Tài liệu Tăng cường tự chủ tài chính tại trường đại học công nghiệp việt trì

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH TẠ THỊ PHƯƠNG MAI TĂNG CƯỜNG TỰ CHỦ TÀI CHÍNH TẠI TRƯỜNG ĐẠI HỌC CÔNG NGHIỆP VIỆT TRÌ LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG NGÀNH: QUẢN LÝ KINH TẾ THÁI NGUYÊN - 2018 ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH TẠ THỊ PHƯƠNG MAI TĂNG CƯỜNG TỰ CHỦ TÀI CHÍNH TẠI TRƯỜNG ĐẠI HỌC CÔNG NGHIỆP VIỆT TRÌ Ngành: Quản lý kinh tế Mã số: 8.34.04.10 LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG Người hướng dẫn khoa học: TS. Trương Tuấn Linh THÁI NGUYÊN - 2018 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan, luận văn là công trình nghiên cứu khoa học độc lập của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn được tập hợp từ nhiều nguồn tài liệu và liên hệ thực tế, các thông tin trong luận văn là trung thực và đều có nguồn gốc rõ ràng. Tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm về nội dung của luận văn này. Phú Thọ, 20 tháng 6 năm 2018 Tác giả luận văn Tạ Thị Phương Mai ii LỜI CẢM ƠN Trong thời gian học tập và nghiên cứu, tôi đã nhận được sự hướng dẫn và giúp đỡ tận tình của TS Trương Tuấn Linh, các thầy cô giáo trường Đại học Kinh tế và Quản trị kinh doanh - Đại học Thái Nguyên cùng các đồng nghiệp tại Trường Đại học Công Nghiệp Việt Trì. Với tình cảm chân thành, tôi xin gửi lời cảm ơn đến: - Ban Giám hiệu, Phòng quản lý Đào tạo Sau đại học, các giảng viên Trường Đại học Kinh tế và Quản trị kinh doanh - Đại học Thái Nguyên đã giảng dạy và tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong khóa học và trong quá trình thực hiện Luận văn này. - Đặc biệt tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới TS. Trương Tuấn Linh, là người Thầy hướng dẫn khoa học đã tận tình chỉ bảo và cho tôi những lời khuyên sâu sắc giúp tôi hoàn thành Luận văn. - Ban giám hiệu, Cán bộ, giáo viên trường Đại học Công nghiệp Việt Trì đã tạo mọi điều kiện tốt nhất cho tôi trong quá trình làm Luận văn. - Gia đình, bạn bè và đồng nghiệp - những người luôn sát cánh động viên và giúp đỡ tôi trong suốt thời gian học tập và nghiên cứu. Tôi xin chân thành cảm ơn! Phú Thọ, 20 tháng 6 năm 2018 Tác giả luận văn Tạ Thị Phương Mai iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .............................................................................................. i LỜI CẢM ƠN ................................................................................................... ii MỤC LỤC ........................................................................................................ iii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ................................................................. vi DANH MỤC BẢNG ....................................................................................... vii DANH MỤC CÁC HÌNH .............................................................................. viii MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ................................................................................ 1 2. Mục tiêu nghiên cứu...................................................................................... 3 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ................................................................. 3 4. Tổng quan các tài liệu nghiên cứu ................................................................ 4 5. Đóng góp chính của đề tài nghiên cứu .......................................................... 7 6. Kết cấu của luận văn ..................................................................................... 