Tài liệu Tăng cường quản lý ngân sách cấp xã trên địa bàn huyện yên minh, tỉnh hà giang

HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM DƢƠNG THỊ NGỌC BÍCH TĂNG CƢỜNG QUẢN LÝ NGÂN SÁCH CẤP XÃ TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN YÊN MINH,TỈNH HÀ GIANG Chuyên ngành: Quản lý kinh tế Mã số: 60.34.04.10 Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS. Phạm Văn Hùng NHÀ XUẤT BẢN ĐẠI HỌC NÔNG NGHIỆP - 2016 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan rằng toàn bộ số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn là trung thực và chƣa hề đƣợc bảo vệ một học vị nào. Tôi xin cam đoan mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn này đã đƣợc cảm ơn và các thông tin trích dẫn trong luận văn này đã đƣợc ghi rõ nguồn gốc. Hà Nội,…ngày… tháng… năm 2016 Tác giả luận văn Dƣơng Thị Ngọc Bích i LỜI CẢM ƠN Trong suốt thời gian học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn, tôi đã nhận đƣợc sự hƣớng dẫn, chỉ bảo tận tình của các thầy cô giáo, sự giúp đỡ, động viên của bạn bè, và gia đình. Nhân dịp hoàn thành luận văn, cho phép tôi đƣợc bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc tới PGS.TS Phạm Văn Hùng, ngƣời đã tận tình chỉ bảo, trực tiếp hƣớng dẫn, dành nhiều công sức, thời gian và tạo điều kiện cho tôi trong suốt quá trình học tập và thực hiện đề tài. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành tới Ban Giám đốc, Ban Quản lý đào tạo, Bộ môn Phân tích định lƣợng, Khoa Kinh tế và PTNT - Học viện Nông nghiệp Việt Nam đã tận tình giúp đỡ tôi trong quá trình học tập, thực hiện đề tài và hoàn thành luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn tập thể lãnh đạo, cán bộ công chức tại Phòng Tài chính – Kế hoạch huyện Yên Minh, Kho bạc nhà nƣớc, các phòng ban chức năng UBND huyện Yên Minh và đơn vị các xã, thị trấn trong địa bàn huyện đã giúp đỡ và tạo điều kiện tốt nhất cho tôi trong suốt quá trình học tập và thực hiện đề tài này. Xin chân thành cảm ơn gia đình, ngƣời thân, bạn bè, đồng nghiệp đã tạo mọi điều kiện thuận lợi và giúp đỡ tôi về mọi mặt, động viên khuyến khích tôi hoàn thành luận văn./. Hà Nội, ngày ... tháng ... năm 2016 Tác giả luận văn Dƣơng Thị Ngọc Bích ii MỤC LỤC Lời cam đoan ..................................................................................................................... i Lời cảm ơn ........................................................................................................................ ii Mục lục ............................................................................................................................ iii Danh mục các từ viết tắt .................................................................................................. vi Danh mục bảng ............................................................................................................... vii Danh mục sơ đồ và biểu đồ............................................................................................ viii Danh mục các hộp............................................................................................................ ix Trích yếu luận văn ............................................................................................................ x Phần 1. Mở đầu ............................................................................................................... 1 1.1. Tính cấp thiết ......................................................................................................... 1 1.2. Mục tiêu nghiên cứu .............................................................................................. 2 1.2.1. Mục tiêu chung ...................................................................................................... 2 1.2.2. Mục tiêu cụ thể ...................................................................................................... 3 1.3. Câu hỏi nghiên cứu ................................................................................................ 3 1.4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu ......................................................................... 3 1.4.1. Đối tƣợng nghiên cứu ............................................................................................ 3 1.4.2. Phạm vi nghiên cứu ............................................................................................... 4 1.5. Những đóng góp mới, ý nghĩa khoa học và thực tiễn ............................................ 4 Phần 2. Cơ sở lý luận và thực tiễn về tăng cƣờng quản lý ngân sách cấp xã ............ 5 2.1. Cơ sở lý luận về quản lý ngân sách cấp xã ............................................................ 5 2.1.1. Lý luận về Ngân sách nhà nƣớc ............................................................................. 5 2.1.2. Ngân sách cấp xã ................................................................................................... 8 2.1.3. Nguyên tắc quản lý ngân sách cấp xã .................................................................. 12 2.1.4. Nội dung nghiên cứu quản lý ngân sách cấp xã................................................... 15 2.1.5. Những yếu tố ảnh hƣởng đến quản lý ngân sách cấp xã...................................... 24 2.2. Cơ sở thực tiễn ..................................................................................................... 26 2.2.1. Quản lý ngân sách địa phƣơng của một số nƣớc trên thế giới ............................. 26 2.2.2. Thực tiễn quản lý ngân sách cấp xã ở Việt Nam ................................................. 28 iii 2.3. Bài học kinh nghiệm ............................................................................................ 32 Phần 3. Phƣơng pháp nghiên cứu ............................................................................... 34 3.1. Đặc điểm địa bàn nghiên cứu .............................................................................. 34 3.1.1. Vị trí địa lý ........................................................................................................... 34 3.1.2 Tình hình đất đai .................................................................................................. 34 3.1.3. Hiện trạng dân số, lao động huyện Yên Minh ..................................................... 36 3.1.4. Hiện trạng cơ cấu kinh tế ..................................................................................... 36 3.1.5. Đánh giá chung .................................................................................................... 37 3.2. Phƣơng pháp nghiên cứu ..................................................................................... 38 3.2.1. Phƣơng pháp thu thập tài liệu, số liệu.................................................................. 38 3.2.2. Phƣơng pháp xử lý và phân tích số liệu ............................................................... 40 3.2.3. Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu ............................................................................... 41 Phần 4. Kết quả nghiên cứu và thảo luận ................................................................... 42 4.1. Thực trạng quản lý ngân sách cấp xã trên địa bàn huyện Yên Minh, tỉnh Hà Giang ....................................................................................................... 42 4.1.1. Bộ máy tổ chức quản lý ngân sách cấp xã trên địa bàn huyện Yên Minh ........... 42 4.1.2. Phân cấp quản lý ngân sách cấp xã ...................................................................... 47 4.1.3. Lập dự toán ngân sách cấp xã .............................................................................. 49 4.1.4. Chấp hành dự toán ngân sách cấp xã ................................................................... 53 4.1.5. Công tác kiểm tra, giám sát ngân sách cấp xã ..................................................... 77 4.1.6. Công tác kế toán và quyết toán ngân sách cấp xã ................................................ 78 4.1.7. Đánh giá kết quả đạt đƣợc, những hạn chế trong công tác quản lý ngân sách cấp xã ở huyện Yên Minh .................................................................................... 82 4.2. Các yếu tố ảnh hƣởng đến quản lý ngân sách cấp xã trên địa bàn huyện Yên Minh, tỉnh Hà Giang .......................................................................... 84 4.2.1. Cơ chế chính sách pháp luật ................................................................................ 84 4.2.2. Trình độ, năng lực chuyên môn của cán bộ quản lý ............................................ 85 4.2.3. Nhận thức và ý thức chấp hành pháp luật của ngƣời dân .................................... 86 4.3. Một số định hƣớng và giải pháp tăng cƣờng quản lý ngân sách cấp xã trên địa bàn huyện Yên Minh ...................................................................................... 87 iv 4.3.1. Định hƣớng công tác quản lý ngân sách cấp xã trong thời gian tới..................... 87 4.3.2. Một số giải pháp nhằm tăng cƣờng quản lý ngân sách cấp xã trên địa bàn huyện Yên Minh .................................................................................................. 88 Phần 5. Kết luận và kiến nghị ...................................................................................... 96 5.1. Kết luận ................................................................................................................ 96 5.2. Kiến nghị ............................................................................................................. 97 5.2.1. Đối với UBND tỉnh, Sở Tài chính ....................................................................... 97 5.2.2. Đối với chính quyền địa phƣơng cấp huyện ........................................................ 98 Tài liệu tham khảo .......................................................................................................... 99 Phụ lục .......................................................................................................................... 103 v DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Chữ viết tắt Nghĩa đầy đủ BTC Bộ tài chính CNH - HĐH Công nghiệp hóa – Hiện đại hóa CSHT Cơ sở hạ tầng ĐTNCS - HCM Đoàn Thanh niên cộng sản Hồ Chí Minh GTGT Giá trị gia tăng HCNN Hành chính nhà nƣớc HĐND Hội đồng nhân dân KBNN Kho bạc nhà nƣớc KT - XH Kinh tế - xã hội MLNS Mục lục ngân sách NĐ - CP Nghị định – Chính phủ NS Ngân sách NSNN Ngân sách nhà nƣớc NSX Ngân sách xã QLHC Quản lý hành chính QLNS Quản lý ngân sách TC - KH Tài chính – Kế hoạch TT - BTC Thông tƣ – Bộ tài chính UBND Ủy ban nhân dân XDCB Xây dựng cơ bản XHCN Xã hội chủ nghĩa vi DANH MỤC BẢNG Bảng 3.1. Bảng 3.2. Bảng 3.3. Bảng 4.1. Bảng 4.2. Bảng 4.3. Bảng 4.4. Bảng 4.5. Bảng 4.6. Tình hình sử dụng và phân bổ đất đai huyện Yên Minh trong 3 năm 2013 - 2015 ................................................................................................. 35 Một số chỉ tiêu kinh tế - xã hội huyện Yên Minh ...................................... 37 Mẫu điều tra ................................................................................................ 39 Thực trạng đội ngũ cán bộ quản lý ngân sách cấp xã của huyện Yên Minh ......................................................................................... 45 Tổng hợp kết quả điều tra tổ chức bộ máy quản lý ngân sách cấp xã trên địa bàn huyện Yên Minh............................................................................. 46 Tổng hợp kết quả điều tra tình hình phân cấp quản lý ngân sách cấp xã trên địa bàn huyện Yên Minh .......................................................... 49 Dự toán các khoản thu ngân sách cấp xã huyện Yên Minh từ năm 2013 – 2015 .................................................................................... 50 Dự toán chi ngân sách cấp xã trên địa bàn huyện Yên Minh năm 2013 – 2015 ........................................................................................ 51 Tổng hợp điều tra công tác lập dự toán ngân sách cấp xã trên địa bàn huyện Yên Minh, tỉnh Hà Giang .................................................... 52 Bảng 4.7. Tình hình thực hiện kế hoạch thu ngân sách cấp xã của huyện Yên Minh từ 2013 – 2015 ........................................................................... 54 Bảng 4.8. Tổng hợp tình hình thu quỹ đất công ích và hoa lợi công sản của ngân sách cấp xã trên địa bàn huyện Yên Minh từ năm 2013 – 2015 ........ 56 Bảng 4.9. Tổng hợp tình hình các khoản thu bổ sung từ ngân sách cấp trên của ngân sách cấp xã ở huyện Yên Minh, tỉnh Hà Giang năm 2013 – 2015 .... 61 Bảng 4.10. Nội dung chi ngân sách cấp xã huyện Yên Minh, tỉnh Hà Giang Bảng 4.11. Bảng 4.12. Bảng 4.13. Bảng 4.14. Bảng 4.16. năm 2013 – 2015 ........................................................................................ 63 Tình hình chi sự nghiệp kinh tế của ngân sách cấp xã trên địa bàn huyện Yên Minh từ năm 2013 – 2015 ........................................................ 69 Phân tích tình hình chi quản lý hành chính cấp xã huyện Yên Minh, tỉnh Hà Giang từ năm 2013 – 2015 ............................................................ 73 Tổng hợp kết quả đánh giá nội dung công khai ngân sách cấp xã ............. 76 Tổng hợp công tác kế toán, quyết toán ngân sách cấp xã huyện Yên Minh từ năm 2013 – 2015 ........................................................ 80 Đánh giá của cán bộ quản lý ngân sách cấp xã về nội dung tập huấn ........ 85 vii DANH MỤC SƠ ĐỒ VÀ BIỂU ĐỒ Sơ đồ 4.1. Hệ thống tổ chức Phòng Tài chính – Kế hoạch huyện Yên Minh ................. 42 Sơ đồ 4.2. Bộ máy tổ chức quản lý ngân sách cấp xã tại các xã, thị trấn .................. 44 Biểu đồ 4.1. Tình hình thu phí và lệ phí của ngân sách cấp xã trên địa bàn huyện Yên Minh, tỉnh Hà Giang năm 2013 – 2015 .................................. 55 Biểu đồ 4.2. Tổng hợp tình hình thu đóng góp của nhân dân từ năm 2013 – 2015 ............ 57 Biểu đồ 4.3. Tổng hợp tình hình thu thuế tài nguyên của ngân sách cấp xã ở huyện Yên Minh, tỉnh Hà Giang từ năm 2013 – 2015 ............................. 59 Biểu đồ 4.4. Tình hình thực hiện chi đầu tƣ phát triển của ngân sách cấp xã trên địa bàn huyện Yên Minh, tỉnh Hà Giang từ năm 2013 – 2015 ................. 64 Biểu đồ 4.5. Lĩnh vực ƣu tiên chi đầu tƣ phát triển ....................................................... 65 Biểu đồ 4.6. Mức chi ngân sách cho hoạt động của các đoàn thể trong các xã ............ 75 viii DANH MỤC CÁC HỘP Hộp 4.1. Lĩnh vực ƣu tiên đầu tƣ trên địa bàn xã ........................................................... 76 Hộp 4.2. Công tác kiểm tra, giám sát ngân sách cấp xã ................................................. 78 Hộp 4.3. Trình độ chuyên môn của kế toán xã ............................................................... 79 Hộp 4.4. Chất lƣợng kế toán, quyết toán ........................................................................ 81 Hộp 4.5. Trình độ dân trí của ngƣời dân......................................................................... 86 Hộp 4.6. Trình độ chuyên môn cán bộ quản lý ngân sách cấp xã .................................. 89 ix TRÍCH YẾU LUẬN VĂN Tên tác giả: Dƣơng Thị Ngọc Bích Tên Luận văn: Tăng cƣờng quản lý ngân sách cấp xã trên địa bàn huyện Yên Minh, tỉnh Hà Giang. Ngành: Quản lý kinh tế Mã số: 60.34.04.10 Tên cơ sở đào tạo: Học viện Nông nghiệp Việt Nam Việt Nam ta đang từng bƣớc hội nhập nền kinh tế thế giới, hệ thống tài chính quốc gia là một trong những khâu quan trọng để hội nhập thành công và NSNN là khâu tài chính quan trọng, từ ngân sách trung ƣơng đến ngân sách cấp tỉnh, cấp huyện và ngân sách cấp xã, phƣờng, thị trấn. Trong đó ngân sách cấp xã có vai trò to lớn, là điều kiện vật chất giúp chính quyền cấp xã thực hiện tốt nhiệm vụ của mình. Chính vì thế cần quan tâm củng cố quản lý tốt nguồn ngân sách cơ sở này để phát triển kinh tế - xã hội. Hiện nay, ngân sách cấp xã vẫn còn những bất cập cả về cơ chế quản lý và tổ chức thực hiện vì thế cần đƣợc nghiên cứu tìm kiếm những giải pháp hoàn thiện đáp ứng sự phát triển lớn mạnh của nền kinh tế đất nƣớc. Điều này cũng không ngoại lệ tại địa bàn huyện Yên Minh, tỉnh Hà Giang. Vì điều kiện về thời gian không cho phép, trong nghiên cứu này chúng tôi tiến hành điều tra tập trung phân tích, đánh giá tình hình quản lý thu, chi NS cấp xã trên địa bàn huyện Yên Minh, cũng nhƣ các yếu tố ảnh hƣởng từ đó đề xuất hệ thống các giải pháp tăng cƣờng quản lý ngân sách cấp xã trên địa bàn huyện. Tƣơng ứng với đó là các mục tiêu cụ thể bao gồm: (1) Góp phần hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý ngân sách cấp xã; (2) Đánh giá thực trạng và các yếu tố ảnh hƣởng đến quản lý ngân sách cấp xã trên địa bàn nghiên cứu; (3) Đề xuất hệ thống các giải pháp tăng cƣờng quản lý ngân sách cấp xã trên địa bàn huyện Yên Minh, tỉnh Hà Giang trong thời gian tới. Trong nghiên cứu này chúng tôi sử dụng linh hoạt giữa số liệu thứ cấp và sơ cấp để đƣa ra các phân tích nhận định. Trong đó số liệu thứ cấp thu thấp từ nguồn báo cáo văn bản liên quan đến thu, chi NS cấp xã của huyện Yên Minh, các tài liệu sách, báo…Số liệu sơ cấp đề tài đã tiến hành phỏng vấn điều tra 10 chủ tịch xã, 15 kế toán xã và 45 đối tƣợng thụ hƣởng, cùng với phỏng vấn sâu các cán bộ của Phòng Tài chính – Kế hoạch và Kho bạc nhà nƣớc huyện Yên Minh. Chúng tôi xử lý các số liệu thu thập đƣợc bằng công cụ Excel và sử dụng x các phƣơng pháp nghiên cứu nhƣ phƣơng pháp thống kế mô tả và thống kế so sánh, cùng với hệ thống các chỉ tiêu nghiên cứu để đánh giá tình hình quản lý ngân sách cấp xã trên địa bàn huyện Yên Minh Kết quả cho thấy quản lý ngân sách cấp xã trên địa bàn huyện Yên Minh qua các năm 2013 – 2015 về cơ bản đã đạt đƣợc những kết quả nhất định, số thu năm sau luôn cao hơn năm trƣớc, số thu bổ sung ngân sách cấp trên chiếm hơn 80% tổng số thu; nhiệm vụ chi ngân sách cơ bản đã đáp ứng đƣợc các khoản chi thƣờng xuyên, nhƣng chi đầu tƣ phát triển còn hạn chế chỉ chiếm 4%. Trình độ của cán bộ quản lý hơn 80% là đại học, tuy nhiên năng lực chuyên môn còn hạn chế. Dự toán ngân sách cấp xã chƣa phù hợp với thực tế (77,78%), tổ chức thu còn gặp khó khăn, chi chƣa đáp ứng đƣợc yêu cầu hơn 70%, phân cấp quản lý ngân sách có nội dung còn chƣa phù hợp, vấn đề công khai NS cấp xã còn mang tính hình thức (68,69%). Quản lý NS cấp xã đã có những chuyển biến tích cực góp phần phát triển KT - XH, tuy nhiên vẫn còn nhiều hạn chế cần đƣợc khắc phục. Các yếu tố ảnh hƣởng đến quản lý ngân sách cấp xã trên địa bàn huyện Yên Minh đó là: (1) Cơ chế chính sách của nhà nƣớc; (2) Trình độ, năng lực chuyên môn của cán bộ quản lý; (3) nhận thức và ý thức của ngƣời dân. Trong các yếu tố này chúng tôi thấy trình độ, năng lực chuyên môn của cán bộ quản lý là yếu tố ảnh hƣởng lớn nhất, quyết định đến hiệu quả quản lý NS cấp xã trên địa bàn huyện Yên Minh, tỉnh Hà Giang. Để tăng cƣờng quản lý ngân sách cấp xã trên địa bàn huyện Yên Minh trong thời gian tới, đề tài đề xuất một số giải pháp, đó là: (1) Nâng cao năng lực, trách nhiệm của cán bộ quản lý ngân sách cấp xã; (2) Hoàn thiện quy trình quản lý ngân sách đối với cấp xã; (3) Hoàn thiện cơ chế phân cấp quản lý; (4) Tăng cƣờng phối hợp giữa các cơ quan, thanh tra, kiểm tra; (5) Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, hỗ trợ pháp luật, nâng cao nhận thức ngƣời dân; (6) Áp dụng công nghệ thông tin hiện đại, hƣớng dẫn phần mềm quản lý ngân sách cấp xã. xi ABSTRACT Author: Duong Thi Ngoc Bich Title: Enhancement for commune-level budget management in Yen Minh district, Ha Giang province. Major: Economic Management; Code: 60.34.04.10 University: Vietnam National University of Agriculture (VNUA) Vietnam is gradually integrate into the world economy, the national financial system is one important element for the successful integration and the state budget is an important financial sectors, from the central budget to the provincial, district and commune-level budget. In the commune-level budget that has a large role, as the physical condition helps commune authorities to perform their tasks well. Therefore, there should be concern, strengthen to manage the local budget for economic-social development. Currently, the commune-level budget still remains problem in terms of both management mechanisms and implementation. Research should therefore be looking for the solutions to meet growth of the national economy. This is no exception in Yen Minh district, Ha Giang province. In this study, we conducted the investigation, analysis and evaluation on management of revenue and expenditure commune-level budgets in Yen Minh district, as well as influencing factors. Since then, the study recommended solutions to strengthen the commune-level budget management in the district. The specific objectives include: (1) Contribution for systematize the rationale and practice of commune-level budget management; (2) Assessment on the situation and factors affecting commune-level budget management in the study area; (3) To proposed solutions to strengthen the commune-level budget management in Yen Minh district, Ha Giang province in the next time. In this study, we use the flexibility between the primary and secondary data to analysis. In particular, secondary data gathered from reports related to revenue and expenditure commune-level budget in Yen Minh district and documents, books, scientific journals. Research, primary data collected by conducting interviews 10 commune-level leaders, 15 commune-level accountants, 45 beneficiaries, as well as, depth interviews for official staffs in the Finance Planning Department and State Treasury in Yen Minh district. We xii processed the collected data in Excel software and using methodologies as description statistics and comparison statistics, along with the research indicators to evaluate the commune-level budget management in Yen Minh district. Results showed that the commune-level budget management in Yen Minh district, from 2013 - 2015, basically have achieved positive results, revenues rise year over year, the additional revenues accounted for more than 80% of total revenues; budget expenditures has satisfy the current expenditures, but expenditures for development-investment is still limited, only 4%. The qualifications of staffs over 80% as bachelor, however professional capabilities is limited. Commune-level budget estimation is not consistent with reality (77.78%). Budget revenue is being in trouble, expenditures have not met the requirements of more than 70%, budget management decentralization is having inappropriate content, problems in commune-level budget publicity is limited (68.69%). Commune-level budget management has made positive changes, contributing to economic-social development, however there are still many obstacles to be overcome. Factors affecting commune-level budget management in Yen Minh district were: (1) The state policy mechanism; (2) Qualification, professional capability staffs; (3) The awareness and consciousness of the people. In these factors, qualification and professional capability staff is the most influential factor and decided to effectively manage to commune-level budget in Yen Minh district, Ha Giang province. There should strengthen commune-level budget management in Yen Minh district in the next time. Study suggests some solutions, such as: (1) Improvement on capacity and responsibilities of commune-level managers; (2) Enhancement on processes for commune-level budget management; (3) Improvement on mechanisms of management decentralization; (4) enhancement on coordination between agencies, inspection and checking; (5) Promoting the dissemination, legal assistance, awareness raising ; (6) Application of information technology, instruction using budget management. xiii software for the commune-level PHẦN 1. MỞ ĐẦU 1.1. TÍNH CẤP THIẾT Việt Nam đang từng bƣớc hội nhập kinh tế thế giới nó mở ra thời kì mới với những vận hội mới cho đất nƣớc. Hệ thống tài chính quốc gia là một trong những khâu quan trọng nhất để có thể hội nhập thành công và Ngân sách nhà nƣớc (NSNN) đóng một vai trò đặc biệt quan trọng giúp cho nhà nƣớc thực hiện tốt chức năng nhiệm vụ, mục đích kinh tế đặt ra trong thời gian tới. NSNN là khâu tài chính quan trọng, là kế hoạch tài chính tổng hợp cơ bản của nhà nƣớc, nó giữ vai trò chủ động hệ thống tài chính. Ngày nay, NSNN không chỉ là công cụ động viên, khai thác mọi nguồn lực tài chính của xã hội, tạo nên sức mạnh tài chính của Nhà nƣớc mà còn là công cụ quản lý, điều hành mọi hoạt động kinh tế - xã hội của mọi quốc gia. Luật Ngân sách Nhà nƣớc năm 2002 ra đời, có hiệu lực thi hành từ ngày 01/01/2004 trên cơ sở sửa đổi bổ sung một số điều của luật Ngân sách Nhà nƣớc năm 1996, Nghị định số 60/2003/NĐ – CP ngày 06/06/2003 của Chính phủ quy định chi tiết và hƣớng dẫn thi hành Luật NSNN và Thông tƣ số 59/2003/TT – BTC, Thông tƣ số 60/2003/TT - BTC cùng là những cơ sở pháp lý quan trọng phát huy hiệu quả công tác quản lý Ngân sách nhà nƣớc đồng thời, thể hiện sự tập trung thống nhất, phân cấp mạnh mẽ, tăng cƣờng quyền chủ động tài chính do chính quyền cấp xã, nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách cấp xã. Ngân sách cấp xã có vai trò quan trọng, là điều kiện vật chất giúp chính quyền xã hoàn thành tốt nhiệm vụ của mình. Vì vậy thƣờng xuyên quan tâm củng cố quản lý tốt nguồn ngân sách cơ sở này để tƣơng xứng với yêu cầu nhiệm vụ trong tình hình mới hiện nay là một đòi hỏi khách quan. Bởi vì, NS cấp xã là một công cụ tài chính quan trọng đảm bảo phƣơng tiện vật chất cần thiết cho chính quyền cấp xã thực hiện đƣợc các chức năng nhiệm vụ của mình. Đó là: giữ vững an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội trên địa bàn, ổn định đời sống nhân dân, xây dựng cơ sở hạ tầng kinh tế xã hội, phát triển khu vực nông thôn nhằm đƣa sự nghiệp CNH – HĐH nông nghiệp, nông thôn ở nƣớc ta đi đến thắng lợi. Trong điều kiện hiện nay, ngân sách cấp xã vẫn còn những bất cập nhất định cả về cơ chế quản lý và tổ chức thực hiện cần đƣợc nghiên cứu tìm kiếm những giải pháp hoàn thiện để đáp ứng đƣợc sự phát triển lớn mạnh của nền kinh tế đất nƣớc cả về chiều rộng lẫn chiều sâu phù hợp với thời đại hội nhập mới. 1 Yên Minh là một huyện vùng cao của tỉnh Hà Giang, địa hình phức tạp, khó khăn trong phát triển kinh tế và xây dựng cơ sở hạ tầng. Hơn nữa, dân cƣ chủ yếu trên địa bàn huyện là đồng bào dân tộc thiểu số. Trong những năm qua thì huyện luôn giữ vững ổn định chính trị an ninh xã hội, chính quyền địa phƣơng luôn tin tƣởng vào đƣờng lối chính sách của Đảng và pháp luật của nhà nƣớc. Hoạt động tài chính ngân sách cấp xã ngày càng trở lên đa dạng và phong phú, các khoản thu không chỉ phản ánh thu NSNN mà nội dung các khoản thu chi cũng ngày một đa dạng phức tạp hơn. Vì vậy, việc yêu cầu quản lý ngân sách cấp xã đòi hỏi phải chặt chẽ và hiệu quả hơn. Việc quản lý nguồn vốn ngân sách để phục vụ phát triển kinh tế xã hội, xây dựng cơ sở hạ tầng cho địa phƣơng còn gặp nhiều khó khăn từ ngân sách cấp trên xuống đến ngân sách cấp địa phƣơng đặc biệt là việc quản lý tài chính thôn, tổ dân phố..., UBND các xã còn gặp nhiều khó khăn do nguồn thu hạn chế, chƣa khai thác đƣợc triệt để và nuôi dƣỡng nguồn thu, cán bộ quản lý năng lực còn hạn chế trong quá trình thực hiện và điều hành chƣa linh hoạt thu, chi NS cấp xã. Trong những năm gần đây huyện Yên Minh, tỉnh Hà Giang đã chú trọng tìm ra những giải pháp quản lý NS cấp xã: Nhƣ trong quản lý thu, chi ngân sách, nâng cao năng lực đội ngũ cán bộ, bộ máy quản lý. Nhờ đó, công tác quản lý NS cấp xã đã có đƣợc những kết quả quan trọng, đảm bảo thực hiện nguồn thu và nhiệm vụ chi đúng nguyên tắc, chế độ và có hiệu quả. Bên cạnh những kết quả đạt đƣợc trong việc đảm bảo các nhiệm vụ chính trị, nhiệm vụ kinh tế - xã hội tại địa phƣơng. Công tác quản lý NS cấp xã cũng còn có những hạn chế nhất định. Vậy, thực trạng công tác quản lý NS cấp xã nhƣ thế nào? Có những yếu tố nào ảnh hƣởng đến công tác quản lý NS cấp xã ở huyện Yên Minh, những hạn chế còn tồn tại là do đâu? Có những giải pháp nào nhằm tăng cƣờng công tác quản lý NS cấp xã trên địa bàn này? Xuất phát từ tình hình thực tiễn trên, em tiến hành nghiên cứu đề tài “Tăng cường quản lý ngân sách cấp xã trên địa bàn huyện Yên Minh, tỉnh Hà Giang”. 1.2. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU 1.2.1. Mục tiêu chung Đánh giá thực trạng quản lý ngân sách cấp xã trên địa bàn huyện Yên Minh, tỉnh Hà Giang, từ đó đề xuất hệ thống các giải pháp nhằm tăng cƣờng quản lý ngân sách cấp xã cho địa bàn nghiên cứu trong thời gian tới. 2 1.2.2. Mục tiêu cụ thể - Góp phần hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý ngân sách cấp xã; - Đánh giá thực trạng và các yếu tố ảnh hƣởng đến quản lý ngân sách cấp xã trên địa bàn nghiên cứu; - Đề xuất hệ thống các giải pháp tăng cƣờng quản lý ngân sách cấp xã trên địa bàn huyện Yên Minh, tỉnh Hà Giang trong thời gian tới. 1.3. CÂU HỎI NGHIÊN CỨU Nghiên cứu đề tài này và để đáp ứng các mục tiêu nêu trên cần trả lời đƣợc các câu hỏi sau: - Những lý luận, lý thuyết nào liên quan đến quản lý ngân sách cấp xã? - Nghiên cứu quản lý ngân sách cấp xã bao gồm những nội dung nào? - Hệ thống tổ chức quản lý ngân sách cấp xã trên địa bàn huyện Yên Minh nhƣ thế nào? - Những yếu tố nào ảnh hƣởng đến quản lý ngân sách cấp xã trên địa bàn huyện Yên Minh? Ảnh hƣởng của những yếu tố đó nhiều hay ít? - Có những nhận định đánh giá gì về công tác quản lý ngân sách cấp xã? - Những giải pháp nào cần nghiên cứu để tăng cƣờng quản lý ngân sách cấp xã có hiệu quả trên địa bàn huyện Yên Minh? - Những khuyến nghị nào có thể đƣa ra sau khi có kết quả nghiên cứu? 1.4. ĐỐI TƢỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU 1.4.1. Đối tƣợng nghiên cứu Chủ thể nghiên cứu: Nội dung liên quan đến vấn đề quản lý ngân sách cấp xã trên địa bàn huyện Yên Minh, tỉnh Hà Giang. Khách thể nghiên cứu: + Hệ thống văn bản pháp luật về ngân sách, cơ chế chính sách về quản lý ngân sách cấp xã. + Năng lực quản lý của các cán bộ ngân sách. Đối tƣợng khảo sát: + Cán bộ quản lý ngân sách cấp xã của huyện (Cán bộ Phòng TC – KH, KBNN); +Cán bộ là chủ tịch xã, kế toán xã của một số xã + Đối tƣợng thụ hƣởng NS cấp xã (MTTQ, Hội phụ nữ, Hội cựu chiến binh…) của 3 xã lựa chọn trên địa bàn huyện Yên Minh. 3 1.4.2. Phạm vi nghiên cứu - Phạm vi nội dung: Đề tài tập trung nghiên cứu thực trạng công tác quản lý ngân sách cấp xã trên địa bàn huyện Yên Minh. - Phạm vi không gian: Đề tài tập trung nghiên cứu ở Phòng Tài chính – Kế hoạch huyện, 17 xã, 01 thị trấn trên địa bàn huyện Yên Minh, tỉnh Hà Giang. - Phạm vi thời gian: nghiên cứu sử dụng số liệu phân tích thực trạng đƣợc thu thập từ năm 2012 – 2015, dữ liệu sơ cấp khảo sát năm 2016, các giải pháp đề xuất cho giai đoạn 2017 – 2020. 1.5. NHỮNG ĐÓNG GÓP MỚI, Ý NGHĨA KHOA HỌC VÀ THỰC TIỄN Đề tài nghiên cứu góp phần làm rõ thêm những lý luận và thực tiễn về quản lý ngân sách cấp xã, đây là cấp ngân sách cuối cùng trong hệ thống phân cấp quản lý NSNN. Đề tài tập trung làm rõ thực trạng quản lý thu, chi NS cấp xã và các nội dung liên quan đến công tác quản lý NS cấp xã theo chu trình từ: lập dự toán NS cấp xã; chấp hành dự toán; kiểm tra giám sát và quyết toán NS cấp xã của cơ quan quản lý ngân sách cấp xã trên địa bàn huyện. Từ các nội dung quản lý về ngân sách cấp xã đề tài làm rõ công tác quản lý NS cấp xã trong chu trình quản lý, trong đó công tác quản lý của cán bộ quản lý NS cấp xã là chủ yếu. Đề tài đánh tình hình quản lý ngân sách cấp xã trong 3 năm vừa qua, đồng thời phân tích các yếu tố ảnh hƣởng đến quản lý ngân sách cấp xã trên địa bàn huyện Yên Minh. Cùng với phỏng vấn sâu các cán bộ quản lý và đối tƣợng thụ hƣởng NS cấp xã nhằm thấy đƣợc rõ hơn thực tế công tác quản lý NS cấp xã trong chu trình quản lý NS cấp xã trên địa bàn huyện Yên Minh. Một đóng góp nữa mà nghiên cứu mong muốn là tìm ra đƣợc những hạn chế còn tồn tại, nguyên nhân của những hạn chế khó khăn đó trong công tác quản lý NS cấp xã trên địa bàn huyện Yên Minh, từ đó có các giải pháp góp phần tăng cƣờng quản lý ngân sách cấp xã trên địa bàn. Yên Minh là một huyện vùng cao của tỉnh Hà Giang, điều kiện tự nhiên, kinh tế, xã hội đều kém phát triển so với các huyện vùng khác. Việc phát triển nguồn thu và nhiệm vụ chi, cũng nhƣ công tác quản lý của cán bộ, năng lực chuyên môn của cán bộ quản lý còn nhiều hạn chế so với các huyện vùng đồng bằng. nghiên cứu này mong muốn mang lại đánh giá khách quan về sự ảnh hƣởng này.Từ đó, công tác quản lý NS cấp xã trên địa bàn huyện đƣợc tăng cƣờng, củng cố hơn nữa với những chính sách phù hợp, định hƣớng linh hoạt và các giải pháp thực tế trong quá trình quản lý ngân sách cấp xã có hiệu quả hơn. 4 PHẦN 2. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ TĂNG CƢỜNG QUẢN LÝ NGÂN SÁCH CẤP XÃ 2.1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ NGÂN SÁCH CẤP XÃ 2.1.1. Lý luận về Ngân sách nhà nƣớc 2.1.1.1. Khái quát về Ngân sách nhà nước a. Khái niệm Ngân sách Nhà nước Ngân sách nhà nƣớc hay ngân sách chính phủ, là một phạm trù kinh tế và là phạm trù lịch sử; là một thành phần trong hệ thống tài chính. Thuật ngữ “Ngân sách nhà nƣớc” đƣợc sử dụng rộng rãi trong đời sống kinh tế, xã hội ở mọi quốc gia. Tuy nhiên, quan niệm về NSNN tùy theo trƣờng phái và các lĩnh vực nghiên cứu khác nhau lại đƣa ra các định nghĩa khác nhau về NSNN. Các nhà kinh tế Nga quan niệm: Ngân sách nhà nƣớc là bản liệt kê các khoản thu, chi bằng tiền trong một giai đoạn nhất định của quốc gia. Theo Luật Ngân sách Nhà nƣớc Việt Nam đã đƣợc Quốc hội nƣớc Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam thông qua ngày 16/12/2002 có hiệu lực thi hành từ năm 2004 cho rằng “Ngân sách nhà nƣớc là toàn bộ các khoản thu, chi của nhà nƣớc trong dự toán đã đƣợc cơ quan nhà nƣớc có thẩm quyền quyết định và đƣợc thực hiện một năm để đảm bảo thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nƣớc”. b. Bản chất Ngân sách nhà nước Bản chất của NSNN một cách toàn diện cả về phƣơng diện khoa học và thực tiễn cần phản xem xét trên các góc độ sau: Thứ nhất, trên góc độ khoa học – ngân sách là phạm trù kinh tế - lịch sử Thứ hai, nhìn từ góc độ KT - XH ngân sách phản ánh tổng thể các quan hệ KT - XH thông qua quan hệ động viên các nguồn lực tài chính và phân phối các nguồn lực tài chính đó cho các mục tiêu KT - XH (Nguyễn Thanh Tuyền, 1993). Thứ ba, trên góc độ nội dung vật chất – NSNN là quỹ tiền tệ tập trung lớn nhất, đƣợc sử dụng để thực hiện các chức năng của nhà nƣớc (Nguyễn Thanh Tuyền. 1993). Thứ tư, nhìn trên góc độ quản lý – ngân sách là kế hoạch tài chính cơ bản của Nhà nƣớc hay là bảng cân đối thu – chi chủ yếu của nhà nƣớc (Nguyễn Thanh Tuyền, 1993). 5 Thứ năm, từ góc độ pháp lý – NSNN là đạo luật tài chính cơ bản trong năm tài chính. Từ đó có thể rút ra bản chất sâu xa của NSNN: Ngân sách nhà nước là hệ thống (tổng thể) các quan hệ kinh tế, gắn liền với quá trình phân phối các nguồn lực tài chính của xã hội để hình thành quỹ tiền tệ tập trung nhằm thực hiện các chức năng và nhiệm vụ KT – XH của Nhà nước trong từng thời kỳ nhất định (Nguyễn Thanh Tuyền, 1993). c. Vai trò của Ngân sách nhà nước NSNN có vai trò rất quan trọng trong các hoạt động kinh tế, xã hội, quốc phòng, an ninh, đối ngoại.. của đất nƣớc, luôn gắn liền trong nền kinh tế quốc dân và trong hệ thống tài chính của đất nƣớc. Huy động các nguồn tài chính của NSNN để đảm bảo nhu cầu chi tiêu của Nhà nước Vai trò này xuất phát từ bản chất kinh tế của NSNN, để bảo đảm cho hoạt động của nhà nƣớc trong các lĩnh vực chính trị, kinh tế, xã hội đòi hỏi phải có những nguồn tài chính nhất định. Những nguồn tài chính này đƣợc hình thành từ các khoản thu thuế và các khoản thu ngoài thuế. Đây là vai trò lịch sử của NSNN mà trong bất kỳ chế độ xã hội nào, cơ chế kinh tế nào NSNN đều phải thực hiện (Phan Tùng Lâm, 2009). Ngân sách Nhà nước là công cụ điều tiết thị trường,bình ổn giá cả và chống lạm phát Đặc điểm nổi bật của nền kinh tế thị trƣờng là sự cạnh tranh giữa các nhà doanh nghiệp nhằm đạt đƣợc lợi nhuận tối đa, cung cầu và giá cả thƣờng xuyên tác động lẫn nhau. Sự mất cân đối giữa cung và cầu sẽ làm cho giá cả tăng lên hoặc giảm đột biến, dẫn đến sự dịch chuyển vốn của các doanh nghiệp. Việc dịch chuyển vốn hàng loạt sẽ tác động tiêu cực đến cơ cấu kinh tế. Đồng thời, trong quá trình điều tiết thị trƣờng NSNN còn tác động đến thị trƣờng tiền tệ và thị trƣờng vốn thông qua việc sử dụng các công cụ tài chính nhƣ: phát hành trái phiếu chính phủ, thu hút viện trợ nƣớc ngoài...qua đó góp phần kiểm soát lạm phát (Phan Tùng Lâm, 2009). Ngân sách Nhà nước là công cụ định huớng phát triển sản xuất Để định hƣớng và thúc đẩy tăng trƣởng kinh tế nhà nƣớc sử dụng công cụ thuế và chi ngân sách. 6