Đăng ký Đăng nhập
Trang chủ Thế giới nghệ thuật trong ký của hà minh đức...

Tài liệu Thế giới nghệ thuật trong ký của hà minh đức

.PDF
81
27
81

Mô tả:

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC Xà HỘI VÀ NHÂN VĂN LÊ THỊ PHƢƠNG NGA THẾ GIỚI NGHỆ THUẬT TRONG KÝ CỦA HÀ MINH ĐỨC Chuyên ngành: Văn học Việt Nam Mã số: 60 22 34 LUẬN VĂN THẠC SĨ VĂN HỌC Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS Đoàn Đức Phƣơng Hµ néi - 2010 Lời cảm ơn Tôi xin cảm ơn các thầy cô giáo khoa Văn học, Bộ môn Văn học Việt Nam - Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn - Đại học Quốc gia Hà Nội cùng gia đình, bạn bè, đồng nghiệp đã giúp đỡ, tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong quá trình thực hiện luận văn. Đặc biệt, tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành đến PGS.TS Đoàn Đức Phương - người đã tận tình giúp đỡ tôi trong suốt quá trình hoàn thành luận văn này. Xin chân thành cảm ơn. Học viên Lê Thị Phương Nga Môc lôc Më ®Çu .......................................................................................................... 1 1. Lý do chän ®Ò tµi ......................................................................................... 1 2. LÞch sö vÊn ®Ò .............................................................................................. 3 3. Môc ®Ých vµ ph¹m vi nghiªn cøu ............................................................... 4 3.1. Môc ®Ých nghiªn cøu ............................................................................ 4 3.2. Ph¹m vi nghiªn cøu ............................................................................... 4 4. Ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu ............................................................................. 5 4.1. Ph-¬ng ph¸p ph©n tÝch, tæng hîp ......................................................... 5 4.2. Ph-¬ng ph¸p thèng kª, ph©n lo¹i ......................................................... 5 4.3. Ph-¬ng ph¸p lÞch sö - x· héi ................................................................ 5 5. CÊu tróc cña luËn v¨n .................................................................................. 5 Ch-¬ng 1: Kh¸i l-îc vÒ kÝ vµ hµnh tr×nh s¸ng t¸c kÝ cña Hµ Minh §øc .................................................................................... 6 1.1. Kh¸i l-îc vÒ kÝ ...................................................................................... 6 1.1.1. Kh¸i niÖm vµ nh÷ng ®Æc ®iÓm thÓ lo¹i ......................................... 6 1.1.2. ThÓ kÝ trong v¨n häc ViÖt Nam ..................................................... 9 1.2. Hµnh tr×nh s¸ng t¸c kÝ cña Hµ Minh §øc ......................................... 14 Ch-¬ng 2: Cuéc sèng vµ con ng-êi trong kÝ cña Hµ Minh §øc................................................................................................................. 19 2.1. ThÕ giíi nghÖ thuËt vµ thÕ giíi nghÖ thuËt ký Hµ Minh §øc .......... 19 2.2. §Ò tµi nhµ tr-êng, thÇy c«, b¹n bÌ ..................................................... 21 2.2.1. H×nh bãng ch©n thùc cña con ng-êi vµ cña mét thêi ................ 21 2.2.2. Nh÷ng triÕt lý vÒ cuéc sèng ......................................................... 26 2.3. §Ò tµi nh÷ng miÒn quª ®Êt n-íc vµ n-íc ngoµi................................ 30 2.3.2. Nh÷ng c¶m nhËn vÒ n-íc Mü ...................................................... 37 2.4. §Ò tµi chuyÖn ®êi th-êng ................................................................... 43 Ch-¬ng 3: NghÖ thuËt ký Hµ Minh §øc ............................... 52 3.1. ChÊt hiÖn thùc vµ h- cÊu trong c¸c t¸c phÈm ký cña Hµ Minh §øc ... 52 3.1.1. Mèi quan hÖ gi÷a chÊt hiÖn thùc vµ h- cÊu trong thÓ lo¹i ký ... 52 3.1.2. BiÓu hiÖn cña chÊt hiÖn thùc vµ h- cÊu trong ký cña Hµ Minh §øc ........................................................................................................... 53 3.2. VÒ ng«n ng÷, giäng ®iÖu .................................................................... 56 3.2.1. Ng«n ng÷, giäng ®iÖu phª b×nh, b×nh luËn ................................. 57 3.2.2. Ng«n ng÷, giäng ®iÖu tr÷ t×nh, l·ng m¹n ................................... 58 3.2.3. Ng«n ng÷, giäng ®iÖu dÝ dám, hµi h-íc ..................................... 62 3.3. Kh«ng gian, thêi gian trong t¸c phÈm kÝ Hµ Minh §øc .................. 66 KÕt luËn ................................................................................................... 71 1 Më ®Çu 1. Lý do chän ®Ò tµi 1.1. V¨n häc ViÖt Nam tõ sau n¨m 1975 cã nhiÒu khëi s¾c, ®æi míi vÒ c¶ ph-¬ng diÖn néi dung lÉn h×nh thøc biÓu hiÖn. ë hÇu hÕt c¸c thÓ lo¹i ®Òu cã nh÷ng ®æi míi, ®ãng gãp vµo sù ph¸t triÓn chung cña v¨n häc d©n téc. §Æc biÖt, bèi c¶nh ®Êt n-íc ®· hoµn toµn gi¶i phãng kh«ng cã nghÜa lµ con ng-êi ®· hÕt nh÷ng mèi lo vµ cuéc sèng ®· mÊt ®i nh÷ng ®iÒu thó vÞ bÊt ngê hay nh÷ng hoµn c¶nh Ðo le t¸c ®éng ®Õn chÝnh b¶n th©n con ng-êi. Ng-îc l¹i, trong hoµn c¶nh ®Æc biÖt nµy, cuéc sèng cña con ng-êi cµng trë nªn ®a d¹ng, nhiÒu mµu vÎ. NÕu nh- trong thêi kú tr-íc, khi ®Êt n-íc cßn ch×m trong c¶nh khãi löa chiÕn tranh, c¶ d©n téc ®Òu h-íng ®Õn mét môc tiªu cao c¶ nhÊt: ®Êu tranh gi¶i phãng ®Êt n-íc th× sau khi gi¶i phãng, mçi ng-êi l¹i trë vÒ víi cuéc sèng riªng vµ nh÷ng lo toan riªng cña m×nh. Bëi thÕ, nhu cÇu mäi mÆt cña x· héi con ng-êi ®· cã nhiÒu thay ®æi vµ v¨n häc ®· nhanh chãng n¾m b¾t ®-îc sù thay ®æi ®ã. §Ò tµi ®-îc quan t©m nhÊt cña v¨n häc giai ®o¹n nµy chÝnh lµ ®êi sèng con ng-êi thêi kú hËu chiÕn. Nh÷ng vÊn ®Ò vÒ quyÒn sèng c¸ nh©n vµ nh÷ng g× tr-íc ®©y bÞ g¸c l¹i th× nay ®· ®-îc c¸c t¸c gi¶ kh¬i gîi l¹i. Con ng-êi lo l¾ng cho b¶n th©n m×nh vµ tù thÓ hiÖn m×nh nhiÒu h¬n. §iÒu nµy ®· dÉn ®Õn mét yªu cÇu tÊt yÕu dµnh cho nghÖ thuËt nãi chung, ®ã lµ sù ph¶n ¸nh mét c¸ch kh¸ch quan, ch©n thùc vÒ cuéc ®êi. V¨n häc còng kh«ng n»m ngoµi xu thÕ chung ®ã. §èi víi v¨n häc, nh÷ng thÓ lo¹i cã -u thÕ lín vÒ viÖc ph¶n ¸nh mét c¸ch kh¸ch quan, ch©n thùc vÒ cuéc sèng víi tÊt c¶ nh÷ng g× ®ang diÔn ra cã c¬ héi vµ ®iÒu kiÖn ®Ó ph¸t triÓn mét c¸ch m¹nh mÏ. Vµ, ®©y chÝnh lµ c¬ héi cho kÝ ®-îc kh¼ng ®Þnh -u thÕ riªng cña m×nh so víi c¸c thÓ lo¹i v¨n häc kh¸c. 1.2. Tõ tr-íc ®Õn nay, nãi ®Õn Hµ Minh §øc, bao giê ng-êi ta còng nghÜ ngay ®Õn h×nh ¶nh cña mét nhµ nghiªn cøu, phª b×nh v¨n 2 häc xuÊt s¾c thêi hiÖn ®¹i. Kh«ng nhiÒu ng-êi trong chó ng ta biÕt r»ng bªn c¹nh vai trß lµ mét nhµ nghiªn cøu, phª b×nh v¨n häc, «ng cßn lµ mét nhµ v¨n, nhµ th¬ víi søc s¸ng t¹o kh¸ dåi dµo, t¸c gi¶ cña bèn tËp th¬ vµ n¨m tËp bót kÝ cã gi¸ trÞ vµ g©y ®-îc tiÕng vang trªn v¨n ®µn v¨n häc ViÖt Nam hiÖn ®¹i. N¨m 1999, khi tËp kÝ ®Çu tiªn cña «ng mang tªn VÞ Gi¸o s- vµ Èn sÜ ®-êng ra ®êi thùc sù ®· g©y ®-îc tiÕng vang lín trong d- luËn bëi mét giäng v¨n th©m trÇm, s©u s¾c, gi¶n dÞ vµ giµu xóc c¶m, víi nh÷ng ph¸t hiÖn tinh tÕ vµ nh÷ng liªn t-ëng ®éc ®¸o. C¸c t¸c phÈm kÝ tiÕp theo ra ®êi kh«ng chØ ®¸p øng ®-îc nh÷ng nhu cÇu cña con ng-êi trong mét x· héi míi mµ cßn tiÕp nèi ®-îc nh÷ng thµnh c«ng cña nh÷ng t¸c phÈm ®Çu tay, ghi dÊu Ên tªn tuæi t¸c gi¶ Hµ Minh §øc trªn v¨n ®µn víi thÓ lo¹i ký. §Æc biÖt, Ba lÇn ®Õn n-íc Mü ®· ®-îc ®¸nh gi¸ lµ mét t¸c phÈm viÕt kh¸ thµnh c«ng ë mét ®Ò tµi khã vÒ mét ®Êt n-íc ®a d¹ng, nhiÒu mµu vÎ mµ ai còng cã thÓ hiÓu phÇn nµo, song ®Ó n¾m b¾t ®-îc b¶n chÊt cña nã th× d-êng nh- lµ ®iÒu kh«ng ph¶i ai còng cã thÓ lµm ®-îc. Nh- vËy, cã thÓ nãi, kh«ng chØ thµnh c«ng trªn lÜnh vùc nghiªn cøu v¨n häc, Hµ Minh §øc cßn rÊt thµnh c«ng trong vai trß lµ mét t¸c gi¶ s¸ng t¸c. Tuy nhiªn, ®iÒu nµy ngoµi nh÷ng ng-êi thùc sù quan t©m ®Õn v¨n häc hay nãi ®óng h¬n lµ ngoµi nh÷ng chuyªn gia, nh÷ng nhµ nghiªn cøu, Ýt ai biÕt ®Õn. ChÝnh v× vËy, mÆc dï cã gi¸ trÞ lín song c¸c t¸c phÈm ký cña «ng vÉn ch-a ®-îc nghiªn cøu, t×m hiÓu vµ giíi thiÖu ®Õn b¹n ®äc mét c¸ch cã hÖ thèng. Víi nh÷ng lý do trªn, chóng t«i lùa chän ®Ò tµi ThÕ giíi nghÖ thuËt trong ký cña Hµ Minh §øc víi mong muèn ®ãng gãp mét phÇn nhá bÐ cña m×nh vµo viÖc kh¼ng ®Þnh nh÷ng gi¸ trÞ c¬ b¶n cña t¸c phÈm ký Hµ Minh §øc trong sù vËn ®éng, ph¸t triÓn cña thÓ lo¹i. 3 2. LÞch sö vÊn ®Ò Nh÷ng s¸ng t¸c kÝ cña Hµ Minh §øc thêi kú nµy lµ sù kÕ thõa, tiÕp nèi vµ gãp phÇn hiÖn ®¹i hãa mét thÓ lo¹i kh«ng cßn xa l¹ víi ®éc gi¶ nãi chung. §©y còng lµ sù so s¸nh, ®èi chiÕu víi c¸c t¸c gi¶ cïng thêi. §ång thêi, nh÷ng s¸ng t¸c kÝ cña «ng ®· kh¾c phôc nh÷ng h¹n chÕ mµ th¬ ca hay v¨n xu«i kh«ng ®¸p øng ®-îc tr-íc nh÷ng nhu cÇu ngµy cµng ®a d¹ng cña cuéc sèng con ng-êi. MÆc dï vËy, nh- ®· nãi, c¸c s¸ng t¸c kÝ cña Hµ Minh §øc cßn kh¸ xa l¹ víi b¹n ®äc vµ c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ c¸c t¸c phÈm kÝ cña «ng cßn rÊt Ýt vµ ch-a cã tÝnh hÖ thèng. HÇu hÕt chØ lµ nh÷ng bµi b¸o mang tÝnh chÊt giíi thiÖu, ®¸nh gi¸ vÒ c¸c t¸c phÈm khi míi ra ®êi. Chóng ta cã thÓ kÓ ra mét sè bµi b¸o tiªu biÓu ®¸nh gi¸ vÒ c¸c t¸c phÈm kÝ cña Hµ Minh §øc nh-: Bµi b×nh luËn cña TrÇn Kh¸nh Thµnh B¶n lÜnh cña mét ngßi bót trong Ba lÇn ®Õn n-íc Mü (B¸o V¨n NghÖ - th¸ng 4/2001) vÒ tËp Ba lÇn ®Õn n-íc Mü. T¸c gi¶ kh¼ng ®Þnh ®©y lµ t¸c phÈm cña mét ng-êi cã b¶n lÜnh. T¸c phÈm cã søc hÊp dÉn do t×m ®-îc c¸ch tiÕp cËn vÊn ®Ò ë nhiÒu gãc ®é kh¸c nhau hßa trén víi c¸ch viÕt giµu xóc c¶m. Bµi viÕt Mét lÇn ®äc Ba lÇn ®Õn n-íc Mü cña §ç Quang H¹nh (B¸o Lao §éng - Th¸ng 10/2000) kh¼ng ®Þnh ®©y lµ mét cuèn s¸ch ®¸ng ®äc. T¸c gi¶ ®· ghi chÐp mét c¸ch ch©n thùc c¶m nghÜ c«ng viÖc trong nh÷ng lÇn ®Õn víi n-íc Mü. Bëi yªu th¬ vµ lµm th¬ nªn mçi trang viÕt cña «ng ®Òu cã chÊt v¨n, giµu c¶m xóc Bµi viÕt cña L-u Kh¸nh Th¬ vÒ tËp Ng-êi cña mét thêi ®¨ng trªn b¸o C«ng an nh©n d©n cã tÝnh chÊt giíi thiÖu vÒ t¸c phÈm trong lÇn xuÊt b¶n. T¸c gi¶ ®· ®¸nh gi¸ tËp kÝ nµy ®· hoµn thiÖn nh÷ng môc ®Ých ban ®Çu ®-îc ®-a ra, kh«ng chØ t¸i hiÖn cuéc sèng vµ nh÷ng con ng-êi mét thêi mµ cßn thÓ hiÖn ®-îc b¶n chÊt cuéc sèng. 4 Bµi viÕt Bót kÝ vµ håi kÝ thêi kú ®æi míi cña Lý Hoµi Thu (vienvanhoc.org.vn) ®· xem xÐt nh÷ng ®Æc tr-ng, nh÷ng thµnh tùu cña bót kÝ vµ håi kÝ v¨n häc trong hoµn c¶nh lÞch sö míi. ë ®ã, t¸c gi¶ ®· dÉn ra c¸c tËp kÝ cña Hµ Minh §øc nh- nh÷ng dÉn chøng tiªu biÓu cho nh÷ng gi¸ trÞ cña thÓ lo¹i trong thêi hiÖn ®¹i. Ngoµi ra cßn cã thÓ kÓ ®Õn c¸c bµi viÕt cña §µo Duy HiÖp vµ mét sè t¸c gi¶ kh¸c mang tÝnh chÊt giíi thiÖu vÒ c¸c tËp ký khi míi xuÊt b¶n. Nh- vËy, cã thÓ nãi, c¸c bµi viÕt nµy ®· nªu bËt ®-îc nh÷ng ®Æc tr-ng tiªu biÓu vµ quan träng nhÊt trong c¸c t¸c phÈm kÝ cña Hµ Minh §øc lµ ®· ph¶n ¸nh mét c¸ch kh¸ch quan, ch©n thùc vÒ cuéc ®êi, n¾m b¾t ®-îc b¶n chÊt cña cuéc sèng víi lèi viÕt gi¶n dÞ, ch©n thùc nh-ng còng giµu chÊt th¬. Tuy nhiªn, sù nh×n nhËn, ®¸nh gi¸ cßn ch-a thËt cô thÓ vµ hÖ thèng. 3. Môc ®Ých vµ ph¹m vi nghiªn cøu 3.1. Môc ®Ých nghiªn cøu Víi viÖc chän ®Ò tµi ThÕ giíi nghÖ thuËt trong ký cña Hµ Minh §øc, chóng t«i muèn ®i vµo viÖc t×m hiÓu cuéc sèng, con ng-êi ®-îc ph¶n ¸nh trong c¸c t¸c phÈm vµ nghÖ thuËt viÕt ký cña «ng. Tõ ®ã, ®ãng gãp mét phÇn nhá vµo viÖc kh¸m ph¸ mét khÝa c¹nh míi cña mét t¸c gi¶ tõ l©u ®· quen thuéc trªn lÜnh vùc nghiªn cøu, phª b×nh v¨n häc. §ång thêi gãp phÇn t×m hiÓu mét c¸i nh×n míi vÒ thÓ lo¹i ký trong c¶m quan cña mét nhµ phª b×nh v¨n häc. Tõ ®ã, cã thÓ t×m hiÓu mét c¸ch hoµn thiÖn vµ ®Çy ®ñ h¬n vÒ thÓ lo¹i ký trong thêi hiÖn ®¹i. 3.2. Ph¹m vi nghiªn cøu Ph¹m vi nghiªn cøu lµ c¸c t¸c phÈm ký cña Hµ Minh §øc. Tuy nhiªn, cã sù so s¸nh, ®èi chiÕu víi c¸c t¸c gi¶ tr-íc ®©y vµ c¸c t¸c gi¶ cïng thêi ®Ó cã c¸i nh×n tæng thÓ vµ toµn diÖn h¬n. C¸c tËp kÝ cña Hµ Minh §øc ®-îc kh¶o s¸t trong luËn v¨n: 5 - VÞ gi¸o s- vµ Èn sÜ ®-êng (NXB V¨n Häc, 1999). - Ba lÇn ®Õn n-íc MÜ (NXB V¨n Häc, 2000). - T¶n m¹n ®Çu « (NXB V¨n Häc, 2002). - §i mét ngµy ®µng (NXB V¨n Häc, 2004). - Ng-êi cña mét thêi (NXB V¨n Häc, 2009). 4. Ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu Khi tiÕn hµnh thùc hiÖn ®Ò tµi nµy, chóng t«i ®· sö dông c¸c ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu nh-: Ph-¬ng ph¸p ph©n tÝch, tæng hîp; Ph-¬ng ph¸p thèng kª, ph©n lo¹i; Ph-¬ng ph¸p lÞch sö - x· héi. 4.1. Ph-¬ng ph¸p ph©n tÝch, tæng hîp §©y lµ ph-¬ng ph¸p quan träng nhÊt. Ph-¬ng ph¸p nµy gióp cho viÖc nghiªn cøu, ph©n tÝch c¸c vÊn ®Ò, c¸c chi tiÕt vÒ c¶ néi dung vµ nghÖ thuËt. Tõ ®ã, kh¸i qu¸t nªn nh÷ng ý nghÜa nhµ v¨n muèn göi g¾m ®Õn b¹n ®äc. 4.2. Ph-¬ng ph¸p thèng kª, ph©n lo¹i Ph-¬ng ph¸p nµy gióp cho viÖc t×m hiÓu nh÷ng khÝa c¹nh vÒ cuéc sèng vµ con ng-êi ®-îc t¸c thÓ hiÖn trong t¸c phÈm. 4.3. Ph-¬ng ph¸p lÞch sö - x· héi Ph-¬ng ph¸p nµy cho thÊy nh÷ng ®Æc tr-ng vÒ néi dung vµ nghÖ thuËt trong c¸c t¸c phÈm kÝ Hµ Minh §øc cã sù kÕ thõa tõ truyÒn thèng vµ kh«ng n»m ngoµi dßng ch¶y chung cña thÓ lo¹i kÝ trong v¨n häc hiÖn ®¹i ViÖt Nam. 5. CÊu tróc cña luËn v¨n Ngoµi phÇn Më ®Çu, phÇn KÕt luËn, luËn v¨n gåm ba ch-¬ng: Ch-¬ng1: Kh¸i l-îc vÒ ký vµ hµnh tr×nh s¸ng t¸c ký cña Hµ Minh §øc Ch-¬ng 2: Cuéc sèng vµ con ng-êi trong ký cña Hµ Minh §øc Ch-¬ng 3: NghÖ thuËt ký Hµ Minh §øc 6 Ch-¬ng 1 Kh¸i l-îc vÒ kÝ vµ hµnh tr×nh s¸ng t¸c kÝ cña Hµ Minh §øc 1.1. Kh¸i l-îc vÒ kÝ 1.1.1. Kh¸i niÖm vµ nh÷ng ®Æc ®iÓm thÓ lo¹i Bakhtin tõng nãi: “Trong v¨n häc, c¸c thÓ lo¹i lu«n ®-îc ®Æt trong mèi quan hÖ b×nh ®¼ng vÒ gi¸ trÞ nghÖ thuËt song mçi thÓ lo¹i lµ sù thÓ hiÖn mét th¸i ®é thÈm mü víi hiÖn thùc, mét c¸ch c¶m thô, nh×n nhËn, gi¶i minh thÕ giíi vµ con ng-êi”. Tõ tr-íc ®Õn nay, cã rÊt nhiÒu quan niÖm kh¸c nhau khi xem xÐt lÞch sö ph¸t triÓn cña v¨n häc. Trong ®ã, mét sè ý kiÕn cho r»ng lÞch sö ph¸t triÓn cña v¨n häc chÝnh lµ lÞch sö ra ®êi cña c¸c thÓ lo¹i. Bëi v× mçi thêi ®¹i cã nh÷ng ®Æc ®iÓm lÞch sö kh¸c nhau nªn còng ®Æt ra c¸c yªu cÇu kh¸c nhau víi c¸c t¸c gi¶ s¸ng t¸c. V× thÕ, kh«ng chØ néi dung ph¶n ¸nh mµ h×nh thøc cña c¸c t¸c phÈm còng ph¶i thay ®æi ®Ó phï hîp víi néi dung, còng lµ ®¸p øng nh÷ng nhu cÇu kh¸c nhau cña thêi ®¹i vµ con ng-êi. ý kiÕn trªn cña Bakhtin còng cã thÓ nãi lµ sù ®ång ý víi quan ®iÓm: lÞch sö v¨n häc lµ lÞch sö ra ®êi cña c¸c thÓ lo¹i. ChÝnh v× vËy, kh«ng thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng thÓ lo¹i nµo hiÖn ®¹i vµ quan träng h¬n thÓ lo¹i nµo, mµ chØ cã thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng trong mét giai ®o¹n lÞch sö nhÊt ®Þnh, thÓ lo¹i nµo phï hîp h¬n. Nh- vËy, cã thÓ nãi, mçi thêi ®¹i ®· s¶n sinh ra d¹ng thøc v¨n häc mang ®Æc tÝnh cña nã. Trong ®ã, kÝ v¨n häc lµ d¹ng thøc v¨n häc mang ®Æc tÝnh thêi ®¹i cña chóng ta: bËn rén, ®a d¹ng vµ nhiÒu biÕn ho¸. Cã thÓ nãi, kÝ lµ tªn mét nhãm thÓ tµi n»m ë phÇn giao thoa gi÷a v¨n häc vµ cËn v¨n häc (b¸o chÝ, chÝnh luËn, ghi chÐp t- liÖu c¸c lo¹i), chñ 7 yÕu lµ v¨n xu«i tù sù. XÐt vÒ mÆt tõ vùng, ký lµ sù ghi chÐp nh÷ng ®iÒu tr«ng thÊy, nh÷ng ®iÒu ®-îc chøng kiÕn, m¾t thÊy tai nghe hay nh÷ng sù thËt, viÖc thËt. Bëi vËy, xÐt vÒ mÆt lÞch sö, ký ra ®êi tõ rÊt sím. Tr-íc khi cã b¸o chÝ ®· cã c¸c t¸c phÈm ký, ch¼ng h¹n c¸c t¸c phÈm ký cña v¨n häc Trung Quèc hay víi x· héi Nga vµo gi÷a thÕ kØ XIX cã nhiÒu hçn lo¹n, chÕ ®é n«ng n« sôp ®æ, quý téc suy ®åi, tÇng líp h¹ l-u bÞ bÇn cïng ho¸, ký lµ mét trong nh÷ng thÓ lo¹i chñ ®¹o cña v¨n häc. Trong x· héi Anh ®Çu thÕ kØ XVIII, khi c¸c t¹p chÝ ®¨ng nh÷ng bµi ph¸c häa ch©n dung vµ c¶nh sinh ho¹t víi môc ®Ých ch©m biÕm ®· trë thµnh ngän nguån cho sù në ré cña thÓ lo¹i ký. X· héi cµng hiÖn ®¹i, ký cµng trë nªn quan träng bëi v× nã b¾t kÞp vµ ®¸p øng ®-îc sù thay ®æi nhanh chãng, tõng ngµy. XÐt vÒ mÆt ph©n lo¹i, cã thÓ chia ký thµnh nhiÒu lo¹i kh¸c nhau, trong ®ã, c¸c thÓ lo¹i chÝnh cã thÓ kÓ ®Õn lµ: ký sù, håi ký, bót ký, tuú bót. Trong ®ã, ký sù lµ mét thÓ cña kÝ thiªn vÒ tù sù, ghi chÐp c¸c sù kiÖn hay kÓ l¹i c©u chuyÖn võa míi x¶y ra. Ký sù cã cèt truyÖn hoµn chØnh hoÆc t-¬ng ®èi hoµn chØnh, còng lµ lo¹i thÓ cã c¸c yÕu tè tr÷ t×nh xen lÉn víi chÝnh luËn, yÕu tè phi cèt truyÖn kh«ng nhiÒu. Ký sù lµ bøc tranh toµn c¶nh trong ®ã sù viÖc vµ con ng-êi ®an chÐo, nh÷ng g-¬ng mÆt nh©n vËt kh«ng thùc sù râ nÐt. Bót kÝ lµ mét thÓ lo¹i cña ký, n»m trung gian gi÷a ký sù vµ tuú bót. Bót ký thiªn vÒ ghi l¹i nh÷ng c¶nh vËt mµ nhµ v¨n m¾t thÊy tai nghe trong c¸c chuyÕn ®i. Bót ký t¸i hiÖn con ng-êi vµ sù viÖc mét c¸ch phong phó, sinh ®éng, qua ®ã, biÓu hiÖn kh¸ tr÷ t×nh khuynh h-íng c¶m nghÜ cña t¸c gi¶, cã mµu s¾c tr÷ t×nh. Håi ký lµ sù ghi l¹i diÔn biÕn cña c©u chuyÖn, nh©n vËt theo b-íc ®i cña thêi gian qua sù håi t-ëng cña con ng-êi. Håi ký lµ nh÷ng ghi chÐp cã tÝnh chÊt suy t-ëng cña c¸ nh©n vÒ qu¸ khø. Sù kiÖn trong håi ký cã thÓ do t¸c gi¶ t-ëng t-îng thªm. 8 Tïy bót lµ mét d¹ng kh¸ ®Æc biÖt cña ký. Còng lµ sù biÓu hiÖn vµ ph¶n ¸nh hiÖn thùc cuéc ®êi, ®Æc biÖt lµ nh÷ng sù vËt, hiÖn t-îng hay nh÷ng sù kiÖn ®· vµ ®ang diÔn ra, song ë thÓ lo¹i tïy bót, ng-êi nghÖ sÜ kh¸ tù do trong viÖc biÓu hiÖn c¸i t«i c¸ nh©n riªng biÖt vµ ®éc ®¸o cña m×nh th«ng qua c¸c thñ ph¸p nghÖ thuËt, viÖc ®iÒu chØnh vµ sö dông ng«n tõ. Tïy bót nghiªng h¼n vÒ phÝa tr÷ t×nh víi ®iÓm tùa lµ c¸i t«i c¸ nh©n cña t¸c gi¶. Nh- vËy, cã thÓ nãi, mÆc dï bao gåm nhiÒu tiÓu lo¹i kh¸c nhau song mét ®iÓm chung cã thÓ thÊy ë ký ®ã lµ nh÷ng yªu cÇu vÒ chÊt hiÖn thùc vµ nhiÖm vô n¾m b¾t ®-îc h¬i thë cña thêi ®¹i. Tr-íc ®©y, ký th-êng bÞ xem nhÑ. Mét sè quan niÖm cho r»ng nh÷ng nghÖ sÜ kh«ng thÓ s¸ng t¸c c¸c thÓ lo¹i kh¸c th× míi ®i vµo viÕt ký. Tuy nhiªn, sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn kh«ng ngõng cña kÝ ®· kh¼ng ®Þnh ®iÒu ng-îc l¹i hoµn toµn. Trong qu¸ tr×nh viÕt ký, ®Ó viÕt ®-îc hay lµ ®iÒu cùc k× khã kh¨n bëi v× t¸c gi¶ võa ph¶i ph¶n ¸nh mét c¸ch ch©n thùc vÒ hiÖn thùc ®-îc chøng kiÕn, võa ph¶i t¹o ra sù l«i cuèn, hÊp dÉn cho ®éc gi¶. VÒ ®Æc tr-ng nghÖ thuËt cña ký còng cßn tån t¹i nhiÒu quan ®iÓm kh¸c nhau. Tuy nhiªn, tùu trung l¹i, ký lµ mét thÓ lo¹i n»m gi÷a v¨n häc vµ b¸o chÝ. ChÝnh v× vËy, nã vÉn bao gåm ®Æc tr-ng cña c¶ hai thÓ lo¹i nµy. Cã thÓ nãi, ký cã mèi liªn hÖ chÆt chÏ, s©u xa víi hiÖn thùc x· héi. Nguyªn t¾c tiÕp cËn vµ ph¶n ¸nh cuéc sèng lµ c¬ së ®Ó t×m hiÓu ®Æc ®iÓm cña thÓ lo¹i ký. Ký quan t©m ®Õn ®êi sèng ë nhiÒu chiÒu, nhiÒu ®Æc tÝnh. Nguyªn t¾c t«n träng tÝnh x¸c thùc cña ®èi t-îng miªu t¶ lµ yªu cÇu quan träng cña thÓ lo¹i nµy. Tuy nhiªn, ®iÒu ®ã kh«ng cã nghÜa lµ kÝ lo¹i bá hoµn toµn sù h- cÊu cña t¸c gi¶. ë ký, sù h- cÊu cÇn ®-îc kiÓm so¸t vµ vËn dông cã chõng mùc, hîp lÝ. Gi¸ trÞ cña t¸c phÈm kÝ kh«ng n»m ë chç t¸c phÈm ®ã h- cÊu nhiÒu hay Ýt mµ lµ viÖc t¸c gi¶ vËn dông h- cÊu ®ã nhthÕ nµo ®Ó truyÒn t¶i t- t-ëng ®Õn ng-êi ®äc, ng-êi nghe. ChÝnh v× nh÷ng 9 ®Æc tr-ng hÕt søc quan träng Êy, kÝ ®· v-ît qua b¸o chÝ, trë thµnh mét thÓ lo¹i v¨n häc võa chÝnh thèng, võa mang tÝnh t- t-ëng cho thêi ®¹i. §äc c¸c t¸c phÈm kÝ v¨n häc, chóng ta cã thÓ thu nhËn ®-îc nhiÒu h¬n nh÷ng ®Æc tÝnh cña thêi ®¹i, cña hiÖn thùc x· héi ®ang diÔn ra bëi kh¶ n¨ng l«i cuèn vµ thu hót ng-êi ®äc cña kÝ lµ ®iÒu kh«ng cÇn ph¶i kh¼ng ®Þnh thªm. Ngay trong ý thøc cña c¸c nhµ v¨n khi s¸ng t¸c b»ng thÓ lo¹i kÝ, ch¾c h¼n ®Òu x¸c ®Þnh ®-îc ®iÒu nµy bëi nÕu kh«ng, t¸c phÈm kÝ kh«ng h¬n g× sù ghi chÐp mét c¸ch ®¬n thuÇn vÒ nh÷ng g× ®ang diÔn ra xung quanh con ng-êi. Ký cho phÐp t¸i hiÖn nh÷ng thêi ®o¹n lÞch sö ®· qua trong tiÕn tr×nh ph¸t triÓn x· héi th«ng qua nh÷ng b×nh diÖn mµ nã ®Ò cËp. Cã nh÷ng t¸c phÈm chñ yÕu miªu t¶ c¸c phong tôc tËp qu¸n, cã nh÷ng t¸c phÈm chó ý miªu t¶ nh÷ng nÐt tÝnh c¸ch x· héi, cã nh÷ng t¸c phÈm mang tÝnh triÕt lý, cã nh÷ng t¸c phÈm mang ©m h-ëng tr÷ t×nh. KÕt cÊu cña ký rÊt ®a d¹ng, cã thÓ lµ m« h×nh ng-êi kÓ chuyÖn ®Ó t¹o sù thèng nhÊt cho c¸c thµnh phÇn, c©u chuyÖn trong t¸c phÈm còng cã thÓ lÊy c¸c ®o¹n m« t¶, c¸c ®o¹n b×nh luËn ®Ó lµm ph-¬ng tiÖn r¸p nèi c¸c sù kiÖn. Nh- vËy, cã thÓ nãi, ký lµ mét thÓ lo¹i v¨n häc g¾n liÒn víi sù thay ®æi vµ nh÷ng biÕn ®éng cña cuéc sèng con ng-êi trong nh÷ng giai ®o¹n vµ hoµn c¶nh kh¸c nhau. Víi nh÷ng ®Æc tr-ng rÊt riªng cña m×nh, ký kh«ng chØ lµm phong phó thªm cho c¸c thÓ lo¹i v¨n häc mµ cßn ngµy cµng kh¼ng ®Þnh ®-îc vai trß vµ tÇm quan träng cña m×nh trong viÖc biÓu hiÖn vµ ph¶n ¸nh thÕ giíi. 1.1.2. ThÓ kÝ trong v¨n häc ViÖt Nam Nh- trªn ®· nãi, ký xuÊt hiÖn tõ rÊt sím. Vµ, còng nh- c¸c thÓ lo¹i kh¸c, qua tõng thêi k× kh¸c nhau, ký còng cã sù biÐn ®æi ®Ó phï hîp h¬n víi tr-íc hÕt lµ nhu cÇu thÓ hiÖn vµ ph¶n ¸nh cña ng-êi nghÖ sÜ, sau n÷a lµ ®¸p øng nh÷ng nhu cÇu kh¸c nhau cña ®éc gi¶. 10 ë ViÖt Nam, ký còng xuÊt hiÖn sím, tõ thêi kú v¨n häc trung ®¹i d-íi sù ¶nh h-ëng s©u s¾c vµ toµn diÖn cña v¨n häc Trung Quèc. Trong v¨n häc trung ®¹i ViÖt Nam, nh÷ng t¸c phÈm ký tiªu biÓu cã thÓ kÓ ®Õn ®ã lµ: Th-îng kinh kÝ sù (H¶i Th-îng L·n ¤ng Lª H÷u Tr¸c), Vò trung tïy bót (Ph¹m §×nh Hæ)… Cïng víi sù ph¸t triÓn cña v¨n häc qua c¸c thêi k× lÞch sö cña d©n téc, ký còng kh«ng ngõng ph¸t triÓn. Víi tÝnh chÊt lµ mét thÓ lo¹i coi träng tÝnh kh¸ch quan vµ kh¶ n¨ng ph¶n ¸nh hiÖn thùc cuéc sèng, mét ®iÒu tÊt yÕu lµ ký lu«n lu«n g¾n liÒn víi nh÷ng th¨ng trÇm, ®æi thay cña lÞch sö d©n téc. Thêi kú 1930 - 1945 ®· chøng kiÕn sù ph¸t triÓn m¹nh cña thÓ lo¹i phãng sù, ®Æc biÖt lµ phãng sù vÒ c¸c tÖ n¹n x· héi. §ã lµ T«i kÐo xe (Tam Lang), C¹m bÉy ng-êi, Kü nghÖ lÊy T©y (Vò Träng Phông), ViÖc lµng, TËp ¸n c¸i ®×nh (Ng« TÊt Tè). §Æc biÖt lµ trong hai cuéc kh¸ng chiÕn vÖ quèc vÜ ®¹i chèng thùc d©n Ph¸p vµ ®Õ quèc Mü, cïng víi c¸c thÓ lo¹i kh¸c nh- tiÓu thuyÕt, truyÖn ng¾n, th¬ ca, ký ®· t¹o nªn mét diÖn m¹o míi cho v¨n häc ViÖt Nam hiÖn ®¹i, n¾m b¾t ®-îc mét c¸ch kÞp thêi, chÝnh x¸c nh÷ng ®æi thay còng nh- h¬i thë cña thêi ®¹i. Thêi kú nµy, c¸c t¸c phÈm ký ®· xuÊt hiÖn víi sè l-îng lín, chÊt l-îng cao nh-: Ký sù Cao L¹ng (NguyÔn Huy T-ëng, 1951), TruyÖn vµ ký sù (TrÇn §¨ng, 1954), NhËt kÝ ë rõng (Nam Cao, 1956). Trªn v¨n ®µn V¨n häc ViÖt Nam thêi kú nµy, ®· kh¼ng ®Þnh tªn tuæi NguyÔn Tu©n - mét t¸c gi¶ v¨n häc xuÊt s¾c, mét nghÖ sÜ ng«n tõ. §Æc biÖt, ë thÓ lo¹i tïy bót, nh÷ng t¸c phÈm cña «ng cho ®Õn nay vµ m·i vÒ sau nµy n÷a, khã ai cã thÓ v-ît qua ®-îc. Tõ mét nhµ v¨n l·ng m¹n thêi kú tr-íc C¸ch m¹ng th¸ng T¸m, sau khi C¸ch m¹ng thµnh c«ng, «ng ®· tham gia phôc vô kh¸ng chiÕn víi nh÷ng t¸c phÈm xuÊt s¾c, g¾n liÒn víi nh÷ng chuyÓn biÕn cña lÞch sö d©n téc nh-: Bót kÝ §-êng vui (1949), T×nh chiÕn dÞch (1950), Hµ Néi ta ®¸nh Mü giái (1972)...Sau ngµy ®Êt n-íc hoµn toµn gi¶i phãng, c¸c t¸c phÈm cña 11 NguyÔn Tu©n nãi chung vµ c¸c t¸c phÈm kÝ cña «ng nãi riªng còng ®· ®i vµo viÖc ph¶n ¸nh nh÷ng ®æi thay cña cuéc sèng míi, con ng-êi míi vµ «ng còng ghi dÊu Ên ®Ëm nÐt víi tïy bót S«ng §µ b»ng nh÷ng trang v¨n hÕt søc ®éc ®¸o. Tõ sau khi ®Êt n-íc hoµn toµn gi¶i phãng, ký ph¸t triÓn m¹nh mÏ, cã nhiÒu b-íc ®ét ph¸ trong viÖc ph¶n ¸nh cuéc sèng míi, con ng-êi míi. Vµ, kh«ng ph¶i lµ ngÉu nhiªn khi trong giai ®o¹n nµy, kÝ l¹i lµ thÓ lo¹i cã søc ph¸t triÓn m¹nh mÏ nhÊt. §iÒu nµy cã thÓ lý gi¶i b»ng mét nguyªn nh©n cô thÓ, chñ yÕu. §ã lµ trong thêi kú hßa b×nh, ®êi sèng x· héi ®ang cã nh÷ng biÕn ®æi m¹nh mÏ ®· t¸c ®éng trùc tiÕp ®Õn cuéc sèng cña nh÷ng con ng-êi cô thÓ. Con ng-êi tr-íc ®©y sèng v× céng ®ång, v× d©n téc víi kh¸t väng cèng hiÕn søc m×nh cho môc tiªu cao c¶ mang tÇm vãc quèc gia th× ngµy nay, b¾t ®Çu h-íng vÒ b¶n th©n m×nh vµ h-íng tíi hiÖn thùc cuéc sèng ®ang diÔn ra xung quanh. Con ng-êi muèn cã nh÷ng t¸c phÈm v¨n häc ph¶n ¸nh mét c¸ch ch©n thùc vµ toµn diÖn vÒ cuéc sèng ®ang ngµy cµng cã nhiÒu ®æi thay. Víi -u thÕ xuÊt ph¸t tõ hiÖn thùc vµ t«n träng hiÖn thùc cuéc sèng, kÝ ®· ph¸t triÓn vµ kh¼ng ®Þnh tÇm quan träng cña m×nh trªn v¨n ®µn nh- mét ®iÒu tÊt yÕu. ChÝnh v× vËy, thÓ lo¹i nµy ®· cã nh÷ng b-íc ph¸t triÓn m¹nh mÏ h¬n nhiÒu so víi c¸c thêi k× tr-íc ®ã. Tõ cuèi nh÷ng n¨m 80, ®Çu nh÷ng n¨m 90, trªn v¨n ®µn v¨n häc ViÖt Nam ®· xuÊt hiÖn mét sè t¸c phÈm kÝ cã gi¸ trÞ c¶ vÒ néi dung vµ nghÖ thuËt nh-: C¸c t¸c phÈm kÝ cña Hoµng Phñ Ngäc T-êng: RÊt nhiÒu ¸nh löa (1979), Ai ®· ®Æt tªn cho dßng s«ng (1984)… §©y chÝnh lµ nh÷ng t- liÖu quý gi¸ kh«ng chØ cho viÖc t×m hiÓu mét giai ®o¹n lÞch sö ®¸ng nhí cña d©n téc mµ cßn ®¸nh dÊu cho nhu cÇu tù thÓ hiÖn cña mçi ng-êi nghÖ sÜ. Trong b-íc ph¸t triÓn chung ®ã cña thÓ lo¹i ký, cho ®Õn cuèi nh÷ng n¨m 90 cña thÕ kû XX, bót ký vµ håi ký l¹i cã b-íc tiÕn m¹nh mÏ h¬n c¶. Së dÜ nh- vËy lµ v× hai tiÓu lo¹i nµy cã -u thÕ lín trong viÖc ph¶n ¸nh hiÖn 12 thùc. Víi bót ký lµ sù ghi l¹i nh÷ng ®iÒu m¾t thÊy tai nghe cña nhµ v¨n trong nh÷ng chuyÕn ®i hay nh÷ng c©u chuyÖn, con ng-êi ®-îc tiÕp xóc ngay trong cuéc sèng th-êng nhËt. Víi håi ký lµ sù ghi l¹i nh÷ng sù kiÖn theo b-íc chuyÓn cña thêi gian qua sù håi t-ëng cña con ng-êi. C¸c ®Ò tµi ®-îc quan t©m ®Õn ®ã lµ nh÷ng ®Ò tµi vÜ m« nh- t¸i hiÖn bøc tranh hµo hïng cña d©n téc qua hai cuéc chiÕn tranh vÜ ®¹i hoÆc ký øc vÒ nh÷ng sù kiÖn, c¸c biÕn ®éng lín cña c¸c d©n téc nh-ng mang tÇm vãc vµ sù ¶nh h-ëng ®Õn toµn cÇu. Bªn c¹nh viÖc khai th¸c c¸c ®Ò tµi mang tÇm vÜ m« vÒ ®Êt n-íc, d©n téc, c¸c t¸c gi¶ ®· chuyÓn sang b¸m s¸t vµ ph¶n ¸nh cuéc sèng vi m« víi mu«n mÆt ®êi th-êng cña con ng-êi. Ch-a bao giê cuéc sèng c¸ nh©n cña con ng-êi víi nh÷ng g× b×nh th-êng nhÊt ®-îc quan t©m nhiÒu nh- lóc nµy. Nhµ v¨n ®· t¸i hiÖn cuéc sèng víi tÊt c¶ nh÷ng g× ngæn ngang, bÒ bén nhÊt, bëi ®ã chÝnh lµ thùc tÕ mµ con ng-êi ®ang ph¶i ®èi mÆt. §iÒu nµy ®· dÉn ®Õn mét hÖ qu¶ tÊt yÕu lµ c¸c nh©n vËt trong kÝ lóc nµy lµ nh÷ng con ng-êi rÊt ®çi b×nh th-êng, quen thuéc trong ®êi sèng mçi chóng ta hoÆc lµ nh÷ng sè phËn nhá bÐ cña cuéc sèng thùc t¹i. Cã thÓ thÊy rÊt râ ®iÒu nµy trong c¸c t¸c phÈm tiªu biÓu nh-: C¸t bôi ch©n ai (T« Hoµi), Ch©n dung vµ ®èi tho¹i (TrÇn §¨ng Khoa), Tõ bÕn s«ng Th-¬ng (Anh Th¬), Bèn m-¬i n¨m nãi l¸o (Vò B»ng)…Hä lµ nh÷ng sè phËn, nh÷ng c¸ nh©n ®éc lËp vµ mang ®Ëm nh÷ng nÐt tÝnh c¸ch riªng biÖt, mang b¶n s¾c c¸ nh©n rÊt râ nÐt. Tõ ®ã, chóng ta cã thÓ cã c¸i nh×n ®a d¹ng, nhiÒu chiÒu h¬n vÒ con ng-êi vµ cuéc sèng, vÒ nh÷ng ®iÒu t-ëng nh- ®· qu¸ ®çi quen thuéc. Víi ®Ò tµi nµy, mét ®iÒu kh¸ ®Æc biÖt lµ chóng ta b¾t gÆp kh¸ nhiÒu nh÷ng t¸c phÈm viÕt vÒ nh÷ng con ng-êi ho¹t ®éng trong lÜnh vùc v¨n ch-¬ng nghÖ thuËt gièng nh- lµ viÖc c¸c t¸c gi¶ x©y dùng l¹i nh÷ng bøc ch©n dung vÒ tri ©m, tri kØ, mang l¹i nh÷ng h×nh ¶nh vÒ hä lµ nh÷ng tµi n¨ng nghÖ thuËt nh-ng còng lµ nh÷ng con ng-êi rÊt ®çi b×nh th-êng víi ®êi sèng tinh thÇn v« cïng phong phó nh-ng còng hÕt søc gÇn gòi ®èi víi mçi chóng ta. §ã 13 lµ nh÷ng Xu©n DiÖu, NguyÔn Tu©n, Nguyªn Hång, Hoµng Trung Th«ng…ViÖc t¸i hiÖn nh÷ng h×nh ¶nh cña hä trong t¸c phÈm còng chÝnh lµ sù nhí l¹i nh÷ng giai ®o¹n khã phai mê trong lÞch sö mét thêi. Víi nh÷ng nhu cÇu ph¶n ¸nh ®a d¹ng vµ phong phó Êy, mét hÖ qu¶ ®· dÉn ®Õn vÒ mÆt tÝnh chÊt cña thÓ lo¹i kÝ trong thêi kú hiÖn ®¹i ®ã lµ sù giao thoa, gia nhËp, pha trén, chuyÓn hãa lÉn nhau cña c¸c thÓ lo¹i. Nãi nh- nhµ v¨n Nguyªn Hång: “B©y giê, chóng ta cã thÓ ®äc mét bµi bót kÝ trong ®ã kh«ng thiÕu nh÷ng ®o¹n viÕt theo l èi phãng sù lÉn håi kÝ vµ cã c¶ truyÖn ng¾n” [22; 45]. §iÒu nµy ®· minh chøng cho sù ph¸t triÓn ngµy cµng linh ho¹t vµ n¨ng ®éng cña thÓ lo¹i ký trong tõng thêi ®iÓm kh¸c nhau. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, ®· xuÊt hiÖn mét sè t¸c phÈm ký g©y ®-îc sù chó ý, quan t©m cña ng-êi ®äc. §ã lµ tËp nhËt kÝ cña n÷ anh hïng - b¸c sÜ §Æng Thïy Tr©m hay cña liÖt sÜ NguyÔn V¨n Th¹c. Nh÷ng t¸c phÈm nµy ®· kh«ng chØ t¸i hiÖn mét c¸ch ch©n thùc, sinh ®éng mét thêi kú lÞch sö vÎ vang cña d©n téc víi nh÷ng h×nh t-îng con ng-êi bÊt khuÊt, anh dòng vµ ®Çy lý t-ëng mµ cßn gióp thÕ hÖ trÎ ngµy nay tù nh×n nhËn l¹i m×nh trong mèi quan hÖ vµ tr¸ch nhiÖm víi quèc gia, d©n téc. Bªn c¹nh ®ã, cßn lµ nh÷ng tËp håi kÝ cña nh÷ng ng-êi cña c«ng chóng còng g©y ®-îc sù tß mß, chó ý cho ng-êi ®äc nh-: Lª V©n yªu vµ sèng Nh- vËy, cã thÓ nãi, ký lµ mét thÓ lo¹i v¨n häc ®Æc biÖt. Còng gièng nh- c¸c thÓ lo¹i v¨n häc kh¸c, ký xuÊt ph¸t tõ cuéc sèng vµ quay trë l¹i phôc vô cuéc ®êi. Tuy nhiªn, ®iÓm ®Æc biÖt khiÕn cho ký kh¸c víi c¸c thÓ lo¹i kh¸c ®ã chÝnh lµ ký ®ßi hái cao vÒ tÝnh kh¸ch quan vµ kh¶ n¨ng ph¶n ¸nh hiÖn thùc. Ký kh«ng h¼n hoµn toµn lµ mét thÓ lo¹i v¨n häc mµ cßn cã sù giao thoa vµ mèi quan hÖ kh¨ng khÝt víi b¸o chÝ. Kh«ng thÓ phñ nhËn nh÷ng ¶nh h-ëng cña b¸o chÝ ®Õn ký, nh-ng kh«ng nªn xem ký lµ kÕt qu¶ cña sù th©m nhËp cña b¸o chÝ vµo v¨n häc. §iÓm ph©n biÖt gi÷a ký v¨n häc vµ kÝ b¸o chÝ chÝnh lµ ë mµu s¾c tr÷ t×nh vµ sù h- cÊu cña t¸c gi¶. Tuy 14 nhiªn, nãi vËy kh«ng cã nghÜa lµ ký v¨n häc ®-îc quyÒn h- cÊu mét c¸ch tho¶i m¸i, tù do. Sù h- cÊu nµy vÉn ph¶i cã giíi h¹n, ®¶m b¶o ®Æc tr-ng riªng cña thÓ lo¹i. ChÝnh v× vËy, viÖc t×m hiÓu ký trong nh÷ng s¸ng t¸c cña mét t¸c gi¶ cô thÓ lµ viÖc lµm cÇn thiÕt ®Ó mang l¹i cho chóng ta c¸i nh×n toµn diÖn vµ ®a chiÒu h¬n vÒ thÓ lo¹i nµy. 1.2. Hµnh tr×nh s¸ng t¸c kÝ cña Hµ Minh §øc Hµ Minh §øc nguyªn lµ viÖn tr-ëng ViÖn V¨n häc, nguyªn chñ nhiÖm khoa B¸o chÝ - §¹i häc Tæng hîp. ¤ng sinh ngµy 3/5/1935 t¹i VÜnh Léc - Thanh Hãa. ¤ng tèt nghiÖp Khoa Ng÷ v¨n - §¹i häc Tæng hîp (Nay lµ §¹i häc Khoa häc X· héi vµ Nh©n v¨n - §¹i häc Quèc gia Hµ Néi) n¨m 1957. Tõ n¨m 1957 ®Õn nay, «ng lÇn l-ît ®¶m nhiÖm nhiÒu chøc vô quan träng nh-: tr-ëng bé m«n Lý luËn v¨n häc, phã chñ nhiÖm khoa V¨n häc, Chñ nhiÖm khoa B¸o chÝ, ViÖn tr-ëng ViÖn V¨n häc, Tæng biªn tËp T¹p chÝ V¨n häc. ¤ng còng lµ héi viªn Héi Nhµ v¨n ViÖt Nam vµ héi viªn Héi Nhµ b¸o ViÖt Nam. Tõ tr-íc ®Õn nay, Hµ Minh §øc lu«n ®-îc biÕt ®Õn trong vai trß lµ mét nhµ lý luËn, phª b×nh v¨n häc xuÊt s¾c víi c¸c t¸c phÈm cã gi¸ trÞ lín, cã vai trß quan träng ®èi víi nh÷ng ng-êi häc tËp, nghiªn cøu vµ ho¹t ®éng trong lÜnh vùc v¨n häc. C¸c t¸c phÈm cña «ng kh«ng chØ ®Ò cËp ®Õn viÖc nghiªn cøu nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn chung chung mµ cßn ®Ò cËp ®Õn viÖc nghiªn cøu, t×m hiÓu c¸c trµo l-u, t¸c gi¶, t¸c phÈm cô thÓ. Tõ ®ã, kh«ng chØ ®-a ra sù ®Þnh h-íng ®èi víi ng-êi ®äc, ng-êi t×m hiÓu mµ cßn mang ®Õn c¸i nh×n míi víi nh÷ng ®¸nh gi¸, nhËn xÐt hÕt søc tinh tÕ, s©u s¾c. Mét sè t¸c phÈm nghiªn cøu tiªu biÓu cña Hµ Minh §øc cã thÓ kÓ ®Õn lµ: Nhµ v¨n vµ t¸c phÈm (1971), Th¬ vµ mÊy vÊn ®Ò trong th¬ ViÖt Nam hiÖn ®¹i (1974), Nam Cao - ®êi v¨n vµ t¸c phÈm (1986), Thêi gian vµ trang s¸ch (1987), Lý luËn v¨n häc (1992), V¨n ch-¬ng - tµi n¨ng vµ phong c¸ch (2001)… 15 Víi t- c¸ch lµ héi viªn Héi nhµ v¨n ViÖt Nam, héi viªn Héi Nhµ b¸o ViÖt Nam, Hµ Minh §øc cßn ®-îc biÕt ®Õn trong vai trß lµ t¸c gi¶ cña c¸c tËp th¬ vµ kÝ ®Æc s¾c vÒ c¶ néi dung vµ nghÖ thuËt. Cã thÓ kÓ ®Õn mét sè tËp thë tiªu biÓu cña «ng nh-: §i hÕt mét mïa thu (NXB V¨n häc, 1999), ë gi÷a ngµy ®«ng (NXB V¨n häc, 2001), Nh÷ng giät nghÜ trong ®ªm (NXB V¨n häc, 2002), Kho¶ng trêi giã c¸t bay (NXB V¨n häc, 2007). Kh«ng chØ s¸ng t¸c th¬, «ng cßn s¸ng t¸c c¶ ë thÓ lo¹i ký vµ ®· t¹o nªn mét phong c¸ch kh¸ ®éc ®¸o, míi mÎ. Cã thÓ nãi, nÕu c¸c t¸c phÈm th¬ lµ nh÷ng c¶m xóc trong t©m hån t¸c gi¶ tr-íc cuéc ®êi vµ con ng-êi víi tÊt c¶ nh÷ng g× ®ang diÔn ra th× kÝ l¹i lµ sù ghi nhËn, t¸i hiÖn cña t¸c gi¶ vÒ hiÖn thùc cuéc ®êi. Sù ghi nhËn, t¸i hiÖn nµy kh«ng ®¬n thuÇn lµ sù ghi chÐp mét c¸ch ®¬n gi¶n chung chung mµ cao h¬n n÷a, nã thÓ hiÖn sù ch¾t läc tõ hiÖn thùc nh÷ng g× t-ëng nh- b×nh th-êng, gi¶n dÞ, ®ang hµng ngµy diÔn ra ®Ó tõ ®ã, t¸c gi¶ göi g¾m nh÷ng c¶m nhËn, suy nghÜ rÊt riªng vµ c¶ nh÷ng suy t-, tr¨n trë vÒ cuéc ®êi vµ con ng-êi. Cho ®Õn nay, t¸ c gi¶ ®· cho xu¸t b¶n n¨m tËp ký víi nh÷ng gi¸ trÞ néi dung vµ nghÖ thuËt lín. Tr-íc hÕt lµ tËp ký VÞ gi¸o s- vµ Èn sÜ ®-êng (NXB V¨n Häc, 1999) chñ yÕu viÕt vÒ kØ niÖm víi nh÷ng ng-êi thÇy, ng-êi b¹n th©n thiÕt, gÇn gòi bªn c¹nh t¸c gi¶ hoÆc ®· g¾n bã víi «ng trong suèt mét thêi gian dµi. §ång thêi, tËp kÝ nµy cßn thÓ hiÖn c¶m nhËn vÒ nh÷ng miÒn ®Êt ®· qua vµ nh÷ng c©u chuyÖn xung quanh nh÷ng con ng-êi t¸c gi¶ ®· gÆp vµ ®-îc tiÕp xóc. Néi dung nµy tiÕp tôc ®-îc triÓn khai trong c¸c tËp kÝ vÒ sau nh-: T¶n m¹n ®Çu « (NXB V¨n Häc, 2002), §i mét ngµy ®µng (NXB V¨n Häc, 2004), Ng-êi cña mét thêi (NXB V¨n Häc, 2009). Riªng tËp ký Ba lÇn ®Õn n-íc MÜ (NXB V¨n Häc, 2000), gièng nh- tiªu ®Ò, tËp kÝ nµy t¸i hiÖn ba cuéc hµnh tr×nh cña t¸c gi¶ ®Õn n-íc Mü trong thêi gian kho¶ng 20 n¨m (1982 - 1999) ®ång thêi, thÓ hiÖn nh÷ng c¶m nhËn rÊt riªng, tinh tÕ vÒ ®Êt n-íc nµy. TËp bót ký Ng-êi cña mét thêi lµ tËp bót 16 ký míi nhÊt cña t¸c gi¶, cã sù tËp hîp mét sè bµi viÕt ®· ®¨ng trong c¸c tËp s¸ch tr-íc, cã sù chØnh söa, bæ sung vµ mét sè bµi viÕt míi. ChÝnh v× vËy, cã thÓ nãi, ®©y lµ sù l¾ng lßng cña t¸c gi¶, sù håi t-ëng l¹i mét thêi ®· qua gi÷a cuéc sèng hèi h¶, nhén nhÞp thêi hiÖn ®¹i. Tr-íc khi ®-îc in thµnh c¸c tËp s¸ch, c¸c bµi ký cña «ng ®· ®-îc ®¨ng r¶i r¸c trªn c¸c b¸o trung -¬ng vµ ®Þa ph-¬ng nh-: b¸o V¨n nghÖ, T¹p chÝ Hµ Néi ngµy nay, b¸o V¨n hãa, T¹p chÝ V¨n häc, T¹p chÝ Xø L¹ng...Khi tËp hîp thµnh tËp s¸ch, «ng ®· lùa chän nh÷ng tiªu ®Ò phï hîp vµ rÊt ®éc ®¸o. Cã thÓ nãi, tiªu ®Ò cña c¸c tËp bót kÝ cña «ng ®· phÇn nµo thÓ hiÖn ®-îc nh÷ng néi dung chñ yÕu ®-îc biÓu hiÖn vµ ®Ò cËp ®Õn trong c¸c bµi viÕt. Vµ, mét ®iÒu n÷a cÇn ph¶i kh¼ng ®Þnh ë ®©y chÝnh lµ nh÷ng tËp kÝ cña Hµ Minh §øc còng kh«ng ®i ra ngoµi nh÷ng néi dung chÝnh cña kÝ v¨n häc ViÖt Nam thêi kú hiÖn ®¹i. Tuy nhiªn, c¸c t¸c phÈm cña «ng hÇu hÕt tËp trung vµo ®Ò tµi cuéc sèng b×nh dÞ, quen thuéc víi nh÷ng con ng-êi, nh÷ng c©u chuyÖn rÊt ®çi gÇn gòi vµ nh÷ng miÒn ®Êt ®· qua. §©y còng chÝnh lµ ®Ò tµi phæ biÕn h¬n c¶ trong kÝ v¨n häc thêi kú nµy Trong lêi tùa cho tËp bót ký VÞ gi¸o s- vµ Èn sÜ ®-êng, t¸c gi¶ ®· tõng viÕt: “Ghi l¹i chuyÖn ®êi th-êng gÇn gòi víi m×nh, ph¶i ch¨ng lµ lÆp l¹i lÇn n÷a sù buån tÎ trªn trang s¸ch. T«i kh«ng nghÜ thÕ. Cho dï lµ nh÷ng m¶nh nhá, m¶nh vì cña cuéc sèng, nh-ng nÕu biÕt ch¾p nèi l¹i, theo dßng kØ niÖm vµ m¹ch t×nh c¶m g¾n bã, vÉn cã thÓ t×m thÊy trong nh÷ng gãc l·ng quªn h×nh bãng ch©n thùc cña cuéc ®êi”. Nh- vËy, ë ®©y, Hµ Minh §øc ®· kh¼ng ®Þnh mét c¸ch râ rµng ký lµ mét thÓ lo¹i cã nguån gèc tõ hiÖn thùc cuéc ®êi, tõ nh÷ng ®iÒu t-ëng nh- lµ rÊt nhá bÐ, vôn vÆt. NhiÖm vô cña ng-êi nghÖ sÜ lµ ph¶i ph¸t hiÖn ra nh÷ng ®iÒu t-ëng nh- lµ rÊt nhá bÐ Êy vµ t×m thÊy trong ®ã nh÷ng mèi liªn hÖ néi t¹i ®Ó tõ nh÷ng ®iÒu t-ëng nh- lµ rÊt nhá bÐ, vôn vÆt Êy, chóng ta cã thÓ t×m thÊy “h×nh bãng ch©n thùc cña cuéc ®êi”. §ång thêi, ®©y còng chÝnh lµ lêi nhËn ®Þnh cña
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan