Tài liệu Tăng cường công tác quản lý ngân sách nhà nước của thành phố việt trì, tỉnh phú thọ

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ --------------------- PHẠM HỒNG THÚY TĂNG CƢỜNG QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NHÀ NƢỚC CỦA THÀNH PHỐ VIỆT TRÌ, TỈNH PHÚ THỌ LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ KINH TẾ CHƢƠNG TRÌNH ĐỊNH HƢỚNG THỰC HÀNH Hà Nội – 2014 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ --------------------- PHẠM HỒNG THÚY TĂNG CƢỜNG QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NHÀ NƢỚC CỦA THÀNH PHỐ VIỆT TRÌ, TỈNH PHÚ THỌ Chuyên ngành : Quản lý kinh tế Mã số: 60 34 01 LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ KINH TẾ CHƢƠNG TRÌNH ĐỊNH HƢỚNG THỰC HÀNH NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. ĐINH VĂN THÔNG Hà Nội – 2014 MỤC LỤC DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU VIẾT TẮT .............................................................. i DANH MỤC CÁC BẢNG ...................................................................................... ii DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ, HÌNH VẼ .................................................................. iii LỜI NÓI ĐẦU ...................................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài .............................................................................................. 1 2. Tình hình nghiên cứu .................................................................................................. 3 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu ............................................................................. 5 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu .............................................................................. 6 5. Phƣơng pháp nghiên cứu ............................................................................................ 6 5.1. Phƣơng pháp điều tra thu thập thông tin, số liệu ................................................. 6 5.2. Phƣơng pháp xử lý số liệu ....................................................................................... 7 5.3. Phƣơng pháp phân tích ............................................................................................ 7 6. Những kết quả đạt đƣợc của luận văn ....................................................................... 8 7. Kết cấu của luận văn ................................................................................................... 8 CHƢƠNG 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CHUNG VỀ QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NHÀ NƢỚC. ........................................................................................................................ 9 1.1 Khái niệm, vai trò, nội dung của NSNN và quản lý NSNN. ................................... 9 1.1.1. Ngân sách nhà nƣớc ...................................................................................... 9 1.1.2. Quản lý ngân sách nhà nƣớc ............................................................................... 13 1.2. Phân cấp chức năng và quy trình của quản lý NSNN ......................................... 24 1.3. Kinh nghiệm quản lý ngân sách ở một số địa phƣơng. ....................................... 26 1.3.1. Kinh nghiệm quản lý thu - chi NSNN huyện Hƣng Hà, tỉnh Thái Bình ..... 26 1.3.2. Kinh nghiệm tăng cƣờng, nuôi dƣỡng nguồn thu thông qua thu hút đầu tƣ nƣớc ngoài tại thành phố Vĩnh Yên, tỉnh Vĩnh Phúc. ............................................ 27 CHƢƠNG 2: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ NGÂN SÁCH CỦA THÀNH PHỐ VIỆT TRÌ GIAI ĐOẠN 2006 - 2013 ........................................................................................... 30 2.1. Đặc điểm kinh tế - xã hội của thành phố Việt Trì................................................ 30 2.1.1. Về điều kiện tự nhiên và địa lý hành chính ................................................... 30 2.1.2. Về kinh tế - xã hội: ........................................................................................... 31 2.2. Thực trạng công tác quản lý NSNN TP. Việt Trì giai đoạn 2006 - 2013 ........... 34 2.2.1. Cơ cấu tổ chức bộ máy quản lý ngân sách nhà nƣớc của thành phố Việt Trì ...................................................................................................................................... 34 2.2.2. Thực trạng thu, chi NSNN .............................................................................. 38 2.2.3. Thực trạng quy trình quản lý thu, chi NSNN ............................................... 48 2.3. Đánh giá chung về công tác quản lý ngân sách nhà nƣớc ở thành phố Việt Trì giai đoạn 2006 - 2013. .................................................................................................... 51 2.3.1. Kết quả đạt đƣợc về quản lý thu, chi NSNN ................................................. 51 2.3.2. Những hạn chế, yếu kém trong quản lý thu, chi ngân sách nhà nƣớc giai đoạn 2006 - 2013. ........................................................................................................ 56 2.3.3. Nguyên nhân của những hạn chế, yếu kém về quản lý thu, chi ngân sách nhà nƣớc ..................................................................................................................... 63 CHƢƠNG 3: MỘT SỐ GIẢI PHÁP NHẰM HOÀN THIỆN CÔNG TÁC QUẢN LÝ NSNN TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ VIỆT TRÌ ........................................................ 69 3.1. Quan điểm ............................................................................................................... 69 3.2. Phƣơng hƣớng và mục tiêu nâng cao hiệu quả công tác quản lý ngân sách nhà nƣớc của thành phố Việt Trì ......................................................................................... 70 3.2.1. Phƣơng hƣớng nâng cao hiệu quả công tác quản lý NSNN trên địa bàn thành phố Việt Trì ..................................................................................................... 70 3.2.2. Mục tiêu quản lý NSNN trên địa bàn TP. Việt Trì trong thời gian tới. ...... 71 3.3. Các giải pháp chủ yếu nhằm hoàn thiện quản lý NSNN của TP Việt Trì ......... 72 3.3.1. Nhóm giải pháp quản lý thu ngân sách nhà nƣớc......................................... 72 3.3.2. Nhóm giải pháp quản lý chi ngân sách nhà nƣớc ........................................ 79 3.3.3. Nhóm các giải pháp khác ................................................................................ 86 KẾT LUẬN ......................................................................................................................... 91 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO.......................................................................... 94 DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU VIẾT TẮT STT HIỆU 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 GDP GTSX HCSN HĐND KBNN KT – XH NQD NSNN QLNN SXKD TP UBND XDCB XHCN NGUYÊN NGHĨA tổng sản phẩm quốc nội giá trị sản xuất hành chính sự nghiệp hội đồng nhân dân kho bạc nhà nước kinh tế - xã hội ngoài quốc doanh ngân sách nhà nước quản lý nhà nước sản xuất kinh doanh thành phố ủy ban nhân dân xây dựng cơ bản xã hội chủ nghĩa DANH MỤC CÁC BẢNG TT SỐ NỘI DUNG HIỆU 1 Bảng 2.1 2 Bảng 2.2 3 Bảng 2.3 4 Bảng 2.4 5 Bảng 2.5 Dân số và lao động tp. Việt Trì trong giai đoạn 2006-2013 Giá trị sản xuất và cơ cấu phân tích theo ngành giai đoạn 2006 2013 của thành phố Việt Trì (theo giá cố định 1994) Giá trị sản xuất và tốc độ tăng trưởng ngành công nghiệp - xây dựng thành phố Việt Trì (theo giá cố định 1994) Thu NSNN trên địa bàn tỉnh Phú Thọ và thành phố Việt Trì (theo giá cố định 1994) Tổng hợp thu ngân sách trên địa bàn thành phố theo từng lĩnh vực (phần do TP thực hiện thu theo phân cấp) Trang 31 32 33 39 40 6 Bảng 2.6 Giá trị các khoản thu NSNN trên địa bàn thành phố Việt Trì 41 7 Bảng 2.7 Cơ cấu các khoản thu cân đối ngân sách nhà nước 42 8 Bảng 2.8 Tổng hợp chi ngân sách thành phố Việt Trì (2006 - 2013) 45 9 Bảng 2.9 Quyết toán chi ngân sách thành phố Việt Trì (2006 - 2012) 46 DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ, HÌNH VẼ TT 1 Sơ đồ 1.1 NỘI DUNG HÌNH VẼ Trang Mối quan hệ giữa NSNN với các quan hệ kinh tế 10 LỜI NÓI ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Ngân sách là tấm gương tài chính cho những lựa chọn về kinh tế và xã hội của một quốc gia. Để thực hiện được vai trò quản lý mà người dân đã ủy nhiệm, nhà nước trước hết cần phải đảm bảo thu đủ các nguồn tài chính bằng những công cụ, biện pháp hợp pháp; trên cơ sở đó, sử dụng các nguồn thu này một cách có trách triển ổn định và bền vững. Đây chính là mục tiêu, nhiệm cụ của quản lý ngân sách nhà nước đối với mỗi quốc gia. Trong những năm qua, cùng với sự đổi mới chung của đất nước và thực hiện chương trình tổng thể về cải cách hành chính nhà nước, quản lý ngân sách nhà nước của Việt Nam cũng đã có những thành tựu đáng kể, góp phần quan trọng để Việt Nam thực thi thành công quá trình đổi mới, đặc biệt là từ khi Luật ngân sách nhà nước được Quốc hội khoá XI kỳ họp thứ hai thông qua ngày 16/12/2002 và có hiệu lực thi hành từ năm ngân sách 2004 với mục tiêu và ý nghĩa hết sức quan trọng trong việc quản lý và điều hành ngân sách nhà nước, phát triển kinh tế - xã hội (KT – XH); Tăng cường tiềm lực tài chính đất nước; quản lý thống nhất nền tài chính quốc gia; xây dựng ngân sách nhà nước lành mạnh, sử dụng vốn và tài sản nhà nước tiết kiệm, hiệu quả; Tăng tích luỹ để thực hiện công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước; Đảm bảo các nhiệm vụ quốc phòng an ninh và đối ngoại. Quá trình chuyển sang nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa (XHCN) ở nước ta đòi hỏi Nhà nước phải sử dụng có hiệu quả các công cụ, chính sách tài chính, tiền tệ, đặc biệt là chính sách thu, chi ngân sách nhà nước. Điều này góp phần khắc phục khuyết tật của cơ chế thị trường thông qua việc sử dụng bàn tay hữu hình, chủ yếu là chính sách tài chính nhằm điều tiết nền kinh tế. Mặt khác thông qua sử dụng các công cụ này mới có thể quản lý thống nhất nền tài chính quốc gia, động viên toàn bộ nguồn lực để phát triển KT - XH, đáp ứng yêu cầu của công cuộc đổi mới đất nước. Phú Thọ là một tỉnh miền núi, kinh tế còn chậm phát triển, số thu ngân sách nhà nước trên địa bàn hàng năm còn hạn hẹp, để bảo đảm cân đối nhu cầu chi ngân 1 sách địa phương, ngân sách Trung ương phải bổ sung khoảng 66% (Tính bình quân cho giai đoạn 2006-2010). Từ khi Luật ngân sách nhà nước ra đời và có hiệu lực, cơ chế quản lý nguồn ngân sách nhà nước ở Phú Thọ đã dần từng bước được hoàn thiện tạo được những bước ngoặt trong lĩnh vực quản lý thu chi ngân sách của các đơn vị thụ hưởng ngân sách các cấp. Trong bối cảnh chung của tỉnh Phú Thọ, thành phố Việt Trì những năm qua đã đạt được những thành tựu nhất định về KT - XH, bộ mặt đô thị ngày càng đổi mới. Qua gần 10 năm thực hiện Luật ngân sách nhà nước, cân đối ngân sách thành phố đang ngày càng vững chắc, nguồn thu ngân sách ngày càng tăng, không những đảm bảo được những yêu cầu chi thiết yếu của bộ máy quản lý nhà nước mà còn dành phần đáng kể cho đầu tư phát triển. Tuy nhiên việc quản lý nguồn ngân sách nhà nước trong thời gian qua vẫn còn nhiều bất cập như thu ngân sách chưa bao quát hết các nguồn thu trên địa bàn, vẫn còn tình trạng thất thu, nguồn thu ngân sách còn hạn chế… Phân bổ dự toán, chi đầu tư phát triển từ nguồn ngân sách nhà nước hiệu quả không cao, việc phân bổ kế hoạch vốn đầu tư còn dàn trải, manh mún, gây lãng phí vốn; chi thường xuyên còn vượt dự toán. Tăng cường quản lý thu, chi ngân sách nhằm động viên đầy đủ và hợp lý các nguồn thu vào ngân sách nhà nước, tạo nguồn lực tài chính mạnh mẽ, quản lý chi ngân sách có hiệu quả, chính là yếu tố có tính quyết định để thực hiện thắng lợi nhiệm vụ phát triển KT - XH của thành phố trong giai đoạn 2011 – 2015 mà Nghị quyết Đại hội Đảng bộ thành phố lần thứ XIX đề ra. Để nghiên cứu vấn đề này, câu hỏi nghiên cứu đặt ra ở đây là: - Quản lý ngân sách nhà nước là gì? Hoạt động quản lý ngân sách có vai trò như thế nào đến tình hình phát triển KT - XH của địa phương? - Công tác quản lý ngân sách nhà nước của thành phố Việt Trì giai đoạn 2006 – 2013 đã đạt được kết quả như thế nào cũng như những hạn chế và yếu kém là gì? - Để hoàn thiện công tác quản lý ngân sách nhà nước trên địa bàn thành phố Việt Trì trong thời gian tới cần có những giải pháp cụ thể nào? 2 Do đó, tăng cường quản lý ngân sách nhà nước, đổi mới quản lý thu, chi ngân sách trên địa bàn thành phố Việt Trì nhằm tăng thu ngân sách và sử dụng ngân sách quốc gia hiệu quả là là một yêu cầu cần thiết và quan trọng để thành phố Việt Trì thực hiện thành công quá trình công nghiệp hóa hiện đại hóa, đưa thành phố Việt Trì xứng tầm là đô thị trung tâm vùng, góp phần đưa tỉnh Phú Thọ trở thành trung tâm kinh tế của khu vực các tỉnh Tây Bắc của Việt Nam. Xuất phát từ lý do trên, tác giả lựa chon đề tài “Tăng cường quản lý ngân sách Nhà nước của thành phố Việt Trì, tỉnh Phú Thọ” làm đề tài của luận văn thạc sỹ của mình. 2. Tình hình nghiên cứu Trong những năm gần đây đã có những công trình nghiên cứu về quản lý ngân sách nhà nước từ quy mô quốc gia cho đến quy mô cấp huyện, cấp xã ở Việt Nam, trong đó có thể kể đến một số công trình tiêu biểu sau: - Bài báo “Một số vấn đề pháp lý về phân cấp quản lý Ngân sách Nhà nước ở Việt Nam trong giai đoạn hiện nay” của tác giả Lê Thị Thu Thủy đăng trên Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, chuyên san Luật học số 26 (2010). Trong công trình nghiên cứu này, tác giả tập trung nghiên cứu sâu thực trạng pháp luật về phân cấp quản lý ngân sách nhà nước ở Việt Nam, trên cơ sở đó đưa ra những kiến nghị nhằm hoàn thiện pháp luật về vấn đề này như cần có các quy định thể hiện sự phân cấp quản lý về ngân sách nhiều hơn, rộng hơn cho các cấp chính quyền địa phương hay quy định về thời hạn của ngân sách nhà nước là trung hạn (5 năm) thay vì một năm như hiện nay. Bài báo của tác giả đã đánh giá được thực trạng thu chi ngân sách do tác động của phân cấp quản lý ngân sách nhà nước ở Việt Nam, đặc biệt đối với các tỉnh có bình quân thu nhập đầu người thấp như tỉnh Phú Thọ hiện nay. Nhưng trong phạm vi hẹp của bài báo, tác giả chưa đưa ra các giải pháp cụ thể để cải thiện tình trạng bội chi ngân sách như hiện nay, tác giả chưa đưa ra được các biện pháp cụ thể nhằm tăng nguồn thu cho ngân sách để hạn chế tình trạng “trông chờ, ỷ lại” vào trợ cấp từ ngân sách cấp trên; cũng như chưa đưa ra được các giải pháp nâng cao hiệu 3 lực quản lý để công tác chi ngân sách nhà nước thực sự đem lại hiệu quả. - Đề tài luận văn thạc sỹ kinh tế tại Đại học Thái Nguyên “Thực trạng và giải pháp chủ yếu nhằm hoàn thiện công tác quản lý ngân sách cấp huyện ở tỉnh Thái Nguyên” của tác giả Hà Việt Hoàng. Trong công trình nghiên cứu này tác giả đã đi sâu nghiên cứu về thực trạng thu ngân sách cấp huyện trên địa bàn tỉnh Thái nguyên qua đó đi đến kết luận thu ngân sách cấp huyện trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên cho đến năm 2007 vẫn còn hạn chế, chủ yếu dựa vào nguồn trợ cấp cân đối của Ngân sách tỉnh; trên cơ sở đó tác giả đề ra một số giải pháp nhằm đảm bảo cho các huyện tự cân đối ngân sách. Đóng góp của luận văn là đã hệ thống hoá các vấn đề lý luận cơ bản về ngân sách huyện và quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện. Phân tích rõ thực trạng của công tác quản lý ngân sách cấp huyện, điển hình là thành phố Thái Nguyên, huyện Định Hoá. Từ đó tác giả cũng đã đưa ra một số kiến nghị với các cấp các ngành bổ sung sửa đổi chính sách chế độ, chế tài, nhằm quản lý tốt hơn đối với ngân sách nhà nước cấp huyện. Nhưng do phạm vi nghiên cứu của tác giả rộng, bao gồm hai đơn vị cấp huyện và thời gian nghiên cứu đến năm 2007 nên những giải pháp mà tác giả đưa ra chưa thực sự đem lại hiệu quả trong tình hình mới hiện nay. - UBND tỉnh Phú Thọ, Báo cáo Kinh tế - xã hội giai đoạn 2005-2010. Bối cảnh kinh tế tỉnh Phú Thọ đã có những thay đổi quan trọng và đã có những thành tựu nhất định sau hơn 20 năm trong điều kiện đổi mới KT - XH của đất nước. Định hướng phát triển kinh tế, Chiến lược phát triển KT - XH của Tỉnh giai đoạn 2011-2015 vừa mới được chính thức công bố. Do vậy, nghiên cứu về quản lý ngân sách nhà nước ở tỉnh Phú Thọ hiện nay phải có những tiếp cận mới trong bối cảnh hiện nay của cả nước. - UBND tỉnh Phú Thọ (2007) có Quy hoạch tổng thể phát triển kinh tế xã hội tỉnh Phú Thọ đến năm 2015 tầm nhìn đến 2020. Trong quy hoạch đề cập đến tổng thể phát triển KT - XH của tỉnh Phú Thọ, trong đó có thành phố Việt Trì. - Một số văn bản của UBND thành phố Việt Trì đã ban hành: 4 + Quy hoạch tổng thể phát triển kinh tế xã hội thành phố Việt Trì đến năm 2015 tầm nhìn đến 2020: + Báo cáo kết quả thực hiện nhiệm vụ phát triển kinh tế xã hội giai đoạn 2006-201 và phương hướng nhiệm vụ phát triển kinh tế xã hội giai đoạn 2011-2015. + Báo cáo quyết toán thu, chi ngân sách năm 2006 - 2012. + Niên giám thống kê năm 2006-2012. Các báo cáo, văn bản của UBND tỉnh và UBND thành phố Việt Trì đã đưa ra được cái nhìn tổng quát về tình hình KT - XH trên địa bàn tỉnh Phú Thọ nói chung và địa bàn thành phố Việt Trì nói riêng, nhưng các bài viết mới chỉ dừng lại ở các số liệu và đánh giá sơ bộ về thu chi ngân sách địa phương, chưa thực sự có các phân tích rõ nét về thực trạng và giải pháp cải thiện công tác quản lý thu chi ngân sách trên địa bàn. Có thể nói các đề tài, tài liệu và văn bản trên đã có đóng góp rất nhiều cho việc nghiên cứu về hoạt động quản lý ngân sách. Tuy nhiên do mục đích và yêu cầu khác nhau nên các công trình nghiên cứu trên chưa đề cập cụ thể đến hoạt động quản lý ngân sách của thành phố Việt Trì. Với đặc thù là thành phố tỉnh lỵ của một tỉnh miền núi trung du, quy hoạch là đô thị trung tâm vùng, hoạt động quản lý ngân sách cũng như việc thực thi Luật ngân sách nhà nước có rất nhiều đặc điểm riêng. Do đó, đề tài tôi lựa chọn mặc dù có tính kế thừa, nhưng nó cũng thể hiện các quan điểm nghiên cứu độc lập. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu - Mục đích: Trên cơ sở hệ thống hóa một cách cơ bản hoạt động quản lý ngân sách nhà nước luận văn tập trung làm rõ thực trạng quản lý ngân sách nhà nước của thành phố Việt Trì giai đoạn 2006 - 2013 để thấy được những thành công cũng như những tồn tại, hạn chế. Từ đó đề xuất ra một số giải pháp giúp công tác quản lý ngân sách nhà nước trên địa bàn thực sự có hiệu quả. - Nhiệm vụ nghiên cứu: 5 + Hệ thống hoá những cơ sở lý luận về quản lý ngân sách. + Phân tích thực trạng quản lý ngân sách nhà nước ở thành phố Việt Trì. + Đề xuất một số gợi ý về giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả của công tác quản lý ngân sách của thành phố Việt Trì. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu: hoạt động quản lý ngân sách của thành phố Việt Trì. - Phạm vi nghiên cứu: Luận văn nghiên cứu hoạt động quản lý ngân sách nhà nước của thành phố Việt Trì từ năm 2006 đến năm 2013. Hoạt động quản lý NSNN của thành phố bao gồm rất nhiều hoạt động, nhiều mảng trong công tác quản lý bao gồm: quản lý hoạt động thu – chi; quản lý cơ cấu thu – chi và quản lý cán cân thu chi. Để nghiên cứu hoạt động quản lý NSNN của thành phố Việt Trì có nhiều cách tiếp cận khác nhau như: tiếp cận theo quy trình quản lý thu – chi NSNN, tiếp cận theo đối tượng của quản lý thu – chi NSNN. Với giới hạn của một luận văn định hướng thực hành, tác giả chỉ dừng lại nghiên cứu hoạt động thu chi trong quản lý NSNN của thành phố Việt Trì, tỉnh Phú Thọ. 5. Phƣơng pháp nghiên cứu Trên cơ sở vân dụng phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử luận văn sử dụng phương pháp điều tra, thu thập thông tin, số liệu; phương pháp xử lý số liệu; phương pháp tổng hợp, phân tích, thống kê có chọn lọc kết hợp với phương pháp so sánh. 5.1. Phương pháp điều tra thu thập thông tin, số liệu Để đánh giá được thực trạng quản lý ngân sách nhà nước tại thành phố Việt Trì, đề tài sử dụng kết hợp cả hai loại phân tích: phân tích định tính và định lượng. Hai phương pháp phân tích này sẽ hỗ trợ tích cực cho nhau trong việc làm sáng tỏ các nhận định hoặc rút ra các kết luận của vấn đề nghiên cứu. Nguồn số liệu phục vụ cho nghiên cứu đánh giá được thu thập từ hai nguồn: 6 - Nguồn số liệu thứ cấp được thu thập từ các báo cáo, các kết quả nghiên cứu, các số liệu đã được công bố chính thức của các cơ quan, tổ chức. - Nguồn số liệu sơ cấp được thu thập thông qua điều tra trực tiếp bằng việc sử dụng bảng hỏi bán cấu trúc và phỏng vấn trực tiếp. 5.2. Phương pháp xử lý số liệu Từ các số liệu thu thập được, xây dựng hệ thống biểu bảng để phân tích, đánh giá tình hình thu, chi ngân sách nhà nước của thành phố Việt Trì qua các năm. Các số liệu thu thập đã được mã hóa và xử lý trên máy vi tính bằng phần mềm Exell. 5.3. Phương pháp phân tích 5.3.1. Phương pháp phân tổ thống kê Sử dụng phương pháp này để hệ thống hóa và phân tích các số liệu thu thập được từ điều tra, qua đó nhận biết thực trạng của vấn đề nghiên cứu. Từ phương pháp này có thể tìm hiểu mối liên hệ lẫn nhau của các nhân tố riêng biệt như: môi trường pháp lý, điều kiện tự nhiên, cơ sở hạ tầng, công tác quy hoạch, giải phóng mặt bằng, tiềm năng kinh tế, nguồn nhân lực. 5.3.2. Phương pháp tổng hợp và phân tích Tiến hành phân tích thực trạng về tình hình thu, chi ngân sách nhà nước của thành phố Việt Trì trong những năm qua, về số lượng thu – chi, cũng như chất lượng, hiệu quả của việc thu – chi cho phát triển kinh tế xã hội nói chung; những thuận lợi và khó khăn trong việc quản lý thu, chi ngân sách nhà nước... Phân tích, so sánh các nguồn thu, cơ cấu nguồn thu ngân sách; phân tích, so sách các khoản chi, cơ cấu chi ngân sách,... trên cơ sở đó có thể đề ra các giải pháp phù hợp trong việc quản lý thu, chi ngân sách nhà nước trong thời gian tới. Trong quá trình phân tích các vấn đề về quản lý ngân sách, luận văn còn sử dụng các bảng biểu so sánh để làm tăng tính trực quan và sức thuyết phục của đề tài. Số liệu sử dụng: luận văn sử dụng các số liệu thống kê của các sở, ngành trên địa bàn tỉnh; Nghị quyết của Tỉnh ủy, Hội đồng nhân dân tỉnh và Quy hoạch tổng 7 thể phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh Phú Thọ và của thành phố Việt Trì đến năm 2015 và tầm nhìn đến năm 2020; Các báo cáo của thành phố Việt Trì trong các năm 2006 - 2013. 6. Những kết quả đạt đƣợc của luận văn Dự kiến luận văn có những đóng góp chủ yếu sau: - Hệ thống hoá những vấn đề lý luận cơ bản về hoạt động quản lý ngân sách nhà nước. - Trên cơ sở hệ thống chỉ tiêu đánh giá hiệu quả công tác quản lý ngân sách nhà nước đã được xây dựng, áp dụng để phân tích, đánh giá thực trạng hiệu quả của công tác quản lý ngân sách nhà nước trên địa bàn thành phố Việt Trì từ năm 2006 2013. Chỉ ra nguyên nhân làm hạn chế hiệu quả của công tác quản lý ngân sách nhà nước của thành phố Việt Trì. - Đề xuất hệ thống các giải pháp và kiến nghị nhằm nâng cao hiệu quả công tác quản lý ngân sách nhà nước giai đoạn 2013 - 2015 trong điều kiện hiện nay. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, luận văn được kết cấu thành 3 chương: Chương 1. Những vấn đề lý luận chung về quản lý ngân sách nhà nước. Chương 2. Thực trạng quản lý ngân sách nhà nước của thành phố Việt Trì giai đoạn 2006 - 2013. Chương 3. Một số giải pháp nhằm hoàn thiện công tác quản lý ngân sách nhà nước trên địa bàn thành phố Việt Trì. 8 CHƢƠNG 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CHUNG VỀ QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NHÀ NƢỚC. 1.1 Khái niệm, vai trò, nội dung của NSNN và quản lý NSNN. 1.1.1. Ngân sách nhà nước 1.1.1.1. Khái niệm về ngân sách nhà nước (NSNN) * Khái niệm chung về NSNN NSNN là một phạm trù kinh tế khách quan và là phạm trù lịch sử, ra đời, tồn tại và phát triển trên cơ sở sự ra đời, tồn tại và phát triển của Nhà nước và sự phát triển của các mối quan hệ hàng hoá, tiền tệ. Nhà nước ra đời đã ban hành các luật thuế để lấy tiền chi tiêu, nhưng cho tới chế độ phong kiến, việc thu - chi của nhà nước rất tuỳ tiện, chủ yếu là theo quyết định của nhà vua; mọi khoản thu - chi không có kế hoạch trước, không có sự phân loại và không có luật điều chỉnh. Đến khi chủ nghĩa tư bản ra đời, giai cấp tư sản đấu tranh đòi nhà nước phải hỗ trợ tài chính cho lĩnh vực kinh tế, đòi thiết lập trình tự lập kế hoạch chi tiêu và cơ chế kiểm tra, giám sát đối với việc chi tiêu của nhà nước thì các nhân tố của NSNN mới được quy tụ đầy đủ. Từ đó NSNN mới được hình thành với các đặc trưng của nó là tính kế hoạch dự toán, tính cân đối thu - chi và tính niên độ. Ngày nay thuật ngữ NSNN được dùng phổ biến trong đời sống kinh tế - xã hội ở mọi quốc gia. Tuy nhiên, đến nay vẫn chưa có sự thống nhất về khái niệm này. Luật NSNN được Quốc hội nước Cộng hòa XHCN Việt Nam khóa XI, kỳ họp thứ 2 thông qua ngày 16/12/2002 đã xác định: NSNN là toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà nước đã được cơ quan nhà nước có thẩm quyền quyết định và được thực hiện trong một năm để đảm bảo thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước. [2, Tr1] Thu chi NSNN có thể hiểu là một kế hoạch tài chính quốc gia bao gồm chủ yếu các khoản thu và chi của Nhà nước được mô tả dưới hình thức cân đối bằng giá trị tiền tệ. Phần thu thể hiện các nguồn tài chính được huy động vào NSNN; phần chi thể hiện chính sách phân phối các nguồn tài chính đã huy động được để thực 9 hiện mục tiêu KT - XH. NSNN được lập và thực hiện cho một thời gian nhất định, thường là một năm và được Quốc hội phê chuẩn thông qua. NSNN là quỹ tiền tệ tập trung của Nhà nước. Quỹ này thể hiện lượng tiền huy động từ thu nhập quốc dân để đáp ứng cho các khoản chi tiêu của Nhà nước, có hai mặt đó là: mặt tĩnh và mặt động. Mặt tĩnh thể hiện các nguồn tài chính được tập trung vào NSNN mà chúng ta có thể xác định được vào bất kỳ thời điểm nào. Mặt động thể hiện các quan hệ phân phối dưới hình thức giá trị gắn liền với quỹ tiền tệ tập trung vào NSNN và từ NSNN phân bổ các nguồn tài chính cho các ngành, các lĩnh vực, các địa phương của nền kinh tế quốc dân. NSNN là một phạm trù kinh tế tài chính, được coi là một hệ thống quan hệ kinh tế tồn tại khách quan. Hệ thống các quan hệ kinh tế này được đặc trưng bởi quan hệ tiền tệ phát sinh trong quá trình phân phối các nguồn tài chính và bằng các quan hệ kinh tế đó mà quỹ tiền tệ tập trung của nhà nước được tạo lập và sử dụng. Hệ thống các quan hệ kinh tế này được thể hiện: Khu vực Các đơn vị HC sự nghiệp doanh nghiệp NSNN Các tầng lớp Thị trường dân cư tài chính Sơ đồ 1.1: Mối quan hệ giữa NSNN với các quan hệ kinh tế Hình thức biểu hiện bên ngoài của NSNN là một loại quỹ tiền tệ của Nhà nước với các khoản thu và các khoản chi của nó nhưng bên trong thì lại phản ảnh các quan hệ phân phối và các quan hệ lợi ích kinh tế trong quá trình phân phối gắn với một chủ thể đặc biệt, đó là Nhà nước nhằm tạo lập và sử dụng nguồn tài chính quốc gia để giải quyết các nhiệm vụ về KT - XH. [11] Ở hầu hết các quốc gia trên thế giới, hệ thống NSNN được tổ chức phù hợp với hệ thống tổ chức bộ máy quản lý hành chính nhà nước. Ở nước ta bộ máy quản 10 lý hành chính Nhà nước được tổ chức 4 cấp: Trung ương; tỉnh, thành phố trực thuộc TW; quận, huyện, thị xã, thành phố thuộc tỉnh và xã, phường, thị trấn. Mỗi cấp chính quyền đều phải có ngân sách để thực hiện các nhiệm vụ được giao theo quy định của pháp luật và phù hợp với khả năng quản lý của cấp chính quyền đó. * Khái niệm thu ngân sách nhà nước Thu NSNN phản ánh các quan hệ kinh tế nảy sinh trong quá trình Nhà nước dùng quyền lực chính trị để thực hiện phân phối các nguồn tài chính dưới hình thức giá trị nhằm hình thành quỹ tiền tệ của Nhà nước. Thu NSNN bao gồm toàn bộ các khoản tiền được tập trung vào tay Nhà nước để hình thành quỹ NSNN đáp ứng cho các yêu cầu chi tiêu xác định của Nhà nước. Trong bất cứ xã hội nào, cơ cấu các khoản thu NSNN đều gắn liền với chức năng, nhiệm vụ và quyền lực chính trị của Nhà nước. Sự ra đời, tồn tại và phát triển của Nhà nước là điều kiện xuất hiện các khoản thu NSNN. Ngược lại, các khoản thu NSNN là tiền đề vật chất không thể thiếu để thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước. Thu ngân sách nhà nước trước hết và chủ yếu gắn liền với các hoạt động kinh tế trong xã hội. Mức độ phát triển kinh tế, tỷ lệ tăng trưởng GDP hàng năm là tiền đề đồng thời là yếu tố khách quan hình thành các khoản thu NSNN và quyết định mức độ động viên các khoản thu của NSNN. Thu ngân sách nhà nước ảnh hưởng lớn đến tốc độ, chất lượng và tính bền vững trong phát triển của một quốc gia. Thu NSNN bao gồm thuế, các khoản phí, lệ phí, thu từ các hoạt động kinh tế của Nhà nước, thu đóng góp của các tổ chức và cá nhân, các khoản viện trợ và các khoản thu khác theo quy định của pháp luật.[2,Tr1] * Khái niệm chi ngân sách nhà nước Chi NSNN thể hiện các quan hệ tiền tệ hình thành trong quá trình phân phối và sử dụng quỹ NSNN nhằm trang trải cho chi phí của bộ máy QLNN và thực hiện các chức năng KT - XH mà Nhà nước đảm nhận theo những nguyên tắc nhất định. Chi NSNN là sự phối hợp giữa hai quá trình phân phối và sử dụng quỹ NSNN. Quá trình phân phối là quá trình cấp phát kinh phí từ NSNN hình thành các 11 loại quỹ trước khi đưa vào sử dụng. Quá trình sử dụng là quá trình trực tiếp chi dùng khoản tiền cấp phát từ ngân sách không trải qua việc hình thành các loại quỹ trước khi đưa vào sử dụng. Luật NSNN đã xác định cụ thể chi NSNN bao gồm: các khoản chi phát triển KT - XH, đảm bảo quốc phòng, an ninh; đảm bảo hoạt động của bộ máy nhà nước; chi trả nợ của nhà nước; chi viện trợ và các khoản chi khác theo quy định pháp luật. [2,tr1]. 1.1.1.2. Vai trò của ngân sách nhà nước Vai trò của NSNN được xác định trên cơ sở các chức năng, và trên cơ sở các nhiệm vụ cụ thể của nó trong từng giai đoạn như sau: * NSNN giúp huy động nguồn tài chính quốc gia NSNN có vai trò huy động nguồn tài chính để đảm bảo các nhu cầu chi tiêu của NSNN, cung cấp nguồn tài chính để duy trì bộ máy quản lý nhà nước đồng thời NSNN thực hiện cân đối các khoản thu và các khoản chi của Nhà nước, đây là vai trò lịch sử của NSNN mà Nhà nước nào cũng phải thực hiện. * NSNN là công cụ điều chỉnh vĩ mô nền kinh tế Cơ chế thị trường cần thiết phải có sự điều chỉnh vĩ mô từ phía Nhà nước, song Nhà nước cũng chỉ có thể thực hiện thành công khi có nguồn tài chính đảm bảo, tức là khi Nhà nước sử dụng triệt để và có hiệu quả công cụ ngân sách để tác động vào các lĩnh vực kinh tế - xã hội - thị trường. * NSNN góp phần kích thích phát triển nền kinh tế và chuyển dịch cơ cấu kinh tế NSNN góp phần định hướng chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng công nghiệp hoá - hiện đại hoá, kích thích phát triển sản xuất, kinh doanh và chống độc quyền. NSNN đảm bảo cung cấp kinh phí để đầu tư cho cơ sở kết cấu hạ tầng, hình thành các doanh nghiệp thuộc các ngành then chốt, tạo điều kiện cho sự hình thành và phát triển của doanh nghiệp thuộc thành phần kinh tế khác; giúp định hướng cơ cấu kinh tế mới, kích thích phát triển sản xuất, kinh doanh và chống độc quyền; 12 củng cố vai trò định hướng đầu tư, kích thích hoặc hạn chế sản xuất kinh doanh đối với từng lĩnh vực trong nền kinh tế. * NSNN có vai trò tác động đến nền kinh tế vĩ mô Bằng công cụ thuế và chính sách chi tiêu, NSNN có khả năng tác động đến quan hệ cung - cầu, bình ổn giá cả và kiềm chế lạm phát. Bên cạnh đó việc lựa chọn giải pháp bù đắp thâm hụt NSNN là nguyên nhân ảnh hưởng trực tiếp đến tình hình lạm phát. Nếu dùng biện pháp phát hành thêm tiền thì trực tiếp làm cho tình hình lạm phát gia tăng, ngược lại biện pháp vay dân sẽ góp phần làm giảm lượng tiền mặt trong lưu thông, tạo ra sự cân đối tiền - hàng và làm giảm tốc độ lạm phát. * NSNN có vai trò trong phân phối và phân phối lại thu nhập NSNN có khả năng điều tiết thu nhập, điều chỉnh tiêu dùng đảm bảo thu nhập chính đáng, và nhất là đảm bảo sự công bằng xã hội thông qua các chính sách thu chi NSNN. Nhà nước sử dụng ngân sách để thực hiện các chính sách xã hội, trợ cấp xã hội, xoá đói giảm nghèo, giải quyết việc làm, hỗ trợ đào tạo nghề, phòng, chống các tệ nạn xã hội.[11] 1.1.2. Quản lý ngân sách nhà nước 1.1.2.1. Khái niệm, vai trò và chức năng của quản lý NSNN a, Khái niệm quản lý ngân sách nhà nước. * Khái niệm quản lý thu NSNN Quản lý thu NSNN là quá trình Nhà nước sử dụng hệ thống các công cụ chính sách, pháp luật để tiến hành quản lý thu thuế và các khoản thu ngoài thuế vào NSNN nhằm đảm bảo tính công bằng, khuyến khích sản xuất kinh doanh (SXKD) phát triển. Đây là khoản tiền Nhà nước huy động vào ngân sách mà không bị ràng buộc bởi trách nhiệm hoàn trả trực tiếp cho đối tượng nộp ngân sách. Phần lớn các khoản thu NSNN đều mang tính chất cưỡng bức, bắt buộc mọi người dân, mọi thành phần kinh tế phải tuân thủ thực hiện. * Khái niệm quản lý chi NSNN 13