7 Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ TỰ CHỦ TÀI CHÍNH ĐỐI VỚI ĐƠN VỊ SỰ NGHIỆP CÔNG LẬP HOẠT ĐỘNG TRONG LĨNH VỰC GIÁO DỤC ĐÀO TẠO .............................................. 9 1.1. Cơ sở lý luận .............................................................................................. 9 1.1.1. Khái quát về đơn vị sự nghiệp công lập (ĐVSN) ................................... 9 1.1.2. Công tác tự chủ tài chính đối với các đơn vị sự nghiệp hoạt động trong lĩnh vực giáo dục.................................................................................... 18 1.1.3. Nội dung công tác tự chủ tài chính của các đơn vị sự nghiệp hoạt động trong lĩnh vực giáo dục .......................................................................... 20 1.1.4. Nguyên tắc quản lý tài chính tại đơn vị sự nghiệp có thu..................... 26 1.1.5. Các nhân tố ảnh hưởng đến công tác tự chủ tài chính tại đơn vị sự nghiệp có thu hoạt động trong lĩnh vực giáo dục............................................ 28 1.2. Cơ sở thực tiễn ......................................................................................... 31 1.2.1. Một số mô hình về tự chủ tài chính tại các trường ĐH trên thế giới .... 31 1.2.2. Kinh nghiệm về tự chủ tài chính của một số trường ĐH ở Việt Nam...... 33 iv 1.2.3. Bài học đối với Đại học công nghiệp Việt Trì ...................................... 35 Chương 2: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ............................................ 37 2.1. Câu hỏi nghiên cứu .................................................................................. 37 2.2. Phương pháp nghiên cứu.......................................................................... 37 2.2.1. Phương pháp thu thập số liệu ................................................................ 37 2.2.2. Phương pháp tổng hợp thông tin ........................................................... 39 2.2.3. Phương pháp phân tích thông tin .......................................................... 39 2.3. Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu ................................................................... 40 Chương 3: THỰC TRẠNG CÔNG TÁC TỰ CHỦ TÀI CHÍNH TẠI ĐẠI HỌC CÔNG NGHIỆP VIỆT TRÌ....................................................... 43 3.1. Giới thiệu chung về Đại học Công nghiệp Việt Trì ................................. 43 3.1.1. Lịch sử hình thành và phát triển............................................................ 43 3.1.2. Tầm nhìn, sứ mệnh và mục tiêu phát triển............................................ 43 3.1.3. Cơ cấu tổ chức và đội ngũ cán bộ, viên chức ....................................... 44 3.2. Thực trạng công tác tự chủ tài chính của trường Đại học Công nghiệp Việt Trì ................................................................................................ 47 3.2.1. Sự hình thành cơ chế tự chủ tài chính tại trường ĐH Công nghiệp Việt Trì ............................................................................................................ 47 3.2.2. Quy trình quản lý tài chính tại trường ĐH Công nghiệp Việt Trì ........ 48 3.2.3. Thực trạng quản lý và khai thác nguồn thu........................................... 51 3.2.4. Thực trạng quản lý và sử dụng nguồn tài chính.................................... 59 3.2.5. Thực trạng phân phối kết quả tài chính trong năm ............................... 82 3.2.6. Thực trạng công tác kiểm tra kiểm soát hoạt động tài chính ................ 83 3.3. Phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến công tác tự chủ tài chính của trường Đại học Công nghiệp Việt Trì ............................................................. 