Tài liệu Tăng cường quản lý ngân sách xã tại huyện gia lộc, tỉnh hải dương

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH VŨ DUY KHA TĂNG CƢỜNG QUẢN LÝ NGÂN SÁCH XÃ TẠI HUYỆN GIA LỘC, TỈNH HẢI DƢƠNG LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƢỚNG ỨNG DỤNG CHUYÊN NGÀNH: QUẢN TRỊ KINH DOANH THÁI NGUYÊN - 2016 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH VŨ DUY KHA TĂNG CƢỜNG QUẢN LÝ NGÂN SÁCH XÃ TẠI HUYỆN GIA LỘC, TỈNH HẢI DƢƠNG Chuyên ngành: Quản trị kinh doanh Mã số: 60.34.01.02 LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƢỚNG ỨNG DỤNG Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. TRẦN THỊ NHUNG THÁI NGUYÊN - 2016 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn này do chính tôi thực hiện, dƣới sự hƣớng dẫn khoa học của TS. Trần Thị Nhung, số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn này hoàn toàn trung thực và chƣa sử dụng để bảo vệ một công trình khoa học nào, các thông tin, tài liệu trích dẫn trong luận văn đã đƣợc chỉ rõ nguồn gốc. Mọi sự giúp đỡ cho việc hoàn thành luận văn đều đã đƣợc cảm ơn. Nếu sai tôi hoàn toàn chịu trách nhiệm. Thái Nguyên, ngày tháng 4 năm 2016 Tác giả luận văn Vũ Duy Kha Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn ii LỜI CẢM ƠN Trong quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành đề tài nghiên cứu khoa học: “Tăng cường quản lý ngân sách xã tại huyện Gia Lộc, tỉnh Hải Dương” tôi đã nhận đƣợc sự quan tâm và giúp đỡ của nhiều cá nhân và tập thể. Tôi xin bày tỏ sự cảm ơn sâu sắc nhất đến: Tập thể các thầy, cô giáo Trƣờng Đại học Kinh tế & Quản trị kinh doanh, Đại học Thái Nguyên đã tận tình chỉ bảo, truyền đạt cho chúng tôi những kiến thức quý báu trong suốt quá trình học tập tại trƣờng. Trong quá trình thực hiện đề tài, tôi còn đƣợc sự giúp đỡ và cộng tác của các đồng chí tại địa điểm nghiên cứu, tôi xin chân thành cảm ơn lãnh đạo UBND huyện; phòng Tài chính - Kế hoạch huyện; các phòng, cơ quan chuyên môn thuộc UBND huyện Gia Lộc và UBND, các đồng chí tài chính, kế toán 23 xã, thị trấn của huyện Gia Lộc, tỉnh Hải Dƣơng. Đặc biệt tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc và chân thành nhất của mình tới Cô giáo TS. TRẦN THỊ NHUNG đã trực tiếp hƣớng dẫn, chỉ bảo tôi trong suốt quá trình thực hiện đề tài nghiên cứu khoa học của mình. Cuối cùng tôi xin cảm ơn gia đình, bạn bè và các đồng nghiệp đã ủng hộ động viên tôi để hoàn thành đề tài khoa học này. Xin chân thành cảm ơn! Thái Nguyên, ngày tháng 4 năm 2016 Tác giả luận văn Vũ Duy Kha Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .............................................................................................. i LỜI CẢM ƠN ................................................................................................... ii MỤC LỤC ........................................................................................................ iii DANH MỤC CÁC TỪ, CỤM TỪ VIẾT TẮT................................................ vi DANH MỤC CÁC BẢNG, SƠ ĐỒ................................................................ vii MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ................................................................................ 1 2. Mục tiêu nghiên cứu ...................................................................................... 1 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu ................................................................. 2 4. Ý nghĩa khoa học của đề tài .......................................................................... 2 5. Bố cục của luận văn ...................................................................................... 3 Chƣơng 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ NGÂN SÁCH XÃ .................................................................................. 