Tài liệu Thiết kế bài giảng địa lí lớp 11 - tập 1 (cơ bản)

vò quèc lÞch ThiÕt kÕ bμi gi¶ng 11 TËp mét Nhμ xuÊt b¶n Hμ néi 1 ThiÕt kÕ bµi gi¶ng ®Þa lÝ 11 − TËp mét Vò quèc lÞch Nhμ xuÊt b¶n Hμ néi ChÞu tr¸ch nhiÖm xuÊt b¶n: NguyÔn kh¾c o¸nh Biªn tËp: Ph¹m quèc tuÊn VÏ b×a: Tμo thu huyÒn Tr×nh bµy: th¸i s¬n − s¬n l©m Söa b¶n in: ph¹m quèc tuÊn In 2000 cuèn, khæ 17 x 24 cm, t¹i C«ng ti TNHH Bao b× vµ in H¶i Nam. GiÊy phÐp xuÊt b¶n sè: 208 − 2007/CXB/46 h TK − 47/HN. In xong vµ nép l−u chiÓu quý III/2007. 2 Lêi nãi ®Çu Néi dung ch−¬ng tr×nh §Þa lÝ líp 11 ®Ò cËp ®Õn nh÷ng vÊn ®Ò ®Þa lÝ kinh tÕ − x· héi cña thÕ giíi vµ mét sè khu vùc vµ quèc gia tiªu biÓu. ViÖc n¾m b¾t ®−îc c¸c kiÕn thøc nµy cã ý nghÜa ®Æc biÖt quan träng, nhÊt lµ trong xu h−íng toµn cÇu ho¸ vµ quan hÖ gi÷a c¸c n−íc ®ang ngµy cµng ®i vµo chiÒu s©u nh− hiÖn nay. Nh÷ng kiÕn thøc ®Þa lÝ kinh tÕ – x· héi nh− vËy rÊt réng lín, viÖc tæ chøc d¹y – häc cho hiÖu qu¶ lµ kh«ng hÒ ®¬n gi¶n. Dùa vµo néi dung ch−¬ng tr×nh s¸ch gi¸o khoa vµ thùc tiÔn gi¶ng d¹y, chóng t«i ®· biªn so¹n cuèn s¸ch ThiÕt kÕ bµi gi¶ng §Þa lÝ 11. S¸ch ThiÕt KÕ Bµi Gi¶ng §Þa LÝ 11 ®−îc viÕt theo tinh thÇn ®æi míi. Trong ®ã chóng t«i ®−a ra c¸c ph−¬ng ¸n d¹y häc kh¸c nhau ®Ó gi¸o viªn (GV) cã thÓ lùa chän, ®−a ra nh÷ng c©u hái dÉn d¾t ®Ó GV cã thÓ tæ chøc h−íng dÉn häc sinh (HS) tÝch cùc, chñ ®éng khai th¸c c¸c kªnh ch÷, kªnh h×nh vµ n¾m kiÕn thøc ®−îc tèt. Trong qu¸ tr×nh biªn so¹n s¸ch, chóng t«i ®· nhËn ®−îc rÊt nhiÒu ý kiÕn ®ãng gãp cña c¸c chuyªn gia lµ t¸c gi¶ s¸ch gi¸o khoa (SGK), cña c¸c thµy c« gi¸o ®ång nghiÖp ®ang trùc tiÕp gi¶ng d¹y ë c¸c tr−êng trung häc phæ th«ng trªn c¶ n−íc, ®Æc biÖt lµ c¸c thµy c« ë c¸c tr−êng thùc hiÖn d¹y thÝ ®iÓm ch−¬ng tr×nh ®Þa lÝ 11. Chóng t«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n sù hîp t¸c vµ nh÷ng gãp ý rÊt quan träng vµ hiÖu qu¶ ®ã. ThiÕt thùc phôc vô cho viÖc d¹y vµ häc ch−¬ng tr×nh ®Þa lÝ líp 11 võa ®−îc triÓn khai ®¹i trµ trªn toµn quèc, chóng t«i xin tr©n träng giíi thiÖu cuèn ThiÕt KÕ Bµi Gi¶ng ®Þa lÝ 11 cïng b¹n ®äc. T¸c gi¶ rÊt mong tiÕp tôc nhËn ®−îc nhiÒu ý kiÕn gãp ý cña c¸c b¹n ®ång nghiÖp, c¸c b¹n sinh viªn vµ c¸c em HS ®Ó néi dung cuèn s¸ch ngµy cµng ®−îc hoµn thiÖn h¬n. Xin ch©n thµnh c¶m ¬n! T¸c gi¶ 3 4 A. Kh¸i qu¸t nÒn kinh tÕ − x· héi thÕ giíi Bμi 1 Sù t−¬ng ph¶n vÒ tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ − x· héi cña c¸c nhãm n−íc. Cuéc c¸ch m¹ng khoa häc vμ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i I. Môc tiªu Sau bµi häc, HS cÇn: 1. KiÕn thøc • BiÕt ®−îc sù t−¬ng ph¶n vÒ tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi cña c¸c nhãm n−íc: ph¸t triÓn, ®ang ph¸t triÓn, n−íc vµ vïng l·nh thæ c«ng nghiÖp míi (NICs). • Tr×nh bµy ®−îc ®Æc ®iÓm næi bËt cña c¸ch m¹ng khoa häc vµ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i. • Tr×nh bµy ®−îc t¸c ®éng cña cuéc c¸ch m¹ng khoa häc vµ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i tíi sù ph¸t triÓn kinh tÕ: xuÊt hiÖn c¸c ngµnh kinh tÕ míi, chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ, h×nh thµnh nÒn kinh tÕ tri thøc. 2. KÜ n¨ng • NhËn xÐt ®−îc sù ph©n bè c¸c nhãm n−íc trªn h×nh 1. • Ph©n tÝch ®−îc b¶ng sè liÖu vÒ kinh tÕ – x· héi cña tõng nhãm n−íc. 3. Th¸i ®é X¸c ®Þnh cho m×nh tr¸ch nhiÖm häc tËp ®Ó thÝch øng víi cuéc c¸ch m¹ng khoa häc vµ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i. 5 II. C¸c thiÕt bÞ d¹y häc cÇn thiÕt • • • • L−îc ®å ph©n bè c¸c n−íc vµ l·nh thæ trªn thÕ giíi theo GDP b×nh qu©n ®Çu ng−êi (phãng to tõ h×nh 1 SGK). Phãng to c¸c b¶ng 1.1, 1.2 SGK. B¶n ®å c¸c n−íc trªn thÕ giíi. B¶ng so s¸nh mét sè chØ sè hai nhãm n−íc ph¸t triÓn vµ ®ang ph¸t triÓn (PhiÕu häc tËp) C¸c chØ sè Nhãm n−íc ph¸t triÓn Nhãm n−íc ®ang ph¸t triÓn ThÕ giíi KV I = KV I = KV I = KV II = KV II = KV II = KV III = KV III = KV III = TØ träng GDP (n¨m 2004) C¬ cÊu % GDP ph©n theo khu vùc (KV) kinh tÕ (n¨m 2004) Tuæi thä b×nh qu©n n¨m 2005 ChØ sè HDI (n¨m 2003) III. Ho¹t ®éng trªn líp Më bµi: Trªn thÕ giíi hiÖn cã trªn 200 n−íc vµ vïng l·nh thæ kh¸c nhau. Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn, sè c¸c n−íc nµy ®· ph©n ho¸ thµnh hai nhãm n−íc: nhãm n−íc ph¸t triÓn vµ nhãm n−íc ®ang ph¸t triÓn cã sù t−¬ng ph¶n râ vÒ tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ − x· héi. Bµi häc h«m nay chóng ta sÏ nghiªn cøu vÒ sù kh¸c biÖt ®ã, ®ång thêi nghiªn cøu vÒ vai trß, ¶nh h−ëng cña cuéc c¸ch m¹ng khoa häc vµ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i ®èi víi nÒn kinh tÕ – x· héi thÕ giíi. Ho¹t ®éng cña GV vµ HS Néi dung chÝnh Ho¹t ®éng 1: T×m hiÓu vÒ sù ph©n I. Sù ph©n chia thµnh c¸c chia thµnh c¸c nhãm n−íc nhãm n−íc GV: C¸c n−íc trªn thÕ giíi ®−îc xÕp vµo hai nhãm n−íc: ph¸t triÓn vµ ®ang ph¸t triÓn. 6 Cã hai nhãm n−íc: Ho¹t ®éng cña GV vµ HS Néi dung chÝnh CH: Hai nhãm n−íc nµy cã ®Æc 1. Nhãm n−íc ph¸t triÓn ®iÓm kh¸c nhau nh− thÕ nµo? Cã b×nh qu©n tæng s¶n phÈm trong n−íc theo ®Çu ng−êi (GDP/ng−êi) lín, ®Çu t− ra n−íc ngoµi (FDI) nhiÒu, vµ chØ sè ph¸t triÓn con ng−êi (HDI) cao. 2. Nhãm n−íc ®ang ph¸t triÓn Cã GDP/ng−êi nhá, nî n−íc ngoµi nhiÒu, vµ HDI thÊp. Trong nhãm n−íc ®ang ph¸t triÓn Mét sè trë thµnh c¸c n−íc vµ vïng cã mét sè n−íc vµ vïng l·nh thæ ®· l·nh thæ c«ng nghiÖp míi (NICs) nh− tr¶i qua qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ Hµn Quèc, Xin-ga-po, §µi Loan, Bra-xin, vµ ®¹t ®−îc tr×nh ®é ph¸t triÓn nhÊt Ac-hen-ti-na,... ®Þnh vÒ c«ng nghiÖp ®−îc gäi lµ c¸c n−íc vµ vïng l·nh thæ c«ng nghiÖp míi. C©u hái: Quan s¸t h×nh 1, em cã nhËn xÐt g× vÒ sù ph©n bè c¸c n−íc vµ vïng l·nh thæ trªn thÕ giíi theo møc GDP/ng−êi? – GDP/ng−êi rÊt chªnh lÖch gi÷a c¸c n¬i. – Khu vùc cã GDP/ng−êi cao ®−îc ph©n bè tËp trung vµo mét sè khu vùc lµ T©y ¢u, B¾c MÜ, ¤-xtr©y-li-a, NhËt B¶n... – Khu vùc cã thu nhËp kh¸ lµ c¸c n−íc T©y Nam ¸ cã c«ng nghiÖp khai th¸c dÇu ph¸t triÓn, Bra-xin, Ac-hen-ti-na, A-rËp Xª-ut, Li-bi... – Khu vùc cã thu nhËp thÊp lµ c¸c n−íc Trung Phi, Trung ¸, Nam ¸ c¸c n−íc phÝa b¾c khu vùc An-®Ðt Nam MÜ... 7 Ho¹t ®éng cña GV vµ HS Néi dung chÝnh ChuyÓn ý: Sù kh¸c biÖt vÒ tr×nh ®é kinh tÕ – x· héi cña c¸c nhãm n−íc nh− thÕ nµo? Chóng ta sÏ nghiªn cøu ë môc II sau ®©y. Ho¹t ®éng 2: Nghiªn cøu vÒ sù II. Sù t−¬ng ph¶n vÒ tr×nh ®é t−¬ng ph¶n tr×nh ®é ph¸t triÓn ph¸t triÓn kinh tÕ – x∙ héi kinh tÕ – x· héi cña c¸c nhãm cña c¸c nhãm n−íc n−íc Ph−¬ng ¸n 1: GV ph¸t phiÕu häc tËp vµ cho c¸c nhãm HS hoµn thµnh néi dung. §¹i diÖn HS lªn b¶ng ghi kÕt qu¶, GV chuÈn x¸c. C¸c chØ sè Nhãm n−íc ph¸t triÓn Nhãm n−íc ®ang ph¸t triÓn ThÕ giíi TØ träng GDP (n¨m 2004) * 79,3 20,7 100,0 KV I = 2,0 KV I = 25,0 KV I = 4,0 KV II = 27,0 KV II = 32,0 KV II = 32,0 KV III = 71,0 KV III = 43,0 KV III = 64,0 Tuæi thä b×nh qu©n n¨m 2005 76 65 67 ChØ sè HDI (n¨m 2003) 0,855 0,694 0,741 C¬ cÊu % GDP ph©n theo khu vùc (KV) kinh tÕ (n¨m 2004) * * (Ghi chó: Sè liÖu vÒ c¬ cÊu % GDP ph©n theo khu vùc cña thÕ giíi vµ tØ träng GDP c¸c nhãm n−íc do GV cung cÊp) Ph−¬ng ¸n 2: GV h−íng dÉnHS ph©n biÖt ®Æc ®iÓm c¸c nhãm n−íc lÇn l−ît theo tr×nh tù SGK. CH: Dùa vµo b¶ng 1.1 em h·y nhËn xÐt vÒ GDP/ng−êi cña mét sè n−íc 8 Ho¹t ®éng cña GV vµ HS Néi dung chÝnh thuéc nhãm n−íc ph¸t triÓn vµ ®ang ph¸t triÓn. – HS nªu sù chªnh lÖch vÒ GDP/ng−êi cña 2 nhãm n−íc, møc ®é chªnh lÖch ®Ó thÊy ®−îc sù kh¸c biÖt gi÷a 2 nhãm n−íc. VÝ dô: B×nh qu©n USD/ng−êi cña §an M¹ch lµ 45000, Thuþ §iÓn lµ 38489, trong khi Ên §é lµ 637, £ti«pia chØ lµ 112. 1. GDP/ng−êi cã sù chªnh lÖch lín gi÷a hai nhãm n−íc C¸c n−íc ph¸t triÓn cã GDP/ng−êi cao gÊp nhiÒu lÇn GDP/ng−êi cña c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn. CH: Dùa vµo b¶ng 1.2, h·y nhËn xÐt 2. C¬ cÊu GDP ph©n theo khu vùc tØ träng GDP ph©n theo khu vùc kinh kinh tÕ cã sù kh¸c biÖt tÕ cña c¸c nhãm n−íc n¨m 2004. N¨m 2004: HS nhËn xÐt trong tØ träng c¬ cÊu a) C¸c n−íc ph¸t triÓn: GDP cña c¸c nhãm n−íc, khu vùc + Khu vùc I chiÕm tØ lÖ thÊp (2%). nµo lín, khu vùc nµo nhá. Vµ ®iÒu + Khu vùc III chiÕm tØ lÖ cao (71%). ®ã thÓ hiÖn tr×nh ®é ph¸t triÓn c¸c ngµnh kinh tÕ nh− thÕ nµo. b) C¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn: + Khu vùc I chiÕm tØ lÖ cßn t−¬ng ®èi lín (25%) + Khu vùc III, míi ®¹t 43% (d−íi 50%) Nh− vËy chøng tá: – C¸c n−íc ph¸t triÓn ®· b−íc sang giai ®o¹n hËu c«ng nghiÖp, trong c¬ cÊu thµnh phÇn kinh tÕ, khu vùc dÞch 9 Ho¹t ®éng cña GV vµ HS Néi dung chÝnh vô ®· chiÕm tØ träng lín vµ ngµy cµng cao. – C¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn, tr×nh ®é ph¸t triÓn cßn thÊp, n«ng nghiÖp cßn ®ãng vai trß ®¸ng kÓ trong nÒn kinh tÕ, c«ng nghiÖp cã gi¸ trÞ s¶n l−îng vµ chiÕm tØ träng trong nÒn kinh tÕ kh«ng cao, ngµnh dÞch vô ch−a tá râ −u thÕ trong c¬ cÊu nÒn kinh tÕ. 3. C¸c nhãm n−íc cã sù kh¸c biÖt vÒ c¸c chØ sè x· héi CH: Sù kh¸c biÖt c¸c chØ sè x· héi C¸c n−íc ph¸t triÓn cao h¬n c¸c n−íc cña c¸c nhãm n−íc thÓ hiÖn nh− thÕ ®ang ph¸t triÓn vÒ: nµo? N¨m 2005: – C¸c n−íc ph¸t triÓn: 76 a) Tuæi thä ng−êi d©n (76 so víi 65 tuæi – n¨m 2005) – C¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn: 65 – Trung b×nh thÕ giíi: 67 tuæi GV l−u ý: Tuæi thä b×nh qu©n cña ng−êi d©n ch©u Phi lµ 52, c¸c n−íc cã tuæi thä b×nh qu©n thÊp nhÊt thÕ giíi lµ c¸c n−íc §«ng Phi vµ T©y Phi (47 tuæi) – GV gi¶i thÝch chØ sè HDI lµ g×. b) ChØ sè HDI (xem phô lôc 4 vµ 5) (0,855 so víi 0,694 – n¨m 2003) CH: Chªnh lÖch chØ sè HDI gi÷a 2 nhãm n−íc ®−îc thÓ hiÖn trong b¶ng 1.3 nh− thÕ nµo? ChØ sè HDI: – C¸c n−íc ph¸t triÓn: 0,855 10 Ho¹t ®éng cña GV vµ HS Néi dung chÝnh – C¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn: 0,694 – Trung b×nh thÕ giíi: 0,741 ChuyÓn ý: Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn, nh©n lo¹i ®· chøng kiÕn sù øng dông cña c¸c thµnh tùu khoa häc − kÜ thuËt trong s¶n xuÊt vµ cuéc sèng, t¹o ra c¸c b−íc nh¶y vät rÊt quan träng. Cuéc c¸ch m¹ng khoa häc vµ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i mµ chóng ta nghiªn cøu sau ®©y lµ mét ®iÓn h×nh tiªu biÓu. Ho¹t ®éng 2: Nghiªn cøu vÒ t¸c III. Cuéc c¸ch m¹ng khoa ®éng vµ ¶nh h−ëng cña cuéc c¸ch häc vµ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i m¹ng khoa häc vµ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i CH: Cuéc c¸ch m¹ng khoa häc vµ 1. Thêi ®iÓm xuÊt hiÖn vµ ®Æc tr−ng c«ng nghÖ hiÖn ®¹i diÔn ra khi nµo * Thêi gian: Cuèi thÕ kØ XX ®Çu thÕ kØ vµ cã ®Æc tr−ng næi bËt g×? XXI. * §Æc tr−ng: §©y lµ c¸c c«ng nghÖ dùa vµo nh÷ng thµnh tùu khoa häc míi nhÊt víi hµm l−îng tri thøc cao nhÊt. – XuÊt hiÖn, bïng næ c«ng nghÖ cao. – Bèn c«ng nghÖ trô cét lµ: + C«ng nghÖ Sinh häc. + C«ng nghÖ VËt liÖu. + C«ng nghÖ N¨ng l−îng. + C«ng nghÖ Th«ng tin. CH: Cuéc c¸ch m¹ng khoa häc vµ 2. ¶nh h−ëng c«ng nghÖ hiÖn ®¹i cã ¶nh h−ëng nh− thÕ nµo ®Õn nÒn kinh tÕ thÕ giíi? 11 Ho¹t ®éng cña GV vµ HS Néi dung chÝnh – XuÊt hiÖn nhiÒu ngµnh míi, nhÊt lµ trong lÜnh vùc c«ng nghÖ vµ dÞch vô, t¹o ra nh÷ng b−íc chuyÓn dÞch c¬ cÊu m¹nh mÏ. Kinh tÕ thÕ giíi chuyÓn dÇn tõ nÒn – XuÊt hiÖn nÒn kinh tÕ tri thøc. kinh tÕ c«ng nghiÖp sang mét lo¹i h×nh kinh tÕ míi dùa trªn tri thøc, kÜ thuËt, c«ng nghÖ cao, gäi lµ nÒn kinh tÕ tri thøc. CH: * Em h·y nªu mét sè thµnh tùu do 4 c«ng nghÖ trô cét t¹o ra trong nÒn kinh tÕ thÕ giíi hiÖn nay. – C«ng nghÖ sinh häc: t¹o ra nh÷ng gièng míi, t¹o ra nh÷ng b−íc tiÕn quan träng trong chuÈn ®o¸n vµ ®iÒu trÞ bÖnh... – C«ng nghÖ vËt liÖu: t¹o ra nh÷ng vËt liÖu chuyªn dông míi nh− vËt liÖu composit, vËt liÖu siªu dÉn... – C«ng nghÖ n¨ng l−îng: ph¸t triÓn theo h−íng t¨ng c−êng sö dông c¸c d¹ng n¨ng l−îng h¹t nh©n, mÆt trêi, sinh häc, ®Þa nhiÖt, thuû triÒu vµ giã. – C«ng nghÖ th«ng tin: h−íng vµo nghiªn cøu sö dông c¸c vi m¹ch, chÝp ®iÖn tö cã tèc ®é cao, kÜ thuËt sè ho¸, c«ng nghÖ lade, c¸p sîi quang, truyÒn th«ng ®a ph−¬ng tiÖn, siªu lé cao tèc th«ng tin... – KÓ tªn mét sè ngµnh dÞch vô cÇn ®Õn nhiÒu kiÕn thøc (vÝ dô b¶o hiÓm, thiÕt kÕ, gi¸m s¸t...) 12 IV. §¸nh gi¸ 1. Tr×nh bµy nh÷ng ®iÓm t−¬ng ph¶n vÒ tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ − x· héi cña nhãm n−íc ph¸t triÓn vµ ®ang ph¸t triÓn. 2. Nªu ®Æc tr−ng vµ t¸c ®éng cña cuéc c¸ch m¹ng khoa häc vµ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i ®Õn nÒn kinh tÕ – x· héi thÕ giíi. 3. Dùa vµo b¶ng sè liÖu sau: Tæng nî n−íc ngoμi cña nhãm n−íc ®ang ph¸t triÓn (§¬n vÞ: tØ USD) N¨m 1990 1998 2000 2004 Tæng nî 1310 2465 2498 2724 VÏ biÓu ®å ®−êng thÓ hiÖn tæng nî n−íc ngoµi cña c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn trong giai ®o¹n 1990 – 2004. Rót ra nhËn xÐt. V. Ho¹t ®éng nèi tiÕp S−u tÇm tµi liÖu vÒ xu h−íng toµn cÇu ho¸, khu vùc ho¸ kinh tÕ. Vi. Phô lôc 1. Cuéc c¸ch m¹ng khoa häc, c«ng nghÖ. ThÕ giíi ph¼ng. NÒn kinh tÕ trÝ thøc Ngµy nay kinh tÕ cã xu h−íng toµn cÇu hãa, ph¸ vì mäi ranh giíi vÒ ®Þa lÝ ®Ó tiÕn tíi sù ph¸t triÓn cao h¬n. Cuéc c¸ch m¹ng khoa häc vµ c«ng nghÖ ph¸t triÓn víi mét tèc ®é nhanh chãng ®· lµm cho thÕ giíi ngµy cµng "ph¼ng" h¬n. Sù lµm ph¼ng thÕ giíi nµy xuÊt ph¸t tõ nhËn thøc ®−îc tÝnh nguy h¹i cña sù bÕ quan trong ph¸t triÓn, vµ chiÕn tranh l¹nh chÊm døt ®· më ra kh¶ n¨ng lµm ph¼ng thÕ giíi ®−îc diÔn ra m¹nh mÏ h¬n. Ngoµi nguyªn nh©n trªn mang mµu s¾c chÝnh trÞ th× tÊt c¶ c¸c nguyªn nh©n cßn l¹i ®Òu cã yÕu tè khoa häc vµ c«ng nghÖ rÊt lín. Sù xuÊt hiÖn cña lÝ do tr−íc sÏ lµm nÒn t¶ng cho lÝ do sau. C¸c nguyªn nh©n cã thÓ kÓ ®Õn lµ sù xuÊt hiÖn cña m¹ng trao ®æi th«ng tin, c¸c phÇn mÒm xö lÝ c«ng viÖc, lµm thuª bªn ngoµi vµ thuª bªn ngoµi lµm còng nh− chuyÓn s¶n xuÊt ra n−íc ngoµi... 13 N−íc cã vai trß lín nhÊt trong viÖc thóc ®Èy sù lµm ph¼ng thÕ giíi còng nh− tËn dông sù lµm ph¼ng thÕ giíi tèt nhÊt chÝnh lµ Hoa K×. B¹n h·y thö t−ëng t−îng vÒ qu¸ tr×nh lµm ph¼ng thÕ giíi hiÖn nay qua vÝ dô sau: Bangalore (Ên §é) vµ Minnessota (Hoa K×) lµ hai khu vùc lÖch nhau hoµn toµn vÒ mói giê. Khi Bangalore buæi s¸ng th× ë Minnesota l¹i lµ buæi tèi. MÆc dï vËy, t¹i sao rÊt nhiÒu c«ng ti cña Hoa K× l¹i thuª lµm ë Bangalore chø kh«ng thuª lµm ë trong n−íc (kÓ c¶ víi nh÷ng viÖc rÊt nhá bÐ nh− tr¶ lêi dÞch vô ®iÖn tho¹i, cung cÊp th«ng tin...)? NÕu b¹n tr¶ lêi r»ng do nh©n c«ng ë ®©y rÎ th× b¹n chØ míi ®óng ®−îc mét phÇn. §iÒu quan träng lµ nh÷ng c«ng viÖc ®−îc chuyÓn ®Õn chØ nh− phÇn ngän cña c¶ mét c¸i c©y, ®ã míi chØ lµ nh÷ng c«ng viÖc ®ßi hái thÊp, cßn nh÷ng g× ®−îc thùc hiÖn ë Hoa K× th× l¹i kh¸c. ë Hoa K× chØ tån t¹i nh÷ng c«ng viÖc nh− c¸i rÔ cña c¸i c©y − nh÷ng c«ng viÖc ®ßi hái cao h¬n. B»ng c¸ch thuª lµm bªn ngoµi, c¸c c«ng ti ë Hoa K× ®· cã thÓ kiÕm ®−îc doanh thu lín h¬n rÊt nhiÒu so víi tr−íc mµ l¹i hÕt søc hiÖu qu¶. NÕu kh«ng cã sù hç trî cña m¹ng l−íi th«ng tin tèt th× viÖc thùc hiÖn ®iÒu nµy lµ kh«ng t−ëng. Kh«ng chØ dõng ë ®©y, khi nh÷ng ng−êi Ên §é kia ®−îc tr¶ l−¬ng cao so víi thu nhËp b×nh qu©n ë n−íc hä th× sÏ xuÊt hiÖn nhu cÇu tiªu dïng. Vµo thêi ®iÓm ®ã th× c¸c s¶n phÈm tiªu dïng (thùc phÈm, hµng ®iÖn tö...) chñ yÕu cã xuÊt xø tõ Hoa K× sÏ ®−îc tiªu thô m¹nh h¬n vµ nguån tiÒn kia sÏ l¹i quay vÒ Hoa K×. Ch−a hÕt, thÕ giíi trë nªn ph¼ng cßn g©y ra c¸c ¶nh h−ëng kh¸c nh− viÖc nh÷ng c− d©n Hoa K× muèn cã mét vÞ trÝ viÖc lµm tèt th× cÇn lu«n lu«n ph¶i cè g¾ng n¾m b¾t kÞp thêi ®¹i, ph¶i tù rÌn luyÖn... Tõ vÝ dô trªn ta ®· cã thÓ thÊy tÇm ¶nh h−ëng réng lín cña c¸ch m¹ng khoa häc c«ng nghÖ ®Õn thÕ giíi ngµy nay. Nh−ng chóng ta cßn cÇn ph¶i xÐt ®Õn mét yÕu tè hÕt søc quan träng n÷a, ®ã lµ trÝ thøc. NÒn kinh tÕ trÝ thøc sím muén sÏ thay thÕ nÒn kinh tÕ lao ®éng cæ x−a. NÒn kinh tÕ trÝ thøc víi sù gióp ®ì cña m¸y mãc, c¸c c«ng cô lao ®éng hiÖn ®¹i sÏ thay ®æi c¶ bé mÆt cña thÕ giíi. §ã còng lµ lÝ do mµ ngµy nay chóng ta sèng trong h×nh th¸i x· héi hËu c«ng nghiÖp víi c¸c ngµnh dÞch vô, c«ng nghÖ th«ng tin... vµ sÏ kh«ng trë vÒ h×nh th¸i x· héi tr−íc ®ã lµ x· héi n«ng nghiÖp hay x· héi c«ng nghiÖp víi c¸c ngµnh luyÖn kim, khai má... 2. Nguån gèc, néi dung vμ thμnh tùu cña cuéc c¸ch m¹ng khoa häc − kÜ thuËt lÇn thø hai vμ ý nghÜa cña cuéc c¸ch m¹ng ®ã víi ®êi sèng con ng−êi a. Nguån gèc − Do yªu cÇu cña cuéc sèng con ng−êi, cô thÓ lµ yªu cÇu cña kÜ thuËt vµ s¶n xuÊt, trë thµnh ®éng lùc vµ nguån gèc s©u xa dÉn tíi cuéc c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp thÕ kØ XVIII − XIX vµ cuéc c¸ch m¹ng khoa häc − kÜ thuËt hiÖn nay. 14 − Khi b−íc sang nÒn s¶n xuÊt hiÖn ®¹i, do bïng næ vÒ d©n sè vμ nhu cÇu sinh ho¹t cña con ng−êi ngμy cμng cao, trong khi ®ã tµi nguyªn thiªn nhiªn ®ang v¬i c¹n dÇn, v× vËy, nh÷ng c«ng cô s¶n xuÊt míi cã kÜ thuËt cao, nh÷ng nguån n¨ng l−îng míi vµ nh÷ng vËt liÖu míi ®ang ®−îc ®Æt ra ngµy cµng bøc thiÕt ®èi víi cuéc sèng con ng−êi. − Do yªu cÇu cña c¸c cuéc chiÕn tranh, c¸c bªn tham chiÕn ph¶i ®i s©u nghiªn cøu khoa häc − kÜ thuËt ®Ó c¶i tiÕn vò khÝ vµ s¸ng t¹o ra lo¹i vò khÝ míi cã søc m¹nh hñy diÖt lín h¬n nh»m giµnh th¾ng lîi vÒ m×nh. − Nh÷ng thμnh tùu vÒ khoa häc − kÜ thuËt cuèi thÕ kØ XIX, ®Çu thÕ kØ XX ®· t¹o tiÒn ®Ò vµ thóc ®Èy sù bïng næ cña cuéc c¸ch m¹ng khoa häc − kÜ thuËt lÇn thø hai cña nh©n lo¹i. C¸ch m¹ng khoa häc − kÜ thuËt lÇn thø hai mang ®Æc ®iÓm: c¸ch m¹ng khoa häc vµ c¸ch m¹ng kÜ thuËt kh«ng t¸ch rêi nhau mµ kÕt hîp chÆt chÏ thµnh c¸ch m¹ng khoa häc − kÜ thuËt. NhÞp ®é ph¸t triÓn nhanh chãng víi quy m« lín, ®¹t nhiÒu thµnh tùu K× diÖu. b. Néi dung − DiÔn ra trong lÜnh vùc khoa häc c¬ b¶n gåm to¸n, lÝ, hãa, sinh häc vµ ®· t¹o ra c¬ së lÝ thuyÕt cho c¸c ngµnh khoa häc kh¸c, cho kÜ thuËt ph¸t triÓn vµ lµ nÒn mãng cña tri thøc. − Nghiªn cøu ph¸t minh ra nhiÒu ngµnh khoa häc míi, nh− khoa häc vò trô, ®iÒu khiÓn häc... − TËp trung nghiªn cøu, gi¶i quyÕt nh÷ng yªu cÇu bøc thiÕt nh»m ®¸p øng cuéc sèng cña con ng−êi trªn c¸c ph−¬ng h−íng tù ®éng hãa nh»m tù ®éng hãa vµ thay ®æi ®iÒu kiÖn lao ®éng cña con ng−êi vµ n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng. − T×m nh÷ng nguån n¨ng l−îng míi, nh÷ng vËt liÖu míi, nh÷ng c«ng cô míi, cuéc "c¸ch m¹ng xanh" trong n«ng nghiÖp; chinh phôc vò trô ®Ó phôc vô cuéc sèng trªn Tr¸i §Êt... Thμnh tùu: − Trong lÜnh vùc khoa häc c¬ b¶n: Con ng−êi ®· thu ®−îc nh÷ng thµnh tùu hÕt søc to lín, ®¸nh dÊu nh÷ng b−íc nh¶y vät ch−a tõng cã trong lÞch sö ë c¸c ngµnh To¸n, LÝ, Hãa, Sinh vËt häc. C¸c nhµ khoa häc cã ph¸t minh quan träng nh− sãng ®iÖn tõ, tr−êng ®iÖn tõ, tia r¬nghen, nh÷ng ®Þnh luËt míi vÒ to¸n häc, lÝ häc, hãa häc. − Ph¸t minh vÒ c«ng cô s¶n xuÊt míi, trong ®ã cã ý nghÜa to lín nhÊt lµ sù ra ®êi cña m¸y tÝnh, m¸y tù ®éng vµ hÖ thèng m¸y tù ®éng. 15 − §· t×m ra nh÷ng nguån n¨ng l−îng míi hÕt søc phong phó: n¨ng l−îng nguyªn tö, n¨ng l−îng nhiÖt h¹ch, n¨ng l−îng mÆt trêi ®ang dÇn dÇn ®−îc con ng−êi sö dông, vµ trong mét t−¬ng lai kh«ng xa nã sÏ thay thÕ ngµnh nhiÖt ®iÖn vµ thñy ®iÖn. − §· s¸ng chÕ ra nh÷ng vËt liÖu míi nh− P«lime trong t×nh h×nh vËt liÖu tù nhiªn ®ang c¹n kiÖt dÇn trong thiªn nhiªn. − §· thµnh c«ng trong cuéc "c¸ch m¹ng xanh" trong n«ng nghiÖp, nhê ®ã con ng−êi ®· t×m ra ph−¬ng h−íng ®Ó kh¾c phôc ®−îc n¹n ®ãi ¨n, thiÕu thùc phÈm kÐo dµi tõ bao thÕ kØ. − §¹t ®−îc nh÷ng tiÕn bé thÇn K× trong c¸c lÜnh vùc giao th«ng vËn t¶i vµ th«ng tin liªn l¹c, nhê ®ã loµi ng−êi ®· cã nh÷ng ph−¬ng tiÖn th«ng tin liªn l¹c vµ ph¸t sãng truyÒn h×nh hÕt søc hiÖn ®¹i. − §¹t ®−îc thµnh tùu K× diÖu − thµnh tùu chinh phôc vò trô, khoa häc vò trô vµ du hµnh vò trô ®· vµ ®ang phôc vô ®¾c lùc trªn nhiÒu ph−¬ng diÖn cho cuéc sèng cña con ng−êi trªn tr¸i ®Êt. c. VÞ trÝ vµ ý nghÜa − §· lµm thay ®æi mét c¸ch c¬ b¶n c¸c nh©n tè s¶n xuÊt nh− c«ng cô vµ c«ng nghÖ, nguyªn liÖu, n¨ng l−îng, th«ng tin, vËn t¶i... nhê ®ã con ng−êi ®· t¹o ra nh÷ng lùc l−îng s¶n xuÊt nhiÒu h¬n, ®å sé h¬n lùc l−îng s¶n xuÊt cña tÊt c¶ c¸c thÕ hÖ tr−íc céng l¹i. − §−a loµi ng−êi b−íc sang mét nÒn v¨n minh míi − "v¨n minh hËu c«ng nghiÖp" (hay cßn gäi lµ "v¨n minh trÝ tuÖ"). − NÒn kinh tÕ thÕ giíi ngµy cµng ®−îc quèc tÕ hãa cao, ®ang h×nh thµnh mét thÞ tr−êng toµn thÕ giíi bao gåm tÊt c¶ c¸c n−íc cã chÕ ®é x· héi kh¸c nhau võa ®Êu tranh, võa hîp t¸c víi nhau trong cïng tån t¹i hßa b×nh. − Nh÷ng hËu qu¶ mµ cuéc c¸ch m¹ng khoa häc − kÜ thuËt g©y nªn, hiÖn nay con ng−êi cßn ch−a kh¾c phôc ®−îc: vò khÝ hñy diÖt (bom nguyªn tö, bom hãa häc...), n¹n « nhiÔm m«i tr−êng, tai n¹n giao th«ng, bÖnh tËt do khoa häc − kÜ thuËt mang l¹i. C¬ héi vμ th¸ch thøc ®èi víi ViÖt Nam tr−íc sù ph¸t triÓn cña cuéc c¸ch m¹ng khoa häc c«ng nghÖ hiÖn nay: − C¬ héi: Cã thÓ øng dông nh÷ng thµnh tùu cña cuéc c¸ch m¹ng khoa häc c«ng nghÖ vµo trong s¶n xuÊt, n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng, n©ng cao ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn cho nh©n d©n. ViÖt Nam cã thÓ hßa nhËp vµo nÒn kinh tÕ thÕ giíi, tham gia vµo thÞ tr−êng chung toµn thÕ giíi, cã c¬ héi ®Ó ph¸t triÓn. 16 − Th¸ch thøc: Cuéc c¸ch m¹ng khoa häc − c«ng nghÖ ®em l¹i nhiÒu t¸c dông nh−ng ®ång thêi nã còng ®em dÕn nhiÒu hËu qu¶ nh− n¹n « nhiÔm m«i tr−êng, tai n¹n giao th«ng, bÖnh tËt... mµ ta cÇn ph¶i kh¾c phôc. Khi nÒn kinh tÕ thÕ giíi ngµy cµng ®−îc quèc tÕ hãa cao, mét thÞ tr−êng toµn thÕ giíi ®−îc h×nh thµnh bao gåm tÊt c¶ c¸c n−íc cã chÕ ®é x· héi kh¸c nhau nªn ta ph¶i linh ho¹t trong viÖc võa ®Êu tranh võa hîp t¸c trong cïng tån t¹i hßa b×nh. 3. ChØ sè ph¸t triÓn con ng−êi HDI (Human Development Index) lµ chØ số so s¸nh, ®Þnh l−îng vÒ møc thu nhËp, tØ lÖ biÕt ch÷, tuæi thä vµ mét sè nh©n tè kh¸c cña c¸c quèc gia trªn thÕ giíi. HDI gióp t¹o ra mét một c¸i nh×n tổng qu¸t về sự ph¸t triển của một quốc gia. Chỉ số nµy được Mahbubul Haq − một nhµ kinh tế người Pakistan đưa ra vµo năm 1990. C¸ch tÝnh HDI HDI lµ một thước đo tổng qu¸t về ph¸t triển con người. Nã đo thµnh tựu trung b×nh của một quốc gia theo ba tiªu chÝ sau: Sức khỏe: Một cuộc sống dµi l©u vµ khỏe mạnh, đo bằng tuổi thọ trung b×nh. Tri thức: Được đo bằng tỉ lệ số người lớn biết chữ vµ tỉ lệ nhập học c¸c cấp gi¸o dục (tiểu học, trung học, đại học). Thu nhập: Mức sống đo bằng GDP b×nh qu©n đầu người. HDI lµ sè trung b×nh céng cña c¸c số sau: Chỉ số tuổi thọ trung b×nh Tuổi thọ trung b×nh − 25 Chỉ số tuổi thọ trung b×nh = ⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯ 85 − 25 Chỉ số học vấn 2/3 tỉ lệ số người lớn biết chữ cộng với 1/3 số học sinh tuyển vµo chia số học sinh trong cả nước. Chỉ số GDP b×nh qu©n đầu người (GDP tÝnh theo phương ph¸p sức mua tương đương qui ra USD MÜ): log(GDP/người) – log (100) Chỉ số thu nhập đầu người = ⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯ Log 40.000 – log 100 Chỉ số HDI của mét sè nước 1. Na Uy 0,963 2. Ireland 0,956 17 3. ¤xtr©ylia 0,955 4. Luxembourg 0,949 5. Canada 0,949 6. Thụy Điển 0,949 7. Thụy Sĩ 0,947 8. Ireland 0,946 9. Bỉ 0,945 10. Hoa K× 0,944 ... 109. Việt Nam 0,704 ... 170. Burundi 0,378 171. Ethiopia 0,367 172. Cộng hoµ Trung Phi 0,355 173. GuinÐ − Bissau 0,348 174. Tchad 0,341 175. Mali 0,333 176. Burkina Faso 0,317 177. Sierra Leone 0,298 178. Niger 0,281 Nguồn: Human Development Reports, Liªn hiệp quốc 2003 4. ViÖt Nam lμ mét vÝ dô thμnh c«ng vÒ ph¸t triÓn con ng−êi Víi tiªu ®Ò Trªn c¶ sù khan hiÕm: QuyÒn lùc, nghÌo vμ khñng ho¶ng n−íc toμn cÇu, B¸o c¸o Ph¸t triÓn con ng−êi n¨m 2006 cña UNDP ®· nh¾c tíi ViÖt Nam nhiÒu lÇn nh− mét vÝ dô thµnh c«ng trong lÜnh vùc ph¸t triÓn con ng−êi, nªu bËt tiÕn bé cña ViÖt Nam trong ®Çu t− n−íc vµ vÖ sinh. Theo B¸o c¸o nµy, chØ sè ph¸t triÓn cña con ng−êi (HDI) cña ViÖt Nam lµ 0,709, ®øng ë vÞ trÝ 109 trong tæng sè 177 n−íc ®−îc xÕp h¹ng. Nh− vËy HDI cña ViÖt Nam ®· liªn tôc t¨ng lªn so víi 0,618 vµo n¨m 1990. HDI lµ th−íc ®o tæng hîp cña ba yÕu tè ph¸t triÓn con ng−êi: sèng kháe vµ sèng l©u (®o b»ng tuæi thä), ®−îc häc hµnh (®o b»ng tØ lÖ biÕt ch÷ ë ng−êi lín vµ tØ lÖ nhËp häc ë c¸c cÊp) vµ cã møc sèng tèt (thÓ hiÖn qua møc thu nhËp). 18 ViÖt Nam ®· cã nhiÒu nç lùc vµ viÖc lµm tèt ®Ó c¶i thiÖn chØ sè ph¸t triÓn cña con ng−êi. Tuy nhiªn, h¹ng thø 109 trong tæng sè 177 n−íc vÉn lµ møc thÊp vµ tiÕn bé vÒ HDI thÊp h¬n so víi t¨ng tr−ëng kinh tÕ cña ViÖt Nam. Ch−a hÕt, so víi mÆt b»ng chung cña khu vùc §«ng ¸ th× c¶i thiÖn HDI cña ViÖt Nam l¹i chËm h¬n. Do vËy, ViÖt Nam cÇn ph¶i phÊn ®Êu v−ît bËc nhiÒu h¬n n÷a ®Ó tiÕp tôc c¶i thiÖn chØ sè nµy. ¤ng John Hendra, §iÒu phèi viªn th−êng tró LHQ cã nhËn xÐt ®iÒu quan träng lµ ViÖt Nam tiÕp tôc ®¹t ®−îc gi¸ trÞ HDI cao h¬n so víi c¸c n−íc giµu h¬n nhiÒu. Ch¼ng h¹n gi¸ trÞ HDI cña ViÖt Nam cao h¬n Angieri, Ai CËp, Nam Phi vµ Guatemala, mÆc dï thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ng−êi cña ViÖt Nam thÊp h¬n so víi nh÷ng n−íc nµy. §iÒu ®ã ph¶n ¸nh kÕt qu¶ rÊt Ên t−îng cña ViÖt Nam vÒ tuæi thä trung b×nh vµ gi¸o dôc. ¤ng còng ca ngîi tiÕn bé to lín cña ViÖt Nam trong viÖc ®¹t ®−îc chØ tiªu vÒ n−íc nh− môc tiªu ph¸t triÓn thiªn niªn kØ cña LHQ ®Ò ra. 5. Sù kh¸c biÖt c¬ b¶n gi÷a c¸c cuéc c¸ch m¹ng khoa häc vμ kÜ thuËt – Cuéc c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp diÔn ra vµo cuèi thÕ kØ XVIII lµ giai ®o¹n qu¸ ®é tõ nÒn s¶n xuÊt thñ c«ng sang nÒn s¶n xuÊt c¬ khÝ. Qu¸ tr×nh ®æi míi c«ng nghÖ lµ ®Æc tr−ng cña cuéc c¸ch m¹ng nµy. – Cuéc c¸ch m¹ng khoa häc vµ kÜ thuËt diÔn ra tõ nöa sau cña thÕ kØ XIX ®Õn giai ®o¹n ®Çu thÕ kØ XX. §Æc tr−ng cña cuéc c¸ch m¹ng nµy lµ ®−a lùc l−îng s¶n xuÊt tõ nÒn s¶n xuÊt c¬ khÝ chuyÓn sang nÒn s¶n xuÊt ®¹i c¬ khÝ vµ tù ®éng ho¸ côc bé. Cuéc c¸ch m¹ng nµy ®· cho ra ®êi hÖ thèng c«ng nghÖ ®iÖn – c¬ khÝ. – Cuéc c¸ch m¹ng khoa häc vµ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i diÔn ra vµo cuèi thÕ kØ XX, ®Çu thÕ kØ XXI. §Æc tr−ng cña cuéc c¸ch m¹ng khoa häc vµ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i lµ sù xuÊt hiÖn vµ ph¸t triÓn bïng næ c«ng nghÖ cao. 19 Bμi 2 Xu h−íng toμn cÇu ho¸, khu vùc ho¸ kinh tÕ I. Môc tiªu Sau bµi häc, HS cÇn: 1. KiÕn thøc • Tr×nh bµy ®−îc c¸c biÓu hiÖn cña toµn cÇu hãa, khu vùc hãa vµ hÖ qu¶ cña toµn cÇu hãa. • BiÕt lÝ do h×nh thµnh tæ chøc liªn kÕt kinh tÕ khu vùc vµ mét sè tæ chøc liªn kÕt kinh tÕ khu vùc. 2. KÜ n¨ng • Sö dông b¶n ®å thÕ giíi ®Ó nhËn biÕt l·nh thæ cña c¸c liªn kÕt kinh tÕ khu vùc. • Ph©n tÝch sè liÖu, t− liÖu ®Ó nhËn biÕt quy m«, vai trß ®èi víi thÞ tr−êng quèc tÕ cña c¸c liªn kÕt kinh tÕ khu vùc. 3. Th¸i ®é NhËn thøc ®−îc tÝnh tÊt yÕu cña toµn cÇu hãa, khu vùc hãa. Tõ ®ã, x¸c ®Þnh tr¸ch nhiÖm b¶n th©n trong viÖc ®ãng gãp vµo viÖc thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô x· héi t¹i ®Þa ph−¬ng. II. C¸c thiÕt bÞ d¹y häc cÇn thiÕt 20 • B¶n ®å C¸c n−íc trªn thÕ giíi. • L−îc ®å c¸c tæ chøc liªn kÕt kinh tÕ thÕ giíi (GV cã thÓ dïng kÝ hiÖu thÓ hiÖn trªn l−îc ®å hµnh chÝnh thÕ giíi vÞ trÝ cña c¸c n−íc trong c¸c tæ chøc liªn kÕt kinh tÕ kh¸c nhau). • C¸c b¶ng kiÕn thøc vµ sè liÖu phãng to tõ SGK.