Tài liệu Thiết kế bài giảng địa lý 12-tập 2 -nâng cao

vò quèc lÞch ThiÕt kÕ bμi gi¶ng Nhμ xuÊt b¶n Hμ néi 1 2 §ÞA LÝ C¸C NGμNH KINH TÕ Mét sè vÊn ®Ò ph¸t triÓn vμ ph©n bè n«ng nghiÖp Bμi 28 VèN §ÊT Vμ Sö DôNG VèN §¢T I. MôC TI£U Sau bµi häc, HS cÇn: 1. VÒ kiÕn thøc − HiÓu ®−îc ®Êt ®ai lµ tµi nguyªn quèc gia v« cïng quý gi¸, nh−ng cã h¹n, do ®ã ph¶i biÕt khai th¸c hîp lÝ, ch¨m sãc, c¶i t¹o vµ b¶o vÖ vèn ®Êt. − BiÕt ®−îc hiÖn tr¹ng vèn ®Êt vµ c¸c vÊn ®Ò sö dông ®Êt n«ng nghiÖp ë c¸c vïng l·nh thæ cña n−íc ta. 2. VÒ kÜ n¨ng − Ph©n tÝch b¶n ®å vµ biÓu ®å, b¶ng sè liÖu vÒ hiÖn tr¹ng sö dông ®Êt. − BiÕt liªn hÖ thùc tiÔn ë ®Þa ph−¬ng vÒ vÊn ®Ò sö dông hîp lÝ tµi nguyªn ®Êt. II. C¸c THIÕT BÞ D¹Y − HäC − B¶n ®å c¬ cÊu sö dông ®Êt ph©n theo vïng ë n−íc ta, n¨m 2005 trong SGK. − B¶ng sè liÖu “HiÖn tr¹ng sö dông ®Êt n¨m 2005 ph©n theo vïng” (%) − Mét sè h×nh ¶nh vÒ c¸c m« h×nh sö dông hîp lÝ ®Êt ®ai ë vïng nói, trung du vµ ®ång b»ng. − Atlat §Þa lÝ ViÖt Nam. III. HO¹T §éNG TR£N LíP KiÓm tra bµi cò: 1. §iÒn néi dung thÝch hîp vµo b¶ng theo mÉu sau: Xu h−íng chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ C¬ cÊu Xu h−íng chuyÓn dÞch Ngµnh kinh tÕ Thµnh phÇn kinh tÕ 3 L·nh thæ kinh tÕ 2. Cho b¶ng sè liÖu sau: Gi¸ trÞ s¶n xuÊt n«ng, l©m nghiÖp vµ thñy s¶n cña n−íc ta (gi¸ thùc tÕ) (§¬n vÞ: tØ ®ång) N¨m 2000 2005 N«ng nghiÖp 129140,5 183342,4 L©m nghiÖp 7673,9 9496,2 Thñy s¶n 26498,9 63549,2 Tæng sè 163313,3 256387,8 Ngµnh a) TÝnh tØ träng cña tõng ngµnh trong tæng gi¸ trÞ s¶n xuÊt n«ng, l©m nghiÖp vµ thñy s¶n qua c¸c n¨m. b) NhËn xÐt vÒ sù chuyÓn dÞch c¬ cÊu s¶n xuÊt n«ng, l©m nghiÖp vµ thuû s¶n. Më bµi: §Êt ®ai lµ tµi nguyªn quý gi¸ cña quèc gia. ë n−íc ta vèn ®Êt vµ vÊn ®Ò sö dông vèn ®Êt nh− thÕ nµo? Chóng ta sÏ t×m hiÓu vÊn ®Ò nµy trong bµi häc h«m nay. Ho¹t ®éng cña GV vµ HS Néi dung chÝnh Ho¹t ®éng 1: T×m hiÓu vÒ ý nghÜa cña 1. VèN §¢T §AI viÖc sö dông hîp lÝ nguån vèn ®Êt ®ai; nguån vèn ®Êt ®ai vµ thùc tr¹ng sö dông nguån vèn ®Êt ®ai ë n−íc ta. a) Sö dông hîp lÝ vèn ®Êt ®ai cã ý nghÜa v« cïng to lín. CH: ViÖc sö dông hîp lÝ nguån vèn ®Êt ®ai cã ý nghÜa to lín nh− thÕ nµo? − §Êt ®ai lµ tµi nguyªn quý gi¸ cña Trªn tÊt c¶ c¸c quèc gia, ®Êt ®ai: + Lµ thµnh phÇn quan träng hµng ®Çu quèc gia. cña m«i tr−êng sèng. + Lµ TLSX chñ yÕu kh«ng thÓ thay thÕ ®−îc cña n«ng nghiÖp, l©m nghiÖp. + Lµ ®Þa bµn ph©n bè c¸c khu d©n c−, c¸c c«ng tr×nh kinh tÕ, v¨n hãa, x· héi vµ c¸c 4 Ho¹t ®éng cña GV vµ HS Néi dung chÝnh c«ng tr×nh an ninh quèc phßng. − §Êt trång lµ tµi nguyªn cã thÓ kh«i ®−îc. − ViÖc sö dông hîp lÝ ®Êt ®ai trong c¸c môc ®Ých kinh tÕ sÏ n©ng cao gi¸ trÞ sö dông tµi nguyªn vµ ®¶m b¶o ph¸t triÓn bÒn v÷ng. ë n−íc ta tµi nguyªn ®Êt dÔ bÞ suy tho¸i − Trong hoµn c¶nh n−íc ta, viÖc sö dông ®Êt hîp lÝ cµng cã ý nghÜa quan nÕu kh«ng sö dông hîp lÝ do: + §Þa h×nh 3/4 diÖn tÝch lµ ®åi nói cã ®é träng. dèc lín. + KhÝ hËu nhiÖt ®íi Èm giã mïa. + Søc Ðp d©n sè lín “®Êt chËt, ng−êi ®«ng”. b) Tµi nguyªn ®Êt vµ viÖc sö dông vèn ®Êt ë n−íc ta. CH: Dùa vµo b¶ng 28 vµ sù hiÓu biÕt cña m×nh, em h·y nªu hiÖn tr¹ng tiÒm n¨ng tµi nguyªn ®Êt vµ viÖc sö dông vèn ®Êt ë n−íc ta. DiÖn tÝch tù nhiªn n−íc ta lµ 33121,2 * B×nh qu©n ®Êt tù nhiªn trªn ®Çu ngh×n ha, trong khi sè d©n n−íc ta lµ 84 ng−êi thÊp, kho¶ng 0,4ha/ng−êi = 1/6 156 ngh×n ng−êi (n¨m 2006). møc trung b×nh thÕ giíi. * C¬ cÊu sö dông ®Êt ë n−íc ta n¨m 2005: DiÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp ®· t¨ng kh¸ − §Êt n«ng nghiÖp lµ 9,4 triÖu ha, nhanh trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, song chiÕm 28,4% c¶ n−íc. kh¶ n¨ng më réng n÷a kh«ng cßn nhiÒu. Kh«ng thËn träng trong më réng sÏ g©y mÊt rõng, g©y hËu qu¶ xÊu vÒ m«i tr−êng ë vïng nói, cao nguyªn. Tæng diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp lµ 14 − §Êt l©m nghiÖp chiÕm 43,6%. 437,3 ngh×n ha, ®é che phñ rõng ®¹t 38%, song cßn qu¸ Ýt trong ®iÒu kiÖn ®Êt n−íc chñ yÕu cã ®Þa h×nh ®åi nói, khÝ hËu 5 Ho¹t ®éng cña GV vµ HS Néi dung chÝnh nhiÖt ®íi Èm giã mïa. Nguyªn nh©n t¨ng do nhu cÇu qu¸ tr×nh − §Êt chuyªn dïng chiÕm 4,2%, ®Êt ë c«ng nghiÖp hãa, ®« thÞ hãa vµ nhu cÇu 1,8% cã xu h−íng t¨ng. ®Êt ë cña d©n c− ngµy cµng t¨ng. §Êt chuyªn dïng, ®Êt ë ®−îc më réng chñ yÕu tõ diÖn tÝch chuyÓn tõ ®Êt n«ng nghiÖp sang # ¶nh h−ëng xÊu ®Õn viÖc sö dông ®Êt n«ng nghiÖp, nhÊt lµ ë c¸c vïng kinh tÕ ph¸t triÓn nh− §ång b»ng s«ng Hång, §«ng Nam Bé, mét sè n¬i thuéc Duyªn h¶i Nam Trung Bé. §Êt kh¸c gåm ®Êt ch−a sö dông, s«ng − §Êt kh¸c chiÕm 22%. DiÖn tÝch ®Êt ch−a sö dông ®ang thu hÑp. suèi, nói ®¸. DiÖn tÝch ®Êt ch−a sö dông ®ang thu hÑp do viÖc khai hoang më réng diÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp vµ trång rõng, phô håi rõng tù nhiªn. * V«n ®Êt vµ c¬ cÊu sö dông ®Êt trªn c¸c vïng. CH: Dùa vµo h×nh 28 vµ b¶ng hiÖn tr¹ng sö dông ®Êt n¨m 2005 ph©n theo vïng (xem phÇn phô lôc), em h·y ph©n tÝch ®Æc ®iÓm c¬ cÊu sö dông ®Êt ë c¸c vïng kinh tÕ n−íc ta. RÊt kh¸c nhau vÒ quy m«, c¬ cÊu vµ b×nh qu©n ®Êu ng−êi. * Mçi vïng ph¶i cã chÝnh s¸ch sö dông ®Êt thÝch hîp trªn c¬ së LuËt §Êt ®ai. ChuyÓn ý: Trong n«ng nghiÖp, ®Êt ®ai ®−îc ®¸nh gi¸ lµ t− liÖu s¶n xuÊt quan träng nhÊt, kh«ng thÓ thay thÕ ®−îc. VÊn ®Ò sö dông ®Êt trong n«ng nghiÖp n−íc ta nh− thÕ nµo? Chóng ta sÏ t×m hiÓu vÊn ®Ò nµy trong môc 2 sau ®©y. 6 Ho¹t ®éng cña GV vµ HS Néi dung chÝnh Ho¹t ®éng 2: T×m hiÓu vÊn ®Ò sö dông 2. VÊN §Ò Sö DôNG §ÊT TRONG ®Êt trong n«ng nghiÖp. N¤NG NGHIÖP §Êt n«ng nghiÖp ë n−íc ta hiÖn nay ®−îc chia lµm 5 lo¹i chÝnh lµ: + §Êt trång c©y hµng n¨m. + §Êt v−ên t¹p. + §Êt trång c©y l©u n¨m. + §Êt cá dïng trong ch¨n nu«i. + §Êt cã mÆt n−íc nu«i trång thñy s¶n. Do sù kh¸c biÖt vÒ tù nhiªn vµ d©n c− x· héi mµ viÖc sö dông ®Êt ë ®ång b»ng vµ miÒn nói còng cã sù kh¸c nhau râ rÖt. a) ë ®ång b»ng −ThuËn lîi cho ph¸t triÓn n«ng nghiÖp, ®Æc biÖt trång c©y hµng n¨m. DiÖn tÝch trång lóa vµ c©y thùc phÈm chiÕm kho¶ng 3/4 diÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp. −Cã tiÒm n¨ng lín vÒ nu«i trång thñy s¶n. * §ång b»ng s«ng Hång Vïng cã diÖn tÝch gÇn 15 ngh×n km2 − ChÞu nhiÒu søc Ðp vÒ d©n sè. chiÕm 4,5% diÖn tÝch tù nhiªn nh−ng cã sè d©n lªn tíi 18,2 triÖu ng−êi, chiÕm 21,6% d©n sè c¶ n−íc. MËt ®é d©n sè cao nhÊt c¶ n−íc, l¹i cã nhiÒu c¬ së h¹ tÇng … §Êt n«ng nghiÖp chØ chiÕm 51,2% diÖn tÝch ®Êt tù nhiªn cña vïng. B×nh qu©n ®Êt n«ng nghiÖp chØ ®¹t 0,04 ha/ng−êi, < 1/3 so víi §ång b»ng s«ng Cöu Long. §Êt n«ng nghiÖp cña vïng vÉn ®ang bÞ 7 Ho¹t ®éng cña GV vµ HS Néi dung chÝnh thu hÑp do sù më réng diÖn tÝch ®Êt chuyªn dïng vµ ®Êt ë. Vïng cßn kho¶ng 25 v¹n ha ®Êt ch−a sö − Kh¶ n¨ng më réng diÖn tÝch ®Êt dông, nh−ng chØ mét phÇn lµ cã kh¶ n¨ng n«ng nghiÖp rÊt h¹n chÕ. s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. − H−íng sö dông hîp lÝ tµi nguyªn ®Êt n«ng nghiÖp: + §Èy m¹nh th©m canh, t¨ng vô. Cã ý nghÜa hµng ®Çu trong sö dông hîp lÝ tµi nguyªn ®Êt n«ng nghiÖp ë §ång b»ng s«ng Hång lµ vÊn ®Ò quy ho¹ch tæng thÓ sö dông ®Êt. + ChuyÓn ®æi c¬ cÊu mïa vô, ph¸t triÓn vô ®«ng thµnh vô chÝnh s¶n xuÊt c¸c lo¹i c©y thùc phÈm hµng hãa. Më réng diÖn tÝch c©y ¨n qu¶, quy + ChuyÓn ®æi c¬ cÊu c©y trång, t¨ng tØ ho¹ch vïng trång rau, hoa cao cÊp ven lÖ c¸c lo¹i c©y ®Æc s¶n cã gi¸ trÞ thµnh phè (VÝ dô lµng hoa T©y Tùu, Tõ th−¬ng phÈm cao. Liªm, Hµ Néi) §©y lµ mét h−íng ®Ó më réng diÖn tÝch + §Èy m¹nh nu«i trång thñy s¶n n−íc ®Êt n«ng nghiÖp ë §ång b»ng s«ng ngät vµ n−íc lî. Hång. * §ång b»ng s«ng Cöu Long − Cã tiÒm n¨ng lín vÒ ®Êt n«ng nghiÖp. DiÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp lín gÊp 3,5 lÇn §ång b»ng s«ng Hång (2005). B×nh qu©n ®Çu ng−êi 0,15 ha. §Æc biÖt d¶i ®Êt phï sa ngät ven s«ng TiÒn, s«ng HËu cã ®é ph× nhiªu cao, ®−îc c¶i t¹o tèt, th©m canh 2−3 vô lóa hoÆc trång c©y ¨n qu¶ quy m« lín. − H−íng sö dông hîp lÝ tµi nguyªn ®Êt n«ng nghiÖp: 8 Ho¹t ®éng cña GV vµ HS Néi dung chÝnh §Êt phÌn cã diÖn tÝch h¬n 1,6 triÖu ha, + Ph¸t triÓn thñy lîi, c¶i t¹o ®Êt phÌn, chiÕm 41% diÖn tÝch ®Êt tù nhiªn; ®Êt ®Êt mÆn. mÆn cã gÇn 75 v¹n ha, chiÕm 19% diÖn tÝch ®Êt tù nhiªn cña ®ång b»ng. C¸c c«ng tr×nh thñy lîi lín ®−îc tiÕn hµnh ë vïng §ång Th¸p M−êi, Tø gi¸c Long Xuyªn vµ b¸n ®¶o Cµ Mau ®· më réng hµng tr¨m ngh×n ha canh t¸c, biÕn nhiÒu diÖn tÝch tr−íc ®©y chØ trång ®−îc 1 vô lóa mïa thµnh n¬i cã thÓ trång ®−îc 2−3 vô. Hµng tr¨m ngh×n ha ®Êt míi båi ë cöa s«ng, ven biÓn ®· ®−îc c¶i t¹o ®Ó nu«i trång thñy s¶n, ®em l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ cao. Më réng diÖn tÝch lóa ®«ng xu©n vµ lóa + Thay ®æi c¬ cÊu mïa vô. hÌ thu, thu hÑp diÖn tÝch lóa mïa. Më réng diÖn tÝch c©y ¨n qu¶. + §a d¹ng hãa c©y trång. + Ph¸t triÓn nu«i trång thñy s¶n. * C¸c ®ång b»ng nhá hÑp ë Duyªn h¶i miÒn Trung. H−íng sö dông hîp lÝ tµi nguyªn ®Êt n«ng nghiÖp: H¹n h¸n th−êng x¶y ra vµo mïa kh«, − Ph¸t triÓn thñy lîi. nhÊt lµ ë Nam Trung Bé. ViÖc gi¶i quyÕt ®−îc vÊn ®Ò thñy lîi sÏ t¹o ®iÒu kiÖn n©ng cao hÖ sè sö dông ®Êt, më réng diÖn tÝch ®©t n«ng nghiÖp vµ thay ®æi c¬ cÊu c©y trång. − Ph¸t triÓn rõng ®Çu nguån, rõng ven biÓn ch¾n giã, chèng c¸t bay. b) ë trung du vµ miÒn nói §Æc ®iÓm ®Êt dèc, dÔ bÞ xãi mßn, viÖc lµm ®Êt vµ thñy lîi gÆp nhiÒu khã kh¨n. 9 Ho¹t ®éng cña GV vµ HS Néi dung chÝnh ThÝch hîp trång c©y l©u n¨m, trång rõng. H−íng sö dông hîp lÝ tµi nguyªn ®Êt n«ng nghiÖp: − CÇn ph¸t triÓn m« h×nh n«ng – l©m kÕt hîp, ph¸t triÓn c¸c vïng chuyªn canh c©y c«ng nghiÖp, c©y ¨n qu¶, ch¨n nu«i gia sóc lín. − H¹n chÕ n¹n du canh, du c−, ®èt n−¬ng lµm rÉy, ph¸ rõng bõa b·i. Nhê ph¸t triÓn giao th«ng vËn t¶i viÖc − Chó träng ph¸t triÓn giao th«ng vËn ph¸t triÓn s¶n xuÊt n«ng s¶n hµng hãa t¶i vµ c«ng nghiÖp chÕ biÕn ë miÒn tõng b−íc ®−îc ®Èy m¹nh, diÖn tÝch nói. trång c©y ¨n qu¶, c©y c«ng nghiÖp ®−îc më réng, n¹n du canh, du c− ®−îc h¹n chÕ. Nhê ph¸t triÓn c«ng nghiÖp chÕ biÕn, cho phÐp trung du, miÒn nói khai th¸c tèt h¬n c¸c thÕ m¹nh vÒ tù nhiªn vµ c¸c ®iÒu kiÖn kinh tÕ, x· héi. §¶m b¶o kÕt k[pj ®−îc c¸c môc ®Ých: + Ph¸t triÓn s¶n xuÊt víi hiÖu qu¶ kinh tÕ cao. + C¶i thiÖn ®−îc ®êi sèng nh©n d©n. + B¶o vÖ vµ khai th¸c hîp lÝ tµi nguyªn, nhÊt lµ tµi nguyªn ®©t vµ tµi nguyªn rõng. IV. §¸NH GI¸ 1. T¹i sao viÖc sö dông hîp lÝ ®Êt ®ai lµ vÊn ®Ò rÊt quan träng trong ph¸t triÓn kinh tÕ − x· héi cña c¶ n−íc, còng nh− cña tõng vïng? 2. Dùa vµo b¶ng sè liÖu sau, h·y: a) VÏ hai biÓu ®å trßn (chän tõng cÆp vïng) ®Ó thÓ hiÖn c¬ cÊu sö dông ®Êt n«ng nghiÖp theo 5 lo¹i chÝnh ë tõng vïng. b) So s¸nh c¬ cÊu sö dông ®Êt n«ng nghiÖp ë cÆp vïng ®· chän, dùa vµo b¶ng sè liÖu vµ biÓu ®å ®· vÏ. 10 C¥ CÊU Sö DôNG §ÊT N¤NG NGHIÖP CñA MéT Sè VïNG, N¡M 2000 (%) §ång b»ng s«ng Hång §ång b»ng s«ng Cöu Long T©y Nguyªn §«ng Nam Bé §Êt n«ng nghiÖp 100,0 100,0 100,0 100,0 §Êt trång c©y hµng n¨m 84,2 75,0 41,2 36,8 §Êt lóa – mµu 78,0 70,1 10,3 19,5 §Êt v−ên t¹p 5,8 3,9 5,4 5,5 §Êt trång c©y l©u n¨m 2,5 13,4 52,9 56,4 0,3 3,2 52,0 48,3 Lo¹i ®Êt Trong ®ã Trong ®ã C©y c«ng nghiÖp l©u n¨m C©y ¨n qu¶ 2,1 6,2 0,3 4,1 §Êt cá dïng cho ch¨n nu«i 0,2 0,0 0,3 0,2 §Êt cã mÆt n−íc nu«i trång thñy s¶n 7,3 7,7 0,2 1,1 3. Nªu c¸c nÐt ®Æc tr−ng trong sö dông ®Êt n«ng nghiÖp ë ®ång b»ng, trung du vµ miÒn nói. V. HO¹T §éNG NèI TIÕP §äc tr−íc bµi 29, chó ý ®iÒu kiÖn vµ thùc tr¹ng ph¸t triÓn nÒn n«ng nghiÖp nhiÖt ®íi ë n−íc ta. VI. PHô LôC HIÖN TR¹NG Sö DôNG §ÊT N¡M 2005 PH¢N THEO VïNG (%) C¸c vïng Tæng diÖn tÝch §Êt n«ng nghiÖp §Êt l©m nghiÖp §Êt chuyªn dïng §Êt ë §Êt ch−a sö dông C¶ n−íc 100.0 28,4 43,6 4,2 1,8 22 Trung du vµ miÒn nói B¾c Bé 100,0 14,6 52,4 2,4 1,1 29,5 §ång b»ng s«ng Hång 100,0 51,2 8,3 15,5 7,8 17,2 B¾c Trung Bé 100,0 15,6 55,4 3,8 1,9 23,3 Duyªn h¶i Nam Trung Bé 100,0 21,2 46,0 5,0 1,4 26,4 T©y Nguyªn 100,0 29,2 56,1 2,3 0,8 11,6 §«ng Nam Bé 100,0 53,3 28,4 7,1 2,5 8,7 §ång b»ng s«ng Cöu Long 100,0 63,4 8,8 5,4 2,7 19,7 11 Bμi 29 §ÆC §IÓM NÒN N¤NG NGHIÖP N¦íC TA I. Môc tiªu Sau bµi häc, HS cÇn: 1. VÒ kiÕn thøc − BiÕt ®−îc nh÷ng thÕ m¹nh vµ h¹n chÕ cña nÒn n«ng nghiÖp nhiÖt ®íi cña n−íc ta. − N¾m ®−îc ®Æc ®iÓm cña nÒn n«ng nghiÖp n−íc ta ®ang chuyÓn dÞch tõ n«ng nghiÖp cæ truyÒn sang n«ng nghiÖp hiÖn ®¹i, s¶n xuÊt hµng hãa quy m« lín. − N¾m ®−îc xu thÕ chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ n«ng th«n ë n−íc ta. 2. VÒ kÜ n¨ng − Ph©n tÝch b¶n ®å. − Ph©n tÝch b¶ng sè liÖu. II. C¸c ph−¬ng tiÖn d¹y − häc − B¶n ®å N«ng nghiÖp, l©m nghiÖp, thñy s¶n ViÖt Nam. − B¶ng sè liÖu cÇn thiÕt bæ sung cho bµi gi¶ng. − Mét sè h×nh ¶nh vÒ ho¹t ®éng n«ng nghiÖp tiªu biÓu, minh häa cho néi dung cña bµi. − ¸tlat §Þa lÝ ViÖt Nam. III. HO¹T §éNG TR£N LíP KiÓm tra bµi cò: 1. T¹i sao viÖc sö dông hîp lÝ ®Êt ®ai lµ vÊn ®Ò rÊt quan träng trong ph¸t triÓn kinh tÕ − x· héi cña c¶ n−íc, còng nh− cña tõng vïng? 2. Dùa vµo b¶ng sè liÖu sau, h·y: a) VÏ hai biÓu ®å trßn (chän tõng cÆp vïng) ®Ó thÓ hiÖn c¬ cÊu sö dông ®Êt n«ng nghiÖp theo 5 lo¹i chÝnh ë tõng vïng. b) So s¸nh c¬ cÊu sö dông ®Êt n«ng nghiÖp ë cÆp vïng ®· chän, dùa vµo b¶ng sè liÖu vµ biÓu ®å ®· vÏ. 12 C¥ CÊU Sö DôNG §ÊT N¤NG NGHIÖP CñA MéT Sè VïNG, N¡M 2000 (%) §ång b»ng s«ng Hång §ång b»ng s«ng Cöu Long T©y Nguyªn §«ng Nam Bé §Êt n«ng nghiÖp 100,0 100,0 100,0 100,0 §Êt trång c©y hµng n¨m 84,2 75,0 41,2 36,8 §Êt lóa – mµu 78,0 70,1 10,3 19,5 §Êt v−ên t¹p 5,8 3,9 5,4 5,5 §Êt trång c©y l©u n¨m 2,5 13,4 52,9 56,4 C©y c«ng nghiÖp l©u n¨m 0,3 3,2 52,0 48,3 C©y ¨n qu¶ 2,1 6,2 0,3 4,1 §Êt cá dïng cho ch¨n nu«i 0,2 0,0 0,3 0,2 §Êt cã mÆt n−íc nu«i trång thñy s¶n 7,3 7,7 0,2 1,1 Lo¹i ®Êt Trong ®ã Trong ®ã 3. Nªu c¸c nÐt ®Æc tr−ng trong sö dông ®Êt n«ng nghiÖp ë ®ång b»ng, trung du vµ miÒn nói. Më bµi: N«ng nghiÖp lµ mét ngµnh kinh tÕ chÝnh cña n−íc ta, ®Æc biÖt trong bèi c¶nh lµ n−íc cã d©n sè ®«ng vµ t¨ng nhanh, n«ng nghiÖp cµng cã ý nghÜa quan träng. Trong bµi häc h«m nay, chóng ta sÏ t×m hiÓu mét sè ®Æc ®iÓm chÝnh cña nÒn n«ng nghiÖp ViÖt Nam. Ho¹t ®éng cña GV vµ HS Néi dung chÝnh Ho¹t ®éng 1: T×m hiÓu vÒ ®iÒu kiÖn vµ 1. NÒN N¤NG NGHIÖP NHIÖT §íI t×nh h×nh ph¸t triÓn nÒn n«ng nghiÖp nhiÖt ®íi ë n−íc ta. a) §iÒu kiÖn ph¸t triÓn CH: Dùa vµo sù hiÓu biÕt cña m×nh, em h·y cho biÕt viÖc ph¸t triÓn nÒn n«ng nghiÖp nhiÖt ®íi cña n−íc ta cã thuËn lîi, khã kh¨n g×? * ThuËn lîi §iÒu kiÖn ®Êt trång vµ khÝ hËu c¬ b¶n − §iÒu kiÖn tù nhiªn cho phÐp s¶n mang tÝnh chÊt nhiÖt ®íi Èm giã mïa cho xuÊt nhiÒu s¶n phÈm n«ng nghiÖp ®a 13 Ho¹t ®éng cña GV vµ HS Néi dung chÝnh phÐp n−íc ta cã thÓ trång nhiÒu lo¹i c©y, d¹ng. nu«i nhiÒu lo¹i con cã nguån gèc nhiÖt ®íi rÊt gi¸ trÞ. Do khÝ hËu cã sù ph©n hãa râ rÖt theo chiÒu B¾c – Nam vµ theo chiÒu cao ®Þa h×nh nªn bªn c¹nh c¸c s¶n phÈm nhiÖt ®íi ®ã cßn cã c¸c s¶n phÈm cËn nhiÖt vµ «n ®íi. Nhê ®iÒu kiÖn tù nhiªn n−íc ta cã nÒn − Kh¶ n¨ng xen canh, gèi vô lín. nhiÖt ®é cao trung b×nh trªn 20oC, sè giê n¾ng nhiÒu, tõ 1400−3000 giê/n¨m, ¸nh s¸ng m¹nh. Do sù ph©n hãa ®Þa h×nh, khÝ hËu vµ ®Êt − Cã thÕ m¹nh kh¸c nhau gi÷a c¸c trång gi÷a c¸c ®Þa ph−¬ng. vïng. + Trung du vµ miÒn nói cã thÕ m¹nh lµ trång c¸c c©y l©u n¨m vµ ch¨n nu«i gia sóc lín. + §ång b»ng thÕ m¹nh lµ trång c¸c c©y ng¾n ngµy, th©m canh t¨ng vô vµ nu«i trång thñy s¶n. * Khã kh¨n: Nguyªn nh©n do sù ph©n hãa khÝ hËu cña − TÝnh mïa vô kh¾t khe trong n«ng n−íc ta. Mçi kho¶ng thêi gian trong n¨m nghiÖp. cã ®Æc ®iÓm thêi tiÕt, c¸c yÕu tè m«i tr−êng nh− ¸nh s¸ng, nhiÖt ®é, ®é Èm kh¸c nhau nªn thÝch hîp víi mét sè s¶n phÈm n«ng nghiÖp nhÊt ®Þnh. ViÖc s¾p xÕp mïa vô l¹i ph¶i tïy thuéc vµo t×nh h×nh cña tõng ®Þa ph−¬ng vµ diÔn biÕn thêi tiÕt cña tõng n¨m. V× thÕ kh«ng thÓ ¸p ®Æt lÞch thêi vô tõ n¨m nµy qua n¨m kh¸c còng nh− cña ®Þa ph−¬ng nµy sang ®Þa ph−¬ng kh¸c. NhiÒu thiªn tai, trë ng¹i ¶nh h−ëng ®Õn − Thiªn tai, tÝnh bÊp bªnh cña n«ng n«ng nghiÖp n−íc ta nh− giã b·o, lò lôt, nghiÖp. 14 Ho¹t ®éng cña GV vµ HS Néi dung chÝnh h¹n h¸n, c¸c d¹ng thêi tiÕt cùc ®oan trªn nhiÒu ®Þa ph−¬ng nh− giã Lµo, s−¬ng muèi, s−¬ng gi¸ … KhÝ hËu nhiÖt ®íi giã mïa còng t¹o ®iÒu kiÖn cho s©u bÖnh, dÞch bÖnh ph¸t triÓn, ¶nh h−ëng xÊu ®Õn n«ng nghiÖp n−íc ta. V× thÕ viÖc phßng chèng thiªn tai, s©u bä vµ dÞch bÖnh h¹i c©y trång vµ vËt nu«i lu«n ®−îc ®¸nh gi¸ lµ mét nhiÖm vô cùc k× quan träng. b) N−íc ta ®ang khai kh¸c ngµy cµng cã hiÖu qu¶ nÒn n«ng nghiÖp nhiÖt ®íi. GV: ViÖc ¸p dông c¸c tiÕn bé khoa häc – c«ng nghÖ lµ c¬ së ®Ó khai th¸c hiÖu qu¶ nÒn n«ng nghiÖp nhiÖt ®íi ë n−íc ta. − C¸c tËp ®oµn c©y, con ®−îc ph©n bè phï hîp h¬n víi c¸c vïng sinh th¸i n«ng nghiÖp. CH: Em h·y kÓ tªn c¸c s¶n phÈm n«ng nghiÖp chÝnh ë c¸c vïng n«ng nghiÖp n−íc ta. HS dùa vµo kiÕn thøc ®· häc ë líp 9 vÒ §Þa lÝ kinh tÕ − x· héi ViÖt Nam vµ b¶n ®å n«ng nghiÖp ViÖt Nam ®Ó tr¶ lêi, chó ý so s¸nh s¶n ph©m n«ng nghiÖp cña ch©u thæ s«ng Hång víi ch©u thæ s«ng Cöu Long, gi÷a vïng nói vµ trung du B¾c Bé víi vïng T©y Nguyªn. §ång b»ng s«ng Hång: Lóa, l¹c, ®ç t−¬ng, mÝa, cãi, ®ay, rau «n ®íi, s¶n phÈm ch¨n nu«i lÊy thÞt. §ång b»ng s«ng Cöu Long: Lóa, dõa, ®ç t−¬ng, mÝa, c©y ¨n qu¶, heo vÞt, t«m c¸. 15 Ho¹t ®éng cña GV vµ HS Néi dung chÝnh Vïng nói vµ trung du B¾c Bé: QuÕ, håi, thuèc phiÖn, s¬n, chÌ, thuèc l¸, hoa qu¶ cËn nhiÖt ®íi, ng«, s¾n, tr©u, bß, dª. Vïng T©y Nguyªn: Cµ phª, cao su, chÌ, d©u t»m, s©m atis«, ng«, s¾n. C¸c c©y trång míi th−êng cã −u ®iÓm − Thay ®æi c¬ cÊu mïa vô, vµ gièng næi bËt lµ ng¾n ngµy, chÞu ®−îc s©u bÖnh c©y trång míi phï hîp h¬n. vµ cã thÓ thu ho¹ch tr−íc mïa b·o lôt hay h¹n h¸n. ë Duyªn h¶i Nam Trung Bé vµ §ång b»ng S«ng Cöu Long trong nh÷ng n¨m qua cã sù më réng diÖn tÝch lóa hÌ thu, trong khi gi¶m diÖn tÝch lóa mïa nh»m gi¶m thiÖt h¹i do mïa kh« h¹n qu¸ s©u s¾c diÔn ra trªn hai vïng n«ng nghiÖp nµy. GV: Sù ph¸t triÓn n«ng nghiÖp hµng hãa − ViÖc s¶n xuÊt n«ng s¶n nhiÖt ®íi cã vµ ®Èy m¹nh trao ®æi s¶n phÈm gi÷a c¸c gi¸ trÞ xuÊt khÈu cao nh− g¹o, cµ phª, vïng lµ ®iÒu kiÖn tèt ®Ó khai th¸c sù kh¸c cao su, hoa qu¶ … ®−îc ®Èy m¹nh. biÖt mïa vô gi÷a c¸c ®Þa ph−¬ng, n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. ChuyÓn ý: Trong n«ng nghiÖp n−íc ta hiÖn nay cã sù tån t¹i song song nÒn n«ng nghiÖp tù cÊp tù tóc, s¶n xuÊt theo lèi cæ truyÒn vµ nÒn n«ng nghiÖp hµng hãa, ¸p dông tiÕn bé hiÖn ®¹i. Chóng ta sÏ t×m hiÓu vÊn ®Ò nµy trong môc 2 sau ®©y. Ho¹t ®éng 2: T×m hiÓu vÒ nÒn n«ng 2. PH¸T TRIÓN NÒN nghiÖp cæ truyÒn vµ nÒn n«ng nghiÖp NGHIÖP HIÖN §¹I S¶N ®¹i cña n−íc ta. HµNG HãA GãP PHÇN CAO HIÖU QU¶ CñA NGHIÖP GV cho HS lËp b¶ng so s¸nh gi÷a nÒn 16 N¤NG XUÊT N¢NG N¤NG Ho¹t ®éng cña GV vµ HS Néi dung chÝnh n«ng nghiÖp cæ truyÒn vµ nÒn n«ng nghiÖp hiÖn ®¹i, s¶n xuÊt hµng hãa ë n−íc ta. KÕt qu¶ so s¸nh ®−îc thÓ hiÖn trong b¶ng sau: B¶NG SO S¸NH NÒN N¤NG NGHIÖP Cæ TRUYÒN Vμ NÒN N¤NG NGHIÖP HIÖN §¹I TI£U CHÝ CHÝNH N¤NG NGHIÖP Cæ TRUYÒN NÒN N¤NG NGHIÖP HIÖN §¹I Qui m« s¶n xuÊt Nhá Lín C«ng cô lao ®éng Thñ c«ng Sö dông nhiÒu m¸y mãc N¨ng suÊt lao ®éng ThÊp Cao H×nh thøc s¶n xuÊt §a canh lµ chÝnh Chuyªn m«n hãa, liªn kÕt n«ng – c«ng nghiÖp (chÕ biÕn, dÞch vô) Môc ®Ých s¶n xuÊt Tù cÊp, tù tóc S¶n xuÊt hµng hãa ®¸p øng thÞ tr−êng Mèi quan t©m lín nhÊt cña ng−êi s¶n xuÊt S¶n l−îng Lîi nhuËn THùC TR¹NG ë VIÖT NAM Cßn rÊt phæ biÕn, ë n¬i: §ang ngµy cµng ph¸t triÓn: − §iÒu kiÖn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp cßn khã kh¨n. − NhÊt lµ c¸c vïng cã truyÒn thèng s¶n xuÊt hµng hãa, c¸c vïng gÇn c¸c trôc giao th«ng vµ c¸c thµnh phè lín. − Xa c¸c ®−êng giao th«ng, c¸c thÞ tr−êng lín. − D©n c− nghÌo, thiÕu vèn, Ýt ®iÒu kiÖn tiÕp thu c«ng nghÖ tiªn tiÕn. − Hµng hãa ngµy cµng ®a d¹ng. GV: Sù chuyÓn tõ n«ng nghiÖp cæ truyÒn sang n«ng nghiÖp s¶n xuÊt hµng hãa lµ mét b−íc tiÕn lín vÒ lùc l−îng s¶n xuÊt ë n«ng th«n, sù thay ®æi trong tæ chøc s¶n xuÊt vµ trong t− duy kinh tÕ. CH: T¹i sao nãi viÖc ph¸t triÓn n«ng nghiÖp hµng hãa kÕt hîp víi c«ng nghiÖp chÕ biÕn vµ dÞch vô l¹i gãp phÇn n©ng cao hiÖu qu¶ cña n«ng nghiÖp nhiÖt ®íi? 17 Ho¹t ®éng cña GV vµ HS Néi dung chÝnh V×: − Kh¾c phôc ®−îc nh÷ng h¹n chÕ do tÝnh mïa vô kh¾t khe cña n«ng nghiÖp nhiÖt ®íi. − Ph¸t huy ®−îc lîi thÕ cña n«ng nghiÖp nhiÖt ®íi: + Cung cÊp c¸c n«ng s¶n hµng hãa víi khèi l−îng lín. + Cã sù kh¸c biÖt vÒ mïa vô gi÷a n−íc ta vµ nhiÒu n−íc trªn thÕ giíi. − Lµm cho c¬ cÊu n«ng nghiÖp trë nªn ®a d¹ng h¬n, thÝch øng tèt h¬n víi c¸c ®iÒu kiÖn cña thÞ tr−êng vµ sö dông hîp lÝ h¬n c¸c nguån lùc. ChuyÓn ý: Sù ph¸t triÓn n«ng nghiÖp ®· t¹o ®iÒu kiÖn cho kinh tÕ n«ng th«n n−íc ta cã sù chuyÓn dÞch râ nÐt nh− chóng ta sÏ t×m hiÓu trong môc 3 sau ®©y. Ho¹t ®éng 3: T×m hiÓu vÒ sù chuyÓn 3. KINH TÕ N¤NG TH¤N N¦íC dÞch kinh tÕ n«ng th«n n−íc ta TA §ANG CHUYÓN DÞCH Râ NÐT Kinh tÕ n«ng nghiÖp theo nghÜa réng a) Ho¹t ®éng n«ng nghiÖp lµ bé gåm n«ng nghiÖp, l©m nghiÖp vµ thñy phËn chñ yÕu cña kinh tÕ n«ng th«n s¶n. CH: Quan s¸t b¶ng 29, em cã nhËn xÐt g× vÒ c¬ cÊu ho¹t ®éng kinh tÕ n«ng th«n ë n−íc ta? C¸c hé ho¹t ®éng n«ng − l©m − thñy s¶n − Kinh tÕ n«ng th«n dùa chñ yÕu vµo chiÕm phÇn lín trong c¬ cÊu hé n«ng n«ng – l©m – ng− nghiÖp. th«n n−íc ta. − Xu h−íng chung: Tõ n¨m 2001 ®Õn n¨m 2006 tØ lÖ hé n«ng + Ho¹t ®éng n«ng nghiÖp ngµy cµng nghiÖp gi¶m tõ 80,9% xuèng 71%. gi¶m. Cô thÓ: Còng trong thêi gian trªn: + Ho¹t ®éng phi n«ng nghiÖp ngµy cµng t¨ng. 18 Ho¹t ®éng cña GV vµ HS Néi dung chÝnh TØ lÖ hé c«ng nghiÖp – x©y dùng t¨ng tõ 5,8% lªn 10,0%. TØ lÖ hé dÞch vô t¨ng tõ 10,6% lªn 14,8%. b) Kinh tÕ n«ng th«n bao gåm nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ GV: Quan hÖ s¶n xuÊt ë n«ng th«n ®−îc thÓ hiÖn ë c¸c thµnh phÇn kinh tÕ. CH: Em h·y nªu c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ë n«ng th«n hiÖn nay, mét sè nÐt vÒ ®Æc ®iÓm vµ vai trß cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ nµy. Bao gåm: + C¸c doanh nghiÖp nhµ n−íc. + C¸c doanh nghiÖp t− nh©n. + C¸c c«ng ti cæ phÇn, c«ng ti tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n. + Doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t− n−íc ngoµi. Trong kinh tÕ n«ng th«n, c¸c doanh nghiÖp nµy cã vai trß kh«ng lín vµ cßn nhiÒu khã kh¨n. HiÖn nay ®−îc x©y dùng theo m« h×nh HTX kiÓu míi víi nhiÖm vô chñ yÕu lµ dÞch vô cho kinh tÕ hé gia ®×nh. C¸c ho¹t ®éng dÞch vô nh− lµm ®Êt, gièng c©y trång, thñy n«ng, b¶o vÖ thùc vËt, tiªu thô s¶n phÈm, cung øng vËt t− … VÉn ®ãng vai trß chñ yÕu nhÊt ë n«ng th«n. − C¸c doanh nghiÖp n«ng – l©m nghiÖp vµ thñy s¶n. − C¸c hîp t¸c x· n«ng – l©m nghiÖp vµ thñy s¶n. − Kinh tÕ hé gia ®×nh. Kinh tÕ hé gia ®×nh ph¸t triÓn lµ ®iÒu kiÖn quan träng ®−a n«ng nghiÖp ph¸t triÓn æn ®Þnh vµ tõng b−íc chuyÓn sang s¶n xuÊt hµng hãa. 19 Ho¹t ®éng cña GV vµ HS Néi dung chÝnh HiÖn ®ang ph¸t triÓn m¹nh, gãp phÇn − Kinh tÕ trang tr¹i. quan träng ®−a n«ng nghiÖp tiÕn lªn s¶n xuÊt hµng hãa. c) C¬ cÊu kinh tÕ n«ng th«n ®ang tõng b−íc chuyÓn dÞch theo h−íng s¶n xuÊt hµng hãa vµ ®a d¹ng hãa CH: H−íng s¶n xuÊt hµng hãa ë n«ng * H−íng s¶n xuÊt hµng hãa: th«n ®−îc thÓ hiÖn nh− thÕ nµo? − §Èy m¹nh chuyªn m«n hãa n«ng nghiÖp, h×nh thµnh c¸c vïng n«ng nghiÖp chuyªn m«n hãa. − KÕt hîp n«ng nghiÖp víi c«ng nghiÖp chÕ biÕn, h−íng m¹nh ra xuÊt khÈu. * Sù chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ n«ng th«n: Tr−íc ®©y c¸c HTX n«ng nghiÖp chiÕm − TØ träng c¸c thµnh phÇn kinh tÕ n«ng phÇn lín tØ träng, nay kinh tÕ hé gia ®×nh th«n ®−îc thay ®æi. ®ãng vai trß chÝnh, bªn c¹nh ®ã kinh tÕ trang tr¹i cã tØ träng ngµy cµng cao … − C¸c s¶n phÈm chÝnh trong n«ng – l©m − thñy s¶n vµ c¸c s¶n phÈm phi n«ng nghiÖp kh¸c ®−îc x¸c ®Þnh ngµy cµng râ nÐt. CH: Quan s¸t h×nh 29, em cã nhËn xÐt g× vÒ sù ph©n hãa kh«ng gian cña c¬ cÊu kinh tÕ n«ng th«n n−íc ta? − ë c¸c tØnh thuÇn n«ng nh− hÇu hÕt c¸c tØnh miÒn nói phÝa B¾c, T©y Nguyªn cã tØ lÖ cña n«ng – l©m nghiÖp vµ thñy s¶n trong c¬ cÊu nguån thu cña hé n«ng th«n lµ cao, thËm chÝ trªn 90%. − ë c¸c tØnh mµ c¬ cÊu kinh tÕ n«ng th«n ®· chuyÓn biÕn theo h−íng ®a d¹ng hãa, 20