4 1.1. Cơ sở lý luận .............................................................................................. 4 1.1.1. Tổng quan về ngân sách nhà nƣớc .......................................................... 4 1.1.2. Tổng quan về quản lý ngân sách cấp xã ................................................. 8 1.1.3. Các yếu tố ảnh hƣởng đến quản lý ngân sách xã .................................. 17 1.2. Cơ sở thực tiễn ......................................................................................... 19 1.2.1. Kinh nghiệm quản lý ngân sách xã ở một số địa phƣơng trong nƣớc .......... 20 1.2.2. Những bài học kinh nghiệm rút ra và khả năng vận dụng đối với huyện Gia Lộc, tỉnh Hải Dƣơng............................................................ 24 Chƣơng 2. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ............................................. 25 2.1. Câu hỏi nghiên cứu .................................................................................. 25 2.2. Phƣơng pháp nghiên cứu .......................................................................... 25 2.2.1. Phƣơng pháp chọn điểm nghiên cứu ..................................................... 25 2.2.2. Phƣơng pháp thu thập tài liệu thứ cấp .................................................. 25 2.2.3. Phƣơng pháp tổng hợp tài liệu .............................................................. 25 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn iv 2.2.4. Phƣơng pháp phân tích .......................................................................... 26 2.3. Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu ................................................................... 26 2.3.1. Chỉ tiêu đánh giá hiện trạng của địa phƣơng ........................................ 27 2.3.2. Chỉ tiêu về thu ngân sách xã ................................................................. 27 2.3.3. Chỉ tiêu về chi ngân sách xã.................................................................. 27 Chƣơng 3. THỰC TRẠNG QUẢN LÝ NGÂN SÁCH XÃ TẠI HUYỆN GIA LỘC, TỈNH HẢI DƢƠNG................................................................... 28 3.1. Đặc điểm địa bàn huyện Gia Lộc ............................................................. 28 3.1.1. Đặc điểm tự nhiên ................................................................................. 28 3.1.2. Đặc điểm kinh tế - xã hội ...................................................................... 30 3.1.3. Những thuận lợi khó khăn trong phát triển kinh tế - xã hội ở các xã trong huyện Gia Lộc ............................................................................. 35 3.2. Thực trạng quản lý ngân sách xã ta ̣i huyê ̣n Gia Lô ̣c................................ 36 3.2.1. Cơ cấu hệ thống QLNS ở cấp xã trên địa bàn huyện Gia Lộc.............. 36 3.2.2. Quản lý lập dự toán ngân sách xã ......................................................... 37 3.2.3. Chấp hành dự toán thu, chi ngân sách xã .............................................. 49 3.2.4. Công tác kế toán và quyết toán ngân sách xã ....................................... 69 3.2.5. Công tác kiểm tra, giám sát ngân sách xã ............................................. 75 3.3. Các yếu tố ảnh hƣởng đến quản lý Ngân sách xã tại huyện Gia Lộc ...... 77 3.3.1. Yếu tố khách quan ................................................................................. 77 3.3.2. Yếu tố chủ quan .................................................................................... 80 3.4. Đánh giá công tác quản lý ngân sách xã ta ̣i huyê ̣n Gia Lô ̣c .................... 82 3.4.1. Nhƣ̃ng kế t quả đạt đƣợc ........................................................................ 82 3.4.2. Nhƣ̃ng ha ̣n chế ...................................................................................... 84 3.4.3. Nguyên nhân của ha ̣n chế ..................................................................... 87 Chƣơng 4. GIẢI PHÁP TĂNG CƢỜNG QUẢN LÝ NGÂN SÁCH XÃ TẠI HUYỆN GIA LỘC, TỈNH HẢI DƢƠNG ...................................... 91 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn v 4.1. Quan điể m , định hƣớng về tăng cƣờng quản lý ngân sách xã tại huyê ̣n Gia Lô ̣c ....................................................................................... 91 4.1.1. Định hƣớng quản lý ngân sách xã ......................................................... 91 4.1.2. Quan điểm quản lý ngân sách xã .......................................................... 92 4.2. Giải pháp tăng cƣờng quản lý ngân sách xã ta ̣i huyê ̣n Gia Lô ̣c , tỉnh Hải Dƣơng ............................................................................................. 96 4.2.1. Thực hiện các biện pháp tài chính để hỗ trợ phát triển sản xuất kinh doanh, dịch vụ thúc đẩy kinh tế - xã hội phát triển, tạo điều kiện cho mở rộng nguồn thu của ngân sách xã ..................................... 96 4.2.2. Tăng cƣờng củng cố đội ngũ cán bộ quản lý ngân sách xã .................. 97 4.2.3. Tăng cƣờng pháp chế xã hội chủ nghĩa trên địa bàn từng xã ............... 97 4.2.4. Tăng cƣờng chất lƣợng công tác lập dự toán ngân sách xã .................. 98 4.2.5. Đổi mới công tác quản lý thu, chi ngân sách ...................................... 101 4.2.6. Tăng cƣờng công tác thanh tra, kiểm tra............................................. 105 4.2.7. Tăng cƣờng công khai minh bạch ngân sách xã ................................. 105 4.2.8. Tăng cƣờng ứng dụng tin học trong quản lý ngân sách xã ................. 106 4.2.9. Giải quyết tốt mối quan hệ giữa các cơ quan trong hệ thống tài chính .... 106 4.3. Một số kiến nghị..................................................................................... 107 4.3.1. Đối với Huyện ủy, HĐND, UBND huyện .......................................... 107 4.3.2. Đối với Đảng ủy, HĐND, UBND các xã ............................................ 108 KẾT LUẬN .................................................................................................. 109 TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................... 111 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn vi DANH MỤC CÁC TỪ, CỤM TỪ VIẾT TẮT BHXH : Bảo hiểm xã hội HĐND : Hội đồng nhân dân NS : Ngân sách NSĐP : Ngân sách địa phƣơng NSNN : Ngân sách nhà nƣớc NSX : Ngân sách xã QLNS : Quản lý ngân sách UBND : Ủy ban nhân dân XDCB : Xây dựng cơ bản TT : Thị trấn Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn vii DANH MỤC CÁC BẢNG, SƠ ĐỒ Bảng: Bảng 3.1. Tình hình đất đai của huyện Gia Lộc ....................................... 31 Bảng 3.2. Tình hình về lao động, dân số của huyện Gia Lộc ................... 32 Bảng 3.3. Số lao động và cơ cấu lao động giai đoạn 2012 - 2014 ............ 33 Bảng 3.4. Tổng giá trị sản xuất huyện Gia Lộc giai đoạn 2012-2014 ...... 34 Bảng 3.5. Dự toán thu ngân sách Thị trấn Gia Lộc năm 2014.................. 39 Bảng 3.6. Dự toán thu ngân sách xã Trùng Khánh năm 2014 .................. 40 Bảng 3.7. Dự toán chi ngân sách thị trấn Gia Lộc năm 2014 ................... 45 Bảng 3.8. Dự toán chi ngân sách xã Trùng Khánh năm 2014 .................. 47 Bảng 3.9. Tổng hợp thu NSX theo nội dung trên địa bàn huyện Gia Lộc giai đoạn 2012 - 2014 ..........................................................................52 Bảng 3.10. Tổng hợp chi NSX theo nội dung trên địa bàn huyện Gia Lộc giai đoạn 2012 - 2014 ..........................................................................62 Sơ đồ: Sơ đồ 1.1. Cơ cấu hệ thống ngân sách Nhà nƣớc Việt Nam ........................ 6 Sơ đồ 3.1. Hệ thống quản lý ngân sách các xã tại huyện Gia Lộc ............. 37 Sơ đồ 3.2. Sơ đồ thực hiện quá trình thu ngân sách................................... 50 Sơ đồ 3.3. Quá trình tổ chức thực hiện chi ngân sách xã của .................... 60 Sơ đồ 3.4. Hình thức kế toán ngân sách xã áp dụng tại huyên Gia Lộc .... 70 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Ngân sách xã là công cụ, phƣơng tiện vật chất bằng tiền để chính quyền cấp xã thực hiện các chức năng nhiệm vụ của mình, là một công cụ kinh tế quan trọng điều tiết, quản lý nền kinh tế xã hội tại địa phƣơng. Là một cấp ngân sách cơ sở cuối cùng trong hệ thống NSNN, ngân sách xã trong những năm qua đã đƣợc Đảng và Nhà nƣớc quan tâm chú ý cùng với quá trình phát triển và hoàn thiện không ngừng chức năng, nhiệm vụ của chính quyền cơ sở. Gia Lộc là một huyện sản xuất nông nghiệp của tỉnh Hải Dƣơng, kinh tế chậm phát triển, nguồn thu ngân sách còn hạn hẹp trong khi đó nhu cầu chi tiêu lớn, đòi hỏi công tác quản lý NSNN trên địa bàn huyện cần đƣợc chú trọng đặc biệt là công tác quản lý ngân sách xã còn nhiều bất cập hạn chế phải tiếp tục hoàn thiện để thực hiện tốt luật ngân sách Nhà nƣớc, đáp ứng đƣợc yêu cầu đổi mới của công tác quản lý kinh tế trong bối cảnh Việt Nam hội nhập kinh tế quốc tế ngày càng sâu rộng. Trong thời gian qua, chƣa có một đề tài nghiên cứu, đánh giá nào về công tác quản lý NSX của huyện Gia Lộc, để từ đó có thể hệ thống các cơ sở lý luận cũng nhƣ rút ra những kinh nghiệm từ thực tiễn và đƣa ra các giải pháp nhằm tăng cƣờng cho công tác quản lý NSX của huyện ngày càng đạt chất lƣợng, hiệu quả và ổn định hơn. Câu hỏi đặt ra là thực trạng quản lý ngân sách xã ở huyện Gia Lộc hiện nay ra sao? Nguyên nhân nào khiến cho công tác quản lý ngân sách xã chƣa có hiệu quả? Giải pháp hữu hiệu nhằm hoàn thiện công tác quản lý ngân sách xã ở huyện Gia Lộc. Chính vì vậy, tôi tiến hành nghiên cứu đề tài đề tài: “Tăng cường quản lý ngân sách xã tại huyện Gia Lộc, tỉnh Hải Dương” sẽ góp phần trả lời những câu hỏi cấp bách trên. 2. Mục tiêu nghiên cứu 2.1. Mục tiêu chung Nghiên cứu thực trạng quản lý xã trên địa bàn huyện Gia Lộc, từ đó đề xuất những giải pháp tăng cƣờng quản lý ngân sách xã tại huyện Gia Lộc, tỉnh Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 2 Hải Dƣơng. 2.2. Mục tiêu cụ thể - Hệ thống hóa cơ sở lý luận, thực tiễn về ngân sách xã và sự cần thiết phải tăng cƣờng quản lý ngân sách xã. - Đánh giá thực trạng quản lý ngân sách xã, phân tích các yếu tố ảnh hƣởng đến công tác quản lý ngân sách xã tại huyện Gia Lộc, tỉnh Hải Dƣơng. - Đề xuất một số giải pháp tăng cƣờng quản lý ngân sách xã trên địa bàn huyện Gia Lộc, tỉnh Hải Dƣơng trong những năm tiếp theo. 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Thực trạng công tác quản lý ngân sách xã trên địa bàn huyện Gia Lộc, tỉnh Hải Dƣơng. 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Về nội dung: Đề tài tập trung nghiên cứu các vấn đề lý luận và thực tiễn về công tác quản lý ngân sách xã tại huyện Gia Lộc, tỉnh Hải Dƣơng trên các khía cạnh nguồn thu, nhiệm vụ chi của ngân sách xã, trình độ chuyên môn của đội ngũ kế toán, tài chính cấp xã... Trên cơ sở đó đề xuất một số giải pháp nhằm tăng cƣờng quản lý ngân sách xã tại địa bàn huyện Gia Lộc, tỉnh Hải Dƣơng. - Về không gian: Đề tài nghiên cứu tình hình quản lý ngân sách xã tại huyện Gia Lộc tỉnh Hải Dƣơng và chọn 2 xã có nguồn thu, nhiệm vụ chi thuận lợi và khó khăn để đánh giá (Thị trấn Gia Lộc - có nguồn thu lớn và xã Trùng Khánh có nguồn thu ít nhất để nghiên cứu). - Về thời gian: Số liệu thu thập của đề tài giai đoạn 2012-2014. 