Tài liệu Thế giới hình tượng nghệ thuật trong tập ánh sáng và phù sa của Chế Lan Viên

Kho¸ luËn tèt nghiÖp Tr­êng §HSP Hµ Néi 2 Tr­êng ®¹i häc s­ ph¹m hµ néi 2 Khoa ng÷ v¨n ************* NguyÔn thÞ b×nh ThÕ giíi h×nh t­îng nghÖ thuËt trong tËp ¸nh s¸ng vµ phï sa cña chÕ lan viªn Kho¸ luËn tèt nghiÖp ®¹i häc Chuyªn ngµnh: V¨n häc ViÖt Nam Hµ néi - 2009 NguyÔn ThÞ B×nh 1 K31A Khoa Ng÷ V¨n Kho¸ luËn tèt nghiÖp Tr­êng §HSP Hµ Néi 2 Tr­êng ®¹i häc s­ ph¹m hµ néi 2 Khoa ng÷ v¨n ************* NguyÔn thÞ b×nh ThÕ giíi h×nh t­îng nghÖ thuËt trong tËp ¸nh s¸ng vµ phï sa cña chÕ lan viªn Kho¸ luËn tèt nghiÖp ®¹i häc Chuyªn ngµnh: V¨n häc ViÖt Nam Ng­êi h­íng dÉn khoa häc Th.s. gvc – vò v¨n ký Hµ néi - 2009 NguyÔn ThÞ B×nh 2 K31A Khoa Ng÷ V¨n Kho¸ luËn tèt nghiÖp Tr­êng §HSP Hµ Néi 2 Lêi c¶m ¬n Trong qu¸ tr×nh triÓn khai ®Ò tµi “ThÕ giíi h×nh t­îng nghÖ thuËt trong tËp “¸nh s¸ng vµ phï sa” cña ChÕ Lan Viªn”, t¸c gi¶ kho¸ luËn ®· nhËn ®­îc sù gióp ®ì cña c¸c thÇy c« gi¸o trong khoa Ng÷ v¨n, c¸c thÇy c« trong tæ v¨n häc ViÖt Nam vµ ®Æc biÖt lµ Th.S. GVC Vò V¨n Ký – ng­êi h­íng dÉn trùc tiÕp. T¸c gi¶ kho¸ luËn xin ®­îc bµy tá lßng biÕt ¬n vµ göi lêi c¶m ¬n tr©n träng nhÊt tíi c¸c thÇy c«. Do n¨ng lùc nghiªn cøu cã h¹n, kho¸ luËn ch¾c ch¾n kh«ng tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt. RÊt mong sù chØ b¶o, gãp ý cña c¸c thÇy c« vµ c¸c b¹n ®ång nghiÖp. Hµ Néi, ngµy 17 th¸ng 4 n¨m 2009 T¸c gi¶ kho¸ luËn NguyÔn ThÞ B×nh NguyÔn ThÞ B×nh 3 K31A Khoa Ng÷ V¨n Kho¸ luËn tèt nghiÖp Tr­êng §HSP Hµ Néi 2 Lêi cam ®oan T«i xin cam ®oan: Kho¸ luËn “ThÕ giíi h×nh t­îng nghÖ thuËt trong tËp “¸nh s¸ng vµ phï sa” cña ChÕ Lan Viªn” lµ kÕt qu¶ nghiªn cøu cña riªng t«i, cã tham kh¶o ý kiÕn cña nh÷ng ng­êi ®i tr­íc, d­íi sù gióp ®ì khoa häc cña Th.s. GVC Vò V¨n Ký. Kho¸ luËn kh«ng sao chÐp tõ mét tµi liÖu, c«ng tr×nh cã s½n nµo. KÕt qu¶ kho¸ luËn Ýt nhiÒu cã ®ãng gãp vµo viÖc t×m hiÓu, nghiªn cøu vÒ t¸c gi¶ ChÕ Lan Viªn. Hµ Néi, ngµy 17 th¸ng 4 n¨m 2009 T¸c gi¶ kho¸ luËn NguyÔn ThÞ B×nh NguyÔn ThÞ B×nh 4 K31A Khoa Ng÷ V¨n Kho¸ luËn tèt nghiÖp Tr­êng §HSP Hµ Néi 2 Môc lôc Trang Më ®Çu 5 1. LÝ do chän ®Ò tµi 5 2. LÞch sö vÊn ®Ò 6 3. Môc ®Ých nghiªn cøu 6 4. NhiÖm vô nghiªn cøu 6 5. §èi t­îng, ph¹m vi nghiªn cøu 9 6. Ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu 9 7. §ãng gãp cña kho¸ luËn 9 8. Bè côc kho¸ luËn 9 Néi dung 10 Ch­¬ng 1. ChÕ Lan Viªn – cuéc ®êi vµ sù nghiÖp 10 1.1. Cuéc ®êi t¸c gi¶ ChÕ Lan Viªn 10 1.2. Sù nghiÖp 11 1.2.1. Giai ®o¹n tr­íc c¸ch m¹ng th¸ng T¸m 11 1.2.2. Giai ®o¹n hai cuéc kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p vµ 12 chèng Mü 1.2.3. Nh÷ng n¨m cuèi ®êi 13 Ch­¬ng 2. Quan niÖm nghÖ thuËt vµ sù chi phèi cña quan 15 niÖm nghÖ thuËt trong th¬ ChÕ Lan Viªn 2.1. Quan niÖm nghÖ thuËt cña ChÕ Lan Viªn 15 2.1.1. ThuËt ng÷ “Quan niÖm nghÖ thuËt” 15 2.1.2. Quan niÖm nghÖ thuËt cña ChÕ Lan Viªn 16 2.1.2.1. Giai ®o¹n tr­íc C¸ch m¹ng th¸ng T¸m 16 2.1.2.2. Giai ®o¹n hai cuéc kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p vµ 17 chèng Mü NguyÔn ThÞ B×nh 5 K31A Khoa Ng÷ V¨n Kho¸ luËn tèt nghiÖp Tr­êng §HSP Hµ Néi 2 2.1.2.3. Nh÷ng n¨m cuèi ®êi 19 2.2. Sù chi phèi cña quan niÖm nghÖ thuËt trong th¬ ChÕ 21 Lan Viªn 2.2.1. Giai ®o¹n tr­íc c¸ch m¹ng th¸ng T¸m 21 2.2.2. Giai ®o¹n hai cuéc kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p vµ 22 chèng Mü 2.2.3. Nh÷ng n¨m cuèi ®êi 23 Ch­¬ng 3. ThÕ giíi h×nh t­îng nghÖ thuËt trong tËp “¸nh 25 s¸ng vµ phï sa” 3.1. ThuËt ng÷ “H×nh t­îng nghÖ thuËt” 25 3.2. ThÕ giíi h×nh t­îng nghÖ thuËt trong tËp “¸nh s¸ng vµ 26 phï sa” 3.2.1. H×nh t­îng quª h­¬ng, ®Êt n­íc 26 3.2.2. H×nh t­îng nh©n d©n 28 3.2.3. H×nh t­îng §¶ng 31 3.2.4. H×nh t­îng l·nh tô 32 3.2.5. H×nh t­îng ng­êi lÝnh, ng­êi chiÕn sÜ c¸ch m¹ng 34 3.2.6. H×nh t­îng thiªn nhiªn 36 3.2.7. H×nh t­îng “c¸i t«i” cña nhµ th¬ 39 3.2.8. H×nh t­îng qu©n thï 43 KÕt luËn 46 Tµi liÖu tham kh¶o 48 NguyÔn ThÞ B×nh 6 K31A Khoa Ng÷ V¨n Kho¸ luËn tèt nghiÖp Tr­êng §HSP Hµ Néi 2 Më ®Çu 1. LÝ do chän ®Ò tµi ChÕ Lan Viªn lµ mét trong nh÷ng nhµ th¬ lín cña d©n téc ViÖt Nam. Trong lÜnh vùc th¬ ca, ChÕ Lan Viªn víi “®é s©u, tÇm cao, tÇm xa ®· ®¹t ®­îc, lµ mét ®Ønh cao kh¾c nghiÖt ®èi víi nh÷ng ai muèn v­¬n tíi” [2.412]. ¤ng cã nh÷ng ®ãng gãp to lín vµo nÒn v¨n häc hiÖn ®¹i ViÖt Nam, ®­a ng­êi ®äc ®i hÕt “niÒm kinh dÞ” nµy ®Õn “niÒm kinh dÞ” kh¸c (ch÷ dïng cña Hoµi Thanh). Sù nghiÖp s¸ng t¸c cña ChÕ Lan Viªn tr¶i dµi trªn nöa thÕ kû song hµnh cïng nh÷ng chÆng ®­êng lÞch sö d©n téc. ChÕ Lan Viªn lµ nhµ th¬ cã phong c¸ch vµ quan niÖm nghÖ thuËt ®éc ®¸o. Quan niÖm nghÖ thuËt Êy ®· chi phèi s©u s¾c viÖc x©y dùng thÕ giíi h×nh t­îng nghÖ thuËt trong c¸c tËp th¬ ë tõng thêi kú lÞch sö, ®Æc biÖt trong tËp ¸nh s¸ng vµ phï sa, tËp th¬ cã ý nghÜa quan träng ®¸nh dÊu hµnh tr×nh trë vÒ gi÷a lßng nh©n d©n vµ d©n téc cña hån th¬ c¸ch m¹ng. T×m hiÓu hÖ thèng h×nh t­îng nghÖ thuËt trong tËp ¸nh s¸ng vµ phï sa sÏ gióp chóng ta hiÓu s©u s¾c h¬n vÒ tËp th¬ còng nh­ quan niÖm vµ phong c¸ch nghÖ thuËt ChÕ Lan Viªn thêi kú hai cuéc kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p vµ chèng Mü. Víi t­ c¸ch lµ mét t¸c gia tiªu biÓu cña nÒn v¨n häc ViÖt Nam hiÖn ®¹i, th¬ ca ChÕ Lan Viªn ®­îc ®­a vµo gi¶ng d¹y ë c¸c cÊp häc tõ phæ th«ng ®Õn cao ®¼ng, ®¹i häc. Nghiªn cøu, t×m hiÓu th¬ ChÕ Lan Viªn nãi chung vµ tËp ¸nh s¸ng vµ phï sa nãi riªng sÏ gãp phÇn thiÕt thùc vµo viÖc gi¶ng d¹y trong nhµ tr­êng. §ã lµ nh÷ng lÝ do chÝnh khiÕn chóng t«i lùa chän ®Ò tµi kho¸ luËn : “ThÕ giíi h×nh t­îng nghÖ thuËt trong tËp ¸nh s¸ng vµ phï sa cña ChÕ Lan Viªn”. NguyÔn ThÞ B×nh 7 K31A Khoa Ng÷ V¨n Kho¸ luËn tèt nghiÖp Tr­êng §HSP Hµ Néi 2 2. LÞch sö vÊn ®Ò T×m hiÓu ¸nh s¸ng vµ phï sa cña ChÕ Lan Viªn kh«ng ph¶i lµ vÊn ®Ò hoµn toµn míi mÎ. §i vµo khai th¸c, nghiªn cøu ë mét sè ph­¬ng diÖn kh¸c nhau ®· cã nhiÒu bµi viÕt, c«ng tr×nh, ý kiÕn xung quanh tËp th¬ nµy. Nhµ th¬ Xu©n DiÖu trong tËp phª b×nh v¨n häc Dao cã mµi míi s¾c cã bµi viÕt §äc “¸nh s¸ng vµ phï sa”. T¸c gi¶ ®· kh¼ng ®Þnh “¸nh s¸ng vµ phï sa lµ mét b­íc ®i, mét bËc thang cña hån th¬ ChÕ Lan Viªn, lµ mét t¸c phÈm phøc t¹p cña mét ChÕ Lan Viªn cô thÓ, cµi chen mËt thiÕt nh÷ng ­u ®iÓm víi nh÷ng nh­îc ®iÓm” [Xem 2.303]. Xu©n DiÖu ®· chØ ra nh÷ng ­u ®iÓm vµ ®ãng gãp cña tËp th¬ vµo nÒn th¬ hiÖn ®¹i ViÖt Nam. T¸c gi¶ Hµ Minh §øc trong bµi viÕt còng víi tiªu ®Ò §äc”¸nh s¸ng vµ phï sa” ®¨ng trong Nhµ v¨n vµ t¸c phÈm Nxb V¨n häc Hµ Néi 1971 kh¼ng ®Þnh ¸nh s¸ng vµ phï sa lµ sù “kÕt hîp nh÷ng rung c¶m tÕ nhÞ víi ý t­ëng trong th¬”. §ã lµ mét thµnh c«ng cña tËp th¬. Tuy nhiªn trªn mét sè ph­¬ng diÖn tËp th¬ vÉn ®Ó l¹i mét sè h¹t s¹n. T¸c gi¶ viÕt: “Th¬ anh (ChÕ Lan Viªn) ch­a v­ît khái giíi h¹n cña c¸ nh©n m×nh”. Nhµ nghiªn cøu Lª §×nh Kþ trªn t¹p chÝ V¨n nghÖ sè 7 (1961) ®· kh¼ng ®Þnh ¸nh s¸ng vµ phï sa thÓ hiÖn ®­îc mét phong c¸ch th¬ rÊt riªng cña ChÕ Lan Viªn: “¸nh s¸ng vµ phï sa phôc vô chÝnh trÞ, ®iÒu ®ã thiÕt t­ëng lµ tÊt yÕu ®èi víi nhµ v¨n ë chÕ ®é chóng ta. Nh­ng c¸i chÝnh trÞ cña ChÕ Lan Viªn vèn rÊt nhiÒu t©m t×nh”. Bµi viÕt còng chØ ra mét nh­îc ®iÓm cña th¬ ChÕ Lan Viªn nãi chung vµ ¸nh s¸ng vµ phï sa nãi riªng lµ cßn “Ýt thùc tÕ”. TiÕn sÜ NguyÔn ThÞ B×nh trong gi¸o tr×nh LÞch sö v¨n häc ViÖt Nam tËp III – Nxb §¹i häc S­ ph¹m 2007 ®· chØ ra r»ng: ¸nh s¸ng vµ phï sa kh¼ng ®Þnh “®é chÝn” cña hån th¬ c¸ch m¹ng. T¸c gi¶ bµi viÕt lÇn l­ît chØ ra c¸c gi¸ trÞ néi dung, gi¸ trÞ nghÖ thuËt cña tËp th¬. NguyÔn ThÞ B×nh 8 K31A Khoa Ng÷ V¨n Kho¸ luËn tèt nghiÖp Tr­êng §HSP Hµ Néi 2 T¸c gi¶ TrÇn M¹nh H¶o trong bµi viÕt Ng­êi lµm v­ên vÜnh cöu [Xem 6.138] ®· h­íng vµo ®ãng gãp to lín cña tËp th¬: “sau hai m­¬i l¨m n¨m, kÓ tõ khi Th¬ míi ra ®êi, ®Õn lóc ¸nh s¸ng vµ phï sa, th¬ ViÖt Nam ®· xuÊt hiÖn mét thi ph¸p míi, mét giäng ®iÖu míi, mét c¸ch nghÜ, c¸ch c¶m míi”. §ång thêi ng­êi viÕt còng kh¼ng ®Þnh ¶nh h­ëng cña ¸nh s¸ng vµ phï sa trong lµng th¬ ViÖt Nam: “HÇu hÕt c¸c nhµ th¬ trªn d­íi n¨m m­¬i tuæi sèng trªn ®Êt B¾c, nh÷ng b­íc ®Çu chËp ch÷ng lµm th¬, ®Òu cã chÞu ¶nh h­ëng cña ¸nh s¸ng vµ phï sa”. Trong mét bµi viÕt kh¸c víi tiªu ®Ò ChÕ Lan Viªn vµ ba niÒm söng sèt ®¨ng trªn V¨n ho¸ v¨n nghÖ C«ng an sè 6,1999, nhµ phª b×nh TrÇn M¹nh H¶o nhËn xÐt: ¸nh s¸ng vµ phï sa lµ “niÒm söng sèt thø hai ChÕ Lan Viªn mang l¹i cho thi ®µn ViÖt Nam” sau §iªu tµn. Nhµ nghiªn cøu Hoµi Anh trong bµi viÕt ChÕ Lan Viªn – mét b¶n lÜnh, mét t©m hån th¬ phong phó, ®a d¹ng vµ bÝ Èn ®¨ng trªn T¹p chÝ V¨n sè 41, th¸ng 3, 1995 ®· kh¼ng ®Þnh: “NÕu §iªu tµn ®Õn víi ng­êi ®êi nh­ mét niÒm kinh dÞ pha chót sî h·i, th× tËp th¬ ¸nh s¸ng vµ phï sa ®Õn víi chóng ta nh­ mét niÒm kinh ng¹c xen lÉn h©n hoan, hµo høng vµ xóc ®éng tr­íc hiÖu n¨ng k× l¹ cña th¬”. “Tõ ®©y, th¬ kh«ng ph¶i chØ ®Ó ng©n nga, ®èi c¶nh sinh t×nh, mµ cßn ®Ó nãi lªn nh÷ng vÊn ®Ò lín kh«ng chØ lµ lêi ru mµ cã lóc ph¶i “®¹p bµn qu¸t th¸o, lo toan”, kh«ng chØ lµ b«ng hoa mµ cã khi chØ lµ l¸ nh­ng “cã h­¬ng t­ t­ëng”. T¸c gi¶ cßn cho r»ng so víi c¸c tËp th¬ tr­íc ®ã th× tiÕng th¬ ë ¸nh s¸ng vµ phï sa “®«n hËu vµ say ®¾m t×nh ®êi h¬n nhiÒu”. T¸c gi¶ Vò TuÊn Anh trong ChÕ Lan Viªn vÒ t¸c gia vµ t¸c phÈm cã bµi viÕt ChÕ Lan Viªn – mét t©m hån thi sÜ, mét ch©n dung v¨n ho¸. Nhµ nghiªn cøu ®· chØ ra r»ng: “¸nh s¸ng vµ phï sa, mét bõng në rùc rì cña phong c¸ch ChÕ Lan Viªn trµn ®Çy nh÷ng h×nh t­îng th¬ ®­îc x©y dùng trªn mét c¶m høng l·ng m¹n míi”. TËp th¬ lµ “b«ng hoa th¾m kh«ng bÞ phai mµu theo thêi gian”. NguyÔn ThÞ B×nh 9 K31A Khoa Ng÷ V¨n Kho¸ luËn tèt nghiÖp Tr­êng §HSP Hµ Néi 2 C¸c tµi liÖu dÉn trªn cho thÊy nhiÒu t¸c gi¶, nhµ nghiªn cøu ®· t×m hiÓu ¸nh s¸ng vµ phï sa cña ChÕ Lan Viªn ë nh÷ng khÝa c¹nh kh¸c nhau. §iÒu ®ã t¹o thuËn lîi gióp ng­êi ®äc tiÕp cËn t¸c phÈm ë nhiÒu gãc ®é c¶ vÒ néi dung lÉn h×nh thøc nghÖ thuËt. MÆc dï vËy, c¸c nhµ nghiªn cøu – tuú theo quan niÖm vµ së thÝch cña m×nh – míi chØ ®Ò cËp ®Õn mét khÝa c¹nh, mét vÊn ®Ò nµo ®ã trong tËp th¬ ¸nh s¸ng vµ phï sa. KÕ thõa ý kiÕn cña nh÷ng ng­êi ®i tr­íc, chóng t«i ®i s©u h¬n vµo ThÕ giíi h×nh t­îng nghÖ thuËt trong tËp ¸nh s¸ng vµ phï sa víi hi väng ®ãng gãp phÇn nµo ®ã vµo viÖc t×m hiÓu sù nghiÖp th¬ ca cña ChÕ Lan Viªn. 3. Môc ®Ých nghiªn cøu Víi ®Ò tµi nµy, t¸c gi¶ kho¸ luËn h­íng ®Õn c¸c môc ®Ých sau: T×m hiÓu vÒ thÕ giíi h×nh t­îng nghÖ thuËt trong tËp th¬ ¸nh s¸ng vµ phï sa. Cã ®­îc c¸i nh×n toµn diÖn vÒ sù nghiÖp v¨n häc vµ sù ®ãp gãp cña ChÕ Lan Viªn vµo nÒn th¬ kh¸ng chiÕn nãi riªng vµ nÒn th¬ ViÖt Nam nãi chung. Gãp phÇn thiÕt thùc vµo c«ng t¸c gi¶ng d¹y cña mét gi¸o viªn Ng÷ v¨n sau nµy. 4. NhiÖm vô nghiªn cøu Kho¸ luËn ThÕ giíi h×nh t­îng nghÖ thuËt trong tËp ¸nh s¸ng vµ phï sa cã nhiÖm vô sau: Nªu ®­îc nh÷ng nÐt kh¸i qu¸t vÒ cuéc ®êi, sù nghiÖp cña t¸c gi¶ ChÕ Lan Viªn. ChØ ra ®­îc quan niÖm nghÖ thuËt cña ChÕ Lan Viªn vËn ®éng qua tõng thêi kú lÞch sö vµ sù chi phèi cña quan niÖm nghÖ thuËt Êy ®Õn th¬ ChÕ Lan Viªn. Kh¶o s¸t vµ t×m hiÓu thÕ giíi h×nh t­îng nghÖ thuËt trong tËp ¸nh s¸ng vµ phï sa d­íi sù chi phèi cña quan niÖm nghÖ thuËt. NguyÔn ThÞ B×nh 10 K31A Khoa Ng÷ V¨n Kho¸ luËn tèt nghiÖp Tr­êng §HSP Hµ Néi 2 5. §èi t­îng, ph¹m vi nghiªn cøu §Ó lµm râ thÕ giíi h×nh t­îng nghÖ thuËt trong tËp th¬ ¸nh s¸ng vµ phï sa, kho¸ luËn tËp trung vµo 69 bµi th¬ trong tËp th¬ nµy rót tõ ChÕ Lan Viªn toµn tËp tËp I, Nxb V¨n häc 2002. MÆt kh¸c, ®Ó lµm næi bËt ®­îc nh÷ng h×nh t­îng nghÖ thuËt trong tËp th¬ ¸nh s¸ng vµ phï sa, kho¸ luËn kh«ng chØ dõng l¹i kh¶o s¸t nh÷ng s¸ng t¸c trong tËp th¬ mµ cßn ®Æt trong mèi quan hÖ víi nh÷ng s¸ng t¸c tr­íc vµ sau ®ã cña t¸c gi¶, khi cÇn thiÕt cã sù liªn hÖ më réng ®Õn s¸ng t¸c cña c¸c nhµ th¬ kh¸c. 6. Ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu Ph­¬ng ph¸p hÖ thèng Ph­¬ng ph¸p so s¸nh ®èi chiÕu Ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch v¨n häc 7. §ãng gãp cña kho¸ luËn VÒ mÆt lÝ luËn: ThÊy ®­îc sù chi phèi cña quan niÖm nghÖ thuËt ®Õn viÖc x©y dùng thÕ giíi h×nh t­îng nghÖ thuËt trong tËp th¬ ¸nh s¸ng vµ phï sa. VÒ mÆt thùc tiÔn: Gãp phÇn vµo viÖc gi¶ng d¹y, häc tËp c¸c t¸c phÈm cña ChÕ Lan Viªn trong nhµ tr­êng THPT. 8. Bè côc kho¸ luËn Kho¸ luËn ®­îc bè côc nh­ sau: Më ®Çu: 5 trang Néi dung: 36 trang Ch­¬ng 1. ChÕ Lan Viªn – cuéc ®êi vµ sù nghiÖp: 5 trang Ch­¬ng 2. Quan niÖm nghÖ thuËt vµ sù chi phèi cña quan niÖm nghÖ thuËt trong th¬ ChÕ Lan Viªn: 10 trang Ch­¬ng 3. ThÕ giíi h×nh t­îng nghÖ thuËt trong tËp ¸nh s¸ng vµ phï sa: 21 trang KÕt luËn: 2 trang Tµi liÖu tham kh¶o: 1 trang NguyÔn ThÞ B×nh 11 K31A Khoa Ng÷ V¨n Kho¸ luËn tèt nghiÖp Tr­êng §HSP Hµ Néi 2 Néi dung Ch­¬ng 1 ChÕ Lan Viªn – cuéc ®êi vµ sù nghiÖp 1.1. Cuéc ®êi t¸c gi¶ ChÕ Lan Viªn ChÕ Lan Viªn tªn thËt lµ Phan Ngäc Hoan. ¤ng sinh ngµy 23/10/1920 trong mét gia ®×nh viªn chøc nhá ë x· Cam An, huyÖn Cam Lé, tØnh Qu¶ng TrÞ. N¨m 1927, gia ®×nh «ng chuyÓn vµo An Nh¬n – B×nh §Þnh. §©y ®­îc xem lµ quª h­¬ng thø hai cña nhµ th¬ v× suèt thêi trÎ «ng ®· sèng, häc tËp vµ lµm th¬ ë ®Êy. ChÕ Lan Viªn lµm th¬ tõ n¨m 12, 13 tuæi: Tõ 1935 – 1936, «ng ®· cã th¬ vµ truyÖn ng¾n ®¨ng trªn c¸c b¸o: TiÕng trÎ, KhuyÕn häc, Phong ho¸. §Æc biÖt, tËp th¬ §iªu tµn s¸ng t¸c khi ChÕ Lan Viªn míi 17 tuæi ®· kh¼ng ®Þnh ®­îc vÞ thÕ cña nhµ th¬ trªn thi ®µn Th¬ míi. Thêi kú nµy, «ng cïng víi Hµn MÆc Tö, Qu¸ch TÊn, YÕn Lan lËp nhãm th¬ B×nh §Þnh, t¹o ®­îc dÊu Ên ®éc ®¸o trong phong trµo Th¬ míi ®­¬ng thêi. N¨m 1939, ChÕ Lan Viªn ra Hµ Néi häc, sau ®ã vµo Sµi Gßn lµm b¸o råi trë vÒ HuÕ vµ Thanh Ho¸ d¹y häc. N¨m 1942, «ng cho in tËp v¨n xu«i Vµng sao. ChÕ Lan Viªn ngõng viÕt cho ®Õn khi C¸ch m¹ng th¸ng T¸m vÒ. ¤ng tham gia phong trµo c¸ch m¹ng t¹i Qui Nh¬n, sau ®ã cïng Hoµi Thanh, L­u Träng L­, §µo Duy Anh… ra HuÕ tham gia “§oµn x©y dùng”, viÕt bµi cho b¸o QuyÕt th¾ng cña ViÖt Minh. Trong kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p, «ng ho¹t ®éng v¨n nghÖ vµ lµm b¸o t¹i Trung Bé, tham gia hai chuyÕn ®i vµo vïng chiÕn tr­êng ¸c liÖt B×nh – TrÞ – Thiªn. Th¸ng 7/1949, ChÕ Lan Viªn ®­îc kÕt n¹p §¶ng ngay trªn m¶nh ®Êt quª h­¬ng. NguyÔn ThÞ B×nh 12 K31A Khoa Ng÷ V¨n Kho¸ luËn tèt nghiÖp Tr­êng §HSP Hµ Néi 2 Sau 1954, ChÕ Lan Viªn ra Hµ Néi sinh sèng. N¨m 1960, «ng cho xuÊt b¶n tËp th¬ ¸nh s¸ng vµ phï sa – tËp th¬ ®¸nh dÊu b­íc ph¸t triÓn míi cña th¬ «ng. Suèt thêi kú kh¸ng chiÕn chèng Mü, ChÕ Lan Viªn c«ng t¸c t¹i miÒn B¾c, tham gia ban l·nh ®¹o Héi Nhµ v¨n ViÖt Nam, lµm viÖc ë b¸o V¨n häc, Uû ban v¨n ho¸ ®èi ngo¹i, dù nhiÒu diÔn ®µn v¨n ho¸ quèc tÕ ë Liªn X«, Ph¸p, Ên §é, Na Uy… ¤ng lµ ®¹i biÓu quèc héi tõ kho¸ III ®Õn kho¸ VII. Nh÷ng ho¹t ®éng Êy gióp thi sÜ cã nhiÒu ®æi míi trong s¸ng t¸c cña m×nh. Sau gi¶i phãng miÒn Nam (1975), ChÕ Lan Viªn chuyÓn vµo sinh sèng t¹i thµnh phè Hå ChÝ Minh. ¤ng mÊt t¹i ®©y ngµy 19/6/1989 (tøc ngµy 16 th¸ng 5 n¨m Kû Tþ). ChÕ Lan Viªn lµ nhµ th¬ tµi n¨ng, nhµ v¨n ho¸ cã nhiÒu ®ãng gãp to lín cho nÒn th¬ ca ViÖt Nam vµ v¨n ho¸ ViÖt Nam. ¤ng ®­îc nhËn hu©n ch­¬ng lao ®éng h¹ng II (1988), ®­îc trao tÆng gi¶i th­ëng Hå ChÝ Minh vÒ v¨n häc nghÖ thuËt ®ît I (1996). 1.2. Sù nghiÖp. TÝnh ®Õn n¨m 1996, ChÕ Lan Viªn ®· cã 13 tËp th¬ ®­îc c«ng bè víi tæng sè 1025 bµi th¬, trong ®ã cã 558 bµi thuéc vÒ phÇn Di c¶o. Toµn bé qu¸ tr×nh s¸ng t¸c cña ChÕ Lan Viªn cã thÓ chia thµnh ba chÆng g¾n bã chÆt chÏ víi ba giai ®o¹n trong cuéc ®êi nhµ th¬. 1.2.1. Giai ®o¹n tr­íc C¸ch m¹ng th¸ng T¸m 1945. TËp th¬ duy nhÊt trong giai ®o¹n nµy lµ §iªu tµn ®­îc xuÊt b¶n n¨m 1937, khi t¸c gi¶ ®ang lµ cËu häc sinh trung häc 17 tuæi. TËp th¬ gåm 36 bµi th¬ ®­îc viÕt tõ 1935 – 1937. Víi §iªu tµn, ChÕ Lan Viªn ®· hiÖn diÖn tr­íc thi ®µn Th¬ míi nh­ “Mét niÒm kinh dÞ” [10.239], g©y mét “Có sèc” ®èi víi kinh nghiÖm th¬ ca cña c«ng chóng: “Con ng­êi nµy qu¶ lµ con ng­êi cña ®Êt trêi, cña bèn ph­¬ng, kh«ng thÓ lÊy kÝch tÊc th­êng mµ hßng ®o ®­îc” [10.241]. T¸c phÈm lµ tiÕng khãc n·o nïng vÒ “c¸i ®Ñp ®· chÕt”, lµ nçi ch¸n n¶n gay g¾t thùc t¹i. Thi sÜ ®i t×m c¸i ®Ñp trong c¸i ¶o, chèi tõ thùc t¹i b»ng c¸ch ngîi ca nçi ®au buån, c¸i chÕt vµ h­ v«. NguyÔn ThÞ B×nh 13 K31A Khoa Ng÷ V¨n Kho¸ luËn tèt nghiÖp Tr­êng §HSP Hµ Néi 2 Ngoµi §iªu tµn, thêi k× nµy ChÕ Lan Viªn cßn cã tËp bót ký triÕt luËn Vµng sao (1942). 1.2.2. Giai ®o¹n hai cuéc kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p vµ chèng Mü. ë chÆng nµy, ChÕ Lan Viªn ®· cã mét qu¸ tr×nh t×m tßi, ®æi míi kh«ng ngõng, ®¸nh dÊu b»ng nh÷ng mèc quan träng trong s¸ng t¸c cña nhµ th¬. 1.2.2.1. Tõ 1945 – 1960. Sau C¸ch m¹ng th¸ng T¸m, ChÕ Lan Viªn nhiÖt t×nh tham gia c¸ch m¹ng, nh­ng sù tr­ëng thµnh cña con ng­êi nghÖ sÜ trong nhµ th¬ th× gian nan h¬n nhiÒu. Cã lÏ, nh÷ng tr¨n trë, suy ngÉm cña «ng vÒ qu¸ khø, hiÖn t¹i, vÒ hiÖn thùc míi cña d©n téc cßn gi»ng xÐ ch­a ®ñ ®é chÝn ®Ó ng©n lªn thµnh th¬. Suèt chÝn n¨m chèng Ph¸p, ChÕ Lan Viªn chØ cã mét tËp th¬ duy nhÊt Göi c¸c anh gåm 14 bµi. Thµnh c«ng cña tËp th¬ lµ “rÊt khiªm nh­êng” [9.209]. Tuy nhiªn, tËp th¬ mang ý nghÜa nhËn ®­êng, ®¸nh dÊu sù chuyÓn biÕn trong t­ t­ëng, t×nh c¶m vµ nhËn thøc cña nhµ th¬. 1.2.2.2. Tõ 1960 – 1975. Cuéc “lét x¸c” trë vÒ víi nh©n d©n ®Õn lóc nµy ®· ®em ®Õn cho ChÕ Lan Viªn nguån c¶m høng míi d¹t dµo. Tµi n¨ng cña thi sÜ ®· ®¹t tíi “®é chÝn” thùc sù víi tËp ¸nh s¸ng vµ phï sa. TËp th¬ gåm 69 bµi, xuÊt b¶n n¨m 1960. TËp th¬ ®¸nh dÊu b­íc tr­ëng thµnh v÷ng ch¾c cña ChÕ Lan Viªn trªn con ®­êng th¬ c¸ch m¹ng vµ lµ mét trong nh÷ng thµnh c«ng xuÊt s¾c ®ãng gãp vµo nÒn th¬ hiÖn ®¹i ViÖt Nam. 69 bµi th¬ lµ hµnh tr×nh t­ t­ëng cña ng­êi nghÖ sÜ ®i “tõ thung lòng ®au th­¬ng ra c¸nh ®ång vui”, “tõ ch©n trêi cña mét ng­êi ®Õn ch©n trêi cña mäi ng­êi” [Xem 9.221]. ¸nh s¸ng vµ phï sa lµ bµi ca thÓ hiÖn lßng biÕt ¬n vµ sù g¾n bã cña nhµ th¬ víi cuéc ®êi, víi nh©n d©n, ®Êt n­íc vµ §¶ng kÝnh yªu. Cã thÓ nãi, tËp th¬ ®· ®¸nh dÊu cuéc “®æi dßng” “ngo¹n môc” [9.213] cña ChÕ Lan Viªn. §ã lµ chiÕn th¾ng trong cuéc phÊn NguyÔn ThÞ B×nh 14 K31A Khoa Ng÷ V¨n Kho¸ luËn tèt nghiÖp Tr­êng §HSP Hµ Néi 2 ®Êu cña riªng c¸ nh©n nhµ th¬, ®ång thêi còng lµ chiÕn th¾ng cña nÒn th¬ theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa. ¸nh s¸ng vµ phï sa ®· cho thÊy sù ®Þnh h×nh nh÷ng nÐt c¬ b¶n cña phong c¸ch ChÕ Lan Viªn. Hån th¬ «ng ®¹t ®­îc sù hµi hoµ tuyÖt ®Ñp gi÷a xóc c¶m vµ t­ t­ëng. Sau ¸nh s¸ng vµ phï sa, nh÷ng n¨m th¸ng hµo hïng cña cuéc kh¸ng chiÕn chèng Mü ®· kh¬i nguån cho hån th¬ ChÕ Lan Viªn në ré. Mét lo¹t c¸c tËp th¬ mang tinh thÇn “nhËp cuéc” chiÕn ®Êu cña nhµ v¨n – chiÕn sÜ: Hoa ngµy th­êng – chim b¸o b·o (1967), Nh÷ng bµi th¬ ®¸nh giÆc (1972), ®· hoµn thµnh cuéc hµnh tr×nh tõ c¸i t«i c« ®¬n l¹c lâng trë vÒ gi÷a lßng d©n téc Êm ¸p yªu th­¬ng. M¹ch th¬ Êy tiÕp tôc ch¶y trµn tíi mét sè tËp th¬ xuÊt b¶n sau ngµy ®Êt n­íc toµn th¾ng cña ChÕ Lan Viªn nh­ H¸i theo mïa (1977), Hoa trªn ®¸ (1984). Ngoµi s¸ng t¸c th¬, thêi kú nµy ChÕ Lan Viªn cã viÕt mét sè bót ký, tuú bót ghi l¹i hiÖn thùc chiÕn ®Êu cña qu©n vµ d©n ta ë nh÷ng n¬i «ng cã ®iÒu kiÖn th©m nhËp thùc tiÔn nh­: Th¨m Trung Quèc (1963), Nh÷ng ngµy næi giËn (1966), Giê cña sè thµnh (1977), Bay theo ®­êng d©n téc ®ang bay (1977),… Bªn c¹nh ®ã lµ c¸c tËp phª b×nh v¨n häc víi lèi viÕt d¹t dµo c¶m xóc, thÓ hiÖn ngßi bót rÊt riªng cña ChÕ Lan Viªn: Phª b×nh v¨n häc (1962), Vµo nghÒ (bót danh Chµng V¨n – 1962), Suy nghÜ vµ b×nh luËn (1971)… 1.2.3. Nh÷ng n¨m cuèi ®êi. Kh¸ng chiÕn chèng Mü thµnh c«ng, ®Êt n­íc thèng nhÊt vµ chuyÓn sang mét thêi kú míi víi nhiÒu khã kh¨n, th¸ch thøc thêi hËu chiÕn. Tõ §¹i héi §¶ng lÇn thø VI (1986), c«ng cuéc ®æi míi ®Êt n­íc ®­îc më ra. Lµ nhµ th¬ nh¹y bÐn víi sù chuyÓn biÕn vµ yªu cÇu cña thêi ®¹i, ChÕ Lan Viªn cã sù biÕn ®æi trong s¸ng t¸c cña m×nh. Sù chuyÓn h­íng Êy ®­îc b¾t ®Çu ë tËp th¬ Hoa trªn ®¸ (1984), tiÕp ®ã lµ Ta göi cho m×nh (1986), vµ khÐp l¹i víi c¸c tËp Di NguyÔn ThÞ B×nh 15 K31A Khoa Ng÷ V¨n Kho¸ luËn tèt nghiÖp Tr­êng §HSP Hµ Néi 2 c¶o th¬ (tËp I – 1992, tËp II – 1993, tËp III - 1996) xuÊt b¶n sau khi nhµ th¬ qua ®êi. Ba tËp Di c¶o th¬ víi 558 bµi th¬, trong ®ã cã 309 bµi ®­îc viÕt trong hai n¨m cuèi ®êi, thùc sù ®· ®em ®Õn cho ng­êi ®äc sù ph¸t hiÖn míi víi nhiÒu bÊt ngê vÒ ChÕ Lan Viªn. §ã còng lµ “niÒm söng sèt” cuèi cïng thi sÜ ®Ó l¹i cho ng­êi yªu th¬. Bªn c¹nh th¬, giai ®o¹n nµy ChÕ Lan Viªn tiÕp tôc viÕt tiÓu luËn phª b×nh v¨n häc víi c¸c tËp nh­: Tõ g¸c khuª v¨n ®Õn qu¸n Trung T©n (1981), NghÜ c¹nh dßng th¬ (1982) vµ Ngo¹i vi th¬ (1987). Cã thÓ nãi “ChÕ Lan Viªn lµ mét trong nh÷ng tªn tuæi hµng ®Çu cña nÒn th¬ ViÖt Nam thÕ kû XX” [8.96]. Víi trªn n¨m m­¬i n¨m lao ®éng nghÖ thuËt, «ng ®· ®Ó l¹i 13 tËp th¬ gåm h¬n 1000 bµi th¬, trong ®ã cã nh÷ng thi phÈm g©y ®­îc tiÕng vang lín, trë thµnh nh÷ng hiÖn t­îng næi bËt trong ®êi sèng v¨n häc ®­¬ng thêi. Con ®­êng s¸ng t¹o cña ChÕ Lan Viªn lµ qu¸ tr×nh t×m tßi, kh«ng ngõng kiÕm t×m qua nh÷ng ®Ønh cao, ®i tõ “Ma” - §iªu tµn qua “Ng­êi” - ¸nh s¸ng vµ phï sa ®Õn “M×nh” – Di c¶o th¬ [2.229]. Suèt cuéc ®êi, ChÕ Lan Viªn ®· sèng cho ®Êt n­íc, cho th¬. NguyÔn ThÞ B×nh 16 K31A Khoa Ng÷ V¨n Kho¸ luËn tèt nghiÖp Tr­êng §HSP Hµ Néi 2 Ch­¬ng 2 Quan niÖm nghÖ thuËt vµ sù chi phèi cña quan niÖm nghÖ thuËt trong th¬ ChÕ Lan Viªn 2.1. Quan niÖm nghÖ thuËt cña ChÕ Lan Viªn 2.1.1. ThuËt ng÷ “Quan niÖm nghÖ thuËt” Theo tõ ®iÓn thuËt ng÷ v¨n häc, quan niÖm nghÖ thuËt lµ “nguyªn t¾c c¾t nghÜa thÕ giíi vµ con ng­êi vèn cã cña h×nh thøc nghÖ thuËt, ®¶m b¶o cho nã kh¶ n¨ng thÓ hiÖn ®êi sèng víi mét chiÒu s©u nµo ®ã”; “Lµ sù miªu t¶ h÷u h¹n cña thÕ giíi v« h¹n lµ cuéc ®êi, h×nh t­îng v¨n häc ph¶i ®­îc më ®Çu vµ kÕt thóc ë ®©u ®ã, con ng­êi vµ c¶nh vËt ph¶i ®­îc nh×n ë gi¸c ®é nµo ®ã” [5.274]. “Quan niÖm nghÖ thuËt lµ h×nh thøc bªn trong cña sù chiÕm lÜnh ®êi sèng, lµ hÖ qui chiÕu Èn ch×m trong h×nh thøc nghÖ thuËt, nã g¾n víi c¸c ph¹m trï ph­¬ng ph¸p s¸ng t¸c, phong c¸ch nghÖ thuËt, lµm thµnh th­íc ®o cña h×nh thøc v¨n häc vµ lµ c¬ së cña t­ duy nghÖ thuËt” [5.275]. “Quan niÖm nghÖ thuËt vÒ thÕ giíi vµ con ng­êi thÓ hiÖn ë ®iÓm nh×n nghÖ thuËt ë chñ ®Ò c¶m nhËn ®êi sèng ®­îc hiÓu nh­ nh÷ng h»ng sè t©m lÝ cña chñ thÓ, ë kiÓu nh©n vËt vµ biÕn cè mµ t¸c phÈm cung cÊp, ë c¸ch xö lÝ c¸c biÕn cè vµ quan hÖ nh©n vËt” [5.274]. Nh­ vËy cã thÓ thÊy, kiÓu nh©n vËt, bøc tranh ®êi sèng trong mçi t¸c phÈm chÞu sù chi phèi cña quan niÖm nghÖ thuËt cña t¸c gi¶. Mçi nhµ v¨n khi cÇm bót s¸ng t¸c sÏ cã l¨ng kÝnh riªng nh×n nhËn thÕ giíi vµ con ng­êi. Tõ ®ã, mçi t¸c gi¶ sÏ t¹o dùng cho ®øa con tinh thÇn cña m×nh mét bøc tranh ®êi sèng riªng víi thÕ giíi nh÷ng h×nh t­îng riªng biÖt, ®éc ®¸o. Khi cÇm bót, Nam Cao lu«n quan niÖm v¨n häc ph¶i g¾n bã víi ®êi sèng cña nh©n d©n lao ®éng: “NghÖ thuËt kh«ng cÇn lµ ¸nh tr¨ng lõa dèi, kh«ng nªn lµ ¸nh tr¨ng lõa dèi, nghÖ thuËt cã thÓ chØ lµ tiÕng kªu ®au khæ kia tho¸t ra tõ nh÷ng kiÕp lÇm than” [4.233]. NguyÔn ThÞ B×nh 17 K31A Khoa Ng÷ V¨n Kho¸ luËn tèt nghiÖp Tr­êng §HSP Hµ Néi 2 Víi quan niÖm nghÖ thuËt nh­ vËy, ta hiÓu v× sao h×nh t­îng ng­êi trÝ thøc tiÓu t­ s¶n nghÌo vµ nh÷ng ng­êi n«ng d©n ®ãi khæ, bÞ bÇn cïng ho¸ ë n«ng th«n l¹i lµ nh÷ng h×nh t­îng nghÖ thuËt trung t©m trong s¸ng t¸c cña Nam Cao tr­íc C¸ch m¹ng th¸ng T¸m. Nh÷ng §iÒn, Hé, ChÝ PhÌo, ThÞ Në, Lang RËn,… chØ cã thÓ b­íc ra tõ mét quan niÖm nghÖ thuËt “vÞ nh©n sinh” cña Nam Cao. 2.1.2. Quan niÖm nghÖ thuËt cña ChÕ Lan Viªn ChÕ Lan Viªn ®Õn víi v¨n ch­¬ng tõ rÊt sím, khi cßn lµ mét cËu häc sinh trung häc phæ th«ng. Víi trªn n¨m m­¬i n¨m cÇm bót, ChÕ Lan Viªn lu«n ®em ®Õn sù bÊt ngê kh«ng chØ víi giíi nghiªn cøu mµ c¶ víi ®«ng ®¶o b¹n ®äc. ChÕ Lan Viªn lµ nhµ th¬ sím cã ý thøc tù gi¸c vÒ nghÒ. ¤ng cã nh÷ng ph¸t biÓu mang tÝnh chÊt tuyªn ng«n vÒ nghÖ thuËt, ®­a ra nhiÒu ®Þnh nghÜa vÒ th¬, vÒ nghÒ th¬ vµ phæ biÕn h¬n c¶ lµ h×nh thøc “sæ tay th¬”. Nh÷ng quan niÖm nghÖ thuËt cña «ng “võa ®éc ®¸o, võa phong phó vµ kh¸ phøc t¹p” [9.195], diÔn biÕn theo tõng thêi kú lÞch sö. 2.1.2.1. Giai ®o¹n tr­íc C¸ch m¹ng th¸ng T¸m 1945 Tr­íc C¸ch m¹ng th¸ng T¸m, mÆc dï n»m trong quan ®iÓm tho¸t li hiÖn thùc cña v¨n häc l·ng m¹n ®­¬ng thêi, nh­ng khuynh h­íng thÈm mÜ cña ChÕ Lan Viªn vÉn cã ®iÓm ®¸ng l­u ý. Trong lêi tùa tËp §iªu tµn, «ng ®· tr×nh bµy mét quan niÖm kh¸c ng­êi vÒ b¶n chÊt cña thi ca: “Hµn MÆc Tö nãi lµm th¬ lµ §iªn. T«i thªm: Lµm th¬ lµ lµm sù phi th­êng. Thi sÜ kh«ng ph¶i lµ ng­êi. Nã lµ ng­êi M¬, ng­êi Say, ng­êi §iªn. Nã lµ Tiªn, lµ Ma, lµ QuØ, lµ Tinh, lµ Yªu. Nã tho¸t hiÖn t¹i, nã x¸o trén dÜ v·ng, nã «m trïm t­¬ng lai. Ng­êi ta kh«ng hiÓu ®­îc v× nã nãi nh÷ng c¸i v« nghÜa, tuy r»ng nh÷ng c¸i v« nghÜa hîp lÝ” [9.195]. V× vËy, trong c¸c s¸ng t¸c thêi kú nµy cña ChÕ Lan Viªn kh«ng cã chç cho c¸i b×nh th­êng. NguyÔn ThÞ B×nh 18 K31A Khoa Ng÷ V¨n Kho¸ luËn tèt nghiÖp Tr­êng §HSP Hµ Néi 2 Víi quan niÖm nghÖ thuËt Êy, ChÕ Lan Viªn ®· x©y dùng trªn lÇu th¬ cña m×nh nh÷ng nçi ¸m ¶nh kinh dÞ, nh÷ng buån ®au trë thµnh l¹c thó, thµnh lÏ sèng. “Ta h·y nghe trong må s©u l¹nh lÏo TiÕng thÞt ng­êi n¶y në, tiÕng x­¬ng rªn Ta h·y nghe m¬ mµng trong cá hÐo TiÕng c« hån lÆng thë khÝ trêi ®ªm” (Bãng tèi - §iªu tµn) H¹t nh©n cèt lâi cña quan niÖm th¬ trªn lµ sù ®Ò cao c¸i tét cïng, xem th¬ nh­ mét hµnh ®éng phi th­êng v­ît ra khái mäi sù th­êng ®Ó lu«n kh¸c l¹ vµ ®¹t tíi sù tét cïng. ChÕ Lan Viªn say mª “c¸i phi th­êng”Êy xÐt vÒ ph­¬ng diÖn nghÖ thuËt thi ca chÝnh lµ sù “®éc ®¸o”. §©y lµ nÐt quan träng vµ nhÊt qu¸n trong phong c¸ch th¬ ChÕ Lan Viªn. 2.1.2.2. Giai ®o¹n hai cuéc kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p vµ chèng Mü C¸ch m¹ng th¸ng T¸m 1945 ®· cuèn mäi trµo l­u t­ t­ëng, mäi tr­êng ph¸i v¨n ch­¬ng vµo ®øng d­íi bãng cê ®á sao vµng. Nh­ nhiÒu nhµ Th¬ míi ®­¬ng thêi, ChÕ Lan Viªn – thi sÜ tõng ®au buån khãc than cho ®Êt n­íc non Chµm ®· tõ bá thÕ giíi quan siªu h×nh cùc ®oan ®Ó tõng b­íc hoµn thiÖn thÕ giíi quan céng s¶n. “Khi ®· cã h­íng råi”, «ng ®­a lÇu th¬ cña m×nh tõ câi “mu«n xa” cña “U buån”, “Bãng tèi” trë vÒ gi÷a vßm trêi Nh©n d©n vµ Tæ quèc. ¤ng cïng thÕ hÖ c¸c nhµ Th¬ míi ®­a th¬ tõ “cÆp m¾t mÜ nh©n, tõ nçi buån son phÊn, rong rªu xuèng víi ®¸m ®«ng, víi bïn ®Êt, víi må h«i vµ m¸u x­¬ng cuéc ®êi” [2.225]. Quan niÖm nghÖ thuËt cña ChÕ Lan Viªn ®­îc ph¸t biÓu qua nh÷ng chuyÕn ®i thuyÕt tr×nh vÒ kinh nghiÖm s¸ng t¸c: “Tr­íc hÕt chóng ta lµm v¨n nghÖ lµ ®Ó t¶ sù thËt. V¶ ch¨ng sau nµy muèn truyÒn c¶m cho ng­êi ®äc, cè nhiªn kh«ng ph¶i chØ nãi c¸i c¶m xóc cña ta mµ ph¶i nãi c¶ sù viÖc” [9.197]. ¤ng ph¸n xÐt l¹i th¬ m×nh: NguyÔn ThÞ B×nh 19 K31A Khoa Ng÷ V¨n Kho¸ luËn tèt nghiÖp Tr­êng §HSP Hµ Néi 2 “Suèt mét ®êi ¨n h¹t g¹o nh©n d©n LÇn thø nhÊt nhµ v¨n ®i häc cÊy Bçng hèi tiÕc ngh×n c©u th¬ n­íc ch¶y Chöa v× ng­êi b»ng mét b÷a c¬m ¨n” (§i thùc tÕ - ¸nh s¸ng vµ phï sa) Vµ døt kho¸t lùa chän nhiÖm vô míi cho th¬: “Th¬ x­a chØ hay than mµ Ýt hái §¶ng d¹y ta: Th¬ ph¶i tr¶ lêi” (NghÜ vÒ th¬ - Hoa ngµy th­êng – Chim b¸o b·o) NÕu tr­íc kia ChÕ Lan Viªn tõng kh¼ng ®Þnh thi sÜ lµ mét chñng lo¹i ng­êi ®Æc biÖt, ®øng cao h¬n hiÖn t¹i, nãi nh÷ng ®iÒu ng­êi b×nh th­êng kh«ng thÓ hiÓu th× giê ®©y «ng chØ t©m niÖm mét ®iÒu: “Th¬ cÇn cã Ých”. Vµ th¬ «ng tù nguyÖn phôc tïng lîi Ých c¸ch m¹ng: “T«i viÕt cho ai? Cho c¶ mäi ng­êi Vµ rÊt gÇn cho nh÷ng ®øa em t«i Ngµy ®au khæ khÐp tay trong tñi cùc Nay më tay ra biÓn réng s«ng dµi Cho ai cò th¬ t«i lµm ­ít ¸o Nay hä vÒ s­ëi n¾ng d­íi th¬ t«i” (NghÜ vÒ th¬ - ¸nh s¸ng vµ phï sa) Còng gièng nh­ c¸c nhµ th¬ c¸ch m¹ng ®­¬ng thêi, ChÕ Lan Viªn xem th¬ lµ vò khÝ ®Ó c¶i t¹o t­ t­ëng vµ xung trËn chiÕn ®Êu: “Th¬ t«i sinh gi÷a nh÷ng ngµy diÖt Mü Vãc nhµ th¬ ®øng ngang tÇm chiÕn luü Bªn nh÷ng chiÕn sÜ ®uæi xe t¨ng ngoµi ®ång vµ h¹ trùc tr¨ng r¬i” Th¬ lµ bµi ca ®Ó ngîi ca sù phôc sinh k× diÖu cña t©m hån: “X­a ë s«ng Ng« ta ®¸nh mÊt vµng NguyÔn ThÞ B×nh 20 K31A Khoa Ng÷ V¨n