Tài liệu Thiết kế và sử dụng học liệu điện tử trong dạy học số học ở lớp 3 (lv02595)

T BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI 2 QUÁCH THÙY NGA THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG HỌC LIỆU ĐIỆN TỬ TRONG DẠY HỌC SỐ HỌC Ở LỚP 3 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC HÀ NỘI, 2017 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI 2 QUÁCH THÙY NGA THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG HỌC LIỆU ĐIỆN TỬ TRONG DẠY HỌC SỐ HỌC Ở LỚP 3 Chuyên ngành: Giáo dục học (Bậc Tiểu học) Mã số: 60 14 01 01 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS. Đào Thái Lai HÀ NỘI, 2017 i LỜI CÁM ƠN Tác giả xin trân trọng bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến thầy giáo PGS. TS Đào Thái Lai, ngƣời đã tận tình hƣớng dẫn tác giả trong suốt thời gian học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn. Tác giả xin trân trọng cảm ơn Trƣờng Đại học Sƣ phạm Hà Nội 2 cùng toàn thể các thầy cô giáo trong Khoa Giáo dục Tiểu học đã hỗ trợ, giúp đỡ, tạo điều kiện thuận lợi trong thời gian tác giả học tập và nghiên cứu tại trƣờng cũng nhƣ đã đƣa ra những góp ý quý báu trong quá trình tác giả thực hiện luận văn. Cuối cùng, tác giả xin chân thành cám ơn bạn bè, đồng nghiệp và gia đình luôn động viên, giúp đỡ để tác giả hoàn thành luận văn này. Trong quá trình nghiên cứu, không tránh khỏi những thiếu sót và hạn chế. Kính mong nhận đƣợc sự đóng góp ý kiến của các thầy giáo, cô giáo và toàn thể bạn đọc để đề tài đƣợc hoàn thiện hơn. . Tôi xin trân trọng cảm ơn! Hà Nội, ngày 12 tháng 10 năm 2017 Tác giả Quách Thùy Nga ii LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn với đề tài “Thiết kế và sử dụng học liệu điện tử trong dạy học số học ở lớp 3” hoàn thành dƣới sự hƣớng dẫn của PGS.TS Đào Thái Lai là công trình nghiên cứu của riêng tôi; các căn cứ, số liệu và kết quả nghiên cứu là chính xác, trung thực. Đề tài chƣa đƣợc công bố trong bất cứ một công trình khoa học nào khác. Hà Nội, ngày 12 tháng 10 năm 2017 Học viên thực hiện Quách Thùy Nga iii MỤC LỤC LỜI CÁM ƠN .................................................................................................... i LỜI CAM ĐOAN ............................................................................................. ii MỤC LỤC ........................................................................................................ iii DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT ................................. vii DANH MỤC BẢNG BIỂU ........................................................................... viii MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài ........................................................................................... 1 2. Mục đích nghiên cứu ..................................................................................... 2 3. Nhiệm vụ nghiên cứu .................................................................................... 2 4. Đối tƣợng, khách thể và phạm vi nghiên cứu ............................................... 3 5. Phƣơng pháp nghiên cứu ............................................................................... 3 6. Giả thuyết khoa học ...................................................................................... 4 7. Đóng góp mới của đề tài ............................................................................... 4 8. Cấu trúc luận văn .......................................................................................... 4 CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG HỌC LIỆU ĐIỆN TỬ SỐ HỌC LỚP 3 ......................................... 5 1.1. Cơ sở lí luận của việc thiết kế học liệu điện tử Số học lớp 3 ............ 5 1.1.1. Ứng dụng Công nghệ thông tin trong dạy học toán .................... 5 1.1.2. Một số vấn đề về học liệu điện tử ................................................. 7 1.1.3. Các hình thức khai thác học liệu điện tử trong dạy học ............. 13 1.1.4. Đặc điểm quá trình nhận thức của học sinh tiểu học ................. 13 1.1.5. Năng lực tư duy số học ............................................................... 16 1.1.5.1. Quan niệm về năng lực ...................................................... 16 1.1.5.2. Quan niệm về tư duy .......................................................... 16 1.1.5.3. Năng lực tư duy số học ...................................................... 17 iv 1.1.6. Nội dung số học Toán lớp 3 ........................................................ 19 1.2. Cơ sở thực tiễn của việc thiết kế học liệu điện tử Số học lớp 3 ...... 20 1.2.1. Ưu điểm của học liệu điện tử Số học lớp 3 ................................. 20 1.2.2. Hạn chế của học liệu điện tử Số học lớp 3 ................................. 21 1.2.3. Thực trạng sử dụng học liệu điện tử của một số trường tiểu học ở Việt Nam ................................................................................................ 22 CHƢƠNG 2: THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG HỌC LIỆU ĐIỆN TỬ TRONG DẠY HỌC SỐ HỌC Ở LỚP 3........................................................................ 27 2.1. Nguyên tắc thiết kế học liệu điện tử Số học lớp 3 ........................... 27 2.1.1. Đảm bảo tính định hướng vào việc thực hiện mục tiêu bài học . 27 2.1.2. Đảm bảo tính chính xác, khoa học, đầy đủ và xúc tích của nội dung ....................................................................................................... 27 2.1.3. Đảm bảo tính sư phạm ................................................................ 27 2.1.4. Đảm bảo tính thẩm mĩ, khoa học về hình thức trình bày ........... 27 2.1.5. Học liệu điện tử cần có phần hướng dẫn sử dụng một cách chi tiết, kèm theo những phần mềm hỗ trợ để đọc các file: hình ảnh, âm thanh, … ................................................................................................ 27 2.1.6. Dễ dàng sử dụng ở các máy tính hoặc các thiết bị đọc thông thường ................................................................................................... 27 2.1.7. Đảm bảo tính tương tác cao ....................................................... 28 2.1.8. Thực hiện thiết kế phân nhánh .................................................... 28 2.1.9. Đảm bảo tính phân hóa............................................................... 28 2.1.10. Đảm bảo tính hiệu quả .............................................................. 28 2.2. Quy trình thiết kế học liệu điện tử Số học lớp 3 .............................. 29 2.3. Cấu trúc và nội dung một bài học trong học liệu điện tử Số học lớp 3 ............................................................................................................. 30 2.3.1. Cấu trúc một bài học trong học liệu điện tử Số học lớp 3 .......... 30 2.3.2. Nội dung một bài học trong học liệu điện tử Số học lớp 3 ......... 32 2.4. Thiết kế một số bài học trong học liệu điện tử theo nội dung Số học lớp 3 .................................................................................................... 32 2.4.1. Bài: “Gấp một số lên nhiều lần” ................................................ 32 v 2.4.1.1. Phân tích bài học trước khi thiết kế ................................... 32 2.4.1.2. Kịch bản chi tiết bài “Gấp một số lên nhiều lần” ............. 33 2.5. Hình thức sử dụng học liệu điện tử hỗ trợ học sinh học Số học lớp 3 ............................................................................................................. 89 2.5.1. GV giao nhiệm vụ về nhà cho HS (ở tiết học trước đó trên lớp) 89 2.5.2. Học sinh tự học với học liệu điện tử ........................................... 89 2.5.3. Học sinh học trên lớp (sau khi học sinh đã học theo học liệu điện tử trước đó) ................................................................................................ 90 2.5.4. Giáo viên giao nhiệm vụ về nhà cho học sinh (ở tiết học sau) ... 90 CHƢƠNG 3: THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM ................................................... 92 3.1. Mục đích thực nghiệm ..................................................................... 92 3.2. Địa điểm, đối tƣợng tiến hành thực nghiệm .................................... 92 3.3. Nội dung thực nghiệm...................................................................... 93 3.3.1. Chuẩn bị ...................................................................................... 93 3.2.2. Tiến hành hoạt động dạy học trên lớp ........................................ 93 3.4. Phƣơng pháp tổ chức thực nghiệm .................................................. 94 3.5. Kết quả thực nghiệm ........................................................................ 94 3.5.1. Kết quả định lượng ..................................................................... 94 3.5.2. Kết quả định tính ......................................................................... 95 3.6. Định hƣớng sử dụng học liệu điện tử tại trƣờng tiểu học Võ Cƣờng 2 ........................................................................................................... 101 3.6.1. Đặc điểm của mô hình trường học mới .................................... 101 3.6.2. Định hướng sử dụng học liệu điện tử tại trường Tiểu học Võ Cường 2 ............................................................................................... 104 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ....................................................................... 105 1. Kết luận ..................................................................................................... 105 2. Kiến nghị ................................................................................................... 106 3. Hƣớng phát triển của đề tài ....................................................................... 107 vi CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA HỌC VIÊN CÓ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN VĂN ĐÃ ĐƢỢC CÔNG BỐ.............................................. 109 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................. 110 PHỤ LỤC 1 ........................................................................................................ i PHỤ LỤC 2 ...................................................................................................... vi PHỤ LỤC 3 .................................................................................................... viii PHỤ LỤC 4 ...................................................................................................... ix PHỤ LỤC 5 ...................................................................................................... xi PHỤ LỤC 6 .................................................................................................... xiii PHỤ LỤC 7 ...................................................................................................... lx vii DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT STT Ký hiệu, viết tắt Viết đầy đủ 1 CNTT Công nghệ thông tin 2 ĐC Đối chứng 3 GV Giáo viên 4 HL Học liệu 5 HLĐT Học liệu điện tử 6 HS Học sinh 7 KN Kĩ năng 8 KT Kiến thức 9 PPDH Phƣơng pháp dạy học 10 SGK Sách giáo khoa 11 TB Trung bình 12 TH Tiểu học 13 TN Thực nghiệm viii DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 1.1. Đánh giá của GV về số lƣợng các loại HLĐT hỗ trợ dạy học ở tiểu học hiện nay .....................................................................................................................24 Bảng 1.2. Đánh giá của GV về số lƣợng các nguồn HLĐT thực sự hữu ích đối với công tác giảng dạy .....................................................................................................24 Bảng 1.3. Đánh giá của GV về chất lƣợng các nguồn HLĐT tiểu học hiện nay ......24 Bảng 1. 4. Ý kiến của GV đối với các nhận định về nguồn HLĐT hỗ trợ cho một tiết dạy .......................................................................................................................25 Bảng 3.1. Các lớp thực nghiệm và đối chứng………………………..…………..92 Bảng 3.2. Điểm bài kiểm tra khảo sát 15 phút ..........................................................94 Bảng 3.3. Danh sách GV nhận xét HLĐT ................................................................ vi Bảng 3.4. Nhận xét của GV về HLĐT ......................................................................95 Bảng 3.5. Nhận xét của HS về HLĐT .......................................................................98 1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài 1.1. Chúng ta đang sống trong một thời đại mới, thời đại phát triển rực rỡ của công nghệ thông tin (CNTT). CNTT không chỉ giúp cho hoạt động của con ngƣời đạt hiệu quả hơn mà còn tham gia tích cực, trực tiếp trong việc tạo ra những con ngƣời năng lực hơn. Không có lĩnh vực nào, không có nơi nào không có mặt của CNTT. CNTT là chiếc chìa khoá để mở cánh cổng bƣớc vào nền kinh tế tri thức. Trong lĩnh vực Giáo dục và Đào tạo, CNTT thúc đẩy một nền giáo dục mở, giúp mọi ngƣời tiếp cận rất nhiều thông tin, thông tin nhiều chiều, rất nhanh, rút ngắn mọi khoảng cách, thu hẹp mọi không gian, tiết kiệm về thời gian, từ đó, con ngƣời phát triển nhanh hơn về kiến thức, nhận thức, trí tuệ và tƣ duy. Do thông tin nhiều chiều nên hoạt động giáo dục tất yếu phải dân chủ hơn, hạn chế áp đặt một chiều, tự do tƣ tƣởng tốt hơn đối với ngƣời học, nhờ vậy, tƣ duy độc lập phát triển, dẫn đến năng lực phát triển. 1.2. Bậc tiểu học là bậc học nền tảng của bất cứ hệ thống giáo dục nào. Ở bậc học này, HS đƣợc trang bị những kiến thức, kỹ năng cơ bản nhất để tiếp tục con đƣờng học tập trong tƣơng lai. Trong kỷ nguyên công nghệ, việc đƣợc học tập trong một môi trƣờng giàu công nghệ là một điều kiện tốt để các em có thể phát triển năng lực cá nhân một cách tốt nhất. Nếu sớm đƣợc tiếp cận với môi trƣờng trƣờng học và tƣ duy học tập hiện đại thì HS tiểu học sẽ có cơ hội phát triển tốt hơn trong tƣơng lai. 1.3. Với các tiện ích tích hợp trên nền máy tính nhƣ tƣơng tác cao, thuận tiện,... HLĐT đã ra đời nhƣ một xu thế tất yếu, tạo cơ hội cho ngƣời học có thể chủ động tự học, tự nghiên cứu và trau dồi kiến thức ở bất kỳ thời gian, địa điểm nào. Bên cạnh đó, với thiết kế bài học sinh động, chỉ cần “bấm chuột”, vài giây sau trên màn hình hiện ra ngay nội dung của bài học với những hình ảnh, âm thanh sống động, HLĐT sẽ thu hút đƣợc sự chú ý và tạo hứng thú cho học sinh, tạo điều kiện cho HS đƣợc hoạt động và tƣơng tác nhiều hơn với bài học. 2 1.4. Trong trƣờng tiểu học, môn Toán có vị trí đặc biệt quan trọng trong việc phát triển các năng lực và các phẩm chất trí tuệ cho HS, vì vậy tạo hứng thú cho HS càng trở nên quan trọng trong việc học môn Toán ở tiểu học. HLĐT Toán ra đời với đầy đủ những ƣu điểm nhƣ: ngoài chữ viết còn có hình ảnh, âm thanh sống động, sử dụng rất thuận tiện, có tính tƣơng tác cao, đáp ứng đƣợc nhu cầu của các em, hỗ trợ các em trong học tập, các em có thể tự học đƣợc ở mọi lúc, mọi nơi, tạo điều kiện cho việc học tập của các em trở nên chủ động hơn. Nhƣ vậy, HLĐT rất cần thiết đối với các em HS. Từ sự cần thiết trên, tôi chọn đề tài “Thiết kế và sử dụng học liệu điện tử trong dạy học Số học ở lớp 3” nhằm nghiên cứu quy trình thiết kế HLĐT, từ đó vận dụng quy trình để thiết kế và hỗ trợ dạy học môn Toán 3. Qua đó, góp phần đổi mới phƣơng pháp dạy học ở Tiểu học và nâng cao chất lƣợng dạy học môn Toán lớp 3. 2. Mục đích nghiên cứu Đề tài này nhằm xây dựng cơ sở khoa học cho việc nghiên cứu, thiết kế và sử dụng HLĐT để dạy một số bài học về Số học ở lớp 3, góp phần nâng cao hiệu quả dạy học môn Toán ở trƣờng tiểu học. 3. Nhiệm vụ nghiên cứu - Tìm hiểu về HLĐT; - Xác định cơ sở lí luận và thực tiễn cho việc thiết kế và sử dụng HLĐT trong dạy học Số học ở lớp 3; - Nghiên cứu nội dung số học Toán lớp 3 và khả năng thể hiện bằng HLĐT; - Tìm hiểu và vận dụng quy trình xây dựng HLĐT cho một số bài học về Số học lớp 3; - Tiến hành thiết kế một số HLĐT cho một số bài học Số học lớp 3; - Đề xuất các hình thức sử dụng HLĐT trong dạy học Số học ở lớp 3; - Thực nghiệm sƣ phạm nhằm kiểm chứng tính khả thi và hiệu quả của HLĐT trong dạy học Số học ở lớp 3. 3 4. Đối tƣợng, khách thể và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tƣợng nghiên cứu Quá trình sử dụng HLĐT trong dạy học Số học lớp 3. 4.2. Khách thể nghiên cứu Quá trình dạy học môn Toán 3. 4.3. Phạm vi nghiên cứu Thiết kế và sử dụng HLĐT để hỗ trợ dạy học một số nội dung Số học Toán lớp 3. 5. Phƣơng pháp nghiên cứu 5.1. Phương pháp nghiên cứu lí luận Phân tích, tổng hợp, thu thập thông tin, nghiên cứu các tài liệu liên quan đến phạm vi nghiên cứu của đề tài để thu thập, xử lí thông tin, tìm ra cơ sở lí luận cho đề tài nghiên cứu. 5.2. Phương pháp điều tra, quan sát, nghiên cứu thực tiễn Sử dụng phiếu điều tra để tìm hiểu về sự quan tâm của GV và HS tới thiết kế và sử dụng HLĐT trong dạy học số học ở lớp 3. Trao đổi, thảo luận với các GV giảng dạy ở các trƣờng tiểu học, quan sát hoạt động của GV và HS trong một số giờ dạy ở trƣờng tiểu học để tìm hiểu thực tế của việc thiết kế và sử dụng HLĐT trong dạy học số học lớp 3. 5.3. Lấy thông tin qua phiếu điều tra, khảo sát Lấy thông tin về việc thiết kế và sử dụng HLĐT số học lớp 3 qua các phiếu điều tra, khảo sát GV và HS ở các trƣờng tiểu học. 5.4. Phương pháp chuyên gia Xin ý kiến các chuyên gia về các vấn đề thuộc phạm vi nghiên cứu của đề tài. 5.5. Phương pháp thực nghiệm sư phạm Tổ chức TNSP để xem xét tính phù hợp của HLĐT đƣợc thiết kế, tính hiệu quả, khả thi của các biện pháp sƣ phạm đƣợc đề xuất; kiểm nghiệm giả thuyết khoa học. 4 Đánh giá định lƣợng và định tính kết quả TNSP. Xử lí kết quả TNSP bằng phƣơng pháp thống kê Toán học. 6. Giả thuyết khoa học Nếu ứng dụng việc thiết kế và sử dụng HLĐT theo hƣớng tƣơng tác với ngƣời học và bám sát chƣơng trình, nội dung dạy học Số học Toán lớp 3, có phƣơng pháp sử dụng một cách thích hợp trong dạy học Số học Toán lớp 3 sẽ góp phần nâng cao chất lƣợng dạy học môn Toán. 7. Đóng góp mới của đề tài - Hệ thống hóa và làm sáng tỏ một số vấn đề về cơ sở lí luận về HLĐT, sử dụng HLDDT trong dạy học số học ở lớp 3. - Đề xuất đƣợc các nguyên tắc và quy trình thiết kế HLĐT trong dạy học số học ở lớp 3. - Tìm hiểu về thực trạng sử dụng HLĐT hỗ trợ dạy học của GV ở trƣờng tiểu học. - Đề xuất đƣợc một số hình thức sử dụng có hiệu quả HLĐT trong dạy học số học ở lớp 3. 8. Cấu trúc luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo và phụ lục, luận văn gồm 3 chƣơng: Chƣơng 1. Cơ sở lí luận và thực tiễn của việc thiết kế và sử dụng HLĐT số học lớp 3 Chƣơng 2. Thiết kế và sử dụng HLĐT số học lớp 3 Chƣơng 3. Thực nghiệm sƣ phạm 5 CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG HỌC LIỆU ĐIỆN TỬ SỐ HỌC LỚP 3 1.1. Cơ sở lí luận của việc thiết kế học liệu điện tử Số học lớp 3 1.1.1. Ứng dụng Công nghệ thông tin trong dạy học toán Trong thời gian gần đây, việc ứng dụng công nghệ thông tin (CNTT) trong dạy học đƣợc Bộ Giáo dục và Đào tạo yêu cầu và khuyến khích. Vấn đề đặt ra, theo Trịnh Thanh Hải là “ứng dụng CNTT nhƣ thế nào để mang lại hiệu quả thiết thực và phù hợp với các quan điểm về phƣơng pháp dạy học tích cực”. [6] Cũng theo Trịnh Thanh Hải [6], việc sử dụng CNTT trong dạy học toán cho phép tạo ra một môi trƣờng dạy học toán hoàn toàn mới với 6 hƣớng cơ bản trong việc sử dụng CNTT nhằm cung cấp các điều kiện cho ngƣời học toán, cụ thể: a) Học tập dựa trên thông tin ngược: CNTT có khả năng cung cấp nhanh và chính xác các thông tin phản hồi dƣới góc độ khách quan. Từ những thông tin phản hồi nhƣ vậy cho phép ngƣời học đƣa ra sự ƣớc đoán của mình và từ đó có thể thử nghiệm, thay đổi ý tƣởng của ngƣời học. b) Khả năng quan sát các mô hình: Với khả năng và tốc độ xử lý của CNTT giúp ngƣời học đƣa ra nhiều ví dụ khi khám phá các vấn đề trong toán học. CNTT sẽ trợ giúp ngƣời học quan sát, xử lý các mô hình, từ đó đƣa ra lời chứng minh trong trƣờng hợp tổng quát. c) Phát hiện các mối quan hệ trong toán học: CNTT cho phép tính toán các biểu bảng, xử lý đồ họa một cách chính xác và liên kết chúng với nhau. Việc cho thay đổi một vài thành phần và quan sát sự thay đổi trong các thành phần còn lại đã giúp ngƣời học phát hiện ra các mối tƣơng quan giữa các đại lƣợng. d) Thao tác với các hình động: Ngƣời học có thể sử dụng CNTT để biểu diễn các biểu đồ một cách sinh động. Việc đó đã giúp cho ngƣời học hình dung ra các hình hình học một cách tổng quát từ hình ảnh của máy tính. 6 e) Khai thác tìm kiếm thông tin: CNTT cho phép ngƣời dùng làm việc trực tiếp với các dữ liệu thực, từ đó hình dung ra sự đa dạng của nó và sử dụng dể phân tích hay làm sáng tỏ một vấn đề toán học. g) Dạy học với máy tính: Khi ngƣời học thiết kế thuật toán để sử dụng CNTT giúp tìm ra kết quả thì ngƣời học phải hoàn thành dãy các chỉ thị mệnh lệnh một cách rõ ràng, chính xác. Họ đã sắp đặt suy nghĩ của mình cũng nhƣ các ý tƣởng một cách rõ ràng. h) Sử dụng đồ họa với máy tính: Đồ thị trên máy tính là nét mới trong các lớp dạy học toán. Kenneth bắt đầu lựa chọn, nghiên cứu và phát triển dự án sử dụng đồ họa máy tính từ năm 1986. Đầu năm 1980, David Tall đã trình bày con đƣờng sử dụng đồ họa máy tính của ông phát triển lần đầu tiên cho máy tính BBC. Phần mềm này cho phép ngƣời học phóng to, thu nhỏ đồ thị với bất kì phạm vi nào, qua đó hình thành khái niệm. Theo Colette, một nhà nghiên cứu về dạy học môn toán ngƣời Pháp thì cho rằng: “Máy tính điện tử có khả năng tạo ra môi trƣờng giải quyết vấn đề cho HS và môi trƣờng đó có vai trò to lớn trong việc kích thích hoạt động tìm tòi khám phá và từ đó hình thành kiến thức mới”. Theo học thuyết kiến tạo: “Kiến thức HS đƣợc tạo nên khi hoạt động trong môi trƣờng toán học, máy tính điện tử có khả năng rất tốt trong việc tạo ra môi trƣờng đó. Trong môi trƣờng máy tính, HS tiếp thu đƣợc bằng chính hoạt động thực hành của mình”. Theo John Mason (tác giả ngƣời Anh) năm 1992 đã cho rằng: “Các phần mềm máy tính về toán là một hệ thống các công cụ có khả năng đƣợc sử dụng giải toán và giúp nghiên cứu khái quát để đi đến việc tìm ra các tính chất toán học”. Rosamund Suntherland nghiên cứu về dạy học toán với phần mềm có đúc kết rằng: “Điều quan trọng nhất khi HS sử dụng ngôn ngữ, kí hiệu máy tính là đã có khả năng hình thành khái quát hóa toán học”. Cũng theo [6], “Toán học là một môn khoa học trừu tƣợng, do đó khai thác sử dụng phần mềm và máy tính điện tử trong dạy và học toán có những đặc thù riêng. Ngoài mục tiêu trợ giúp HS chiếm lĩnh kiến thức thì vấn đề phát triển tƣ duy 7 suy luận logic, óc tƣởng tƣợng sáng tạo toán học và đặc biệt là khả năng tự tìm tòi chiếm lĩnh kiến thức là một mục tiêu rất quan trọng. Sản phẩm của môi trƣờng học tập với sự hỗ trợ của CNTT là những HS có tƣ duy sáng tạo toán học, có năng lực giải quyết vấn đề và năng lực tƣ duy một cách sáng tạo. Nhƣ vậy, việc tổ chức dạy học với sự hỗ trợ của máy tính điện tử và các phần mềm toán học nhằm xây dựng môi trƣờng dạy - học với 3 đặc tính cơ bản sau: + Tạo ra môi trƣờng học tập hoàn toàn mới mà trong môi trƣờng máy tính chủ động, sáng tạo của HS đƣợc phát triển tốt nhất. Ngƣời học có điều kiện phát huy khả năng phân tích, suy đoán và xử lý thông tin một cách có hiệu quả. + Cung cấp một môi trƣờng cho phép đa dạng hóa mối quan hệ tƣơng tác hai chiều giữa thầy và trò. + Tạo ra một môi trƣờng dạy và học linh hoạt, có tính mở”. Điều quan trọng khác biệt với hình thức dạy học truyền thống là “quá trình truyền đạt, phân tích, xử lý thông tin, kiểm tra đánh giá kết quả đƣợc GV và HS thực hiện nhờ có sự hỗ trợ của CNTT”. 1.1.2. Một số vấn đề về học liệu điện tử a) Quan niệm về học liệu điện tử  Quan niệm về học liệu Học liệu (HL) là tài liệu học tập chủ yếu dùng để hỗ trợ HS trong việc học tập. Bên cạnh đó, HL cũng có thể là tài liệu hỗ trợ cho GV trong quá trình dạy học. HL phải đảm bảo theo đúng các yêu cầu từ mục tiêu cho đến chuẩn kiến thức, kĩ năng, định hƣớng phƣơng pháp cũng nhƣ hỗ trợ đánh giá HS hoặc tự đánh giá theo tinh thần phát triển năng lực của HS, bao quát hết toàn bộ chƣơng trình học.  Quan niệm về học liệu điện tử Do học liệu điện tử (HLĐT) mới xuất hiện thời gian gần đây nên hiện nay chƣa có đƣợc một định nghĩa chung, thống nhất về HLĐT. HLĐT đƣợc định nghĩa tại Khoản 2 Điều 2 Thông tƣ 12/2016/TT-BGDĐT Quy định ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý, tổ chức đào tạo qua mạng nhƣ sau: Học liệu điện tử là tập hợp các phƣơng tiện điện tử phục vụ dạy và học, 8 bao gồm: sách giáo trình, sách giáo khoa, tài liệu tham khảo, bài kiểm tra đánh giá, bản trình chiếu, bảng dữ liệu, các tệp âm thanh, hình ảnh, video, bài giảng điện tử, phần mềm dạy học, thí nghiệm ảo... [1] Theo Roger Seguin, HLĐT đƣợc hiểu là một tài liệu học tập đƣợc cung cấp dƣới dạng điện tử, tích hợp của các dạng thức đa phƣơng tiện đƣợc số hóa khác nhau, nhƣ văn bản, âm thanh, hoạt hình, ... [31] Theo Trần Dƣơng Quốc Hòa, HLĐT là các tài liệu học tập (dạng tài liệu điện tử dạy học) đƣợc số hóa theo một cấu trúc nhất định, lƣu trữ trên máy tính nhằm phục vụ việc dạy học. Nói chung, có một số cách tiếp cận về học liệu điện tử: tiếp cận các dạng thức tích hợp trong học liệu; tiếp cận cách thức tƣơng tác giữa ngƣời học với HLĐT; tiếp cận dạng thức đóng gói HLĐT (học liệu dạng đóng kín hoặc học liệu dạng mở), ... Dù vậy, có thể hiểu HLĐT là các tài liệu học tập đƣợc số hóa theo một cấu trúc, định dạng và kịch bản nhất định đƣợc lƣu trữ trên máy tính nhằm phục vụ việc dạy và học qua máy tính hay các thiết bị điện tử khác. [7] Sách điện tử, theo Nguyễn Hữu Lễ, là một phƣơng tiện số hóa tƣơng ứng của các loại sách in thông thƣờng. Sách điện tử bao gồm 3 thành phần chính là phần cứng (đầu đọc sách điện tử), phần mềm (trình điều khiển) và tệp (cuốn sách). Với sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ thông tin, sách điện tử ngày càng trở nên sinh động hơn, linh hoạt hơn, tƣơng tác tốt hơn với ngƣời học,... Sách điện tử là một ví dụ về HLĐT. [15] Mặc dù có nhiều cách tiếp cận khác nhau nhƣng các quan niệm đều có đặc điểm chung: HLĐT là các tài liệu học tập được số hóa theo một cấu trúc, định dạng và kịch bản nhất định được lưu trữ trên máy tính nhằm phục vụ việc dạy và học qua máy tính hay các thiết bị điện tử khác. Mặc dù đôi khi đƣợc định nghĩa là “một phiên bản điện tử của cuốn học liệu in”, tuy nhiên, nhiều cuốn HLĐT tồn tại mà không cần in. Đối với loại HLĐT này, ngƣời ta có thể sử dụng các thiết bị chuyên dụng dùng để đọc HLĐT (thƣờng đƣợc thƣơng mại hóa). Đầu đọc giống nhƣ bất kì thiết bị điện tử tinh vi gồm màn hình, thiết bị điều khiển dùng để đọc HLĐT. HLĐT còn đƣợc đọc trên máy tính, máy tính 9 bảng, điện thoại. Ngày nay, HLĐT còn cho phép kết nối và cập nhật thêm thông tin mới từ các trang Web mà địa chỉ đã có sẵn trong HLĐT. HLĐT phải tích hợp các tính năng điện tử, tính năng tƣơng tác và phản hồi kịp thời cho ngƣời dùng. (i) Tính năng điện tử: HLĐT có thể dử dụng khi có kết nối Internet hoặc không có kết nối Internet. Ngƣời dùng có thể sử dụng HLĐT trên máy tính cá nhân, máy tính bảng hay smartphone hoặc các thiết bị đọc HLĐT. HLĐT có khả năng tích hợp các loại hình công nghệ tiên tiến, hiện đại của CNTT nhằm phục vụ việc truyền tải thông tin, dạy học và nghiên cứu đƣợc tốt nhất. (ii) Tính năng tƣơng tác, phản hồi: HLĐT đảm bảo mối liên hệ tƣơng tác giữa máy và ngƣời dùng một cách kịp thời theo nhịp độ cá nhân. Ví dụ: Khi HS chọn kết quả, máy sẽ có đánh giá phù hợp và kịp thời (đúng/sai, có thể nhận xét HS nhầm ở chỗ nào, sai kiến thức hay kĩ năng nào,…). Sau đó, máy sẽ có những gợi ý để HS hoàn thành nhiệm vụ học tập. HS đƣợc học theo nhịp độ của mình và đƣợc trợ giúp khi cần thiết. b) Đặc điểm của học liệu điện tử - HLĐT sử dụng những thành tựu của CNTT nhằm tạo ra và duy trì những tƣơng tác hai chiều giữa ngƣời học và máy để hỗ trợ ngƣời học trong quá trình tự học, rèn cho HS khả năng tƣ duy và các kĩ năng cần thiết (nhƣ kĩ năng giải quyết vấn đề, kĩ năng hoàn thành nhiệm vụ học tập, …). Khác với học tập cô giảng - trò nghe trên lớp, học tập bằng cách tự nghiên cứu tài liệu hay học tập từ xa,… khi học tập với HLĐT, HS sẽ có đƣợc những tƣơng tác quan trọng giữa máy tính và cá nhân HS, giữa HS và bạn bè, giữa HS và môi trƣờng học tập, nhằm hỗ trợ kịp thời trong quá trình HS học cũng nhƣ giúp HS biết tự đánh giá đúng/sai, kĩ năng nào cần phải rèn thêm, kĩ năng nào cần phải phát huy, nắm đƣợc mức độ kiến thức của mình ở mức nào khi học bài. - HLĐT đƣợc thiết kế một cách gọn nhẹ, đơn giản, dễ dùng ở mọi lúc, mọi nơi, để bất cứ HS nào khi có nhu cầu cần hỗ trợ về kiến thức đều có thể dễ dàng sử dụng đƣợc. 10 - HLĐT sử dụng hệ thống hình động, video, âm thanh, hiệu ứng sinh động, hấp dẫn… tạo đƣợc hứng thú học tập cho HS. c) Cấu trúc của học liệu điện tử HLĐT phải có các tính năng điện tử, tính năng tƣơng tác và phản hồi, thiết lập theo một cấu trúc, định dạng và kịch bản nhất định. Cụ thể, cấu trúc của HLĐT gồm các phần sau: - Chủ đề của HLĐT: Mỗi HLĐT đều cần có chủ đề để hƣớng tới xây dựng một nội dung trong tâm cụ thể nhất định. Toàn bộ những cơ sở dữ liệu cũng nhƣ các liên kết hoặc môi trƣờng tƣơng tác bên trong HLĐT đó sẽ tuân theo đúng chủ đề của HLĐT đã chọn. - Nội dung HLĐT : gồm các mục, các chƣơng thể hiện qua các slide trình chiếu, bảng dữ liệu, các file âm thanh, hình ảnh dùng để minh họa hay diễn giải kiến thức, các file mô phỏng kiến thức, các file video,… Ngoài ra, nội dung của HLĐT bao gồm các bài học trong chƣơng trình do tác giả HLĐT cùng các chuyên gia nghiên cứu biên soạn; các tài liệu tham khảo có liên quan hỗ trợ cho việc học tập, nghiên cứu, khai thác của ngƣời dùng HLĐT. HLĐT còn chứa đựng hệ thống câu hỏi kiểm tra, đánh giá ngƣời dùng. - Các liên kết trong HLĐT: kết nối HLĐT và ngƣời dùng. Các liên kết này bao gồm các điều hƣớng, phản hồi, hƣớng dẫn, gợi ý,… đƣợc tạo ra nhằm giúp ngƣời dùng thuận tiện hơn trong việc truy cập, tƣơng tác , sử dụng HLĐT. Bên cạnh đó, các liên kết còn cho phép điều hƣớng chú ý đến các đoạn văn bản, những kiến thức trọng tâm của bài học mà ngƣời dùng cần lƣu ý và nắm đƣợc. - Môi trường tương tác và giao tiếp: Khi sử dụng HLĐT, ngƣời dùng đƣợc chủ động lựa chọn các dữ liệu cần truy cập và đƣợc HLĐT phản hồi, hiển thị các thông tin theo nhu cầu cũng nhƣ khi tƣơng tác với HLĐT. Môi trƣờng giao tiếp của HLĐT thƣờng đƣợc thiết kế dƣới dạng phần mềm hoặc Website để ngƣời dùng tiện sử dụng. d) Phân loại học liệu điện tử Hiện nay, HLĐT sử dụng trong dạy học rất phong phú và đa dạng.