sáng tạo không ngừng trong hành trình khám phá cuộc sống và tìm tòi, đổi mới nghệ thuật của nhà văn. 1.1.Khám phá cuộc sống Truyện ngắn Nguyễn Huy Thiệp có một sức hút đặc biệt đối với người đọc. Người già đọc Nguyễn Huy Thiệp thấy thấm thía về ý nghĩa cuộc đời và nhận ra những giá trị thực của cuộc sống. Người trẻ đọc truyện của ông, nhận được nhiều bài học bổ ích về kinh nghiệm làm người. Người nghiên cứu văn học thấy trong truyện ngắn Nguyễn Huy Thiệp một bút lực chuyển tải thông điệp cuộc sống một cách sâu sắc, độc đáo, táo bạo. Đơn giản là vì văn chương của ông là văn của sự trải nghiệm và chiêm nghiệm. 1.1.1. Những trải nghiệm về cuộc sống và con người trong truyện ngắn Nguyễn Huy Thiệp Lê Quí Đôn từng viết: Văn học không phải là trò chơi, là câu chuyện phiếm. Muốn văn hay phải hiểu biết và từng trải nhiều. Văn chương chữ nghĩa không phải là lời nói suông. Trong bụng không có ba vạn quyển sách, trong mắt không có núi sông kỳ lạ của thiên hạ thì không thể làm văn được. [73, tr. 50-51]. Lời nói ấy quả thật rất đúng với văn Nguyễn Huy Thiệp. Văn Nguyễn Huy Thiệp là thứ văn của người từng trải, văn của người đi nhiều, biết nhiều. Đó là thứ văn quan sát và nghiền ngẫm. Đọc văn Nguyễn Huy Thiệp, người ta nhận ra rất nhiều điều thú vị, ý nghĩa về cuộc sống. Đôi lúc đó chỉ là những điều giản đơn, dễ hiểu quanh mình. Nhưng đôi lúc đó là những điều có khi cả đời người có người vẫn không ngộ ra. Nguyễn Huy Thiệp viết văn lúc 37 tuổi. Cái tuổi chưa thể gọi là già nhưng cũng không còn non kinh nghiệm trước thế sự. Cùng với một cuộc đời bôn ba nhiều nơi, làm nhiều nghề ở nhiều lĩnh vực, Nguyễn Huy Thiệp đã tích trữ cho mình vốn hiểu biết sâu sắc về nhiều mặt của cuộc sống, của con người. Và ông đã “xuất kho” chở nó lên trang viết của mình. 1.1.1.1. Trải nghiệm với thiên nhiên Không ai có thể phủ nhận mối quan hệ của con người với thiên nhiên và các hình tượng thiên nhiên. Mọi hoạt động của con người không tách rời với môi trường thiên nhiên. Thiên nhiên là người bạn, là chứng nhân cho bao nỗi vui buồn của con người. Con người đã vay mượn từ thiên nhiên các mẫu mực thể hiện tất cả những gì liên quan đến con người: từ dung mạo, hành vi đến đời sống nội tâm đều có thể được diễn tả bằng hình ảnh của thiên nhiên. Vẻ đẹp của thiên nhiên luôn làm say đắm biết bao thi sĩ. Họ ca ngợi thiên nhiên, thể hiện niềm giao cảm thiết tha với thiên nhiên. Các tao nhân mặc khách thường mượn hình ảnh thiên nhiên để gởi gắm tâm tình của mình. Nguyễn Trãi, Nguyễn Khuyến, Xuân Diệu là những nhà thơ đã có công ghi dấu lại biết bao vẻ đẹp tuyệt diệu của thiên nhiên. Cùng với con người, thiên nhiên là những nhân vật không thể thiếu trong văn học. Với Nguyễn Huy Thiệp, thiên nhiên có một chỗ đứng rất đặc biệt trong các trang viết của ông. Văn Nguyễn Huy Thiệp không thiên về miêu tả. Đọc văn ta chỉ thấy toàn yếu tố kể với kể. Thế nhưng có không ít đoạn văn, Nguyễn Huy Thiệp đã ưu ái mà dùng ngòi bút của mình vẽ nên những bức tranh thiên nhiên rất đỗi nên thơ: Bản Hua Tát ở trong thung lũng hẹp và dài, ba bề bốn bên là núi cao bao bọc, cuối thung lũng có hồ nước nhỏ, nước gần như không bao giờ cạn. Xung quanh hồ, khi thu đến, hoa cúc dại nở vàng đến nhức mắt… Thung lũng Hua Tát ít nắng. Ở đây quanh năm cứ lung bung một thứ sương mù bàng bạc nên nhìn người và vật thì chỉ nhìn thấy những nét nhòa nhòa đại thể mà thôi. Đấy là thứ không khí huyền thoại. (Những ngọn gió Hua Tát). Nhưng một điều dễ nhận thấy, thiên nhiên trong truyện ngắn của Nguyễn Huy Thiệp không phải là thiên nhiên để hưởng thụ. Thiên nhiên trong trang viết của nhà văn luôn gắn bó với cuộc sống con người. Thiên nhiên của sự quan sát, trải nghiệm về giá trị cuộc sống con người.