4. Ý nghĩa khoa học của đề tài Luận văn vận dụng lý luận về quản lý ngân sách nhà nƣớc để phân tích, Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 3 đánh giá thực trạng công tác quản lý Ngân sách xã của huyện Gia Lộc - tỉnh Hải Dƣơng. Từ đó đề ra quan điểm, giải pháp nhằm tăng cƣờng quản lý Ngân sách xã của huyện Gia Lộc - tỉnh Hải Dƣơng trong thời gian tới. Với kết quả nghiên cứu đó, luận văn có thể làm tài liệu tham khảo cho việc lãnh đạo, điều hành thu, chi ngân sách xã góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội của huyện Gia Lộc, tỉnh Hải Dƣơng. 5. Bố cục của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, luận văn gồm 4 chƣơng Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý ngân sách xã. Chương 2: Phƣơng pháp nghiên cứu. Chương 3: Thực trạng quản lý ngân sách xã tại huyện Gia Lộc, tỉnh Hải Dƣơng. Chương 4: Những giải pháp tăng cƣờng quản lý ngân sách xã tại huyện Gia Lộc, tỉnh Hải Dƣơng. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 4 Chƣơng 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ NGÂN SÁCH XÃ 1.1. Cơ sở lý luận 1.1.1. Tổng quan về ngân sách nhà nước 1.1.1.1. Khái niệm và đặc điểm của ngân sách nhà nước Từ “ngân sách” đƣợc lấy ra từ thuật ngữ “budget” một từ tiếng Anh thời trung cổ, dùng để mô tả chiếc túi của nhà vua trong đó có chứa những khoản tiền cần thiết cho những khoản chi tiêu công cộng. Dƣới chế độ phong kiến, chi tiêu của nhà vua cho những mục đích công cộng nhƣ: đắp đê phòng chống lũ lụt, xây dựng đƣờng xá và chi tiêu cho bản thân hoàng gia không có sự tách biệt nhau. Khi giai cấp tƣ sản lớn mạnh từng bƣớc khống chế nghị viện và đòi hỏi tách bạch hai khoản chi tiêu này, từ đó nảy sinh thuật ngữ ngân sách nhà nƣớc. Trong thực tiễn, thuật ngữ ngân sách thƣờng để chỉ tổng số thu và chi của một đơn vị trong một thời gian nhất định. Một bảng tính toán các chi phí để thực hiện một kế hoạch, hoặc một chƣơng trình cho một mục đích nhất định của một chủ thể nào đó. Nếu chủ thể đó là Nhà nƣớc thì đƣợc gọi là Ngân sách Nhà nƣớc. Từ điển tiếng Việt thông dụng định nghĩa: “Ngân sách là tổng số thu và chi của một đơn vị trong một thời gian nhất định”. Trong nghiên cứu này chúng tôi dựa theo luật NSNN Việt Nam: Điều 1 của Luật Ngân sách nhà nƣớc đƣợc Quốc hội khoá XI nƣớc Cộng hoà Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam thông qua cũng đƣa ra khái niệm Ngân sách Nhà nƣớc: “NSNN là toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà nƣớc đã đƣợc cơ quan có thẩm quyền quyết định và đƣợc thực hiện trong một năm để Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 5 đảm bảo thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nƣớc”. NSNN Việt Nam gồm: Ngân sách trung ƣơng và ngân sách địa phƣơng. Ngân sách địa phƣơng bao gồm ngân sách của đơn vị hành chính các cấp có Hội đồng nhân dân và Uỷ ban nhân dân. Phù hợp với mô hình tổ chức chính quyền Nhà nƣớc ta hiện nay, ngân sách địa phƣơng bao gồm: Ngân sách cấp Tỉnh, thành phố trực thuộc trung ƣơng (gọi chung là ngân sách cấp Tỉnh), ngân sách cấp huyện, quận, thị xã, thành phố trực thuộc Tỉnh (gọi chung là ngân sách cấp Huyện) và ngân sách cấp xã, phƣờng, thị trấn (gọi chung là ngân sách cấp Xã). Ngân sách nhà nước có các đặc điểm cơ bản sau: - Hoạt động thu chi của ngân sách nhà nƣớc luôn gắn chặt với quyền lực kinh tế - chính trị của Nhà nƣớc và việc thực hiện các chức năng của Nhà nƣớc, đƣợc Nhà nƣớc tiến hành trên cơ sở những luật lệ nhất định; - Hoạt động ngân sách nhà nƣớc là hoạt động phân phối lại các nguồn tài chính, nó thể hiện ở hai lĩnh vực thu và chi của Nhà nƣớc; - Ngân sách nhà nƣớc luôn gắn chặt với sở hữu nhà nƣớc, luôn chứa đựng những lợi ích chung, lợi ích công cộng; - Ngân sách nhà nƣớc cũng có những đặc điểm nhƣ các quỹ tiền tệ khác. Nét khác biệt của ngân sách nhà nƣớc với tƣ cách là một quỹ tiền tệ tập trung của Nhà nƣớc, đƣợc chia thành nhiều quỹ nhỏ có tác dụng riêng, sau đó mới đƣợc chi dùng cho những mục đích đã định; - Hoạt động thu chi của ngân sách nhà nƣớc đƣợc thực hiện theo nguyên tắc không hoàn trả trực tiếp là chủ yếu. 1.1.1.2. Phân loại ngân sách nhà nước Hệ thống NSNN đƣợc hiểu là tổng thể các cấp ngân sách có mối quan hệ hữu cơ với nhau trong quá trình thực hiện nhiệm vụ thu, chi của mỗi cấp ngân sách. Tại nƣớc ta, tổ chức hệ thống NSNN gắn bó chặt chẽ với việc tổ chức bộ máy nhà nƣớc và vai trò, vị trí của bộ máy đó trong quá trình phát triển Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 6 kinh tế xã hội của đất nƣớc theo Hiến pháp. Mỗi cấp chính quyền có một cấp ngân sách riêng cung cấp phƣơng tiện vật chất cho cấp chính quyền đó thực hiện chức năng, nhiệm vụ của mình trên vùng lãnh thổ. Việc hình thành hệ thống chính quyền nhà nƣớc các cấp là một tất yếu khách quan nhằm thực hiện chức năng, nhiệm vụ của Nhà nƣớc trên mọi vùng lãnh thổ của đất nƣớc. Chính sự ra đời của hệ thống chính quyền nhà nƣớc nhiều cấp đó là tiền đề cần thiết để tổ chức hệ thống NSNN nhiều cấp (Luật NSNN, 2002) [5]. Hệ thống ngân sách Nhà nƣớc Ngân sách Trung ƣơng Ngân sách địa phƣơng Ngân sách cấp Tỉnh, Thành phố trực thuộc Trung ƣơng Ngân sách cấp Huyện, Quận, Thị xã, Thành phố trực thuộc tỉnh Ngân sách cấp Xã, Phƣờng, Thị trấn Sơ đồ 1.1. Cơ cấu hệ thống ngân sách Nhà nƣớc Việt Nam Nguồn: Luật ngân sách nhà nước năm 2002 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 7 Cấp ngân sách đƣợc hình thành trên cơ sở cấp chính quyền nhà nƣớc , phù hợp với mô hình tổ chức hệ thống chính quyền nƣớc ta hiện nay, hệ thống NSNN bao gồm ngân sách trung ƣơng và ngân sách huyê ̣n: * Ngân sách Trung ƣơng phản ánh nhiệm vụ thu, chi theo ngành và giữ vai trò chủ đạo trong hệ thống NSNN. Nó bắt nguồn từ vị trí, vai trò của chính quyền trung ƣơng đƣợc Hiến pháp quy định đối với việc thực hiện các nhiệm vụ kinh tế, chính trị, xã hội của đất nƣớc. Ngân sách trung ƣơng cấp phát kinh phí cho yêu cầu thực hiện chức năng, nhiệm vụ của Nhà nƣớc trung ƣơng (sự nghiệp văn hoá , sự nghiệp an ninh quốc phòng , trật tự an toàn xã hội, đầu tƣ phát triển… ). Nó còn là trung tâm điều hoà hoạt động ngân sách của huyê ̣n. Trên thực tế, ngân sách trung ƣơng là ngân sách của cả nƣớc, tập trung đại bộ phận nguồn tài chính quốc gia và đảm bảo các nhiệm vụ chi tiêu có tính chất huyết mạch của cả nƣớc. Ngân sách huyê ̣n là tên chung để chỉ các cấp ngân sách của các cấp chính quyền bên dƣới phù hợp với địa giới hành chính gồm có: Ngân sách tỉnh, thành phố trực thuộc trung ƣơng (gọi chung là ngân sách cấp Tỉnh); ngân sách huyện, thị xã, thành phố trực thuộc Tỉnh (gọi chung là ngân sách cấp Huyện); ngân sách xã, phƣờng, thị trấn (gọi chung là ngân sách cấp Xã). Ngoài ngân sách xã chƣa có đơn vị dự toán, các cấp ngân sách khác đều bao gồm một số đơn vị dự toán của cấp đó hợp thành. - Ngân sách cấp tỉnh, cấp huyện phản ánh nhiệm vụ thu, chi theo lãnh thổ, đảm bảo thực hiện các nhiệm vụ tổ chức quản lý toàn diện kinh tế, xã hội của chính quyền cùng cấp. Chính quyền cấp tỉnh, cấp huyện cần chủ động, sáng tạo trong việc động viên khai thác các thế mạnh trên địa bàn để tăng nguồn thu, đảm bảo chi và thực hiện cân đối ngân sách cấp mình. - Ngân sách xã có tầm quan trọng đặc biệt và cũng có đặc thù riêng : nguồn thu đƣợc khai thác trực tiếp trên địa bàn và nhiệm vụ chi cũng đƣợc bố trí để phục vụ cho mục đích trực tiếp của cộng đồng dân cƣ trong xã mà không thông qua một khâu trung gian nào. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 8 1.1.2. Tổng quan về quản lý ngân sách cấp xã 1.1.2.1. Khái niệm, bản chất, đặc điểm ngân sách xã a. Khái niệm ngân sách xã: Theo quy định thì NSX là một cấp ngân sách hoàn chỉnh trong hệ thống NSNN hiện nay. NSX là một bộ phận của NSNN, là ngân sách của chính quyền cấp cơ sở do UBND xã xây dựng, tổ chức quản lý và thực hiện dƣới sự giám sát của HĐND xã. NSX đƣợc xây dựng từ các nguồn thu, đƣợc phân cấp và các nội dung chi để thực hiện các công việc thuộc chức năng, nhiệm vụ của chính quyền cấp xã. Nhƣ vậy, theo Luật NSNN (2002): “NSX là hệ thống các quan hệ kinh tế phát sinh trong quá trình tạo lập, phân phối và sử dụng quỹ tiền tệ của chính quyền nhà nƣớc cấp xã nhằm phục vụ cho việc thực hiện các chức năng của Nhà nƣớc cấp cơ sở trong khuôn khổ đã đƣợc phân công, phân cấp quản lý” [5]. b. Bản chất của ngân sách xã: Bản chất của NSNN nói chung, NSX nói riêng là hệ thống những mối quan hệ kinh tế nhà nƣớc và xã hội trong quá trình Nhà nƣớc huy động và sử dụng các nguồn tài chính nhằm đảm bảo yêu cầu thực hiện các chức năng của nhà nƣớc. Các quan hệ kinh tế này bao gồm: Quan hệ kinh tế giữa chính quyền cấp xã và các tổ chức, hộ sản xuất, kinh doanh trên địa bàn; quan hệ giữa NSX với các tổ chức tài chính trung gian với quỹ tín dụng nhân dân; quan hệ kinh tế giữa ngân sách xã và các tổ chức xã hội; quan hệ kinh tế giữa ngân sách xã và các hộ gia đình. c. Đặc điểm của ngân sách xã: Là một bộ phận trong hệ thống NSNN và là cấp ngân sách của chính quyền cơ sở, ngân sách xã có những đặc điểm sau: - Hoạt động thu, chi NSX luôn gắn chặt với quyền lực kinh tế, chính trị của chính quyền cấp xã và đƣợc tổ chức thực hiện trên cơ sở những quy định, luật lệ thống nhất đƣợc Nhà nƣớc ban hành. - Thu chi NSX gắn với hoạt động của chính quyền cơ sở do vậy NSX là một cấp ngân sách đặc biệt trong hệ thống NSNN, bởi vì: Với vị trí là một cấp Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 9 ngân sách hoàn chỉnh, NSX là toàn bộ dự toán thu, chi ngân sách một năm đã đƣợc HĐND xã quyết định và giám sát thực hiện. Mặt khác do cấp xã là cấp cơ sở, dƣới đó không còn đơn vị dự toán, các đơn vị thụ hƣởng ngân sách trực thuộc nên NSX cũng chính là đơn vị dự toán; Với tƣ cách là một cấp ngân sách, NSX có chức năng và nhiệm vụ của một cấp ngân sách; đồng thời với tƣ cách là một đơn vị dự toán ngân sách, NSX có nhiệm vụ chấp hành các chính sách, chế độ của Nhà nƣớc trong quá trình chi ngân sách. Hai tƣ cách quản lý lại phải thống nhất trong một bộ máy quản lý, vì vậy nó ảnh hƣởng đến nhiều nội dung quản lý NSX nhƣ tổ chức bộ máy quản lý, chế độ kế toán NSX và công khai ngân sách xã [8]. 1.1.2.2. Vai trò của ngân sách xã trong hệ thống NSNN a. Với tư cách là một bộ phận của NSNN, NSX có vai trò sau: - NSX là công cụ huy động các nguồn lực tài chính để đảm bảo nhu cầu chi tiêu của chính quyền cấp xã. Vai trò của NSX đƣợc xác định trên bản chất kinh tế của Nhà nƣớc. - NSX huy động mọi nguồn thu trên địa bàn đã đƣợc phân cấp cho chính quyền cấp xã quản lý, cân đối thu, chi để đảm bảo nhu cầu chi tiêu, thực hiện mối quan hệ giữa nhân dân với Nhà nƣớc và ngƣợc lại, nhờ đó mọi chủ trƣơng, chính sách của Đảng và Nhà nƣớc đƣợc truyền đạt và phổ biến rộng rãi đến nhân dân. b. Vai trò của NSX biểu hiện thông qua quá trình thu và quá trình chi. - Thông qua thu giúp chính quyền cấp xã thực hiện việc kiểm tra, kiểm soát, điều chỉnh các hoạt động kinh doanh, dịch vụ và các hoạt động khác đi đúng hành lang pháp luật; Thu NSX góp phần thực hiện các chính sách xã hội nhƣ đảm bảo công bằng giữa những ngƣời có nghĩa vụ đóng góp cho NSX, đồng thời có sự trợ giúp cho những đối tƣợng nộp khi họ gặp khó khăn hoặc thuộc diện ƣu đãi theo chính sách của Nhà nƣớc thông qua xét miễn, giảm số Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 10 thu; Thu tiền phạt đối với cá nhân, tổ chức vi phạm trật tự an toàn xã hội để đƣa ngƣời dân nghiêm chỉnh thực hiện tốt nghĩa vụ trƣớc cộng đồng. - Thông qua chi NSX mà các hoạt động của cấp ủy, chính quyền, các đoàn thể ở xã đƣợc duy trì phát triển một cách liên tục và ổn định, nhờ đó nâng cao hiệu lực quản lý Nhà nƣớc ở cơ sở; Chi NSX góp phần nâng cao dân trí, nâng cao sức khoẻ cho mọi ngƣời dân biểu hiện thông qua NSX chi cho sự nghiệp giáo dục, sự nghiệp y tế. Chi NSX thực hiện chính sách xã hội tại địa bàn mỗi xã nhƣ NSX chi cứu tế xã hội, chi thăm hỏi, trợ cấp cho gia đình thƣơng binh, liệt sĩ trong xã. 1.1.2.3. Khái niệm, đặc điểm và vai trò của quản lý ngân sách xã * Khái niệm quản lý ngân sách xã Nhƣ chúng ta đã biết, Ngân sách xã là một cấp Ngân sách, là một bộ phận của chính quyền cơ sở trong hệ thống Nhà nƣớc pháp quyền. Ngân sách xã do Uỷ ban nhân dân xã, thị trấn trực tiếp quản lý, thực hiện và Hội đồng nhân dân xã quyết định, giám sát thực hiện [4]. Ngân sách xã là một cấp của hệ thống NSNN, chính vì vậy, việc quản lý NSX chính là quản lý NSNN, nó tuân thủ đầy đủ chu trình quản lý NSNN từ khâu lập dự toán, chấp hành dự toán và quyết toán NS. Ngân sách xã đƣợc xây dựng bằng các nguồn thu đƣợc phân cấp và các khoản chi đƣợc giao để thực hiện các công việc thuộc chức năng nhiệm vụ của chính quyền xã theo quy định của luật pháp. Quản lý NSX là một hoạt động quản lý kinh tế, đó là việc quản lý toàn bộ các hoạt động về thu, chi Ngân sách của chính quyền xã. Vấn đề đặt ra là việc quản lý thực hiện nhƣ thế nào cho phù hợp và đạt đƣợc hiệu quả cao nhất. * Đặc điểm của quản lý ngân sách xã Quản lý ngân sách xã đƣợc quy định tại Luật NSNN, Nghị định của Chính phủ, Thông tƣ hƣớng dẫn của Bộ Tài chính. Bên cạnh đó, quản lý NSX còn phụ thuộc vào quy định của chính quyền cấp tỉnh thông qua việc Hội Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 11 đồng nhân dân quyết định tỷ lệ % phân chia giữa ngân sách cấp tỉnh, cấp huyện với cấp xã. Quản lý ngân sách xã hoàn toàn không giống nhau về quy mô, phạm vi giữa các xã (kể cả các xã trong cùng một khu vực và các giữa các xã tại những khu vực khác nhau) xuất phát từ các hoạt động kinh tế đƣợc diễn ra trên địa bàn xã. Quản lý ngân sách xã luôn chịu tác động của các yếu tố nhƣ: đặc điểm về địa lý, lịch sử; hoạt động tôn giáo, tín ngƣỡng; mức thu nhập của ngƣời dân; tính minh bạch, công khai của hoạt động tài chính và mức độ liêm chính của đội ngũ cán bộ, công chức xã. * Vai trò của quản lý ngân sách xã Quản lý NSX là một công cụ tài chính quan trọng để chính quyền cấp xã quản lý một cách toàn diện mọi hoạt động kinh tế, xã hội trên địa bàn xã trong lĩnh vực đƣợc phân cấp, đƣợc thể hiện thông qua: - Hoạt động thu ngân sách: từ thu ngân sách đã tạo lập ra quỹ NSX, từ đó có điều kiện để hoạt động và có thể còn có đầu tƣ cho mục đích phát triển kinh tế - xã hội của địa phƣơng. Qua hoạt động thu còn giúp chính quyền xã thực hiện việc kiểm tra, kiểm soát và điều chỉnh các hoạt động sản xuất kinh doanh đi theo đúng hƣớng, đúng khuôn khổ của pháp luật. Thu ngân sách còn góp phần thực hiện các chính sách về công bằng xã hội,…Việc thực hiện chế độ thu phạt vi phạm đối với các tổ chức, cá nhân vi phạm không những tạo nguồn thu cho ngân sách mà còn góp phần răn đe, giáo dục và buộc phải chấp hành đúng chính sách pháp luật, giữ gìn an ninh trật tự xã hội. - Hoạt động chi ngân sách: từ việc chi ngân sách mà sự tồn tại và hoạt động của bộ máy chính quyền đƣợc duy trì và phát triển liên tục, ổn định. Từ đó đảm bảo đƣợc vai trò quản lý hành chính cấp cơ sở của chính quyền. Chi NSX có vai trò quan trọng trong việc bảo đảm phát triển kinh tế, văn hoá xã hội, giữ vững an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội, tạo công bằng xã hội,…Từ đó góp phần phát triển toàn diện khu vực dân cƣ mà đặc biệt là khu Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn