Tài liệu Thẩm quyền dân sự theo loại việc của tòa án về giải quyết tranh chấp kinh doanh thương mại

0ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT NGUYỄN THỊ HIÊN THẨM QUYỀN DÂN SỰ THEO LOẠI VIỆC CỦA TÒA ÁN VỀ GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP KINH DOANH THƢƠNG MẠI Chuyên ngành : Luật dân sự Mã số : 60 38 30 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Người hướng dẫn khoa học: TS.BÙI THỊ HUYỀN Hà Nội – 2014 LỜI CAM ĐOAN T«i xin cam ®oan LuËn v¨n lµ c«ng tr×nh nghiªn cøu cña riªng t«i. C¸c kÕt qu¶ nªu trong LuËn v¨n ch-a ®-îc c«ng bè trong bÊt kú c«ng tr×nh nµo kh¸c. C¸c sè liÖu, vÝ dô vµ trÝch dÉn trong LuËn v¨n ®¶m b¶o tÝnh chÝnh x¸c, tin cËy vµ trung thùc. T«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n! NGƢỜI CAM ĐOAN NGUYỄN THỊ HIÊN MỤC LỤC Trang Trang phụ bìa Lời cam đoan Mục lục Danh mục các ký hiệu, Các chữ viết tắt Danh mục các bảng MỞ ĐẦU 1 CHƢƠNG 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ THẨM QUYỀN DÂN SỰ THEO LOẠI VIỆC CỦA TÒA ÁN VỀ GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP KINH DOANH, THƢƠNG MẠI 10 1.1. KHÁI NIỆM THẨM QUYỀN DÂN SỰ THEO LOẠI VIỆC CỦA TÒA ÁN VỀ GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP KINH DOANH, THƢƠNG MẠI. 10 1.2. ĐẶC ĐIỂM VỀ THẨM QUYỀN GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP KINH DOANH, THƢƠNG MẠI CỦA TÒA ÁN THEO LOẠI VIỆC 17 1.3. Ý NGHĨA CỦA VIỆC QUY ĐỊNH THẨM QUYỀN DÂN SỰ THEO LOẠI VIỆC CỦA TÒA ÁN VỀ GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP KINH DOANH THƢƠNG MẠI 22 1.4. CƠ SỞ VIỆC XÂY DỰNG CÁC QUY ĐỊNH VỀ THẨM QUYỀN DÂN SỰ THEO LOẠI VIỆC CỦA TÒA ÁN VỀ GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP KINH DOANH THƢƠNG MẠI 26 1.4.1 Việc xây dựng các quy định về thẩm quyền giải quyết tranh chấp kinh doanh thương mại của Tòa án phải xuất phát từ chủ trương của Đảng về chiến lược cải cách tư pháp. 26 1.4.2. Việc xây dựng các quy định về thẩm quyền giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại của Tòa án xuất phát từ tính chất quan hệ pháp luật nội dung mà Tòa án cần giải quyết. 28 1.4.3. Việc xây dựng các quy định về thẩm quyền giải quyết tranh chấp kinh doanh thương mại của Tòa án xuất phát từ quyền định đoạt của các đương sự 29 1.4.4. Việc xây dựng các quy định về thẩm quyền giải quyết tranh chấp kinh doanh thương mại của Tòa án phải căn cứ vào tình hình phát triển kinh tế, xã hội của đất nước và xuất phát từ thực tiễn giải quyết các tranh chấp 29 1.5. SƠ LƢỢC QUÁ TRÌNH PHÁT TRIỂN CỦA PHÁP LUẬT TỐ TỤNG DÂN SỰ VIỆT NAM VỀ THẨM QUYỀN GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP KINH DOANH, THƢƠNG MẠI. 31 1.5.1 Giai đoạn trước năm 1994. 32 1.5.2. Giai đoạn 1994 đến 2004 34 1.5.3. Giai đoạn 2004 đến nay 34 1.6 PHÁP LUẬT NƢỚC NGOÀI VỀ THẨM QUYỀN DÂN SỰ CỦA TÒA ÁN TRONG VIỆC GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP KINH DOANH, THƢƠNG MẠI.36 CHƢƠNG 2: NỘI DUNG CÁC QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT TỐ TỤNG DÂN SỰ HIỆN HÀNH VỀ THẨM QUYỀN DÂN SỰ THEO LOẠI VIỆC CỦA TÒA ÁN VỀ GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP KINH DOANH, THƢƠNG MẠI 40 2.1. THẨM QUYỀN DÂN SỰ GIẢI QUYẾT CÁC TRANH CHẤP KINH DOANH, THƢƠNG MẠI CỦA TÒA ÁN THEO LOẠI VIỆC 40 2.1.1 Tranh chấp phát sinh trong hoạt động kinh doanh thương mại giữa các cá nhân, tổ chức có đăng ký kinh doanh với nhau 41 2.1.2 Tranh chấp về quyền sở hữu trí tuệ, chuyển giao công nghệ giữa cá nhân, tổ chức với nhau 46 2.1.3 Tranh chấp giữa công ty với các thành viên công ty, giữa các thành viên công ty với nhau liên quan đến việc thành lập, hoạt động, giải thể, sáp nhập, hợp nhất, chia, tách, chuyển đổi hình thức tổ chức của công ty. 52 2.1.4 Tranh chấp khác về kinh doanh, thương mại mà pháp luật có quy định 56 2.2. PHÂN BIỆT THẨM QUYỀN CỦA TÒA ÁN VÀ TRỌNG TÀI TRONG VIỆC GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP KINH DOANH THƢƠNG MẠI. 57 CHƢƠNG 3: THỰC TIỄN ÁP DỤNG VÀ HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VỀ THẨM QUYỀN DÂN SỰ THEO LOẠI VIỆC CỦA TÒA ÁN VỀ GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP KINH DOANH THƢƠNG MẠI 64 3.1. THỰC TIỄN ÁP DỤNG CÁC QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT TTDS VỀ THẨM QUYỀN DÂN SỰ THEO LOẠI VIỆC CỦA TÒA ÁN VỀ GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP KINH DOANH, THƢƠNG MẠI. 3.1.1 Bất cập trong quy định khoản 1 Điều 29 BLTTDS 64 66 3.1.2 Bất cập do quy định về chủ thể trong quan hệ kinh doanh, thương mại còn chưa đầy đủ 70 3.1.3 Bất cập trong quy định tại khoản 2 Điều 29 BLTTDS 72 3.1.4 Bất cập trong quy định tại khoản 3 Điều 29 BLTTDS 74 3.1.5 Bất cập trong quy định tại khoản 4 Điều 29 BLTTDS 77 3.1.6 Bất cập về vấn đề phân định thẩm quyền của Tòa án và Trọng tài 77 3.2. PHƢƠNG HƢỚNG CỦA VIỆC HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VỀ THẨM QUYỀN DÂN SỰ THEO LOẠI VIỆC CỦA TÒA ÁN VỀ GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP KINH DOANH, THƢƠNG MẠI. 79 3.3. MỘT SỐ KIẾN NGHỊ HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VỀ THẨM QUYỀN DÂN SỰ THEO LOẠI VIỆC CỦA TÒA ÁN VỀ GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP KINH DOANH THƢƠNG MẠI. 82 3.3.1. Kiến nghị hoàn thiện các quy định của pháp luật tố tụng dân sự liên quan đến khoản 1 Điều 29 BLTTDS và vấn đề chủ thể trong quan hệ kinh doanh, thương mại 82 3.3.2. Kiến nghị hoàn thiện các quy tại khoản 2 Điều 29 BLTTDS 84 3.3.3. Kiến nghị hoàn thiện các quy định tại khoản 3 Điều 29 BLTTDS 85 3.3.4. Kiến nghị hoàn thiện quy định tại khoản 4 Điều 29 BLTTDS 87 3.3.5. Kiến nghị hoàn thiện quy định về phân định thẩm quyền giữa Tòa án và trọng tài 88 KẾT LUẬN 90 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 92 DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT 1. BLDS: Bộ luật dân sự 2. BLTTDS: Bộ luật Tố tụng dân sự 3. PLTTGQCVADS: Pháp lệnh thủ tục giải quyết các vụ án dân sự 4. PLTTGQCVAKT: Pháp lệnh thủ tục giải quyết các vụ án kinh tế 5. TTDS: Tố tụng dân sự 6. TAND: Tòa án nhân dân 7. TANDTC: Tòa án nhân dân tối cao 8. HĐTP: Hội đồng thẩm phán DANH MỤC CÁC BẢNG Số hiêu ̣ Tên bảng Trang 1 Tình hình thụ lý và giải quyết các tranh chấp kinh 64 doanh, thƣơng mại ở cấp sơ thẩm của ngành TAND từ 2007 đến 2013 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của việc nghiên cứu đề tài. Chúng ta đang sống trong một thế giới mới, thế giới toàn cầu hóa với những thay đổi lớn, đa dạng và phức tạp, có ảnh hưởng đến bất cứ quốc gia nào và cá nhân nào. Xu hướng hội nhập đã đưa đến cho đất nước ta những đổi mới tích cực trên các lĩnh vực: Kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội, khoa học kỹ thuật, công nghệ mới... Có thể nói, số lượng các tranh chấp về kinh doanh, thương mại được giải quyết tại cơ quan tòa án đã phản ánh một thực tế về sự gia tăng của các tranh chấp kinh doanh, thương mại cũng như các loại án đặc thù, mới phát sinh. Từ thực tế khách quan đó đòi hỏi cần có một cơ chế hữu hiệu nhằm giải quyết các tranh chấp kinh doanh, thương mại để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các bên tham gia tố tụng, đồng thời đảm bảo trật tự xã hội, sự lành mạnh trong môi trường kinh doanh. Khi tranh chấp xảy ra có rất nhiều con đường giải quyết mà các bên có thể lựa chọn. Con đường nào ngắn nhất, ít tốn kém nhất có thể khôi phục lại được các quyền, lợi ích hợp pháp của mình sẽ được các bên lựa chọn. Trên thực tế, tranh chấp kinh doanh, thương mại có thể được giải quyết bằng những con đường như thương lượng, hòa giải, Trọng tài, Tòa án. Tòa án với vai trò là một thiết chế tài phán công với những ưu điểm của nó vẫn được các đương sự lựa chọn để giải quyết tranh chấp nói chung và tranh chấp kinh doanh thương mại nói riêng. Giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại bằng Tòa án là hình thức giải quyết tranh chấp do cơ quan tài phán của nhà nước thực hiện, được tiến hành theo trình tự, thủ tục nghiêm ngặt, chặt chẽ. Bản án hay quyết định của Tòa án về vụ việc tranh chấp được đảm bảo thi hành bằng sức mạnh cưỡng chế nhà nước. Tuy nhiên Bộ luật Tố tụng dân sự 2004 qua nhiều năm áp dụng đã bộc lộ những hạn chế. Điều này ảnh hưởng đến phán quyết của Tòa án làm cho chất lượng xét xử chưa cao, số 1 lượng các bản án bị hủy, sửa nhiều, số lượng các vụ án tồn đọng không phải là nhỏ. Có thể nói, BLTTDS năm 2004 nay là Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của BLTTDS đã có nhiều quy định mới về thẩm quyền dân sự của Tòa án trong việc giải quyết các tranh chấp về kinh doanh, thương mại, bảo vệ kịp thời lợi ích hợp pháp của các cá nhân, tổ chức, bảo đảm pháp chế xã hội chủ nghĩa. Tuy nhiên, do sự phát triển của tình hình kinh tế - xã hội đất nước và mặc dù đã có sự sửa đổi, bổ sung nhưng nhiều quy định trong BLTTDS về thẩm quyền dân sự của Tòa án trong việc giải quyết các loại việc tranh chấp kinh doanh, thương mại vẫn tồn tại những bất cập, thiếu sót, cần được hoàn thiện theo hướng các quy định của pháp luật phải chặt chẽ, thuận tiện cho người dân, các doanh nhân trong việc tiếp cận công lý đồng thời phải tiếp thu có chọn lọc những kinh nghiệm của nước ngoài cho phù hợp với hoàn cảnh của nước ta. Do vậy việc nghiên cứu chuyên sâu nhằm làm rõ những vấn đề lý luận và thực tiễn về thẩm quyền dân sự theo loại việc của Tòa án về giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại, đề xuất những kiến nghị nhằm hoàn thiện pháp luật về vấn đề này là cần thiết. Kết quả nghiên cứu của tác giả có ý nghĩa tham khảo cho việc hoàn thiện các quy định của BLTTDS, tạo cơ sở pháp lý cho việc giải quyết các loại việc về tranh chấp kinh doanh, thương mại được thuận lợi, nhanh chóng, đảm bảo tính thống nhất, đồng bộ, minh bạch, khả thi, đầy đủ, hiệu quả của hệ thống pháp luật. Chính vì vậy tác giả chọn đề tài: “Thẩm quyền dân sự theo loại việc của Tòa án về giải quyết tranh chấp kinh doanh, thƣơng mại.” làm luận văn thạc sĩ luật học của mình. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài. Vấn đề xác định thẩm quyền dân sự theo loại việc của Tòa án về giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại trong tố tụng dân sự còn nhiều vướng mắc và có nhiều ý kiến khác nhau đòi hỏi cần phải có sự nghiên cứu 2 một cách công phu và nghiêm túc nhằm đề ra những giải pháp cho việc hoàn thiện các quy định của pháp luật tố tụng dân sự về vấn đề này. Trước khi Bộ luật Tố tụng dân sự 2004 ra đời đã có rất nhiều khóa luận tốt nghiệp, luận văn, luận án, bài viết về các vấn đề liên quan đến giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại, trong đó ít nhiều đề cập đến thẩm quyền dân sự của tòa án theo loại việc về giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại. Chẳng hạn như: - Luận án tiến sĩ luật học của tác giả Đào Văn Hội với đề tài: “Giải quyết tranh chấp kinh tế trong điều kiện kinh tế thị trường ở Việt Nam” bảo vệ năm 2003 - Luận án tiến sĩ luật học của tác giả Nguyễn Thị Kim Vinh với đề tài “Pháp luật về giải quyết tranh chấp kinh doanh bằng con đường tòa án ở Việt Nam” bảo vệ năm 2003 - Bài viết “Xác định thẩm quyền theo vụ việc của Tòa án” của Tiến sĩ Phan Chí Hiếu đăng trên Tạp chí Nghiên cứu Lập pháp số 2 năm 2004. Sau khi Bộ luật Tố tụng dân sự 2004 ra đời nay là Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của BLTTDS cũng có rất nhiều công trình nghiên cứu, luận án, luận văn, bài viết đề cập những khía cạnh về thẩm quyền giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại: - Tác giả Viên Thế Giang với bài: “Thẩm quyền giải quyết kinh doanh theo Bộ luật Tố tụng dân sự 2004” đăng trên Tạp chí Nhà nước và Pháp luật số 12 năm 2005. - Tiến sĩ Phan Chí Hiếu với bài “Thẩm quyền giải quyết tranh chấp kinh doanh theo Bộ luật Tố tụng dân sự và các vấn đề đặt ra trong thực tiễn thi hành” đăng trên Tạp chí Nhà nước và Pháp luật số 10 năm 2005 và bài “Thực trạng pháp luật giải quyết tranh chấp kinh doanh ở Việt Nam” đăng trên Tạp chí Dân chủ và Pháp luật số 12 năm 2005. 3 - Thạc sĩ Trần Đình Khánh với bài “Thẩm quyền giải quyết các tranh chấp kinh doanh, thương mại và lao động theo Bộ luật Tố tụng dân sự 2004” đăng trên Tạp chí Kiểm sát. Viện kiểm sát nhân dân tối cao số 5 năm 2005. - Tác giả Dương Nguyệt Nga với bài “Các phương thức giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại theo pháp luật Việt Nam trong điều kiện hội nhập kinh tế quốc tế” đăng trên Tạp chí Tòa án nhân dân. Tòa án nhân dân tối cao số 16 năm 2007. - Tác giả Vũ Thị Hồng Vân với bài “Về thẩm quyền giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại của Tòa án theo Bộ luật Tố tụng dân sự 2004” đăng trên Tạp chí Luật học, Trường Đại học Luật Hà Nội số 4 năm 2008. - Bài viết “Giải quyết tranh chấp kinh doanh thương mại theo quy định của Bộ luật Tố tụng dân sự năm 2004” của tác giả Viên Thế Cương đăng trên Tạp chí Nhà nước và Pháp luật số 12/2005; - Bài viết “Thẩm quyền của Tòa án nhân dân” của tác giả Nguyễn Việt Cường đăng trên Tạp chí Luật học 2005 - số đặc san về Bộ luật Tố tụng dân sự; - Luận văn thạc sĩ luật học của tác giả Vũ Đức Hoàng với đề tài: “Một số giải pháp nâng cao hiệu quả giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại tại Tòa án nhân dân cấp huyện” năm 2009; - Luận văn thạc sĩ luật học của tác giả Vũ Thị Huệ với đề tài “Hỗ trợ của Tòa án đối với giải quyết tranh chấp thương mại bằng trọng tài” năm 2010. Trong luận văn của mình tác giả Vũ Thị Huệ đã chỉ ra vị trí, vai trò của Tòa án trong tiến trình giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại bằng cơ quan tài phán Trọng tài đồng thời đánh giá mối quan hệ hợp tác, bổ trợ cho nhau cũng như những ưu điểm, nhược điểm của từng phương thức giải quyết tranh chấp; 4 - Bài viết “Một số vấn đề cần đặt ra khi sửa đổi, bổ sung BLTTDS” của Tiến sĩ Nguyễn Văn Cường đăng trên Tạp chí TAND số 11 năm 2010. Tại bài viết của mình tiến sĩ Nguyễn Văn Cường đề cập đến các vấn đề như nên quy định thời hiệu cụ thể đổi với từng quan hệ tranh chấp kinh doanh thương mại, vấn đề lựa chọn tòa án có thẩm quyền để giải quyết tranh chấp kinh doanh thương mại và các đề xuất liên quan áp dụng chế định xử án rút gọn để tránh tình trạng giải quyết án kéo dài; - Luận văn thạc sĩ luật học của tác giả Lê Hồng Phước với đề tài "Thẩm quyền giải quyết các tranh chấp kinh doanh, thương mại của Tòa án nhân dân theo quy định của BLTTDS năm 2004" bảo vệ năm 2012. Trên đây là các công trình nghiên cứu khoa học của các học giả đề cập các vấn đề liên quan đến thẩm quyền của Tòa án, thẩm quyền của Trọng tài; vấn đề tranh chấp kinh tế, tranh chấp kinh doanh thương mại dưới nhiều góc độ khác nhau, là các công trình nghiên cứu trước thời điểm BLTTDS ra đời, sau thời điểm BLTTDS được thực hiện. Tuy nhiên, BLTTDS được sửa đổi, bổ sung năm 2011 có một số điểm mới về thẩm quyền dân sự theo loại việc của Tòa án về giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại cần được tiếp tục nghiên cứu và luận giải. Bản luận văn “Thẩm quyền dân sự theo loại việc của Tòa án về giải quyết tranh chấp kinh doanh thƣơng mại.” là công trình được nghiên cứu một cách chuyên sâu, toàn diện cả về lý luận, pháp lý và thực tiễn về vấn đề này. 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu của đề tài. Luận văn đã tập trung vào việc nghiên cứu và làm rõ hơn các vấn đề lý luận, pháp lý và thực tiễn áp dụng về thẩm quyền dân sự theo loại việc của Tòa án về giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại như: Khái niệm Thẩm quyền dân sự theo loại việc của Tòa án trong việc giải quyết tranh chấp 5 kinh doanh, thương mại; Các đặc điểm về thẩm quyền dân sự theo loại việc của Tòa án trong việc giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại; Ý nghĩa của các quy định về thẩm quyền dân sự theo loại việc của Tòa án về giải quyết các tranh chấp kinh doanh, thương mại; Phân tích các quy định của pháp luật tố tụng dân sự hiện hành về thẩm quyền dân sự theo loại việc về giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại của Tòa án qua đó chỉ ra một số hạn chế của các quy định và đề xuất những giải pháp hoàn thiện pháp luật về vấn đề này. Đề tài không nghiên cứu toàn bộ thẩm quyền của tòa án về giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại mà chỉ tập trung nghiên cứu thẩm quyền theo loại việc của Tòa án về giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại. Trong phạm vi nghiên cứu đề tài không xem xét thẩm quyền giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại theo cấp và theo lãnh thổ. Đề tài tập trung nghiên cứu những quy định của pháp luật hiện hành: Lịch sử phát triển các quy định về thẩm quyền dân sự theo loại việc của Tòa án về giải quyết tranh chấp kinh doanh thương mại; Nội dung các quy định của Bộ luật Tố tụng dân sự hiện hành về thẩm quyền dân sự theo loại việc của Tòa án về giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại và tìm ra những điểm hạn chế trong các quy định của pháp luật và thực tiễn thi hành chúng tại các Tòa án nhằm nâng cao hơn nữa hiệu quả của việc quy định thẩm quyền dân sự theo loại việc về giải quyết các tranh chấp kinh doanh, thương mại của Tòa án trong Tố tụng dân sự Việt Nam. 4. Phƣơng pháp nghiên cứu. Luận văn được hoàn thành dựa trên cơ sở phương pháp luận của Chủ nghĩa Mác - Lênin, quan điểm duy vật biện chứng và duy vật lịch sử, tư tưởng Hồ Chí Minh về nhà nước và pháp luật, đường lối, chính sách của Đảng và nhà nước qua các giai đoạn lịch sử. 6 Để hoàn thành đề tài của mình tác giả đã kết hợp nhiều phương pháp nghiên cứu chung cũng như chuyên ngành như: Phương pháp luận của Chủ nghĩa Mác – Lê nin; Phương pháp nghiên cứu lịch sử; Phương pháp phân tích để làm rõ các nội dung thuộc phạm vi nghiên cứu; Phương pháp so sánh được sử dụng để làm rõ mức độ tương quan giữa các quy định, các quan điểm để từ đó có những đánh giá, nhận định khách quan về nội dung nghiên cứu; Phương pháp tổng hợp được sử dụng để khái quát hóa nội dung nghiên cứu một cách có hệ thống, làm cho vấn đề nghiên cứu trở nên ngắn gọn, xúc tích, dễ hiểu; Phương pháp thống kê đem đến một cách nhìn cụ thể hơn thông qua những con số và vụ việc cụ thể...v.v 5. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu. Đề tài đặt ra mục đích nghiên cứu làm rõ các quy định của Bộ luật Tố tụng dân sự hiện hành về thẩm quyền dân sự theo loại việc của tòa án về giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại; Nội dung các quy định của Bộ luật tố tụng dân sự hiện hành về thẩm quyền dân sự theo loại việc của Tòa án về giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại và thực tiễn áp dụng chúng. Trên cơ sở nghiên cứu luật thực định và thực tiễn áp dụng, luận văn sẽ xác định, đánh giá những mặt hạn chế gây tác động xấu đến quá trình giải quyết các tranh chấp này nhằm tìm ra những giải pháp nâng cao hiệu quả xét xử tại các tòa án và hoàn thiện các quy định về thẩm quyền dân sự theo loại việc của Tòa án về giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại. Để đạt được mục đích trên đề tài đặt ra những nhiệm vụ nghiên cứu cụ thể như sau: - Làm rõ các vấn đề lý luận về thẩm quyền dân sự theo loại việc của tòa án về giải quyết các tranh chấp kinh doanh, thương mại như khái niệm, đặc điểm và ý nghĩa của quy định; Lược sử phát triển của các quy định về thẩm 7 quyền dân sự theo loại việc của Tòa án về giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại - Phân tích, đánh giá thực trạng các quy định của Bộ luật tố tụng dân sự hiện hành về thẩm quyền dân sự theo loại việc của Tòa án về giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại đồng thời có sự so sánh, đối chiếu với những quy định của pháp luật tố tụng dân sự của một số nước trên thế giới như Pháp, Nga, Trung Quốc...về vấn đề này để chỉ ra những bài học, những điểm hạn chế và đưa ra một số kiến nghị nhằm hoàn thiện một số quy định của pháp luật Tố tụng dân sự Việt Nam về vấn đề này. - Phân tích, đánh giá thực tiễn các quy định của Bộ luật tố tụng dân sự hiện hành về thẩm quyền dân sự theo loại việc của Tòa án về giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại để chỉ ra những điểm còn hạn chế, những bất cập, vướng mắc trong quá trình áp dụng pháp luật và đưa ra một số kiến nghị nhằm nâng cao hiệu quả giải quyết các tranh chấp kinh doanh, thương mại. - Đề xuất những giải pháp nhằm hoàn thiện và thực hiện pháp luật Tố tụng dân sự Việt Nam về thẩm quyền dân sự theo loại việc của Tòa án về giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại. 6. Những điểm mới của luận văn Luận văn là công trình nghiên cứu có tính hệ thống những vấn đề liên quan đến thẩm quyền dân sự theo loại việc của tòa án về giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại. Những đóng góp mới của luận văn bao gồm: - Hoàn thiện khái niệm thẩm quyền dân sự theo loại việc của tòa án về giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại, cơ sở khoa học của các quy định về thẩm quyền trên; - Phân tích có hệ thống các quy định của pháp luật có liên quan đến thẩm quyền dân sự theo loại việc của tòa án về giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại theo quy định của BLTTDS; 8 - Đánh giá thực trạng các quy định của BLTTDS hiện hành về thẩm quyền dân sự theo loại việc của tòa án về giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại và thực tiễn thực hiện; - Đề xuất được một số giải pháp cụ thể nhằm hoàn thiện những quy định của pháp luật tố tụng dân sự về thẩm quyền dân sự theo loại việc của tòa án về giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại. 7. Cơ cấu của luận văn. Luận văn gồm phần mở đầu, nội dung, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và được kết cấu gồm 3 chương: Chương 1: Những vấn đề lý luận về thẩm quyền dân sự theo loại việc của tòa án về giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại. Chương 2: Nội dung các quy định của pháp luật tố tụng dân sự hiện hành về thẩm quyền dân sự theo loại việc của tòa án về giải quyết các tranh chấp kinh doanh, thương mại. Chương 3: Thực tiễn áp dụng và kiến nghị hoàn thiện pháp luật về thẩm quyền dân sự theo loại việc của tòa án về giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại. 9 CHƢƠNG 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ THẨM QUYỀN DÂN SỰ THEO LOẠI VIỆC CỦA TÒA ÁN VỀ GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP KINH DOANH, THƢƠNG MẠI 1.1. KHÁI NIỆM THẨM QUYỀN DÂN SỰ THEO LOẠI VIỆC CỦA TÒA ÁN VỀ GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP KINH DOANH, THƢƠNG MẠI. Trong bộ máy nhà nước mỗi cơ quan đều thực hiện các chức năng khác nhau. Khái niệm thẩm quyền gắn liền với chức năng nhiệm vụ của các cơ quan trong bộ máy Nhà nước. Vì thế nhà nước trao cho các cơ quan này những thẩm quyền riêng và có sự phân định rõ ràng về thẩm quyền của chúng. Tòa án với chức năng xét xử không phải là ngoại lệ. Tòa án là cơ quan nhà nước có thẩm quyền giải quyết các loại tranh chấp, yêu cầu trong đó có tranh chấp kinh doanh, thương mại. Việc quy định hợp lý về thẩm quyền dân sự của Tòa án nói chung và thẩm quyền dân sự theo loại việc của Tòa án về giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại nói riêng có ý nghĩa quan trọng trong việc đảm bảo quyền tiếp cận công lý của công dân, tạo điều kiện thuận lợi cho họ có thể thực hiện được quyền yêu cầu Tòa án bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình. Để có thể hiểu rõ khái niệm về thẩm quyền dân sự theo loại việc của Tòa án về giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại thì chúng ta cần làm rõ các khái niệm đó là: Khái niệm thẩm quyền; Khái niệm thẩm quyền dân sự theo loại việc của Tòa án và khái niệm tranh chấp kinh doanh, thương mại. Hiểu một cách chung nhất thì “Thẩm quyền là quyền xem xét để quyết định và định đoạt một vấn đề theo pháp luật” [32; tr 922]. Dưới góc độ pháp lý thì thẩm quyền là tổng hợp các quyền và nghĩa vụ hành động, quyết định của cơ quan, tổ chức thuộc bộ máy Nhà nước do pháp luật quyết định. 10 Như vậy, có thể nhận định rằng, dù tiếp cận dưới góc độ nào thì “thẩm quyền” luôn bao hàm hai nội dung cơ bản đó là: Quyền xem xét giải quyết các vụ việc trong phạm vi pháp luật cho phép và quyền hạn trong việc ra các quyết định khi giải quyết vụ việc đó. Theo quy định tại Điều 102 Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam năm 1992 (được sửa đổi, bổ sung năm 2013) thì “Tòa án nhân dân là cơ quan xét xử của nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam, thực hiện quyền tư pháp. Tòa án nhân dân gồm Tòa án nhân dân tối cao và các Tòa án khác do luật định”. Trên cơ sở quy định này của Hiến pháp, Luật Tổ chức Tòa án nhân dân năm 2002 đã quy định cụ thể là Tòa án nhân dân có thẩm quyền xét xử các vụ án hình sự, dân sự, hành chính và giải quyết những việc khác theo quy định của pháp luật. Khi xét xử Tòa án có quyền ban hành bản án và các quyết định, được đảm bảo thi hành bằng sức mạnh cưỡng chế của nhà nước thông qua hệ thống cơ quan thi hành án dân sự. Do đó, thẩm quyền của Tòa án là khả năng của một Tòa án xem xét một vụ việc trong phạm vi pháp luật cho phép. Trong khoa học pháp lý, vấn đề thẩm quyền của Tòa án đã được nhiều nhà nghiên cứu quan tâm và cũng có nhiều quan niệm khác nhau về “thẩm quyền của Tòa án”. Có quan điểm cho rằng: “Thẩm quyền là phạm vi giới hạn hoạt động của tòa án và khả năng pháp lý của tòa án có mối quan hệ chặt chẽ với nhau tạo thành thẩm quyền của Tòa án. Thẩm quyền của tòa án bao gồm thẩm quyền xét xử, phạm vi – giới hạn xét xử và quyền hạn quyết định của tòa án” [8;tr 8]. Quan điểm khác cho rằng: “Thẩm quyền của tòa án là một thể thống nhất bao gồm hai yếu tố có liên quan chặt chẽ với nhau, đó là thẩm quyền về hình thức và thẩm quyền về nội dung. Thẩm quyền về hình thức thể hiện ở quyền hạn xem xét của tòa án (thẩm quyền xét xử và phạm vi xét xử) còn thẩm 11 quyền về nội dung thể hiện ở quyền hạn giải quyết, quyết định của tòa án đối với những vấn đề đã được xem xét” [9;tr 11]. Theo quan niệm này, “thẩm quyền của Tòa án” bao hàm hai yếu tố cơ bản đó là thẩm quyền về hình thức và thẩm quyền về nội dung có mối liên hệ mật thiết với nhau. Hay nói một cách khác đó là quyền hạn, phạm vi xem xét của Tòa án và quyền quyết định của Tòa án luôn nằm trong một chỉnh thể thống nhất với nhau. Như vậy, dù cách tiếp cận “Thẩm quyền của tòa án” khác nhau nhưng các khái niệm này giống nhau ở những điểm cho rằng “thẩm quyền của tòa án là thẩm quyền trong việc xét xử, giới hạn của việc xét xử và quyền ra quyết định trong việc xét xử đó”. Trong phạm vi nghiên cứu đề tài tác giả chỉ xem xét thẩm quyền dưới góc độ quyền xem xét giải quyết các vụ việc về giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại trong phạm vi pháp luật cho phép. Thẩm quyền dân sự theo loại việc của tòa án là một trong các thẩm quyền dân sự của tòa án. Trên thế giới đa số các quốc gia kể cả các quốc gia theo hệ thống pháp luật Anh - Mỹ hay các quốc gia theo hệ thống pháp luật Châu Âu lục địa đều tiếp cận khái niệm thẩm quyền dân sự của tòa án dưới hai góc độ: Thẩm quyền theo loại việc (căn cứ vào bản chất của vụ việc) và thẩm quyền theo phạm vi lãnh thổ. Tuy nhiên theo đặc thù trong việc tổ chức hệ thống tòa án mà tại Việt Nam thẩm quyền dân sự của tòa án còn được tiếp cận dưới góc độ là thẩm quyền theo cấp của tòa án trong việc xét xử sơ thẩm. Để xác định một vụ việc dân sự thuộc thẩm quyền giải quyết của một Tòa án cụ thể nào, đầu tiên, người ta phải xác định vụ việc đó có thuộc thẩm quyền sơ thẩm dân sự của Tòa án theo loại việc hay không, sau đó căn cứ vào luật thực định để xác định vụ việc đó thuộc thẩm quyền sở thẩm của Tòa án cấp nào và bước cuối cùng là xác định trong số các Tòa án cùng cấp đó thì Tòa án lãnh thổ nào sẽ có thẩm quyền giải quyết. Do đó, việc xác định thẩm quyền dân sự theo loại việc của Tòa án là nền tảng hay tiền đề quan trọng để xác 12 định thẩm quyền dân sự của Tòa án trong việc tiếp nhận, thụ lý và giải quyết các vụ việc dân sự. Như vậy, dưới góc độ nghiên cứu của bản luận văn thì thẩm quyền dân sự theo loại việc của toà án là quyền xem xét, giải quyết các vụ việc theo thủ tục tố tụng dân sự. Theo Điều 1 Luật Tổ chức Toà án nhân dân năm 2002, Điều 1 BLTTDS thì Tòa án có thẩm quyền giải quyết các vụ án và các việc dân sự, hôn nhân gia đình, kinh doanh, thương mại, lao động theo quy định của pháp luật. Hiện nay, hệ thống Tòa án của Việt Nam được tổ chức theo các cấp, theo địa giới hành chính, ở Tòa án nhân dân cấp tỉnh và Tòa án nhân dân tối cao lại có những Tòa chuyên trách để xem xét giải quyết các vụ việc thuộc các lĩnh vực cụ thể. Việc nghiên cứu cho thấy, thẩm quyền dân sự của Tòa án theo loại việc được xác định trên cơ sở các quan hệ pháp luật nội dung có cùng tính chất mà Tòa án phải xem xét giải quyết. Về nguyên tắc, Tòa án nhân dân có thẩm quyền giải quyết nhiều loại tranh chấp khác nhau, trong đó có tranh chấp kinh doanh, thương mại. Vậy tranh chấp kinh doanh, thương mại là gì? Vấn đề này còn tồn tại nhiều quan điểm khác nhau về nội hàm của thuật ngữ, theo đó có nhiều khái niệm khác nhau về thuật ngữ này. Tranh chấp kinh doanh, thương mại là một hiện tượng phổ biến và thường xuyên diễn ra trong các hoạt động của nền kinh tế thị trường. Do tính chất thường xuyên cũng như hậu quả của nó gây ra cho các chủ thể tham gia tranh chấp nói riêng và cho cả nền kinh tế nói chung, pháp luật Việt Nam cũng đã sớm có những quan tâm nhất định đến hoạt động này, cũng như các phương thức giải quyết nó thể hiện thông qua các quy định cụ thể trong nhiều văn bản pháp luật. Thuật ngữ “Tranh chấp kinh doanh, thương mại” là một thuật ngữ pháp lý mới xuất hiện cùng với sự ra đời của Bộ luật Tố tụng dân sự 2004. Trước khi thuật ngữ tranh chấp kinh doanh, thương mại xuất hiện, thực tiễn giải quyết tranh chấp phân chia thành tranh chấp dân sự, tranh chấp kinh 13