Tài liệu Thu hút và sử dụng có hiệu quả nguồn oda trong phát triển kinh tế - xã hội

Lêi nãi ®Çu Vèn lu«n ®−îc coi lμ mét trong nh÷ng nh©n tè quyÕt ®Þnh cho qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh vμ t¨ng tr−ëng kinh tÕ cña c¸c quèc gia. §Æc biÖt lμ ®Ó ®¹t t¨ng tr−ëng kinh tÕ cao, vÊn ®Ò t¹o nguån vèn vμ sö dông nã mét c¸ch cã hiÖu qu¶ cμng trë nªn cÇn thiÕt ®èi víi tÊt c¶ c¸c quèc gia muèn trë thμnh n−íc c«ng nghiÖp ho¸ víi thêi gian ng¾n nhÊt. C«ng cuéc c¶i c¸ch kinh tÕ cña ViÖt Nam ®· qua mét chÆng ®−êng h¬n 10 n¨m. NÒn kinh tÕ ®· thu ®−îc nh÷ng kÕt qu¶ ®¸ng kh¶ quan nh− tèc ®é t¨ng tr−ëng nhanh, l¹m ph¸t ë møc cã thÓ kiÓm so¸t ®−îc, nh−ng ®Ó duy tr× tèc ®é t¨ng tr−ëng nh− vËy th× nhu cÇu vÒ vèn ®Çu t− lμ rÊt lín. Trong khi ®ã nÒn kinh tÕ n−íc ta l¹i cã xuÊt ph¸t ®iÓm thÊp, nghÌo nμn, l¹c hËu nªn nguån vèn trong n−íc kh«ng thÓ ®¸p øng hÕt nhu cÇu vÒ vèn ®Çu t− ®ã. V× vËy, nguån vèn ®Çu t− n−íc ngoμi nãi chung vμ nguån vèn hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc (ODA) nãi riªng lμ rÊt quan träng. Nguån vèn ODA ®· gãp phÇn ®¸ng kÓ vμo viÖc ®¹t ®−îc nh÷ng thμnh tùu kinh tÕ x· héi cña ®Êt n−íc. §Ó cã thÓ thu hót vμ sö dông cã hiÖu qu¶ nguån ODA trong ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cÇn cã nh÷ng biÖn ph¸p cô thÓ vμ toμn diÖn. Em xin tr×nh bμy mét sè hiÓu biÕt cña em vÒ ODA trong bμi nμy. 1 Ch−¬ng I Tæng quan vÒ nguån vèn hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc (ODA). I. Kh¸i niÖm chung vÒ ODA. 1. Kh¸i niÖm. Theo c¸ch hiÓu chung nhÊt, ODA lμ tÊt c¶ c¸c kho¶n hç trî kh«ng hoμn l¹i vμ c¸c kho¶n tÝn dông −u ®·i (cho vay dμi h¹n vμ l·i suÊt thÊp cña c¸c ChÝnh phñ, c¸c tæ chøc thuéc hÖ thèng LiÖp hîp quèc, c¸c tæ chøc phi ChÝnh phñ (NGO), c¸c tæ chøc tμi chÝnh quèc tÕ (IMF, ADB, WB...) giμnh cho c¸c n−íc nhËn viÖn trî. ODA ®−îc thùc hiÖn th«ng qua viÖc cung cÊp tõ phÝa c¸c nhμ tμi trî c¸c kho¶n viÖn trî kh«ng hoμn l¹i, vay −u ®·i vÒ l·i suÊt vμ thêi h¹n thanh to¸n (theo ®Þnh nghÜa cña OECD, nÕu ODA lμ kho¶n vay −u ®·i th× yÕu tè cho kh«ng ph¶i ®¹t 25% trë lªn). VÒ thùc chÊt, ODA lμ sù chuyÓn giao mét phÇn GNP tõ bªn ngoμi vμo mét quèc gia, do vËy ODA ®−îc coi lμ mét nguån lùc tõ bªn ngoμi. ODA cã c¸c h×nh thøc sau: Hç trî c¸n c©n thanh to¸n: Th−êng lμ tμi trî trùc tiÕp (chuyÓn giao tiÒn tÖ. Nh−ng ®«i khi l¹i lμ hiÖn vËt (hç trî hμng ho¸) nh− hç trî nhËp khÈu b»ng hμng hoÆc vËn chuyÓn hμng ho¸ vμo trong n−íc qua h×nh thøc hç trî c¸n c©n thanh to¸n hoÆc cã thÓ chuyÓn ho¸ thμnh hç trî ng©n s¸ch. TÝn dông th−¬ng m¹i: Víi c¸c ®iÒu kho¶n "mÒm" (l·i suÊt thÊp, h¹n tr¶ dμi) trªn thùc tÕ lμ mét d¹ng hç trî hμng ho¸ cã rμng buéc. ViÖn trî ch−¬ng tr×nh (gäi t¾t lμ viÖn trî phi dù ¸n): lμ viÖn trî khi ®¹t ®−îc mét hiÖp ®Þnh víi ®èi t¸c viÖn trî nh»m cung cÊp mét khèi l−îng ODA cho mét môc ®Ých tæng qu¸t víi thêi h¹n nhÊt ®Þnh, mμ kh«ng x¸c ®Þnh mét c¸ch chÝnh x¸c nã sÏ ®−îc sö dông nh− thÕ nμo. Hç trî c¬ b¶n chñ yÕu lμ vÒ x©y dùng c¬ së h¹ tÇng. Th«ng th−êng, c¸c dù ¸n nμy cã kÌm theo mét bé phËn kh«ng viÖn trî kü thuËt d−íi 2 d¹ng thuª chuyªn gia n−íc ngoμi ®Ó kiÓm tra nh÷ng ho¹t ®éng nhÊt ®Þnh nμo ®ã hoÆc ®Ó so¹n th¶o, x¸c nhËn c¸c b¸o c¸o cho ®èi t¸c viÖn trî. Hç trî kü thuËt: chñ yÕu tËp trung vμo chuyÓn giao tri thøc hoÆc t¨ng c−êng c¬ së lËp kÕ ho¹ch, cè vÊn nghiªn cøu t×nh h×nh c¬ b¶n, nghiªn cøu khi ®Çu t−. ChuyÓn giao tri thøc cã thÓ lμ chuyÓn giao c«ng nghÖ nh− th−êng lÖ nh−ng quan träng h¬n lμ ®μo t¹o vÒ kü thuËt, ph©n tÝch kinh tÕ, qu¶n lý, thèng kª, th−¬ng m¹i, hμnh chÝnh nhμ n−íc, c¸c vÊn ®Ò x· héi. 2. Ph©n lo¹i ODA: Tuú theo ph−¬ng thøc ph©n lo¹i mμ ODA®−îc xem cã mÊy lo¹i: a. Ph©n theo ph−¬ng thøc hoμn tr¶: ODA cã 3 lo¹i. - ViÖn trî kh«ng hoμn l¹i: bªn n−íc ngoμi cung cÊp viÖn trî (mμ bªn nhËn kh«ng ph¶i hoμn l¹i) ®Ó bªn nhËn thùc hiÖn c¸c ch−¬ng tr×nh, dù ¸n theo sù tho¶ thuËn tr−íc gi÷a c¸c bªn. ViÖn trî kh«ng hoμn l¹i th−êng ®−îc thùc hiÖn d−íi c¸c d¹ng: + Hç trî kü thuËt. + ViÖn trî nh©n ®¹o b»ng hiÖn vËt. - ViÖn trî cã hoμn l¹i: nhμ tμi trî cho n−íc cÇn vèn vay mét kho¶n tiÒn (tuú theo mét quy m« vμ môc ®Ých ®Çu t−) víi møc l·i suÊt −u ®·i vμ thêi gian tr¶ nî thÝch hîp. Nh÷ng ®iÒu kiÖn −u ®·i th−êng lμ: + L·i suÊt thÊp (tuú thuéc vμo môc tiªu vay vμ n−íc vay). + Thêi h¹n vay nî dμi (tõ 20 - 30 n¨m) + Cã thêi gian ©n h¹n (tõ 10 - 12 n¨m) - ODA cho vay hçn hîp: lμ c¸c kho¶n ODA kÕt hîp mét phÇn ODA kh«ng hoμn l¹i vμ mét phÇn tÝn dông th−¬ng m¹i theo c¸c ®iÒu kiÖn cña tæ chøc Hîp t¸c kinh tÕ vμ ph¸t triÓn. b. NÕu ph©n lo¹i theo nguån cung cÊp, ODA cã hai lo¹i: 3 - ODA song ph−¬ng: Lμ c¸c kho¶n viÖn trî trùc tiÕp tõ n−íc nμy ®Õn n−íc kia th«ng qua hiÖp ®Þnh ®−îc ký kÕt gi÷a hai ChÝnh phñ. - ODA ®a ph−¬ng: lμ viÖn trî chÝnh thøc cña mét tæ chøc quèc tÕ (IMF, WB1...) hay tæ chøc khu vùc (ADB, EU,...) hoÆc cña mét ChÝnh phñ cña mét n−íc dμnh cho ChÝnh phñ cña mét n−íc nμo ®ã, nh−ng cã thÓ ®−îc thùc hiÖn th«ng qua c¸c tæ chøc ®a ph−¬ng nh− UNDP (Ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn Liªn hiÖp quèc), UNICEF (quÜ nhi ®ång Liªn HiÖp quèc)... cã thÓ kh«ng. C¸c tæ chøc tμi chÝnh quèc tÕ cung cÊp ODA chñ yÕu: + Ng©n hμng thÕ giíi (WB). + QuÜ tiÒn tÖ quèc tÕ (IMF). + Ng©n hμng ph¸t triÓn Ch©u ¸ (ADB) c. Ph©n lo¹i theo môc tiªu sö dông, ODA cã 4 lo¹i: Hç trî c¸n c©n thanh to¸n: gåm c¸c kho¶n ODA cung cÊp ®Ó hç trî ng©n s¸ch cña ChÝnh phñ, th−êng ®−îc thùc hiÖn th«ng qua c¸c d¹ng: chuyÓn giao trùc tiÕp cho n−íc nhËn ODA hay hç trî nhËp khÈu (viÖn trî hμng ho¸). TÝn dông th−¬ng nghiÖp: t−¬ng tù nh− viÖn trî hμng ho¸ nh−ng cã kÌm theo ®iÒu kiÖn rμng buéc. ViÖn trî ch−¬ng tr×nh (viÖn trî phi dù ¸n): N−íc viÖn trî vμ n−íc nhËn viÖn trî kÕ hiÖp ®Þnh cho mét môc ®Ých tæng qu¸t mμ kh«ng cÇn x¸c ®Þnh tÝnh chÝnh x¸c kho¶n viÖn trî sÏ ®−îc sö dông nh− thÕ nμo. ViÖn trî dù ¸n: chiÕm tû träng lín nhÊt trong tæng vèn thùc hiÖn ODA. §iÒu kiÖn ®−îc nhËn viÖn trî dù ¸n lμ "ph¶i cã dù ¸n cô thÓ, chi tiÕt vÒ c¸c h¹ng môc sÏ sö dông ODA". 3. C¸c nguån cung cÊp ODA chñ yÕu: * Trong thêi kú chiÕn tranh l¹nh vμ ®èi ®Çu §«ng T©y: Trªn thÕ giíi tån t¹i 3 nguån ODA chñ yÕu: - Liªn x« cò, §«ng ¢u. 4 - C¸c n−íc thuéc tæ chøc OECD. - C¸c tæ chøc quèc tÕ vμ phi ChÝnh phñ. * HiÖn nay, trªn thÕ giíi cã hai nguån ODA chñ yÕu: c¸c nhμ tμi trî ®a ph−¬ng, vμ c¸c tæ chøc viÖn trî song ph−¬ng. * C¸c nhμ tμi trî ®a ph−¬ng gåm c¸c tæ chøc chÝnh thøc sau: - C¸c tæ chøc thuéc hÖ thèng Liªn HiÖp Quèc bao gåm: + Ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn cña Liªn HiÖp Quèc (UNDP). + QuÜ nhi ®ång Liªn HiÖp Quèc (UNICEF). + Tæ chøc N«ng nghiÖp vμ l−¬ng thùc (FAO) + Ch−¬ng tr×nh l−¬ng thùc thÕ giíi (WFP) + QuÜ d©n sè Liªn HiÖp Quèc (UNFPA) + Tæ chøc y tÕ thÕ giíi (WHO) + Tæ chøc ph¸t triÓn c«ng nghiÖp cña Liªn HiÖp Quèc (UNIDO) + QuÜ ph¸t triÓn n«ng nghiÖp quèc tÕ (IFDA). - C¸c tæ chøc tμi chÝnh quèc tÕ: + QuÜ tiÒn tÖ quèc tÕ (IMF) + Ng©n hμng thÕ giíi (WB) + Ng©n hμng ph¸t triÓn Ch©u ¸ (ADB) - Liªn minh Ch©u ¢u (EU). - C¸c tæ chøc phi ChÝnh phñ (NGO) - Tæ chøc xuÊt khÈu dÇu mì (OPEC) - QuÜ C« - OÐt. * C¸c n−íc viÖn trî song ph−¬ng: - C¸c n−íc thμnh viªn Uû ban Hç trî ph¸t triÓn (DAC) cña tæ chøc Hîp t¸c vμ ph¸t triÓn kinh tÕ (OECD). - C¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn. 5 4. Quy tr×nh thùc hiÖn dù ¸n ODA. Mçi quèc gia cã nh÷ng quy ®Þnh riªng ®èi víi c¸c c¸ch qu¶n lý vμ ®iÒu hμnh nguån vèn nμy. D−íi ®©y lμ mét sè néi dung vÒ quy ®Þnh cña ph¸p luËt ViÖt Nam liªn quan ®Õn c¸c vÊn ®Ò xung quanh c¸c ho¹t ®éng thu hót vμ sö dông nguån vèn ODA. 1. Quy ho¹ch ODA. Bé kÕ ho¹ch - §Çu t− c¨n cø vμo chiÕn l−îc ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi; quy ho¹ch tæng thÓ vμ kÕ ho¹ch hμng n¨m chñ tr× viÖc ®iÒu phèi víi c¸c Bé, c¸c c¬ quan ngang Bé, c¸c c¬ quan thuéc ChÝnh phñ cã liªn quan ®Ó nghiªn cøu chñ tr−¬ng vμ ph−¬ng h−íng vËn ®éng ODA, so¹n th¶o quy ho¹ch ODA vμ lËp c¸c danh môc ch−¬ng tr×nh, dù ¸n −u tiªn sö dông ODa tr×nh ChÝnh phñ phª duyÖt. 2. VËn ®éng ODA. Sau khi quy ho¹ch ODA vμ c¸c danh môc c¸c ch−¬ng tr×nh dù ¸n −u tiªn sö dông ODA ®−îc ChÝnh phñ phª duyÖt; Bé KÕ ho¹ch - §Çu t− phèi hîp víi c¸c c¬ quan liªn quan chuÈn bÞ vμ tæ chøc c¸c ho¹t ®éng vËn ®éng ODA th«ng qua: - Héi nghÞ nhãm t− vÊn hμng n¨m. - C¸c héi nghÞ ®iÒu phèi viÖn trî ngμnh. - C¸c cuéc trao ®æi ý kiÕn vÒ hîp t¸c ph¸t triÓn víi c¸c nhμ tμi trî. Tr−íc khi tiÕn hμnh vËn ®éng ODA, c¸c c¬ quan, ®Þa ph−¬ng liªn quan cÇn ph¶i trao ®æi ý kiÕn víi Bé KÕ ho¹ch vμ §Çu t− vÒ chÝnh s¸ch, kh¶ n¨ng vμ thÕ m¹nh cña c¸c nhμ tμi trî liªn quan. 3. ChuÈn bÞ néi dung c¸c ch−¬ng tr×nh, dù ¸n ODA. Sau khi ®¹t ®−îc sù cam kÕt hç trî cña c¸c nhμ tμi trî ®èi víi c¸c ch−¬ng tr×nh, dù ¸n cô thÓ, Bé KÕ ho¹ch - §Çu t− sÏ phèi hîp cïng c¸c ®èi t¸c tiÕn hμnh chuÈn bÞ néi dung c¸c ch−¬ng tr×nh, dù ¸n ODA bao gåm lËp ®Ò ¸n, lËp b¸o c¸o tiÒn kh¶ thi, b¸o c¸o kh¶ thi... 4. ThÈm ®Þnh, phª duyÖt ch−¬ng tr×nh, dù ¸n ODA. 6 ViÖc thÈm ®Þnh vμ phª duyÖt c¸c dù ¸n sö dông nguån ODA nh− sau: - C¸c dù ¸n ®Çu t− x©y dùng c¬ b¶n ph¶i thùc hiÖn theo quy ®Þnh cña §iÒu lÖ qu¶n lý x©y dùng c¬ b¶n hiÖn hμnh (NghÞ ®Þnh 52/CP, 12/CP vμ c¸c v¨n b¶n h−íng dÉn thuéc lÜnh vùc nμy). - §èi víi c¸c dù ¸n hç trî ng©n s¸ch, ®μo t¹o, t¨ng c−êng thÓ chÕ... Bé KÕ ho¹ch - §Çu t− chñ tr×, phèi hîp víi c¸c c¬ quan chøc n¨ng cã liªn quan tiÕn hμnh thÈm ®Þnh, tr×nh Thñ t−íng ChÝnh phñ quyÕt ®Þnh. Trong qu¸ tr×nh thÈm ®Þnh cã ®Ò cËp tíi ý kiÕn tham gia cña c¸c bªn cung cÊp ODA. - C¸c dù ¸n cña c¸c tæ chøc phi ChÝnh phñ thùc hiÖn theo QuyÕt ®Þnh sè 80/CT ngμy 28/3/1991 cña Chñ tÞch Héi ®ång Bé tr−ëng (nay lμ thñ t−íng ChÝnh phñ). 5. §μm ph¸n ký kÕt. Sau khi néi dung ®μm ph¸n víi bªn n−íc ngoμi ®−îc Thñ t−íng ChÝnh phñ phª duyÖt, Bé KÕ ho¹ch - §Çu t− chñ tr× víi sù tham gia cña V¨n phßng ChÝnh phñ, Bé Tμi chÝnh, Bé Ngo¹i giao, Ng©n hμng nhμ n−íc ViÖt Nam vμ c¸c c¬ quan liªn quan tiÕn hμnh ®μm ph¸n víi bªn n−íc ngoμi. Trong tr−êng hîp Thñ t−íng ChÝnh phñ chØ ®Þnh mét c¬ quan kh¸c chñ tr× ®μm ph¸n víi c¸c bªn n−íc ngoμi th× c¬ quan nμy ph¶i thèng nhÊt ý kiÕn víi Bé KÕ ho¹ch - §Çu t− vÒ néi dung ®μm ph¸n vμ víi Bé Tμi chÝnh vÒ h¹n møc vμ ®iÒu kiÖn vay tr¶ (nÕu lμ ODA hoμn l¹i). KÕt thóc ®μm ph¸n, nÕu ®¹t ®−îc c¸c tho¶ thuËn víi bªn n−íc ngoμi th× c¬ quan chñ tr× ®μm ph¸n ph¶i b¸o c¸o Thñ t−íng ChÝnh phñ vÒ néi dung lμm viÖc, kÕt qu¶ ®μm ph¸n vμ nh÷ng ý kiÕn ®Ò xuÊt cã liªn quan. NÕu v¨n b¶n ODA ký víi bªn n−íc ngoμi lμ NghÞ ®Þnh th−, HiÖp ®Þnh hoÆc v¨n kiÖn kh¸c vÒ ODA cÊp ChÝnh phñ th× c¬ quan ®−îc Thñ t−íng ChÝnh phñ chØ ®Þnh ®μm ph¸n ph¶i b¸o c¸o Thñ t−íng ChÝnh phñ néi dung v¨n b¶n dù ®Þnh ký kÕt vμ c¸c ®Ò xuÊt ng−êi thay mÆt ChÝnh 7 phñ ký c¸c v¨n b¶n ®ã. V¨n b¶n tr×nh Thñ t−íng ChÝnh phñ ph¶i kÌm theo ý kiÕn chÝnh thøc b»ng v¨n b¶n cña Bé KÕ ho¹ch vμ §Çu t− (tr−êng hîp c¬ quan kh¸c tr×nh Thñ t−íng ChÝnh phñ), Bé ngo¹i giao, Bé T− ph¸p, Bé Tμi chÝnh. Trong tr−êng hîp NghÞ ®Þnh th− vμ HiÖp ®Þnh hoÆc c¸c v¨n b¶n kh¸c vÒ ODA yªu cÇu ph¶i ký kÕt víi danh nghÜa Nhμ n−íc C«ng hoμ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam, Bé KÕ ho¹ch - §Çu t− (hoÆc c¬ quan kh¸c víi ChÝnh phñ chØ ®Þnh ®μm ph¸n) ph¶i b¸o c¸o víi v¨n phßng Chñ tÞch n−íc ngay tõ khi b¾t ®Çu ®μm ph¸n víi bªn n−íc ngoμi vÒ néi dung c¸c v¨n kiÖn dù ®Þnh ký kÕt, ®ång thêi thùc hiÖn c¸c thñ tôc Quy ®Þnh t¹i ®iÒu 6 kho¶n 3, ®iÒu 7 vμ ®iÒu 8 cña NghÞ ®Þnh 182/H§BT ngμy 28/5/1992 cña ChÝnh phñ. 6. Qu¶n lý thùc hiÖn. Bé KÕ ho¹ch - §Çu t− phèi hîp cïng víi Bé Tμi chÝnh vμ Ng©n hμng Nhμ n−íc ViÖt Nam lËp kÕ ho¹ch bè trÝ vèn ®èi øng trong kÕ ho¹ch Ng©n s¸ch nhμ n−íc vμ thùc hiÖn cÊp ph¸t theo ®óng cam kÕt t¹i c¸c §iÒu −íc Quèc tÕ vÒ ODA ®· ký vμ c¸c quyÕt ®Þnh phª duyÖt ch−¬ng tr×nh, dù ¸n ®Çu t− sö dông vèn ODA. §ång thêi cã tr¸ch nhiÖm theo dâi, kiÓm tra t×nh h×nh thùc hiÖn, xö lý nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan thuéc thÈm quyÒn trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn vμ kiÕn nghÞ Thñ t−íng ChÝnh phñ xem xÐt vμ quyÕt ®Þnh c¸c biÖn ph¸p xö lý, b¸o c¸o tæng hîp t×nh h×nh thùc hiÖn c¸c ch−¬ng tr×nh, dù ¸n sö dông vèn ODA. Bé Tμi chÝnh ®−îc x¸c ®Þnh lμ ®¹i diÖn chÝnh thøc cho "ng−êi vay" hoÆc lμ Nhμ n−íc hoÆc ChÝnh phñ n−íc Céng hoμ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam trong c¸c ®iÒu −íc quèc tÕ cô thÓ vÒ ODA cho vay, cã tr¸ch nhiÖm phèi hîp víi c¸c c¬ quan liªn quan x©y dùng c¬ chÕ qu¶n lý tμi chÝnh (cÊp ph¸t, cho vay l¹i, thu håi vèn...) ®èi víi c¸c ch−¬ng tr×nh, dù ¸n ODA. Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn, Ng©n hμng nhμ n−íc cã tr¸ch nhiÖm phèi hîp víi Bé Tμi chÝnh chØ ®Þnh c¸c Ng©n hμng Th−¬ng m¹i ®Ó uû quyÒn thùc hiÖn viÖc cho vay l¹i tõ vèn ODA nh− ®· nªu t¹i ®iÓm ®iÒu kho¶n 3 ®iÒu 14 cña Quy chÕ vÒ qu¶n lý vμ sö dông ODA ban hμnh kÌm theo NghÞ 8 ®Þnh 87/CP ngμy 5/8/1997 cña ChÝnh phñ, thu håi vèn tr¶ nî ng©n s¸ch, ®ång thêi tæng hîp theo ®Þnh kú th«ng b¸o cho Bé Tμi chÝnh vμ c¬ quan liªn quan t×nh h×nh thùc tÕ vÒ rót vèn, thanh to¸n... th«ng qua hÖ thèng tμi kho¶n ®−îc më t¹i ng©n hμng cña c¸c ch−¬ng tr×nh, dù ¸n sö dông vèn ODA. Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn ch−¬ng tr×nh, dù ¸n ODA... tïy theo quy ®Þnh vμ tho¶ thuËn víi bªn n−íc ngoμi, c¸c chñ tr−¬ng, dù ¸n chÞu tr¸ch nhiÖm tæ chøc c¸c cuéc kiÓm ®Þnh kú hoÆc ®ét xuÊt. §¹i diÖn cña Bé KÕ ho¹ch - §Çu t−, Bé Tμi chÝnh, Bé ngo¹i giao, Ng©n hμng nhμ n−íc ViÖt Nam, v¨n phßng ChÝnh phñ lμ ®¹i diÖn cña ChÝnh phñ t¹i c¸c cuéc kiÓm ®iÓm nμy. C¸c Bé, c¬ quan ngang Bé, UBND tØnh thμnh phè trùc thuéc Trung −¬ng vμ c¸c chñ ch−¬ng tr×nh, dù ¸n lËp b¸o c¸o 6 th¸ng vμ hμng n¨m vÒ t×nh h×nh thùc hiÖn c¸c ch−¬ng tr×nh vμ dù ¸n ODA göi vÒ Bé KÕ ho¹ch §Çu t−, Bé Tμi chÝnh, Ng©n hμng nhμ n−íc ViÖt Nam, Bé ngo¹i giao, vμ V¨n phßng ChÝnh phñ. 7. §¸nh gi¸. Sau khi kÕt thóc, gi¸m ®èc ch−¬ng tr×nh, dù ¸n ODA ph¶i lμm b¸o c¸o vÒ t×nh h×nh thùc hiÖn vμ cã ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ dù ¸n víi sù x¸c nhËn cña c¬ quan chñ qu¶n vμ göi vÒ Bé KÕ ho¹ch - §Çu t−, Bé Tμi chÝnh, Ng©n hμng Nhμ n−íc ViÖt Nam, Bé Ngo¹i giao, vμ V¨n phßng ChÝnh phñ. II. §Æc ®iÓm vμ vai trß cña ODA. 1. §Æc ®iÓm cña ODA. Trong giai ®o¹n hiÖn nay ®· xuÊt hiÖn mét sè ®Æc ®iÓm quan träng sau: Thø nhÊt, tØ träng ODA song ph−¬ng cã xu thÕ t¨ng lªn, ODA ®a ph−¬ng cã xu thÕ gi¶m ®i. Qu¸ tr×nh quèc tÕ ho¸ ®êi sèng kinh tÕ thÕ giíi vμ xu thÕ héi nhËp ®· t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c quan hÖ kinh tÕ, chÝnh trÞ... 9 gi÷a c¸c quèc gia ngμy cμng ®−îc ®Èy m¹nh vμ t¨ng c−êng. Ho¹t ®éng cña mét sè tæ chøc ®a ph−¬ng tá ra kÐm hiÖu qu¶ lμm cho mét sè nhμ tμi trî ngÇn ng¹i ®ãng gãp cho c¸c tæ chøc nμy. §iÒu ®ã lμ nguyªn nh©n chÝnh t¹o nªn sù chuyÓn dÞch, tØ träng ODA song ph−¬ng cã xu thÕ t¨ng lªn, ODA ®a ph−¬ng cã xu h−íng gi¶m ®i. §iÒu ®ã ®· ®−îc chøng minh trªn thùc tÕ lμ trong c¸c n¨m 1980 - 1994 trong tæng sè ODA cña thÕ giíi, tØ träng ODA song ph−¬ng tõ 67% t¨ng lªn 69% trong khi ®ã tØ träng ODA ®a ph−¬ng gi¶m tõ 33% xuèng 31%. (Nguån: Bé KÕ ho¹ch - §Çu t−). Thø hai, sù c¹nh tranh ngμy cμng t¨ng trong qu¸ tr×nh thu hót ODA. Trªn thÕ giíi, mét sè n−íc míi giμnh ®−îc ®éc lËp hoÆc míi t¸ch ra tõ c¸c nhμ n−íc liªn bang t¨ng lªn ®¸ng kÓ vμ cã nhu cÇu lín vÒ ODA. Mét sè n−íc c«ng hoμ thuéc Nam T− cò vμ mét sè n−íc Ch©u Phi bÞ tμn ph¸ nÆng nÒ trong chiÕn tranh s¾c téc ®ang cÇn ®Õn sù hç trî quèc tÕ. ë Ch©u ¸, Trung Quèc, c¸c n−íc §«ng D−¬ng, Myanmar... còng ®ang cÇn ®Õn nguån ODA lín ®Ó x©y dùng kinh tÕ, ph¸t triÓn x· héi. Sè n−íc cã nhu cÇu tiÕp nhËn ODA lμ rÊt lín v× vËy sù c¹nh tranh gi÷a c¸c n−íc ngμy cμng trë nªn gay g¾t. C¸c vÊn ®Ò mμ c¸c n−íc cung cÊp ODA quan t©m ®Õn t¹o nªn sù c¹nh tranh gi÷a c¸c n−íc tiÕp nhËn lμ n¨ng lùc kinh tÕ cña quèc gia tiÕp nhËn, c¸c triÓn väng ph¸t triÓn, ngoμi ra cßn chÞu nhiÒu t¸c ®éng cña c¸c yÕu tè kh¸c nh−: Nh·n quan chÝnh trÞ, quan ®iÓm céng ®ång réng r·i, dùa trªn sù quan t©m nh©n ®¹o vμ hiÓu biÕt vÒ sù cÇn thiÕt ®ãng gãp vμo æn ®Þnh kinh tÕ - x· héi quèc tÕ. Cïng mèi quan hÖ truyÒn thèng víi c¸c n−íc thÕ giíi thø ba cña c¸c n−íc ph¸t triÓn, hay tÇm quan träng cña c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn víi t− c¸ch lμ b¹n hμng (thÞ tr−êng, n¬i cung cÊp nguyªn liÖu, lao ®éng). MÆt kh¸c, chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i, an ninh vμ lîi Ých chiÕn l−îc, tr¸ch nhiÖm toμn cÇu hay c¸ biÖt... còng lμ nh©n tè t¹o nªn xu h−íng ph©n bæ ODA trªn thÕ giíi theo vïng. Ngoμi ra cßn cã thªm lý do ®ã lμ sù chuÈn bÞ ®¸p øng nhu cÇu riªng biÖt vÒ thñ tôc, quy chÕ, chiÕn l−îc, viÖn trî ... kh¸c nhau cña c¸c nhμ tμi trî trªn thÕ giíi còng t¹o nªn sù chªnh lÖch trong qu¸ tr×nh thu hót vμ sö 10 dông ODA gi÷a c¸c quèc gia hÊp thô nguån vèn nμy. ChÝnh sù c¹nh tranh gay g¾t ®· t¹o nªn sù t¨ng gi¶m trong tiÕp nhËn viÖn trî cña c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn. KÓ tõ n¨m 1970, ODA chñ yÕu h−íng vμo TiÓu vïng Sahara vμ Trung §«ng kÓ c¶ Ai CËp. Bªn c¹nh ®ã, Trung Mü lμ vïng nhËn ®−îc tû träng viÖn trî t¨ng lªn chót Ýt, tû träng nμy ®· thùc sù bÞ c¾t gi¶m m¹nh ®èi víi c¸c vïng Nam ¸ (®Æc biÖt lμ Ên §é) vμ §Þa Trung H¶i trong vßng 10 n¨m, tõ tμi kho¸ 1983/1984 ®Õn 1993/1994, tû träng thu hót ODA thÕ giíi cña tiÓu vïng Sahara ®· t¨ng tõ 29,6% lªn 36,7%, cña Nam vμ Trung ¸ kh¸c vμ Ch©u §¹i D−¬ng tõ 20,3% lªn 22,9%; Ch©u Mü La Tinh vμ vïng Caribª tõ 12% lªn 14% (nguån: Bé KÕ ho¹ch - §Çu t−). Thø ba, sù ph©n phèi ODA theo khu vùc nghÌo cña thÕ giíi kh«ng ®ång ®Òu. Nguyªn nh©n t¹o nªn sù kh¸c biÖt nh− vËy cã thÓ cã rÊt nhiÒu lý gi¶i kh¸c nhau, cã thÓ lμ do nh÷ng mong muèn cña c¸c quèc gia ®i viÖn trî nh− më réng quan hÖ hîp t¸c vÒ chÝnh trÞ hay kinh tÕ, môc ®Ých x· héi, ®iÒu ®ã phô thuéc rÊt nhiÒu vμo ý muèn chñ quan cña nhμ tμi trî. Lóc ®Çu hä chØ quan t©m ®Õn viÖc thiÕt lËp c¸c mèi quan hÖ víi c¸c n−íc l¸ng giÒng cña m×nh, nh−ng sau hä l¹i nhËn thÊy r»ng cÇn thiÕt lËp c¸c quan hÖ víi c¸c n−íc kh¸c trªn thÕ giíi ®Ó t×m kiÕm thÞ tr−êng trao ®æi bu«n b¸n hay ®Çu t− mμ viÖc ®Çu tiªn thiÕt lËp quan hÖ ngo¹i giao b»ng c¸ch viÖn trî ODA. MÆt kh¸c chÝnh nh÷ng yÕu tè trong néi bé cña quèc gia còng t¹o nªn nh÷ng kh¸c biÖt lín trong qu¸ tr×nh nhËn viÖn trî nh− c¸c mèi quan hÖ víi c¸c n−íc ph¸t triÓn, hay nh÷ng thμnh tÝch trong ph¸t triÓn ®Êt n−íc hay còng cã thÓ lμ do nhu cÇu hÕt søc cÇn thiÕt nh− chiÕn tranh, thiªn tai... Thø t−, triÓn väng gia t¨ng nguån vèn ODA Ýt l¹c quan. MÆc dï §¹i héi ®ång Liªn Hîp Quèc ®· khuyÕn nghÞ dμnh 1% GNP cña c¸c n−íc ph¸t triÓn ®Ó cung cÊp ODA cho c¸c n−íc nghÌo. Nh−ng n−íc cã khèi l−îng ODA lín nh− NhËt B¶n, Mü... th× tû lÖ nμy míi chØ ®¹t ë møc trªn d−íi 0,3% trong nhiÒu n¨m qua. Tuy cã mét sè n−íc nh− 11 Thôy §iÓn, Na uy, PhÇn Lan, §an M¹ch... ®· cã tû lÖ ODA chiÕm h¬n 1% GNP, song khèi l−îng ODA tuyÖt ®èi cña c¸c n−íc nμy kh«ng lín. Thªm vμo ®ã t×nh h×nh kinh tÕ phôc håi chËm ch¹p ë c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn còng lμ mét trë ng¹i gia t¨ng ODA. Ngoμi ra, hμng n¨m c¸c n−íc cung cÊp ODA dùa vμo kÕt qu¶ ho¹t ®éng cña nÒn kinh tÕ cña m×nh ®Ó xem xÐt khèi l−îng ODA cã thÓ cung cÊp ®−îc. Nh−ng hiÖn nay c¸c n−íc ph¸t triÓn ®ang cã nh÷ng dÊu hiÖu ®¸ng lo ng¹i trong nÒn kinh tÕ cña m×nh nh− khñng ho¶ng kinh tÕ hay hμng lo¹t c¸c vÊn ®Ò x· héi trong n−íc, chÞu søc Ðp cña d− luËn ®ßi gi¶m viÖn trî ®Ó tËp trung gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò trong n−íc. Tuy nhiªn, ë c¸c n−íc ph¸t triÓn, kinh tÕ t¨ng b×nh qu©n 6%/n¨m trong c¸c n¨m 1991 - 1994 (4%/n¨m trong thËp kû 80). §êi sèng nh©n d©n ®ang ®−îc c¶i thiÖn râ rÖt. Do sù phôc håi kinh tÕ ë c¸c n−íc ph¸t triÓn, nguån vèn chuyÓn dÞch vμo c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn cã thÓ sÏ gi¶m sót trong c¸c n¨m tíi, ODA lμ mét kho¶n vèn mμ c¸c n−íc ph¸t triÓn hç trî cho c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn nã ®−îc thùc hiÖn tõ rÊt l©u, qua c¸c giai ®o¹n nhÊt ®Þnh, cã nh÷ng xu thÕ vËn ®éng riªng, nh×n chung l¹i, xu h−íng vËn ®éng hiÖn nay hμm chøa c¶ c¸c yÕu tè thuËn lîi lÉn khã kh¨n cho mét sè n−íc ®ang ph¸t triÓn nh− n−íc ta ®ang t×m kiÕm nguån hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc, tuy nhiªn c¸c yÕu tè thuËn lîi lμ c¬ b¶n. XÐt trªn ph¹m vi quèc tÕ, ODA cã thÓ huy ®éng ®−îc l¹i tuú thuéc voμ chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i kh«n khÐo vμ kh¶ n¨ng hÊp thô vèn n−íc ngoμi cña chÝnh nÒn kinh tÕ n−íc ®ã. Qua ®ã ta cã thÓ thÊy râ ®−îc nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng biÖt cña ODA so víi c¸c nguån vèn kh¸c. 2. Vai trß cña ODA. ODA thÓ hiÖn mèi quan hÖ ®èi ngo¹i gi÷a hai bªn cung cÊp vμ bªn tiÕp nhËn. Tuy vËy, ®èi víi mçi bªn nã sÏ mang mét ý nghÜa kh¸c nhau. a. §èi víi n−íc xuÊt khÈu vèn. ViÖn trî song ph−¬ng t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c c«ng ty cña bªn cung cÊp ho¹t ®éng thuËn lîi h¬n t¹i c¸c n−íc nhËn viÖn trî mét c¸ch gi¸n tiÕp. Cïng víi sù gia t¨ng cña vèn ODA, c¸c dù ¸n ®Çu t− cña nh÷ng n−íc viÖn 12 trî còng t¨ng theo víi nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi, ®ång thêi kÐo theo sù gia t¨ng vÒ bu«n b¸n gi÷a hai quèc gia. Ngoμi ra, n−íc viÖn trî cßn ®¹t ®−îc nh÷ng môc ®Ých vÒ chÝnh trÞ, ¶nh h−ëng cña hä vÒ mÆt kinh tÕ - v¨n ho¸ ®èi víi n−íc nhËn còng sÏ t¨ng lªn. Nguån ODA ®a ph−¬ng mÆc dï còng cã −u ®iÓm gióp c¸c n−íc tiÕp nhËn kh«i phôc vμ ph¸t triÓn kinh tÕ, nh−ng nã còng cã mÆt tiªu cùc ë chç dÔ t¹o ra n¹n tham nhòng trong c¸c quan chøc ChÝnh phñ hoÆc ph©n phèi giμu nghÌo trong c¸c tÇng líp d©n chóng nÕu kh«ng cã nh÷ng chÝnh s¸ch kiÓm so¸t vμ qu¶n lý chÆt chÏ viÖc sö dông nguån vèn nμy trong n−íc. §iÒu nguy hiÓm nhÊt cã thÓ x¶y ra cña viÖn trî ODA lμ c¸c n−íc cung cÊp kh«ng nh»m c¶i t¹o nÒn kinh tÕ - x· héi cña n−íc ®ang ph¸t triÓn mμ nh»m vμo c¸c môc ®Ých qu©n sù. b. §èi víi c¸c n−íc tiÕp nhËn: TÇm quan träng cña ODA ®èi víi c¸c n−íc ®ang vμ kÐm ph¸t triÓn lμ ®iÒu kh«ng thÓ phñ nhËn. §iÒu nμy ®−îc thÓ hiÖn râ qua nh÷ng thμnh c«ng mμ c¸c n−íc tiÕp nhËn ODA ®· ®¹t ®−îc. §Çu tiªn, trong khi c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn ®a phÇn lμ trong t×nh tr¹ng thiÕu vèn trÇm träng nªn th«ng qua ODA song ph−¬ng cã thªm vèn ®Ó phôc vô cho qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi. ODA mang l¹i nguån lùc cho ®Êt n−íc. Thø n÷a, theo c¸c nhμ kinh tÕ, viÖc sö dông viÖn trî ë c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn nh»m lo¹i bá sù thiÕu vèn vμ ngo¹i tÖ, t¨ng ®Çu t− vèn ®Õn ®iÓm mμ ë ®ã sù t¨ng tr−ëng kinh tÕ t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c n−íc nμy ®¹t ®−îc ®Õn qu¸ tr×nh tù duy tr× vμ ph¸t triÓn. T¹o ®iÒu kiÖn ®Ó c¸c n−íc tiÕp nhËn cã thÓ vay thªm vèn cña c¸c tæ chøc quèc tÕ, thùc hiÖn viÖc thanh to¸n nî tíi h¹n qua sù gióp ®ì cña ODA. ODA cßn cã thÓ gióp c¸c n−íc ®ang l©m vμo t×nh tr¹ng ph¸ gi¸ ®ång néi tÖ cã thÓ phôc håi ®ång tiÒn cña n−íc m×nh th«ng qua nh÷ng kho¶n hç trî lín cña c¸c tæ chøc tμi chÝnh quèc tÕ mang l¹i. 13 ODA gióp c¸c n−íc nhËn hç trî t¹o ra nh÷ng tiÒn ®Ò ®Çu tiªn, ®Æt nÒn mãng cho sù ph¸t triÓn vÒ l©u dμi th«ng qua lÜnh vùc ®Çu t− chÝnh cña nã lμ n©ng cÊp c¬ së h¹ tÇng vÒ kinh tÕ. ODA t¸c ®éng tÝch cùc ®Õn ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña c¸c ®Þa ph−¬ng vμ vïng l·nh thæ, ®Æc biÖt lμ ë c¸c thμnh phè lín: nguån vèn nμy trùc tiÕp gióp c¶i thiÖn ®iÒu kiÖn vÒ vÖ sinh y tÕ, cung cÊp n−íc s¹ch, b¶o vÖ m«i tr−êng. §ång thêi nguån ODA còng gãp phÇn tÝch cùc trong viÖc ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng n«ng th«n, ph¸t triÓn n«ng nghiÖp, xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo... ODA gióp c¸c doanh nghiÖp nhá trong n−íc cã thªm vèn, t¹o ®iÒu kiÖn n©ng cao hiÖu qu¶ ®Çu t− cho s¶n xuÊt kinh doanh, dÇn dÇn më réng qui m« doanh nghiÖp. Ngoμi ra ODA cßn gióp c¸c n−íc nhËn viÖn trî cã c¬ héi ®Ó nhËp khÈu m¸y mãc thiÕt bÞ cÇn thiÕt cho qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n−íc, tõ c¸c n−íc ph¸t triÓn. Th«ng qua n−íc cung cÊp ODA n−íc nhËn viÖn trî cã thªm nhiÒu c¬ héi míi ®Ó tham gia vμo c¸c tæ chøc tμi chÝnh thÕ giíi, ®¹t ®−îc sù gióp ®ì lín h¬n vÒ vèn tõ c¸c tæ chøc nμy. Bªn c¹nh nh÷ng mÆt tÝch cùc, ODA còng cã kh«ng Ýt nh÷ng mÆt h¹n chÕ. H¹n chÕ râ nhÊt cña viÖn trî ph¸t triÓn chÝnh thøc ODA lμ c¸c n−íc nÕu muèn nhËn ®−îc nguån vèn nμy ph¶i ®¸p øng c¸c yªu cÇu cña bªn cÊp viÖn trî. Møc ®é ®¸p øng cμng cao th× viÖn trî t¨ng lªn cμng nhiÒu. Ngay ë trong mét n−íc, t×nh tr¹ng tËp trung ODA vμo c¸c thμnh phè träng ®iÓm còng t¹o nªn sù mÊt c©n ®èi trong c¬ cÊu kinh tÕ - x· héi cña quèc gia ®ã, lμm cho hè ng¨n c¸ch giμu nghÌo thμnh thÞ vμ n«ng th«n cμng trë nªn c¸ch biÖt. Cho ®Õn nay, mÆc dï bèi c¶nh quèc tÕ ®· cã nhiÒu biÕn ®æi, song môc tiªu vμ lîi Ých cña c¸c n−íc cÊp vèn theo ®uæi hÇu nh− kh«ng thay ®æi so víi tr−íc ®©y: tËp trung cho an ninh cña hÖ thèng TBCN, tuyªn truyÒn d©n chñ kiÓu ph−¬ng t©y, trãi buéc sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña c¸c quèc gia phô thuéc thÕ giíi thø ba vμo trong mét trËt tù tù do mμ c¸c 14 trung t©m tù b¶n ®· s¾p ®Æt khuyÕn khÝch tù do ho¸ kinh tÕ ®Ó më ®−êng cho t− b¶n n−íc ngoμi trμn vμo... III. T×nh h×nh cung cÊp vμ tiÕp nhËn ODA trªn thÕ giíi: 1. T×nh h×nh chung: Nguån ODA song ph−¬ng ®−îc ph©n bè réng kh¾p trªn thÕ giíi do c¸c nhμ tμi trî mét mÆt ph¶i thùc hiÖn nghÜa vô quèc tÕ nh− qui ®Þnh b¾t buéc cña Liªn HiÖp Quèc, mÆt kh¸c b¶n th©n c¸c nhμ tμi trî còng muèn n©ng cao vÞ thÕ cña m×nh, v−¬n réng tÇm ¶nh h−ëng ra c¸c khu vùc kh¸c. H¬n n÷a, trËt tù an ninh mμ c¸c nhμ tμi trî chñ tr−¬ng thiÕt lËp t¹i n−íc nhËn viÖn trî dùa trªn mong muèn mét nÒn kinh tÕ phô thuéc vμo nÒn kinh tÕ cña hä. ë Ch©u ¸: NhËt lμ n−íc ®Çu t− lín nhÊt. Trung Quèc vμ §«ng Nam ¸ lμ khu vùc thu hót nhiÒu ODA nhÊt. Ch©u Phi: Lμ khu vùc tËp trung hÇu hÕt c¸c n−íc nghÌo, kÐm ph¸t triÓn nªn nguån viÖn trî chñ yÕu lμ viÖn trî kh«ng hoμn l¹i vμ th−êng chiÕm tØ lÖ cao. 2. Nhμ tμi trî lín nhÊt: a. ODA song ph−¬ng: Môc ®Ých cña c¸c n−íc cung cÊp viÖn trî ®Òu lμ x¸c lËp vÞ trÝ toμn diÖn vμ ¸p ®Æt vai trß cña m×nh ë khu vùc muèn th«n tÝnh. Do ®ã viÖc ph©n bæ ODA diÔn ra kh¸c nhau gi÷a c¸c khu vùc. Trong sè c¸c n−íc cung cÊp ODA song ph−¬ng, Hoa Kú vμ NhËt B¶n lμ nh÷ng n−íc dÉn ®Çu thÕ giíi. Cô thÓ: - ë Ch©u ¸ : NhËt B¶n víi môc tiªu lμ ph¶i thiÕt lËp ®−îc mèi quan hÖ tèt ®Ñp gi÷a c¸c n−íc trong khu vùc, sao cho NhËt sÏ lμ n−íc ®ãng vai trß chñ ®¹o vÒ kinh tÕ nªn ®øng ®Çu trong danh s¸ch c¸c nhμ tμi trî ë Ch©u ¸ lμ NhËt B¶n. - Ch©u Phi: N−íc cung cÊp ODA chiÕm tØ lÖ cao nhÊt lμ Ph¸p. 15 - Ch©u Mü La Tinh: Mü lμ n−íc cã tØ lÖ viÖn trî lín nhÊt. - Ch©u §¹i D−¬ng: Ph¸p ®øng ®Çu víi tØ lÖ viÖn trî 46,9%. - Trung §«ng: Mü cã tØ lÖ viÖn trî ODA cao nhÊt. b. ODA song ph−¬ng: C¸c tæ chøc tμi chÝnh quèc tÕ th−êng lμ nh÷ng nhμ tμi trî lín víi l−îng vèn cung cÊp lín h¬n nhiªï lÇn so víi c¸c quü cña Liªn hiÖp quèc. Mét sè tæ chøc ®a ph−¬ng cung cÊp ODA NhiÒu nhÊt trong n¨m 1996. (Nguån: Bé kÕ ho¹ch - §Çu t− - th¸ng 7/1997). 16 Mét sè tæ chøc ®a ph−¬ng cung cÊp ODA nhiÒu nhÊt trong n¨m 1996 §¬n vÞ tÝnh: tØ USD Tæ chøc ®a ph−¬ng Tæng ODA tμi trî Quü tiÒn tÖ quèc tÕ (IMF) 61,5 Ng©n hμng thÕ giíi (WB) B×nh qu©n 28,6 tØ/n¨m C«ng ty tμi chÝnh quèc tÕ (IFC) 17,9 (tõ th¸ng 7/1996 - 6/1997) Ng©n hμng ph¸t triÓn Ch©u ¸ (ADB) 5,8 Ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn cña Liªn hîp quèc (UNDP) 2,186 Ch−¬ng tr×nh l−¬ng thùc thÕ giíi (WFP) B×nh qu©n 1,5 tØ /n¨m Cao uû LHQ vÒ ng−êi tÞ n¹n (UNHCR) 1,3 (Nguån: Bé KÕ ho¹ch - §Çu t− - th¸ng 7/1997) 3. Khu vùc tiÕp nhËn nhiÒu nhÊt: Tr−íc ®©y, khi Liªn x« vμ §«ng ©u ch−a tan r·, viÖn trî ph¸t triÓn chÝnh thøc ODA ®−îc ph©n bè theo chÕ ®é chÝnh trÞ cña tõng n−íc. ThÕ giíi lóc bÊy giê chia lμm 2 cùc do Liªn x« vμ Mü ®øng ®Çu lu«n cã sù c¹nh tranh vμ thï ®Þch. Khèi SEV (héi ®ång t−¬ng trî kinh tÕ) , ®øng ®Çu lμ Liªn x«, tËp trung viÖn trî gióp ®ì c¸c n−íc trong hÖ thèng x· héi chñ nghÜa cßn khèi t− b¶n chñ nghÜa do Mü ®øng ®Çu còng ra søc dïng c¸c kho¶n viÖn trî ®Ó mua chuéc sö trung thμnh cña c¸c n−íc thuéc thÕ giíi thø ba theo nh÷ng quan ®iÓm cña Mü. Tõ ®Çu thËp niªn 90 víi sù kÕt thóc chiÕn tranh l¹nh, nguån vèn ODA ®−îc më réng ra kh¾p c¸c n−íc trªn thÕ giíi kh«ng kÓ thuéc hÖ thèng chÝnh trÞ nμo. C¸c n−íc nhËn ®−îc nguån hç trî nhiÒu hay Ýt cßn tuú thuéc vμo vÞ thÕ kinh tÕ cña tõng khu vùc, tõng n−íc. Nh÷ng n¨m gÇn ®©y, vèn ODA trªn thÕ 0giíi cã chiÒu h−íng tËp trung vμo Ch©u ¸, ®Æc 17 biÖt lμ khu vùc §«ng Nam ¸. Trung quèc lμ n−íc thu hót nhÒu ODA nhÊt trong khu vùc nμy. 18 Ch−¬ng II Thùc tr¹ng thu hót vμ sö dông nguån vèn ODA t¹i ViÖt Nam I. T×nh h×nh thu hót ODA: 1. Giai ®o¹n tr−íc th¸ng 10/1993. Tr−íc ®©y, n−íc ta nhËn ®−îc hai nguån ODA song ph−¬ng chñ yÕu. Mét tõ c¸c n−íc thuéc tæ chøc SEV (Héi ®ång t−¬ng trî kinh tÕ) trong ®ã chñ yÕu lμ Liªn x« (cò). Hai lμ tõ c¸c n−íc thuéc tæ chøc DAC (Uû ban hç trî ph¸t triÓn) vμ mét sè n−íc kh¸c, trong ®ã chñ yÕu lμ Thuþ ®iÓn, PhÇn Lan, §an m¹ch, Nauy, Ph¸p, Ên ®é... C¸c kho¶n ODA trªn gióp chóng ta x©y dùng mét sè ngμnh quan träng nhÊt cña sù nghiÖp x©y dùng vμ ph¸t triÓn kinh tÕ n−íc ta. Sau cuéc khñng ho¶ng chÝnh trÞ ë Liªn x« cò vμ §«ng ©u, SEV gi¶i thÓ ®· lμm cho nguån viÖn trî tõ c¸c n−íc nμy chÊm døt dÉn tíi rÊt nhiÒu khã kh¨n cho n−íc ta, nhiÒu kÕ ho¹ch kh«ng cã vèn ®Ó hoμn thμnh. 3/2/1994 Hoa Kú xo¸ bá cÊm vËn víi ViÖt Nam. Cïng vãi c¸c chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i më réng quan hÖ hîp t¸c trªn c¸c lÜnh vùc t¹o ®iÒu kiÖn cho ViÖt Nam nhËn ®−îc mét sè l−îng viÖn trî lín tõ c¸c n−íc ph¸t triÓn vμ c¸c tæ chøc quèc tÕ. 2. Giai ®o¹n ph¸t triÓn hîp t¸c míi tõ th¸ng 10/1993: B¸o hiÖu ®¸ng mõng cho giai ®o¹n nμy ®−îc b¾t ®Çu b»ng sù kiÖn rÊt quan träng vμo th¸ng 10/1993, quan hÖ cña ta víi quü tiÒn tÖ quèc tÕ (IMF), Ng©n Hμng thÕ giíi (WB), Ng©n hμng Ch©u ¸ (ADB) ®−îc khai th«ng. Th¸ng 11/1993 Héi nghÞ c¸c nhμ tμi trî cho ViÖt Nam häp t¹i Pari më ra giai ®o¹n hîp t¸c ph¸t triÓn míi gi÷a n−íc ta vμ céng ®ång c¸c nhμ tμi trî, t¹o ra c¸c c¬ héi quan träng ®Ó hç trî ViÖt Nam tiÕn hμnh c«ng cuéc ph¸t triÓn nhanh vμ bÒn v÷ng thμnh c«ng cña héi nghÞ thÓ hiÖn ë chç ViÖt Nam ®· tranh thñ ®−îc sù ®ång t×nh vμ ñng hé m¹nh mÏ cña 19 céng ®ång quèc tÕ vμo c«ng cuéc ®æi míi ph¸t triÓn cña ViÖt Nam th«ng qua ®èi ngo¹i, b»ng c¸ch cam kÕt dμnh ODA cho ViÖt Nam . Thu hót ODA qua c¸c n¨m 1993 - 1999. (§¬n vÞ tÝnh tû USD) N¨m 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 Tæng sè Tæng møc cam 1,18 1,94 15,14 2,26 2,43 2,4 2,2 2,7 kÕt ODA Nguån: Bé kÕ ho¹ch - §Çu t− Nh÷ng con sè trªn lμ t−¬ng ®èi kh¶ quan. Tuy nhiªn, trong nh÷ng n¨m tíi, nguån vèn ODA cña c¸c n−íc cung cÊp cho ViÖt Nam cã thÓ sÏ gi¶m xuèng. Së dÜ cã nhËn ®Þnh nh− vËy lμ do ¶nh h−ëng cña cuéc khñng ho¶ng tμi chÝnh tiÒn tÖ ë khu vùc Ch©u ¸, võa qua lμm cho nÒn kinh tÕ cña mét sè n−íc cung cÊp viÖn trî gÆp khã kh¨n dÉn ®Õn viÖc c¸c n−íc cã thÓ c¾t gi¶m l−îng viÖn trî ODA hμng n¨m. §ång thêi, do sù c¹nh tranh ngμy cμng gay g¾t cña c¸c n−íc trong khu vùc vμ trªn thÕ giíi trong viÖc thu hót ODA. ViÖc h×nh thøc ho¸ c¸c ch−¬ng tr×nh , dù ¸n ODA bao gåm nhiÒu t¸c nghiÖp kh¸c nhau nh− thÈm ®Þnh vμ phª duyÖt dù ¸n, ChÝnh phñ ViÖt Nam vμ c¸c nhμ tμi trî kÝ kÕt c¸c ®iÒu −íc quèc tÕ (B¶n ghi nhí (MOU), HiÖp ®Þnh, ch−¬ng tr×nh, NghÞ ®Þnh th−,...) c¸c ch−¬ng tr×nh, dù ¸n ®· ®−îc ký kÕt ®¹t h¬n 10 tû USD, chiÕm gÇn 70% tæng sè vèn ODA ®· cam kÕt. ViÖt Nam dμnh ®−îc sù quan t©m, gióp ®ì cña céng ®ång tμi trî quèc tÕ vμ c¸c nhμ ®Çu t− n−íc ngoμi sÏ kh«ng quan t©m tíi ViÖt Nam nÕu nh− hä kh«ng tin t−ëng vμo triÓn väng ph¸t triÓn tèt ®Ñp ë ®Êt n−íc ta. §iÒu quan träng chÝnh lμ sù ®¸nh gi¸ cao cña céng ®ång quèc tÕ vÒ nh÷ng g× mμ ViÖt Nam ®· lμm trong giai ®o¹n ®Çu cña c«ng cuéc ®æi míi nÒn kinh tÕ, trong kÕ ho¹ch 5 n¨m lÇn thø nhÊt (®©y lμ kÕ ho¹ch hoμn thμnh qu¸ tr×nh c¶i tæ vμ ®Çu t− vμo nh−ngx ngμnh träng ®iÓm cña nÒn kinh tÕ nh»m x©y dùng mét nÒn kinh tÕ cã hiÖu qu¶ ®Ó hoμ nhËp vμo nÒn 20