Tài liệu Thiết kế tài liệu tự học có hướng dẫn theo module nhằm tăng cường năng lực tự học chương “liên kết và cấu trúc trong các hệ ngưng tụ”, học phần hóa học đại cương 1

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI 2 KHOA HÓA HỌC NGUYỄN THỊ THÚY HẰNG THIẾT KẾ TÀI LIỆU TỰ HỌC CÓ HƢỚNG DẪN THEO MODULE NHẰM TĂNG CƢỜNG NĂNG LỰC TỰ HỌC CHƢƠNG “LIÊN KẾT VÀ CẤU TRÚC TRONG CÁC HỆ NGƢNG TỤ”, HỌC PHẦN HÓA HỌC ĐẠI CƢƠNG 1 KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Chuyên ngành: Hóa học Vô cơ Hà Nội, 05/2019 TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI 2 KHOA HÓA HỌC NGUYỄN THỊ THÚY HẰNG THIẾT KẾ TÀI LIỆU TỰ HỌC CÓ HƢỚNG DẪN THEO MODULE NHẰM TĂNG CƢỜNG NĂNG LỰC TỰ HỌC CHƢƠNG “LIÊN KẾT VÀ CẤU TRÚC TRONG CÁC HỆ NGƢNG TỤ”, HỌC PHẦN HÓA HỌC ĐẠI CƢƠNG 1 KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Chuyên ngành: Hóa học Vô cơ Ngƣời hƣớng dẫn: TS. Đăng Thị Thu Huyền Hà Nội, 05/2019 LỜI CẢM ƠN Đối với sinh viên năm cuối khi đƣợc làm khóa luận tốt nghiệp là điều vô cùng vinh dự, để có thể hoàn thành khoá luận đòi hỏi sự cố gắng rất nhiều từ bản thân và quan trọng hơn đó là sự chỉ bảo hƣớng dẫn của các thầy cô trong trƣờng. Em xin chân thành cảm ơn quý thầy cô trong trƣờng và quý thầy cô trong khoa Hóa học trƣờng Đại học Sƣ phạm Hà Nội 2, các thầy cô trong tổ Vô cơ - Đại cƣơng, đã tận tình giúp đỡ, chỉ bảo em trong suốt thời gian học tại trƣờng và thời gian làm khóa luận tốt nghiệp. Đặc biệt, em xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới cô giáo TS. Đăng Thị Thu Huyền – ngƣời trực tiếp hƣớng dẫn, chỉ bảo giúp đỡ em hoàn thành khóa luận của mình. Tuy nhiên, với những kiến thức và kinh nghiệm thực tế của bản thân còn hạn chế. Do vậy, khóa luận không tránh khỏi những thiếu sót, em rất mong nhận đƣợc sự góp ý của các thầy, cô giáo và các bạn. Em xin chân thành cảm ơn! Hà Nội, ngày tháng 05 năm 2019 Sinh viên Nguyễn Thị Thúy Hằng MỤC LỤC MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài ........................................................................................... 1 2. Mục đích nghiên cứu ..................................................................................... 2 3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu .............................................................. 2 4. Nhiệm vụ nghiên cứu .................................................................................... 2 5. Phạm vi nghiên cứu ....................................................................................... 2 6. Giả thiết khoa học ......................................................................................... 2 7. Phƣơng pháp nghiên cứu............................................................................... 2 8. Đóng góp của đề tài....................................................................................... 3 Chƣơng 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN.......................................... 4 1.1. Cơ sở lí thuyết của quá trình tự học ........................................................... 4 1.1.1. Khái niệm tự học ..................................................................................... 4 1.1.2. Các hình thức tự học ............................................................................... 4 1.1.3. Quy trình tự học ...................................................................................... 5 1.1.4. Các năng lực có thể bồi dưỡng cho sinh viên thông qua con đường tự học ................................................................................................................. 6 1.4.5. Tác dụng của tự học ................................................................................ 6 1.2. Biên soạn nội dung dạy học bằng module ................................................. 7 1.2.1. Khái niệm module dạy học ...................................................................... 7 1.2.2.Những đặc trưng cơ bản của một module dạy học .................................. 7 1.2.3. Cấu trúc của module dạy học ................................................................. 8 1.3. Tài liệu tự học có hƣớng dẫn theo module ................................................ 9 1.3.1. Khái niệm tài liệu tự học có hướng dẫn theo module ............................. 9 1.3.2. Cấu trúc nội dung tài liệu tự học ............................................................ 9 1.3.3. Nguyên tắc của việc thiết kế tài liệu tự học có hướng dẫn theo module ............................................................................................................. 11 1.3.4. Phương pháp tự học có hướng dẫn theo module .................................. 11 1.4. Hƣớng dẫn cách tự học theo module ....................................................... 11 Chƣơng 2: THIẾT KẾ TÀI LIỆU TỰ HỌC CÓ HƢỚNG DẪN THEO MODULE CHƢƠNG “LIÊN KẾT VÀ CẤU TRÚC TRONG CÁC HỆ NGƢNG TỤ”................................................................................. 13 2.1. Cấu trúc học phần Hóa học đại cƣơng 1 .................................................. 13 2.2. Thiết kế tài liệu tự học có hƣớng dẫn theo module chƣơng “Liên kết và cấu trúc trong hệ ngƣng tụ” ........................................................................ 13 TIỂU MODULE 4.1: ĐẠI CƢƠNG VỀ TINH THỂ ..................................... 13 TIỂU MODULE 4.2: TINH THỂ KIM LOẠI................................................ 30 TIỂU MODULE 4.3: TINH THỂ ION ........................................................... 40 TIỂU MODULE 4.4: TINH THỂ NGUYÊN TỬ - TINH THỂ PHÂN TỬ ................................................................................................................... 52 KẾT LUẬN .................................................................................................... 61 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 62 PHỤ LỤC DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 4. 1: Tịnh tiến 1 điểm theo 1 hƣớng ....................................................... 17 Hình 4. 2: Tịnh tiến 1 điểm theo 2 hƣớng ....................................................... 17 Hình 4. 3: Tịnh tiến 1 điểm theo 3 hƣớng ....................................................... 18 Hình 4. 4: Các trục tọa độ, cạnh và góc .......................................................... 19 Hình 4. 5: Cách sắp xếp các quả cầu đồng nhất lớp 1 .................................... 23 Hình 4. 6: Cách sắp xếp các quả cầu đồng nhất lớp 2 .................................... 24 Hình 4. 7: Mạng lục phƣơng đặc khít ............................................................. 25 Hình 4. 8: Mạng lập phƣơng tâm diện ............................................................ 25 Hình 4. 9: Ô mạng cơ sở lập phƣơng đơn giản ............................................... 26 Hình 4. 10: Ô mạng lập phƣơng tâm mặt........................................................ 27 Hình 4. 11: Cấu trúc tinh thể Wolfram (W) .................................................... 33 Hình 4. 12: Cấu trúc tinh thể đồng (Cu) ......................................................... 33 Hình 4. 13: Cấu trúc tinh thể Magnesium (Mg).............................................. 34 Hình 4. 14: Sự hình thành dải năng lƣợng của các MO không định cƣ trong kim loại ................................................................................ 35 Hình 4. 15: Sự dẫn điện của kim loại .............................................................. 37 Hình 4. 16: Cấu tạo của ô mạng cơ sở tinh thể CsCl ...................................... 44 Hình 4. 17: Cấu trúc mạng tinh thể NaCl ....................................................... 45 Hình 4. 18: Cấu trúc tinh thể kim cƣơng ........................................................ 55 Hình 4. 19: Cấu trúc tinh thể than chì ............................................................. 56 Hình 4. 20: Sự sắp xếp các phân tử nƣớc trong phân tử nƣớc đá ................... 57 Hình 4. 21: Tinh thể iodine ............................................................................. 58 DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 4. 1: Một số đặc điểm của 7 hệ tinh thể nguyên tử ................................ 19 Bảng 4. 2: Ô mạng cơ sở của 14 mạng Bravais .............................................. 21 Bảng 4. 3: Một số mạng tinh thể ion chủ yếu ................................................. 43 Bảng 4. 4: Quan hệ giữa năng lƣợng mạng lƣới và nhiệt độ sôi, nhiệt độ nóng chảy ...................................................................................... 50 Bảng 4. 5: So sánh một số tính chất giữa kim cƣơng và than chì ................... 58 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Ngày nay, học chế tín chỉ đƣợc áp dụng rộng rãi ở hầu hết các trƣờng Đại học, Cao đẳng. Phƣơng thức đào tạo này lấy ngƣời học làm trung tâm trong quá trình dạy và học, phát huy đƣợc tính chủ động, sáng tạo của ngƣời học. Trong đó, việc tự học, tự nghiên cứu của sinh viên đƣợc coi trọng và đƣợc tính vào nội dung và thời lƣợng của chƣơng trình học tập. Ngƣời học tự học, tự nghiên cứu và do đó, phát huy đƣợc tính chủ động, sáng tạo của ngƣời học. Đào tạo theo hệ thống tín chỉ dựa trên sự phân chia chƣơng trình học tập thành các module có thể đo lƣờng, tích lũy và lắp ghép đƣợc để tiến tới hệ thống văn bằng theo các tiêu chí và cách thức tổ hợp nhất định; có tính mở, linh hoạt và liên thông; mang lại tiện ích tối đa cho sinh viên; mang tính dân chủ và nhân văn; phát huy vai trò tự học, tự nghiên cứu, sáng tạo và khả năng giải quyết vấn đề, tính tự chủ và tự chịu trách nhiệm của sinh viên. “Tổ chức dạy học theo module là một xu hƣớng tiên tiến và phù hợp với phƣơng thức đào tạo theo hệ thống tín chỉ. Cấu trúc chƣơng trình theo module cho phép sinh viên lựa chọn những cách thức phù hợp nhất với điều kiện, khả năng, kinh nghiệm và nhịp độ học tập của chính bản thân; phát triển tính sáng tạo và kĩ năng giải quyết vấn đề cho sinh viên; phát triển khả năng tự nghiên cứu, tự học, tự đánh giá kết quả học tập cho sinh viên và tạo khả năng kết hợp liên thông giữa các chƣơng trình đào tạo trình độ đại học trong hệ thống giáo dục quốc dân”. “Module dạy học là một hƣớng đi trong thiết kế tài liệu và tổ chức dạy học bằng phƣơng pháp tự học có hƣớng dẫn, nhờ các module mà sinh viên từng bƣớc đạt đƣợc kiến thức. Sinh viên có thể tự học và kiểm tra mức độ nắm vững các kiến thức, kĩ năng và thái độ trong từng module. Phƣơng pháp này giúp sinh viên học tập ở lớp, ở nhà có hiệu quả và có thể học tập bất cứ lúc nào và ở bất cứ đâu”. Xuất phát từ lý do trên, em lựa chọn đề tài “Thiết kế tài liệu tự học có hướng dẫn theo module nhằm tăng cường năng lực tự học chương “Liên kết và cấu trúc trong các hệ ngưng tụ”, học phần hóa học đại cương 1”. 1 2. Mục đích nghiên cứu Thiết kế tài liệu tự học có hƣớng dẫn, bao gồm các vấn đề về lý thuyết và bài tập, giúp tăng cƣờng năng lực tự học cho sinh viên học chƣơng 4 “Liên kết và cấu trúc trong các hệ ngƣng tụ” học phần Hóa học đại cƣơng 1 cũng nhƣ năng lực tự học các học phần khác ở trƣờng Đại học Sƣ phạm Hà Nội 2. 3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu Đối tƣợng nghiên cứu: Mối quan hệ giữa phƣơng pháp tự học có hƣớng dẫn theo module với chất lƣợng học phần Hóa học đại cƣơng 1 (Chƣơng 4) và nghiên cứu cách sử dụng tài liệu đó để tăng cƣờng năng lực tự học cho sinh viên. Khách thể nghiên cứu: Quá trình dạy và học học phần Hóa học đại cƣơng 1 (Chƣơng 4), khoa Hóa học, trƣờng Đại học Sƣ phạm Hà Nội 2. 4. Nhiệm vụ nghiên cứu Tìm hiểu những cơ sở lý luận và thực tiễn của việc áp dụng phƣơng pháp tự học có hƣớng dẫn theo module đối với phần Hóa học đại cƣơng 1 (Chƣơng 4). Tìm hiểu về cơ sở lý luận về module dạy học nói chung, module dạy học học phần Hóa học đại cƣơng 1 nói riêng. Xây dựng module, tiểu module kiến thức chƣơng 4 “Liên kết và cấu trúc trong các hệ ngƣng tụ” của học phần Hóa học đại cƣơng 1. 5. Phạm vi nghiên cứu Quá trình dạy và học chƣơng “Liên kết và cấu trúc trong các hệ ngƣng tụ” của học phần Hóa học đại cƣơng 1 ở trƣờng Đại học Sƣ phạm Hà Nội 2. 6. Giả thiết khoa học Xây dựng một tài liệu tự học có hƣớng dẫn tốt và sử dụng tài liệu một cách hợp lý và có hiệu quả, sẽ góp phần nâng cao năng lực tự đọc, tự học của sinh viên, nâng cao chất lƣợng dạy học chƣơng 4 “Liên kết và cấu trúc trong các hệ ngƣng tụ” của học phần Hóa học đại cƣơng 1 ở trƣờng Đại học Sƣ phạm Hà Nội 2. 7. Phƣơng pháp nghiên cứu 2 Phƣơng pháp nghiên cứu lý thuyết (phân tích, so sánh, tổng hợp). Phƣơng pháp chuyên gia: xin ý kiến đóng góp của thầy (cô) giáo để hoàn thiện đề tài nghiên cứu. 8. Đóng góp của đề tài Đóng góp vào hệ thống bộ tài liệu tự học có hƣớng dẫn học phần Hóa học đại cƣơng 1 và sử dụng hợp lý, có hiệu quả, nhằm nâng cao năng lực tự học, tự nghiên cứu cho sinh viên trƣờng Đại học Sƣ phạm Hà Nội 2. Đƣa ra một số biện pháp rèn luyện năng lực tự học cho sinh viên khoa Hóa học thông qua hệ thống câu hỏi và bài tập Hóa học. 3 Chƣơng 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN 1.1. Cơ sở lí thuyết của quá trình tự học 1.1.1. Khái niệm tự học Hồ Chí Minh là một tấm gƣơng sáng về tự học. Quan niệm về tự học, Ngƣời cho rằng: “Tự học có nghĩa là học một cách hoàn toàn tự giác, chủ động, không đợi ai nhắc nhở, không chờ ai giao nhiệm vụ mà tự mình chủ động vạch ra kế hoạch học tập cho mình rồi tự mình triển khai, thực hiện kế hoạch một cách tự giác, tự mình làm chủ thời gian để học và tự mình kiểm tra đánh giá việc học của mình”. Giáo sƣ Nguyễn Cảnh Toàn cho rằng: “Tự học là tự mình động não, suy nghĩ, sử dụng cả năng lực trí tuệ và có khi cả cơ bắp và các phẩm chất khác của ngƣời học, cả động cơ tình cảm, nhân sinh quan, thế giới quan để chiếm lĩnh một tri thức nào đó của nhân loại, biến tri thức đó thành sở hữu của chính mình”[11]. Theo từ điển giáo dục học, Nhà xuất bản Từ điển Bách khoa 2001: “Tự học là quá trình tự mình hoạt động lĩnh hội tri thức khoa học và rèn luyện kĩ năng thực hành”. “Từ những quan điểm về tự học nêu trên có thể thấy rằng: Tự học là tự mình động não suy nghĩ, sử dụng các khả năng trí tuệ (quan sát, so sánh, phân tích, tổng hợp…) và có khi cả cơ bắp (thực hành) cùng các phẩm chất của cá nhân nhƣ động cơ, tình cảm, nhân sinh quan, thế giới quan (không ngại khó khăn, có ý chí, kiên nhẫn, nhẫn nại, có lòng say mê khoa học…) để chiếm lĩnh một lĩnh vực hiểu biết nào đó của nhân loại, biến lĩnh vực đó thành sở hữu của riêng mình”. 1.1.2. Các hình thức tự học Có 5 hình thức tự học “Hình thức 1: Tự học hoàn toàn (không có giáo viên): thông qua tài liệu, tìm hiểu thực tế, thông qua học tập ngƣời khác. Ngƣời học gặp nhiều khó 4 khăn do có nhiều lỗ hổng về kiến thức. Ngƣời học khó thu xếp tiến độ và kế hoạch học tập của mình, không tự đánh giá đƣợc kết quả tự học và dẫn đến chán nản”. Hình thức 2: Tự học trong một giai đoạn của quá trình học tập: tự học trong thời gian học tập ở nhà. Đây là công việc thƣờng xuyên của ngƣời học. Hình thức 3: Tự học qua phƣơng tiện truyền thông (học từ xa): sinh viên đƣợc nghe giảng viên giảng dạy, minh họa nhƣng không đƣợc tiếp xúc trực tiếp với giáo viên, không đƣợc trao đổi, không đƣợc giúp đỡ khi gặp khó khăn. Với hình thức tự học này thì sinh viên cũng không thể đánh giá đƣợc kết quả tự học của bản thân mình”. Hình thức 4: Tự học qua tài liệu hƣớng dẫn: trong tài liệu trình bày cả nội dung, cách xây dựng kiến thức, cách kiểm tra kết quả sau mỗi phần, nếu chƣa đạt thì chỉ dẫn cách tra cứu, bổ sung, làm lại cho đến khi đạt. Nếu dùng tài liệu thì sinh viên cũng gặp khó khăn và không biết hỏi ai. “Hình thức 5: Tự lực thực hiện một số hoạt động học dƣới sự hƣớng dẫn chặt chẽ của giáo viên ở lớp. Với hình thức này cũng đem lại hiệu quả nhất định. Song nếu học sinh vẫn sử dụng sách giáo khoa hóa học nhƣ hiện nay thì họ cũng gặp khó khăn khi tiến hành tự học vì thiếu sự hƣớng dẫn về phƣơng pháp học”[3]. 1.1.3. Quy trình tự học Gồm 3 giai đoạn: Giai đoạn 1: Tự nghiên cứu: ngƣời học tự tìm tòi, tự quan sát, mô tả, giải thích, phát hiện vấn đề, định hƣớng, giải quyết vấn đề, và tự tìm ra kiến thức mới. Giai đoạn 2: Tự thể hiện: ngƣời học tự thể hiện mình bằng lời nói, bằng văn bản, tự nhập vai trong các tình huống, vấn đề, tự trình bày, bảo vệ kiến thức, tự thể hiện qua sự hợp tác, trao đổi, đối thoại, giao tiếp với thầy cô và bạn bè để tạo ra sản phẩm mang tính cộng đồng. Giai đoạn 3: Tự kiểm tra, tự điều chỉnh: sau khi đã qua trao đổi với thầy cô, bạn bè. Sau đó thầy cô kết luận, ngƣời học tự kiểm tra, đánh giá sản phẩm của mình, tự sửa sai, tự điều chỉnh thành sản phẩm khoa học. 5 1.1.4. Các năng lực có thể bồi dưỡng cho sinh viên thông qua con đường tự học - Năng lực nhận biết, tìm tòi và phát hiện vấn đề. - Năng lực giải quyết vấn đề. - Năng lực xác định những kết luận đúng (kiến thức, cách thức, con đƣờng, giải pháp, biện pháp..) từ quá trình giải quyết vấn đề. - Năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn (hoặc nhận thức kiến thức mới). - Năng lực đánh giá và tự đánh giá. 1.4.5. Tác dụng của tự học “Ở bất kỳ bậc học hay cấp học nào hoạt động tự học cũng có ý nghĩa rất quan trọng đối với kết quả học tập, tuy nhiên đối với sinh viên ở các trƣờng đại học nó lại càng thiết thực hơn bởi hoạt động tự học của sinh viên ở các trƣờng đại học có nét đặc thù so với phổ thông, thể hiện hoạt động nhận thức của sinh viên ở mức cao hơn, mang tính chất độc lập, tự lực, tự giác, sáng tạo trong việc tiếp thu tri thức cũng nhƣ việc vận dụng tri thức vào các tình huống cụ thể. Phƣơng pháp học tập của sinh viên cũng khác, nó mang tính chất tự học, tự nghiên cứu nhƣng điều đó cũng không có nghĩa là thiếu vai trò của ngƣời giáo viên. Do đó có thể nói hoạt động tự học là một khâu của quá trình giáo dục, là một quá trình gia công, chế biến và tự điều khiển theo đúng mục tiêu giáo dục quy định”[12]. Tự học không chỉ có ý nghĩa với bản thân ngƣời học mà còn góp phần to lớn nâng cao chất lƣợng dạy học và đào tạo: - Tự học có ý nghĩa quyết định sự thành đạt trong mỗi con ngƣời, ảnh hƣởng trực tiếp đến kết quả học tập. - Tự học là con đƣờng khẳng định của mỗi con ngƣời. Ngƣời có tinh thần tự học luôn chủ động, tự tin trong cuộc sống. - Tự học là con đƣờng tạo ra tri thức bền vững cho con ngƣời, quá trình tự học khác hẳn với quá trình học tập thụ động, nhồi nhét, áp đặt. Kiến thức có đƣợc là do tự học, là kết quả của sự hứng thú, đam mê, không chịu sự chi phối 6 của bất kỳ yếu tố nào. Đó là một quy luật tự nhiên. Sinh viên từ đó có tinh thần tự giác, chủ động, tích cực và có thái độ đúng đắn trong học tập. - Tự học giúp cho sinh viên tích lũy đƣợc lƣợng kiến thức khổng lồ của các năm học tại trƣờng đại học. - Tự học của sinh viên ở trong trƣờng đại học có vai trò quan trọng đối với yêu cầu đổi mới giáo dục và đào tạo, nâng cao chất lƣợng giáo dục. 1.2. Biên soạn nội dung dạy học bằng module 1.2.1. Khái niệm module dạy học “Module dạy học là một đơn vị chƣơng trình dạy học tƣơng đối độc lập đƣợc cấu trúc đặc biệt nhằm phục vụ cho ngƣời học và chứa đựng mục tiêu, nội dung, phƣơng pháp dạy học cũng nhƣ hệ thống các công cụ đánh giá kết quả tạo thành một hệ toàn vẹn. Mỗi module gồm các tiểu module, là các thành phần cấu trúc module đƣợc xây dựng tƣơng ứng với các nhiệm vụ học tập mà ngƣời học phải thực hiện”. 1.2.2. Những đặc trưng cơ bản của một module dạy học Có 5 đặc trƣng cơ bản: “Đặc trưng 1: Tính trọn vẹn. Mỗi module dạy học mang một chủ đề xác định từ đó xác định mục tiêu, nội dung, phƣơng pháp và quy trình thực hiện do vậy nó không phụ thuộc vào nội dung đã có và sẽ có sau nó. Tính trọn vẹn là dấu hiệu bản chất của module dạy học thể hiện sự độc đáo khi xây dựng nội dung dạy học”. “Đặc trưng 2: Tính cá biệt (tính cá nhân hóa). Tính cá biệt nghĩa là chú ý tới trình độ nhận thức và các điều kiện khác nhau của ngƣời học. Module dạy học có khả năng cung cấp cho ngƣời học nhiều cơ hội để có thể học tập theo nhịp độ của cá nhân, việc học tập đƣợc cá thể hóa và phân hóa cao độ”. “Đặc trưng 3: Tính tích hợp. Tính tích hợp là đặc tính căn bản tạo nên tính chỉnh thể, tính liên kết và tính phát triển của module dạy học. Trƣớc hết mỗi module dạy học đều là sự tích hợp giữa lý thuyết và thực hành cũng nhƣ các yếu tố của quá trình dạy học”. 7 “Đặc trưng 4: Tính phát triển. Module dạy học đƣợc thiết kế theo hƣớng "mở" tạo ra cho nó khả năng dung nạp - bổ sung những nội dung mang tính cập nhật. Vì thế module dạy học luôn có tính "động" và có tính "phát triển"”. “Đặc trưng 5: Tính tự kiểm tra, đánh giá. Quy trình thực hiện một module dạy học đƣợc đánh giá thƣờng xuyên bằng hệ thống câu hỏi dạng kiểm tra diễn ra trong suốt quá trình thực hiện môđun dạy học nhằm tăng thêm động cơ cho ngƣời học”[5]. 1.2.3. Cấu trúc của module dạy học Module dạy học bao gồm ba phần hợp thành: Hệ vào, thân và hệ ra của module. a. Hệ vào của module “Hệ vào của module thực hiện chức năng đánh giá về điều kiện tiên quyết của ngƣời học trong mối quan hệ với các mục tiêu dạy học của module. Tùy theo mức độ của mối quan hệ ngƣời học sẽ nhận thức đƣợc những hữu ích của nó hoặc là họ sẽ tiếp tục học module hoặc là đi tìm một môđun khác phù hợp hơn”. b. Thân của module “Thân module bao gồm một loạt các tiểu module tƣơng ứng với các mục tiêu đã đƣợc xác định ở hệ vào của môđun. Cũng có trƣờng hợp thân của module tƣơng ứng với một tiểu môđun duy nhất. Các tiểu module liên kết với nhau bởi các câu hỏi kiểm tra trung gian và đều cần đến một thời gian học tập nhất định”. Các tiểu module đƣợc cấu trúc bởi các thành phần: “Mở đầu: Xác định những mục tiêu cụ thể của tiểu module, cung cấp cho ngƣời học những tri thức điểm tựa và huy động kinh nghiệm đã có của ngƣời học cung cấp cho ngƣời học các con đƣờng để giải quyết vấn đề nhận thức để họ tự lựa chọn”. Nội dung và phương pháp học tập: Qua đó ngƣời học sẽ tiếp thu đƣợc một số mục tiêu cụ thể của tiểu module. 8 Kiểm tra trung gian: Đánh giá xem ngƣời học đã đạt đƣợc đến mức độ nào đối với các mục tiêu của tiểu module và kết quả của bài kiểm tra có thể đƣợc xem nhƣ điều kiện tiên quyết để ngƣời học thực hiện tiểu module tiếp theo. Khi cần thiết thân module còn đƣợc bổ sung các module phụ đạo giúp ngƣời học bổ sung kiến thức còn thiếu, sửa chữa sai sót và ôn tập. Hệ ra của thân module: Hệ ra của thân module thực hiện nhằm thực hiện chức năng tổng kết các tri thức, kỹ năng, thái độ của ngƣời học đƣợc thực hiện trong module và chỉ dẫn cho ngƣời học để họ có thể tìm những module tiếp theo hoặc phụ đạo để làm sâu sắc thêm những gì họ quan tâm đối với module. c. Hệ ra của module Hệ ra của module bao gồm: Một bản tổng kết chung, kiểm tra kết thúc, hệ thống chỉ dẫn để tiếp tục học tập tuỳ theo kết quả học tập module của ngƣời học. Nếu đạt tất cả các mục tiêu của module ngƣời học sẽ chuyển sang học tập module tiếp theo, hệ thống hƣớng dẫn dành cho ngƣời dạy và ngƣời học. 1.3. Tài liệu tự học có hƣớng dẫn theo module 1.3.1. Khái niệm tài liệu tự học có hướng dẫn theo module “Tài liệu tự học có hƣớng dẫn theo module là tài liệu đƣợc biên soạn theo những đặc trƣng và cấu trúc của một module. Tài liệu có thể đƣợc phân thành nhiều loại theo nội dung lý thuyết hoặc theo nội dung bài tập”[5]. 1.3.2. Cấu trúc nội dung tài liệu tự học “Bao gồm: A. Mục tiêu của tiểu module. B. Tài liệu tham khảo. C. Hƣớng dẫn ngƣời học tự học. D. Nội dung lý thuyết cần nghiên cứu (Thông tin phản hồi). E. Bài tập tự kiểm tra đánh giá sau khi đã nghiên cứu thông tin phản hồi”[6]. 9 a. Mục tiêu của tiểu module “Các mục đích, yêu cầu của một tiểu module là những gì mà sinh viên phải nắm đƣợc sau mỗi bài học. Giảng viên cũng căn cứ vào mục đích để theo dõi, hƣớng dẫn, kiểm tra đánh giá sinh viên một cách cụ thể, chính xác. Với hệ thống mục đích, yêu cầu của tiểu module, tài liệu giảng dạy đƣợc biên soạn theo tiếp cận module trở nên khác một cách căn bản hơn so với tài liệu biên soạn theo kiểu truyền thống vì nó chứa đựng đồng thời cả nội dung và phƣơng pháp dạy học”. b. Nội dung và phương pháp dạy học Nội dung dạy học cần đƣợc trình bày chính xác, phản ánh đƣợc bản chất nội dung khoa học cần nghiên cứu và phải phù hợp với đối tƣợng sinh viên đại học. c. Câu hỏi chuẩn bị đánh giá Trong mỗi tiểu module, em thiết kế 2 loại câu hỏi: Loại 1: Câu hỏi hƣớng dẫn sinh viên tự học. Loại 2: Câu hỏi tự kiểm tra để tự đánh giá sau khi đã chuẩn kiến thức mới. d. Bài tập áp dụng Em thiết kế loại bài tập có hƣớng dẫn, vận dụng kiến thức trong bài học để giải quyết. “Mỗi tiểu module với cấu trúc nhƣ trên thì sinh viên tự học thuận lợi hơn rất nhiều so với một phần tƣơng ứng trong tài liệu cũ. Vì khi bƣớc vào mỗi tiểu module sinh viên đã đƣợc kiểm tra kết quả hoàn thành tiểu module trƣớc. Với mỗi tiểu module thì hệ thống mục đích, yêu cầu đã đƣợc định hƣớng rõ nét kiến thức mà sinh viên cần phải học. Dựa vào các mục tiêu đó và tiêu chuẩn đánh giá sẽ xác định những kiến thức, kỹ năng mà sinh viên cần phải đạt đƣợc. Nội dung học trình bày trong tiểu module rõ ràng hơn, rành mạch hơn, dễ hiểu và khoa học hơn trong tài liệu cũ”. 10 1.3.3. Nguyên tắc của việc thiết kế tài liệu tự học có hướng dẫn theo module Đảm bảo tính chính xác, khoa học, phù hợp về nội dung kiến thức với đối tƣợng sử dụng tài liệu. Đảm bảo tính logic, tính hệ thống của kiến thức. Đảm bảo tăng cƣờng vai trò chủ đạo của lý thuyết. Đảm bảo đƣợc tính hệ thống của các dạng bài tập. “Trình bày ngắn gọn, dễ hiểu, cấu trúc rõ ràng, có hƣớng dẫn học tập cụ thể, thể hiện rõ nội dung kiến thức trọng tâm, gây đƣợc hứng thú cho sinh viên”. 1.3.4. Phương pháp tự học có hướng dẫn theo module “Nội dung chính của phƣơng pháp dạy học này là nhờ các module mà sinh viên đƣợc dẫn dắt từng bƣớc để đạt tới mục tiêu dạy học. Nhờ nội dung dạy học đƣợc phân nhỏ ra từng phần, nhờ hệ thống mục tiêu chuyên biệt và hệ thống kiểm tra, sinh viên có thể tự học và tự kiểm tra mức độ nắm vững các kiến thức, kỹ năng và thái độ trong từng tiểu module. Bằng cách này họ có thể tự học theo nhịp độ riêng của mình”. Phƣơng pháp tự học có hƣớng dẫn theo module đảm bảo tuân theo những nguyên tắc cơ bản của quá trình dạy học sau đây: Nguyên tắc 1: Nguyên tắc cá thể hoá trong học tập. Nguyên tắc 2: Nguyên tắc đảm bảo hình thành ở sinh viên kỹ năng tự học từ thấp đến cao. Nguyên tắc 3: Nguyên tắc giáo viên thu thập thông tin về kết quả học tập của sinh viên sau quá trình tự học, giúp đỡ họ khi cần thiết, điều chỉnh nhịp độ học tập. 1.4. Hƣớng dẫn cách tự học theo module Trƣớc khi đến lớp, sinh viên phải dành thời gian cho việc học ở nhà để nghiên cứu tài liệu và chuẩn bị bài. Cần nắm đƣợc: - Mục tiêu module. 11 - Số lƣợng tiểu module và những tài liệu, module phụ đạo có liên quan. - Với mỗi tiểu module phải thấy rõ mục tiêu của tiểu module cần nghiên cứu sau đó nghiên cứu đến nội dung bằng cách trả lời các câu hỏi và bài tập đã đƣợc giảng viên biên soạn, nghiên cứu xong phần nội dung thì tự trả lời câu hỏi ở cuối mỗi tiểu module. Nếu trả lời đƣợc thì chuyển sang module tiếp theo, nếu chƣa trả lời đƣợc thì nghiên cứu lại phần nội dung cho đến khi trả lời đƣợc. - Nếu đạt yêu cầu thì sinh viên tự học theo nhịp độ riêng của mình, theo từng phần nhỏ của tiểu module, ghi lại thu hoạch và những nội dung cần chú ý. - Nếu đạt yêu cầu thì sinh viên bắt tay vào nghiên cứu nội dung bài mới, nếu không đạt yêu cầu thì sinh viên tiếp tục xem lại tài liệu. - Chia nhóm, giảng viên hƣớng dẫn thảo luận, mỗi nhóm cử sinh viên phát biểu trình bày thu hoạch của mình, các nhóm còn lại đƣa ra câu hỏi đối với nhóm trình bày. Giảng viên nhận xét, bổ sung và chính xác hoá những kết luận đƣa ra, hƣớng dẫn sinh viên tự kiểm tra. 12 Chƣơng 2 THIẾT KẾ TÀI LIỆU TỰ HỌC CÓ HƢỚNG DẪN THEO MODULE CHƢƠNG “LIÊN KẾT VÀ CẤU TRÚC TRONG CÁC HỆ NGƢNG TỤ” 2.1. Cấu trúc học phần Hóa học đại cƣơng 1 Học phần Hóa học đại cƣơng 1 đƣợc chia thành các module tƣơng ứng với các chƣơng sau: Module 1: Các khái niệm và định luật cơ bản của hóa học Module 2: Cấu tạo nguyên tử và hệ thống tuần hoàn các nguyên tố hóa học Module 3: Cấu tạo phân tử và liên kết hóa học Module 4: Liên kết và cấu trúc trong hệ ngƣng tụ Trong phạm vi nghiên cứu của đề tài, em tập trung nghiên cứu chƣơng 4 của học phần Hóa học đại cƣơng 1. Vì vậy, em thiết kế module 4 (Chƣơng 4). 2.2. Thiết kế tài liệu tự học có hƣớng dẫn theo module chƣơng “Liên kết và cấu trúc trong hệ ngƣng tụ” Xây dựng module 4: Liên kết và cấu trúc trong hệ ngƣng tụ, gồm 4 tiểu module: Tiểu module 4.1: Đại cƣơng về tinh thể Tiểu module 4.2: Tinh thể kim loại Tiểu module 4.3: Tinh thể ion Tiểu module 4.4: Tinh thể nguyên tử - Tinh thể phân tử TIỂU MODULE 4.1: ĐẠI CƢƠNG VỀ TINH THỂ A. Mục tiêu 1. Kiến thức - Sinh viên (SV) trình bày đƣợc thế nào là chất rắn tinh thể, thế nào là chất rắn vô định hình. 13