84 3.3.1. Cơ chế chính sách của Nhà nước .......................................................... 84 3.3.2. Các yếu tố kinh tế, văn hóa, xã hội ....................................................... 86 3.3.3. Tổ chức thực hiện công tác tài chính .................................................... 86 3.3.4. Hệ thống kiểm tra, kiểm soát tài chính ................................................. 91 3.3.5. Trình độ cán bộ quản lý ........................................................................ 92 v 3.3.6. Cơ sở vật chất ........................................................................................ 93 3.3.7. Nhận thức của các bộ, viên chức và người lao động ............................ 94 3.4. Đánh giá chung công tác tự chủ tài chính của trường Đại học Công nghiệp Việt Trì ................................................................................................ 95 3.4.1. Những kết quả đạt được ........................................................................ 95 3.4.2. Hạn chế, nguyên nhân ........................................................................... 97 3.4.3. Phân tích SWOT công tác tự chủ tài chính của Nhà trường ............... 100 Chương 4: MỘT SỐ GIẢI PHÁP TĂNG CƯỜNG TỰ CHỦ TÀI CHÍNH TẠI TRƯỜNG ĐẠI HỌC CÔNG NGHIỆP VIỆT TRÌ ........... 106 4.1. Định hướng phát triển Đại học Công nghiệp Việt Trì và quan điểm tăng cường cơ chế tự chủ về tài chính của Đại học Công nghiệp Việt Trì ... 106 4.1.1. Định hướng phát triển của Đại học Công nghiệp Việt Trì ................. 106 4.1.2. Quan điểm tăng cường cơ chế tự chủ về tài chính của Đại học Công nghiệp Việt Trì .................................................................................... 106 4.2. Một số giải pháp xây dựng cơ chế tự chủ tài chính tại trường Đại học Công nghiệp Việt Trì .............................................................................. 107 4.2.1. Nâng cao nhận thức về vấn đề tự chủ tài chính .................................. 107 4.2.2. Nâng cao năng lực đội ngũ cán bộ tài chính và cán bộ quản lý tại các đơn vị ...................................................................................................... 108 4.2.3. Tăng cường công tác khai thác và quản lý các nguồn thu .................. 109 4.2.4. Tăng cường quản lý các khoản chi đạt hiệu quả ................................. 111 4.2.5. Tăng cường công tác quản lý tài sản ................................................... 113 4.2.6. Tăng cường công tác kiểm tra, kiểm toán nội bộ................................ 114 4.3. Kiến nghị ................................................................................................ 115 KẾT LUẬN .................................................................................................. 119 TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................... 121 PHỤ LỤC ..................................................................................................... 124 vi DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ANU The Australian National University CBVC Cán bộ viên chức CSVC Cơ sở vật chất ĐH Đại học ĐVSN Đơn vị sự nghiệp GD&ĐT Giáo dục và đào tạo GS Giáo sư GV Giáo viên KHCN Khoa học công nghệ NCKH Nghiên cứu khoa học NSNN Ngân sách nhà nước PGS Phó giáo sư SV Sinh viên TS Thạc sĩ TW Trung ương VN Việt Nam XHCN Xã hội chủ nghĩa vii DANH MỤC BẢNG Bảng 3.1. Thống kê cán bộ, giảng viên đi làm NCS, học cao học ................. 46 Bảng 3.2. Bảng tổng hợp nguồn thu của ĐH Công nghiệp Việt Trì giai đoạn 2015 - 2017 ............................................................................ 52 Bảng 3.3. Bảng tổng hợp nguồn kinh phí, cơ cấu nguồn kinh phí NSNN cấp giai đoạn 2015 - 2017 ............................................................... 54 Bảng 3.4. Tổng hợp nguồn thu, cơ cấu thu từ hoạt động sự nghiệp giai đoạn 2015 - 2017 ............................................................................ 57 Bảng 3.5. Quy mô đào tạo HSSV giai đoạn 2015 - 2017 ............................... 59 Bảng 3.6. Bảng tổng hợp nội dung chi cơ cấu chi giai đoạn 2015 - 2017 ...... 62 Bảng 3.7. Cơ cấu chi từ nguồn NSNN cấp năm 2015- 2017 .......................... 64 Bảng 3.8. Tình hình các mục chi GD-ĐT của Nhà trường giai đoạn 2015 - 2017 .............................................................................................. 65 Bảng 3.9. Cơ cấu các khoản chi sự nghiệp và chi khác của Nhà trường ........ 69 Bảng 3.10. Khảo sát về cơ chế chính sách của Nhà nước .............................. 85 Bảng 3.11. Đánh giá về tổ chức bộ máy quản lý tài chính ............................. 87 Bảng 3.12. Khảo sát về năng lực quản lý tài chính......................................... 88 Bảng 3.13. Đánh giá về quản lý và sử dụng nguồn thu .................................. 88 Bảng 3.14. Đánh giá về quản lý và sử dụng các khoản chi ............................ 90 Bảng 3.15. Đánh giá về công tác kiểm tra tài chính ....................................... 91 Bảng 3.16. Khảo sát về trình độ cán bộ .......................................................... 93 Bảng 3.17. Khảo sát về cơ sở vật chất ............................................................ 94 Bảng 3.18. Phân tích ma trận SWOT ............................................................ 104 viii DANH MỤC CÁC HÌNH Sơ đồ 3.1. Cơ cấu tổ chức bộ máy của trường ĐH Công nghiệp Việt Trì...... 45 Sơ đồ 3.2. Quy trình quản lý tài chính tại đơn vị sự nghiệp có thu ................ 49 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Kinh tế nước ta đang tiếp tục quá trình chuyển sang nền “kinh tế thị trường theo định hướng XHCN”, các cải cách kinh tế đang diễn ra một cách sâu rộng và triệt để hơn nhằm tháo gỡ những cản trở về hành chính còn lại. Điều này cũng tạo ra môi trường thuận lợi, tác động và tăng sức ép đối với cải cách quản lý giáo dục đại học trên các mặt chủ yếu: khoa học, tài chính, tổ chức và nhân sự. Trong điều kiện kinh tế thị trường hiện nay ở nước ta, đào tạo của các trường đại học cũng chịu sự tác động của các quy luật trong cơ chế thị trường, đặc biệt là quy luật cung cầu, quy luật giá trị,... Trường đại học đào tạo không chỉ đáp ứng nhu cầu nhân lực cho khu vực nhà nước mà phải đáp ứng nhu cầu mọi thành phần kinh tế của nền kinh tế quốc dân và đáp ứng nhu cầu học tập của nhân dân. Để thực hiện mục tiêu đó trường đại học phải thực sự có quyền tự chủ trong mọi lĩnh vực. Trong bối cảnh Việt Nam, tự chủ Đại học được triển khai trên mọi bình diện, giao tự chủ cho các trường Đại học là cần thiết tạo điền kiện cho các trường chủ động trong các hoạt động đào tạo, nghiên cứu khoa học, quản trị nhà trường. Tự chủ đại học là điều kiện cần thiết để thực hiện các phương thức quản trị đại học tiên tiến, nhằm cải thiện và nâng cao chất lượng đào tạo. “Tự chủ đại học” là khái niệm đã không còn xa lạ và là xu hướng tất yếu cho sự phát triển của hệ thống giáo dục đại học Việt Nam hiện nay. Trong đổi mới giáo dục đại học, xu thế chung là trao quyền tự chủ cho các trường đại học, mục đích là để các trường sử dụng có hiệu quả hơn các nguồn lực, phản ứng tốt trước các tác động của thị trường luôn thay đổi và những yêu cầu mới của xã hội. Trong Báo cáo chính trị của Ban chấp hành Trung ương Đảng khóa X tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI của Đảng đã nêu rõ: "Thực hiện hợp lý cơ chế tự chủ đối với cơ sở giáo dục, đào tạo gắn với đổi mới cơ chế tài 2 chính" cho thấy vần đề đổi mới cơ chế tài chính đối với cơ sở giáo dục, đào tạo là vấn đề bức thiết không kém gì vấn đề tăng cường tính tự chủ, tự chịu trách nhiệm cho cơ sở giáo dục, đào tạo. Cơ chế tự chủ về tài chính là "nguồn năng lượng" để đổi mới diện mạo và chất lượng của cơ sở giáo dục, đào tạo. Thực tế là nhu cầu tài chính để hoạt động và phát triển của các cơ sở giáo dục, đào tạo luôn lớn hơn khả năng bao cấp tài chính của Nhà nước, do đó mới tạo ra cơ chế xin-cho trong giáo dục và cơ chế này đã tạo ra không ít tiêu cực trong quản lý, sử dụng nguồn lực tài chính cho giáo dục đào tạo. Giao quyền tự chủ về tài chính cho cơ sở giáo dục, đào tạo sẽ làm cho cơ sở giáo dục đào tạo sử dụng tiết kiệm, hiệu quả và có trách nhiệm hơn nguồn lực tài chính của mình. Nó cũng tạo ra sự năng động, sáng tạo trong việc tạo ra và sử dụng các nguồn tài chính. Nhà trường sẽ chủ động hơn trong cơ chế thu hút và đãi ngộ những giáo viên có chất lượng cao trong khi cơ chế tiền lương của Nhà nước hiện nay chưa thể đảm bảo sự phân phối cá biệt đến từng nhóm lao động nhỏ. Với cơ chế tự chủ về tài chính, cơ sở giáo dục cũng sẽ có được sự chủ động cần thiết trong việc tái đầu tư cho phát triển và nâng cao chất lượng giáo dục, đào tạo. Trong bối cảnh đó, trường Đại học Công nghiệp Việt Trì trực thuộc Bộ Công Thương là một đơn vị sự nghiệp công lập hoạt động trong lĩnh vực giáo dục đào tạo. Với sứ mệnh và mục tiêu của nhà trường, là một trường đại học đa ngành, định hướng ứng dụng, cung cấp nguồn nhân lực có chất lượng, các dịch vụ giáo dục và sản phẩm khoa học công nghệ đáp ứng yêu cầu sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước và hội nhập quốc tế. Nhà trường đã thực hiện công tác tự chủ tài chính theo Nghị định số 43/2006/NĐ-CP, ngày 25 tháng 4 năm 2016, đây là điều cần thiết cho sự phát triển của nhà trường và cũng là chủ trương định hướng của nhà nước trong giai đoạn hiện nay, tạo điền kiện cho các trường chủ động trong các hoạt động đào tạo, nghiên cứu khoa học, quản trị nhà trường. Hiện nay nhà trường tiếp tục hoàn thiện công tác quản lý tài chính nhằm tăng cường tự chủ tài chính cho phù hợp với chủ 3 chương định hướng của Nghị định 16/2015/NĐ-CP ngày 14 tháng 2 năm 2015, đáp ứng yêu cầu của đổi mới và nâng cao chất lượng đào tạo, tài trợ cho việc phát triển ý tưởng nghiên cứu, đào tạo, bồi dưỡng nguồn nhân lực, xây dựng cơ sở vật chất đáp ứng yêu cầu hiện đại hóa mọi hoạt động của một trường Đại học làm cơ sở vững chắc cho cạnh tranh và hội nhập. Xuất phát từ yêu cầu thực tiễn và những phân tích ở trên, tôi đã chọn đề tài nghiên cứu: “Tăng cường tự chủ tài chính tại trường Đại học Công nghiệp Việt Trì”. 2. Mục tiêu nghiên cứu 2.1. Mục tiêu chung Trên cơ sở tìm hiểu đánh giá và phân tích thực trạng công tác tự chủ tài chính của trường Đại học Công nghiệp Việt Trì, để từ đó hoàn thiện và đề xuất các giải pháp nâng cao công tác tự chủ tài chính, phù hợp với đặc điểm và theo xu thế chung nhằm nâng cao vị thế của nhà trường, thúc đẩy sự phát triển của trường trong thời gian tới. 2.2. Mục tiêu cụ thể - Hệ thống hóa những vấn đề lý luận và thực tiễn liên quan đến công tác tự chủ về tài chính tại các đơn vị sự nghiệp công lập hoạt động trong lĩnh vực giáo dục đào tạo. - Phân tích, đánh giá thực trạng hoạt động tài chính tại trường Đại học Công nghiệp Việt Trì để nâng cao công tác tự chủ tài chính. - Phân tích thái độ, hành vi của cán bộ viên chức nhà trường với định hướng tự chủ về tài chính. - Đề xuất một số giải pháp để hoàn thiện công tác tự chủ tài chính tại trường Đại học Công nghiệp Việt Trì. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đề tài nghiên cứu về công tác tự chủ tài chính tại trường Đại học Công nghiệp Việt Trì. 4 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Về nội dung nghiên cứu: Tìm hiểu thực trạng công tác tự chủ tài chính tại trường Đại học Công nghiệp Việt Trì, từ đó phân tích và tìm ra những giải pháp tăng cường tự chủ tài chính. - Về không gian: Nghiên cứu trong phạm vi tại trường Đại học Công nghiệp Việt Trì. - Về thời gian: Nội dung các vấn đề nghiên cứu trong đề tài sử dụng số liệu được thu thập từ năm 2015 đến năm 2017. 4. Tổng quan các tài liệu nghiên cứu 4.1. Những nghiên cứu trong nước về tự chủ tài chính 4.1.1. Những nghiên cứu về tự chủ và tự chủ đại học Có khá nhiều công trình nghiên cứu trong nước về tự chủ và tự chủ đại học như của tác giả: Nguyễn Anh Thái (2008), Nguyễn Ngọc Vũ (2012), Phùng Xuân Nhạ và các cộng sự (2012), Vũ Thị Thu Phương (2014). Điểm giống nhau giữa các công trình này là đã khái quát được những lý luận và hệ thống hóa các vấn đề liên quan đến quản lý tài chính và cơ chế chính sách liên quan đến tự chủ và tự chủ đại học. Đồng thời cũng đã phân tích và tìm ra cách thức, các giải pháp nhằm hoàn thiện cơ chế tự chủ ở các trường đại học công lập trong đó có các vấn đề nổi cộm như quyền tự chủ trong tuyển sinh, mở ngành, xây dựng chương trình đào tạo, liên kết quốc tế quyết định mức lương và mức thu học phí. Điểm khác biệt giữa các công trình nằm ở đối tượng nghiên cứu, mục tiêu nghiên cứu, cách thức tiếp cận và xử lý các vấn đề nghiên cứu, chẳng hạn như: Nghiên cứu của tiến sỹ Nguyễn Anh Thái [20] đã tập trung phân tích thực trạng quản lý tài chính của một số trường Đại học, với mục tiêu là đề xuất các giải pháp hoàn thiện cơ chế quản lý tài chính dành cho các trường Đại học. 5 Nghiên cứu của tác giả Nguyễn Ngọc Vũ [21] thì xem xét một số vấn đề đặt ra đối với việc thí điểm tự chủ tài chính ở các cơ sở giáo dục đại học và từ đó tìm cách đề xuất điểu chỉnh việc tự chủ đại học cho phù hợp Nghiên cứu của tác giả Vũ Thị Thu Phương [28] thì thiên về xem xét các lý luận, thuật ngữ về tự chủ đại học và tiến hành so sánh đánh giá nó với quy định của pháp luật Việt Nam. Qua đó tác giả Vũ Thị Thu Phương đã chỉ ra ba nội dung cơ bản của tự chủ đại học là: Tự chủ về thể chế; Tự chủ tài chính và Tự chủ hành chính. Nghiên cứu của tác giả Phùng Xuân Nhạ và các cộng sự [23,24], tập trung vào xem xét cứu chính sách học phí trong bối cảnh đổi mới cơ chế tài chính, hướng tới nền giáo dục tự chủ đại học. Theo các tác giả, việc áp mức trần học phí theo quy định tại Nghị định 49/2010/NĐ-CP của Chính phủ tại các trường được giao cơ chế tự chủ về tài chính là chưa hợp lý. 4.1.2. Những nghiên cứu về tự chủ tài chính trong các đơn vị sự nghiệp công lập Điểm giống nhau ở các nghiên cứu về tự chủ tài chính trong các đơn vị sự nghiệp công lập là: Đều đã xem xét chủ thể nghiên cứu là các đơn vị sự nghiệp công lập, mang tính đặc thù; các công trình đều có giá trị lý luận và hệ thống lại những vấn đề trong quản lý tài chính và tự chủ tài chính đối với các đơn vị sự nghiệp công lập hoạt động trong các lĩnh vực khác nhau từ đó có những đóng góp để giải quyết những vướng mắc nảy sinh trong hoạt động tự chủ tài chính của các đơn vị sự nghiệp công. Điểm khác biệt giữa các công trình nghiên cứu về tự chủ tài chính trong các đơn vị sự nghiệp công lập là việc khai thác các nội dung cụ thể, tương đối hẹp của việc tự chủ tại các đơn vị. Chẳng hạn như : Nghiên cứu của tác giả Nguyễn Đức Toàn [22], hướng vào việc tìm kiếm phương án đổi mới công tác quản lý tài chính, tài sản và đầu tư xây dựng của Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh. 6 Tác giả Đỗ Văn Nhân [15], xem xét mảng quản lý tài chính ở trường Đại học Đà Nẵng. Tóm lại, kể từ khi nhà nước có chủ trương tiến hành tự chủ đại học và các đơn vị sự nghiệp công lập, thì đã có khá nhiều công trinh nghiên cứu trong nước xem xét về vấn đề này trên nhiều khía cạnh. Tuy nhiên phần lớn các công trình mới dừng ở mức độ giải thích về mặt khái niệm học thuật của thuật ngữ tự chủ, đánh giá các bất cập trong triển khai một cách định tính và đưa ra các hướng dẫn thực hiện trong thời gian tới. Theo thời gian các nghiên cứu sau có kế thừa các nghiên cứu trước và cập nhật các tình hình mới trên thực tiễn tại các trường đại học và các đơn vị sự nghiệp công lập; tuy nhiên vẫn không có nhiều điểm mới và các đột phá trong việc lượng hóa các kết quả, các yếu tố, điều kiện ảnh hưởng; trong việc xem xét các đơn vị có tính đặc thù (vừa giáo dục, vừa sự nghiệp.) 4.2. Những nghiên cứu ngoài nước về điều kiện thực hiện tự chủ tài chính Điểm giống nhau từ các công trình nghiên cứu ngoài nước là hầu hết các nghiên cứu về cơ chế quản lý tài chính, tự chủ tài chính chỉ dừng lại ở mức độ nghiên cứu chúng như một cách thức hay phương pháp quản lý tài chính tiến bộ phù hợp với xu thế tự chủ và cải cách giáo dục chứ chưa đi sâu vào nội hàm bản chất, đặc biệt là các điều kiện tự chủ tài chính và các nhân tố ảnh hưởng đến mức độ sẵn sàng tự chủ tài chính trong các đơn vị sự nghiệp công. Cụ thể một số nghiên cứu như sau: Frank Ziegle [16], Nghiên cứu đã chỉ ra những ưu điểm khi chính phủ Đức thực hiện giao quyền tự chủ tài chính cho các trường đại học theo đó ngân sách được chuyển toàn bộ một lần duy nhất trong năm giúp cho các trường đại học có thể chủ động về phân bổ các hoạt động tài chính khi biết chính xác ngân quỹ mình đang có. Tác giả cũng chỉ ra rằng muốn việc tự chủ tài chính được thực hiện hiệu quả thì chính phủ phải bãi bỏ những quy định gây hạn chế quyền tự chủ của các trường đại học. 7 Nghiên cứu của Michael Mitsopoulos and Theodore Pelagidis [17]: So sánh tự chủ hành chính và tài chính của các tổ chức giáo dục đại học trong 7 nước EU (Bao gồm: Anh, Hy Lạp, Ý, Pháp, Tây Ban Nha, Bỉ, Đức). Nghiên cứu chỉ ra bối cảnh thực hiện tự chủ tài chính của các nước EU cũng như mục đích tiến hành tự chủ tài chính và thực trạng tự chủ hành chính, tự chủ tài chính. Nghiên cứu của Selin Arslanhan và Yaprak Kurtsal [25] xem xét việc thiếu tự chủ tài chính ảnh hưởng như thế nào đến hiệu quả đổi mới của các trường Đại học tại Thổ Nhĩ Kỳ. Hai ông đã xem xét mối quan hệ giữa tự chủ của các trường đại học và năng lực cạnh tranh của họ, qua đó lý giải hiệu quả đổi mới dựa trên các điều kiện như sau: (1) Sở hữu về cơ sở vật chất và các trang thiết bị; (2) Khả năng vay vốn; (3) Quyết định việc chi tiêu ngân sách theo các mục tiêu; (4) Quyết định khung chương trình học, cấu trúc và nội dung môn học; (5) Khả năng tuyển dụng và sa thải giảng viên; (6) Chủ động về mức lương; (7) Tự quyết định về quy mô tuyển sinh ; (8) Tự quyết định mức học phí. 5. Đóng góp chính của đề tài nghiên cứu Thông qua nghiên cứu của đề tài, trên cơ sở lý luận và thực tiễn về cơ chế tự chủ của các đơn vị sự nghiệp công lập trong lĩnh vực giáo dục đào tạo, từ đó đánh giá đúng thực trạng công tác quản lý tài chính tại trường Đại học Công nghiệp Việt Trì, để có những định hướng cụ thể và các giải pháp tăng cường tự chủ tài chính cho trường Đại học Công nghiệp Việt Trì, góp phần thúc đẩy sự phát triển và nâng cao uy tín, chất lượng đào tạo của trường. Kết quả của đề tài có thể làm cơ sở tài liệu tham khảo và được vận dụng tại các đơn vị có sự tương đồng. Nghiên cứu của đề tài có sẽ làm cơ sở cho các nhà quản lý của trường trường Đại học Công nghiệp Việt Trì trong quá trình xây dựng cơ chế tự chủ. 6. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, kết cấu của luận văn gồm 4 chương: 8 Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về tự chủ tài chính đối với đơn vị sự nghiệp công lập hoạt động trong lĩnh vực giáo dục đào tạo. Chương 2: Phương pháp nghiên cứu. Chương 3: Thực trạng hoạt động tự chủ tài chính tại trường Đại học Công nghiệp Việt Trì. Chương 4: Một số giải pháp tăng cường tự chủ tài chính tại trường trường Đại học Công nghiệp Việt Trì. 9 Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ TỰ CHỦ TÀI CHÍNH ĐỐI VỚI ĐƠN VỊ SỰ NGHIỆP CÔNG LẬP HOẠT ĐỘNG TRONG LĨNH VỰC GIÁO DỤC ĐÀO TẠO 1.1. Cơ sở lý luận về tự chủ tài chính đối với đơn vị sự nghiệp công lập hoạt động trong lĩnh vực giáo dục đào tạo 1.1.1. Khái quát về đơn vị sự nghiệp công lập (ĐVSN) 1.1.1.1. Khái niệm đơn vị sự nghiệp công lập, và đơn vị sự nghiệp hoạt động trong lĩnh vực giáo dục ĐVSN là một loại hình đơn vị được nhà nước ra quyết định thành lập, thực hiện nhiệm vụ chuyên môn nhất định nhằm thực hiện các mục tiêu kinh tế xã hội do nhà nước giao trên lĩnh vực quản lý, thực hiện các hoạt động sự nghiệp. Đó là đơn vị thuộc sở hữu nhà nước, hoạt động trong các lĩnh vực, giáo dục đào tạo, văn hóa, thông tin, y tế, nghiên cứu khoa học,… không theo nguyên tắc hạch toán kinh doanh. Đơn vị sự nghiệp là những tổ chức được thành lập để thực hiện các hoạt động sự nghiệp. Hoạt động sự nghiệp là những hoạt động cung cấp dịch vụ công cho xã hội nhằm duy trì và đảm bảo sự hoạt động bình thường của xã hội. Hoạt động sự nghiệp không trực tiếp tạo ra của cải vật chất nhưng nó tác động trực tiếp tới lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất, có tính quyết định năng suất lao động xã hội. Những hoạt động sự nghiệp mang tính chất phục vụ là chủ yếu và không nhằm mục tiêu lợi nhuận. Theo Luật Viên chức năm 2010, Khoản 1 Điều 9 Luật Viên chức quy định: “Đơn vị sự nghiệp công lập là tổ chức do cơ quan có thẩm quyền của Nhà nước, tổ chức chính trị, tổ chức chính trị - xã hội thành lập theo quy định của pháp luật, có tư cách pháp nhân, cung cấp dịch vụ công, phục vụ quản lý nhà nước”. Đơn vị sự nghiệp có tư cách pháp nhân, có con dấu và tài khoản riêng. Ngoài nguồn ngân sách từ Nhà nước, các đơn vị sự nghiệp được Nhà nước 10 cho phép thu một số loại phí, lệ phí, được tiến hành hoạt động sản xuất cung ứng dịch vụ để bù đắp chi phí hoạt động, tăng thu nhập cho cán bộ công chức, viên chức trong đơn vị mình. Đơn vị sự nghiệp trong giáo dục là các đơn vị, cơ quan hoạt động bằng nguồn kinh phí do ngân sách Nhà nước hoặc cấp trên cấp phát hoặc bằng nguồn kinh phí khác như hội phí, học phí, kinh phí được tài trợ, thu từ hoạt động dịch vụ để phục vụ các nhiệm vụ của Nhà nước, chủ yếu là các hoạt động giáo dục đào tạo cho nước nhà. 1.1.1.2. Phân loại đơn vị sự nghiệp công lập Có rất nhiều tiêu thức để phân loại ĐVSN. Nghiên cứu sẽ tiến hành phân loại dựa vào các tiêu thức sau: * Căn cứ vào cấp quản lý, ĐVSN được phân loại thành: - ĐVSN ở Trung ương là những ĐVSN trực thuộc Chính phủ như TTXVN, Đài Phát thanh Việt Nam, Đài Truyền hình Việt Nam, các bệnh viện, trường học, các nhà xuất bản quốc gia,… - ĐVSN ở địa phương như đài phát thanh truyền hình ở địa phương, các bệnh viện, trường học, do địa phương quản lý,... * Căn cứ vào từng lĩnh vực hoạt động sự nghiệp cụ thể, ĐVSN bao gồm: - ĐVSN giáo dục, đào tạo. - ĐVSN y tế (Bảo vệ chăm sóc sức khỏe nhân dân). - ĐVSN văn hóa, thông tin. - ĐVSN phát thanh, truyền hình. - ĐVSN dân số-trẻ em, kế hoạch hóa gia đình. - ĐVSN thể dục, thể thao. - ĐVSN khoa học công nghệ, môi trường. - ĐVSN kinh tế (Duy tu, sửa chữa đê điều, trạm trại,...). - Đơn vị sự nghiệp khác. * Căn cứ vào nguồn thu thì ĐVSN được chia thành hai loại: